Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Ponapean
  • PAIPEL
  • SAWASEPEN PAIPEL KAN
  • MIHTING KAN
  • w04 11/1 pp. 17-22
  • Kepikipikda Kan Kin Kasalehda Sapwellimen Koht Lingan!

Sohte kasdo ong met

Kupwurmahk, mehkot sapwung en kihda kasdo

  • Kepikipikda Kan Kin Kasalehda Sapwellimen Koht Lingan!
  • Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2004
  • Sawaspen Oaralap kan
  • Ire kan me Duwehte Met
  • Dahme Kahrehda Sohte Peikidpe
  • Lahng oh Sampah Kasalehdahr Sapwellimen Koht Lingan
  • Kaselel en Usu kan oh Mwutumwut en Usu kan
  • Sampah oh Mour Koaros me kin Mih Pohn Sampah kin Kalinganahda Siohwa
  • Ihs Me Kin Kalinganahda Koht Rahnwet?
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2005
  • Sapwellimen Koht Kehl Kin Sansalda Sang Usu Kan
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2008
  • Manaman en Koht Eh kin Doadoahk nan Kapikipikda kan!
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2004
w04 11/1 pp. 17-22

Kepikipikda Kan Kin Kasalehda Sapwellimen Koht Lingan!

“Ia uwen sansal en pahnlahng eh kasalehda sapwellimen Koht lingan! Ia uwen eh kasalehda mwahu mehkan me eh ketin wiahda!”​—MELKAHKA 19:1.

1, 2. (a) Dahme kahrehda aramas sohte kak kilang sapwellimen Koht lingan? (b) Iaduwen irail elder 24 kin kalinganahla Koht?

“KE SOHTE kak kilang ie, pwe sohte aramas emen kak kilang ie ahpw momour.” (Eksodus 33:20) Met iei en Siohwa kehkehlik ong Moses. Pwehki paliwaratail me luwet, kitail sohte pahn kakohng kilangki masatail ahn Koht lingan. Nan ehu kaudiahl, wahnpoaron Sohn kilang ekis en ahn Siohwa lingan pohn mwoahle.​—Kaudiahl 4:1-3.

2 Ahpw, weksang aramas, irail ngehn lelepek kan kin kak kilang silangin Siohwa. Nanpwungarail iei “ohl mah riehk pahmen” me Sohn kilangada nan eh poudiahl oh irail pwukat me wiliandi irail 144,000. (Kaudiahl 4:4; 14:1-3) Ia duwen arail mwekidki arail wehwehki uwen en Koht lingan? Nin duwen Kaudiahl 4:11, re kin kokoulki: “Maing at Kaun oh at Koht! Komwi me uhdahn warohng sapwellimanki lingan, wahu, oh roson. Pwe komwi me ketin wiadahr mehkoaros, oh pwehki kupwuromwien, me mehkoaros mihmiehki oh momourki.”

Dahme Kahrehda Sohte Peikidpe

3, 4. (a) Dahme kahrehda en pwoson Koht kin ale utuht sang palien sains? (b) Nan ekei ahnsou, dahme kahrehda aramas sohte kin kemehlele Koht?

3 Ke kin mwekidki ahmw men kapinga Koht? Pali laud en aramas sohte kin wia met oh pil kin nda me sohte Koht. Karasepe, emen ohl me kin pil kilang mwekid en nan wehwe koasoia: “Iaduwen​—⁠Koht me ketin koasoanehiong soandi mwahu en mwekimwekid en audepen nan wehwe kan pwe en kak wia kamwahupatail? . . . Met wia pepehm kansenamwahu ieu. Ahpw, pein ngehi I kamehlele me met madamadau sohte pwung ieu. . . . Met sohte wia pasapeng unsek ieu, me dene Koht me wiahda soandi mwahu en audepen nan wehwe kan.”

4 Mie irepen en saintis kan loalokong, pwe dahme saintis kan ese poahsoanda pohn ahn aramas madamadau oh dahme irail kin kilang. Pwehki “Ngehn ehu Koht,” e pahn apwal en wiahda roporop me pid duwen Ih pwehki kitail sohte kak kilang Ih. (Sohn 4:24) E pahn wia elen pohnmwahso en soikala pwoson Koht nin duwen mehkot me sohte kin poahsoanda pohn sains. Emen Saintis Vincent Wigglesworth sang Cambridge University, kasawihada me en saintis kan madamadau kin “poasoankihda pil pwoson.” Iaduwen? “Arail madamadau oh elen doadoahk kan poahsoanda pohn arail pwoson me dahme re kamehlele kin kohsang dahme re kak kilang. Eri, ni en emen kin sohte pwoson oh liki Koht, met soh wehwehki arail pwoson oh likilik kin uhd mih ni ehu soahng tohrohr? Ekei ahnsou sohte kamehlele me mie Koht kin pil kak wehwehki kahng en esehla me mehlelo. Sounmelkahkao ntingihdi: “Aramas suwed me kin aklapalap sohte kin rapahki Koht; re kin lemeleme me: ‘Sohte Koht.’ ”​—Melkahka 10:4, NW.

5. Dahme kahrehda aramas akan me sohte kin kamehlele Koht sohte kak peikidki ar lamalam kan?

5 Kamehlele Koht sohte kin wehwehki me kitail ahneki pwoson me sohte kin poahsonda pohn ire mehlel kan, pwe mie mehn kadehde tohto me kasalehda me Koht uhdahn mie. (Ipru 11:1) Emen me kin onopki mwekimwekid en nan wehwe adaneki Allan Sandage koasoia: “I kilang me e apwal en nda me soandi mwahu en mwekmwekid en nan wehwe sohte kak pein wiawi. Uhdahn mie emen me kin kamwakamwekid wiewia pwukat. Koht kin wia mehkot me rir ong ie, ahpw e wia pasapengpen soahng kapwuriamwei pwukat, Koht me kahrehda soahng kan mie.” Wahnpoaron Pohl kasalehong Kristian kan en Rom me en Koht “irair soh sansal kan kin sansalda nan ah kapikipik kan, kahrehda aramas pwukat sohte kak peikidki ar wiewia kan.” (Rom 1:20) Sangete nin tepin “sampah kepikipikda”​—oh sangete ni ahnsou me tepin aramas loalokong kan kepikipikda​—miehier mehn kadehde me mie emen Sounkapikada me ahneki kehl oh manaman kehlail, emen me warohng atail likilik. Irail kan me sohte kamehlele duwen sapwellimen Koht lingan, sohte mahkpen ahr kin wia met. Mehn kadehde dahieu me kapikipikda kan kin kihda?

Lahng oh Sampah Kasalehdahr Sapwellimen Koht Lingan

6, 7. (a) Iaduwen nanleng kan kin lohki lingan en Koht? (b) Ia kahrepe nanleng kin kadarala ‘mehn sohng kan’?

6 Melkahka 19:1 kihda pasapeng ong met: “Ia uwen sansal en pahnlahng eh kasalehda sapwellimen Koht lingan! Ia uwen eh kasalehda mwahu mehkan me eh ketin wiahda!” Depit kin dehdehki me usu kan me kin linglingaling “pahnlahng,” met kin kihda mehn kadehde duwen sapwellimen Koht lingan menet. E doula koasoia: “Rahn koaros lingano kin sansal poatopoat; pwohng koaros e kin duweduwehte.” (Melkahka 19:2) Ni rahn oh nipwong, nanleng kin kasalehda duwen sapwellimen Koht erpit oh kehl en kepikipik. E kin mwomwen me likamwete nanleng kin werwerki arail kaping ong Koht.

7 Ahpw, ni mehlel, kitail pahn anahne petehk keneinei pwehn kak dehdehkihla me nanleng uhdahn kin kihong Koht kaping. “Sohte koasoi de lokaia kin wiawi, pil sohte ngihl ehu kin pwarada.” Ahpw, mehn kadehde en nanleng me sohte ngile kin kehlail. “Ahr mehn sohng kan kin lelpeseng wasa koaros nin sampah.” (Melkahka 19:3, 4) Likamwete nanleng kan kin kadar ‘mehn sohng kan’ pwe ahr kaping me sohte ngile kin lelpeseng wasa koaros nin sampah.

8, 9. Ia ekei ire kapwuriamwei mehlel kan me pid ketipino?

8 Depit pil kasalehda ehu sapwellimen Siohwa mehn kepikipik kapwuriamwei: “Koht ketikihong ketipin dewe pahnlahng; ketipin ahpw kin kohieisang nan dewe nimenseng, rasehng ohl kamwohd emen me kin pereperen, oh pil rasehng sounweirentang men me onopadahr en weirentang. E ahpw kin tapihada eh seiloak pahnlahng sang ni palimese kolahng ni palikapi. Sohte mehkot kak rirsang eh karakar.”​—Melkahka 19:4-6.

9 Ma kitail pahn kapahrekihpene ketipin ong usu teikan, ketipin sohte kin laud de tikitik (medium sized). Ahpw, e wia usu kaselel ehu, me kin laudsang douluhl planet teikan me kin pidakih ketipin. Ehu roporop kasalehda me uwen laud en ketipin mih ni uwen “ten lik lik kei”​—me wehwehki persent 99.9 en soahng koaros me pidipidahki ketipin! Pwehki “gravity,” sampah kin mih mpen mwail rar 93 dohsang ketipino oh e sohte kin dohlahsang de pil nohn karanihala, ahpw e kin duhduwehte uwen dohpeseng en nanpwungara oh sohte kin sapwungala. Ketipino kin doadoahngki ekiste en ah kehlo pwehn kin kamour soahng koaros nan sampah wet.

10. (a) Iaduwen ketipin ah kin mwomwen kohlong oh kohsang nan “ihmw likou ehu”? (b) Ia mwomwen e kin tang duwehte “ohl kehlail men”?

10 Sounmelkahkao ni lokaiahn karasaras kin koasoiahki ketipino, me e duwehte “ohl kehlail men” me kin tangasang elep irepen sampah lel elep nin rahn oh ni pwong e kin kommoaldi nan “ihmw likou ehu.” Ni ahnsou me ketipin kin kihrla sang sampah, e kin mwomwen me e kohlahng pahn “ihmw likou ehu,” pwehn kommoal. Ni e kin rahnpeseng, e kin mwomwen wiahkintehieu marainpeseng oh lingaling duwehte “ohl kamwohd men me pidoi sang nan wasahn kapwopwoud.” Pwehki Depit wia sounsilepen sihpw, e kin wehwehki duwen pepehm me pid duwen ni pwong lemwulemwur. (Senesis 31:40) E kin tamanda duwen en ketipino kin kakarakarih paliwere oh duwen mwomwen sahpw me kapilpene. E sansal me ketipino sohte kin pwangahkihda ah seiloak sang pali mese lel pali kapi, pwe e duwehte “ohl kehlail men” me kin onopada en pwurehng wia ah seiloak.

Kaselel en Usu kan oh Mwutumwut en Usu kan

11, 12. (a) Dahme e wiahki mehkot kapwuriamwei en Pwuhk Sarawi kin kapahrekihpene usu kan oh pihk kan pohn oaroahr? (b) Ia uwen laud nanleng?

11 Depit kin kak kilang usu kid kei, ahpw met ni ah sohte doadoahngki telescope. Ahpw, ehu roporop kapw kasalehda me uwen tohtohn usu pahnlahng me kitail pahn kak kilang sang atail pahn doadoahngki telescope, e pahn tohtohki 70 sextillion​—⁠me wehwehki usu 70,000,000,000,000,000,000,000! Siohwa kasalehdahr me uwen tohtohn usu kan sang ni ah karasahiong uwen tohto duwehte “pihk kan pohn oaroahr.”​—Senesis 22:17.

12 Sounpar tohto irail akan me kin onopki mwekmwekid kan en nan wehwe kin kasakasawih nan wehwe oh kilangada “lingaling en marain kei me sohte nohn sansal.” Oh irail saintis kan me re dene ape marain pwukat mwein kohsang nan atail mwutumwut en usu kan “Milky Way.” Nan pahr 1924, irail diaradahr me ape marain me re kilangada iei pil ehu mwutumwut en usu me adaneki Andromeda​—oh e dohki mpen mwail trillion 9.46! Saintis kan ni ahnsouwet lemeleme me mie mwutumwut en usu lik kei oh nan ehu ehu mwutumwut pwukat audaudki usu kid kid kei. Ahpw, ong Siohwa e kin “wadekedi usu kan oh e ketin mwahngih adarail kan koaros.”​—Melkahka 147:4.

13. (a) Ire kapwuriamwei dah me pid mwutumwut en usu kan? (b) Ia mehn kadehde me saintis kan sohte uhdahn ese duwen “koasoandi en nanleng”?

13 Siohwa ahpw keinemwe rehn Sohp: “Ke kak salihpene usu kan me adaneki Kimah, de sapwadada selipen Kesil kan?” (Sohp 38:31) Mie usu tohtohie me kin mih ni mwomwen kairekdi soandi kan. Mendahki nanpwungen usu kan kin dohpeseng, ahpw ni atail kin kilang sang sampah, e mwomwen me re sohte kin mwekid sang deuarail kan. Pwehki arail kin mwekidwei kin ahnsou koaros soandi mwahu oh pwung, usu kan kin “wia mehn sawas ong irail saintis kan me kin kohla nan wehwe.” (The Encyclopedia Americana) Ahpw ni mehlel, sohte me uhdahn ese dahme kin “kolpene” usu pwukat. Ei, saintis kan saikinte kak sapengala peidek me kohda nan Sohp 38:33: “Ke ese duwen koasoandi kan en mwekid en pahnlahng?”

14. Ni ahl dahieu ong iaduwen kohpeseng en marain kin wia mehn kapwonopwon?

14 Saintis kan pil sohte kak sapeng peidek me kohieng Sohp: “Iaduwen marain kin kohpeseng wasa koaros?” (Sohp 38:24) Emen soun nting koasoia me peidek wet kin wia “peidek loal ehu ong irail saintis kan.” Me weksang met, ekei mehn Krihk kan kin lemeleme me marain kin kohsang nan mesen aramas akan. Nan ahnsou pwukat, saintis kan lemeleme me mie kisin ape tikitik kan nan marain. Pil ekei saintis kan kin lemeleme me marain kin mwekid duwehte ilok kan. Rahnwet, saintis kan kin kamehlele me marain kin kohpeseng ni mwomwen kisin ilok oh kisin ape tikitik kan. Ahpw, en wehwehki duwen dahkot marain oh iaduwen marain kin “kohpeseng wasa koaros” sohte me kak wehwehki ni unsek.

15. Duwehte Depit, ia duwen atail pepehm me pid nanleng?

15 Ni en emen ah pahn medewe soahng pwukat, ah pepehm pahn duwehte ahn sounmelkahkao Depit, me mahsanih: “Ni ei kin kilengdawohng pahnlahng, iei wiepen nin limomwi, maram oh usu kan me komw ketin koasoanedier nan dewerail​—⁠dahkot aramas, me komwi kin ketin kupwukupwure; aramas mwahl, me komwi kin ketin apwahpwalih?”​—Melkahka 8:3, 4.

Sampah oh Mour Koaros me kin Mih Pohn Sampah kin Kalinganahda Siohwa

16, 17. Iaduwen mahn en “nansed kan” kin kapinga Siohwa?

16 Melkahka 148 kin kasalehda ekei soahng ahl kan ong iaduwen kapikpik kan kin kalinganahda Koht. Nan iretikitik 7 mahsanih: “Kumwail kapinga Siohwa sang sampah, kumwail mahn kamasepwehk kan en nan madau, oh kepin madau kan koaros.” Ei nan kepin madau kan kin direki soahng kan me kin kadehdehda sapwellimen Koht erpit oh manaman. Duwehte roahs poh mei (blue whale) me toutouki ton 120​—me wehwehki e toutouki paunen mahn elepant 30! Ah mohngiongo kelehpw kin toutouki paun 1,000 oh kin pwomwih paun en nta 14,000! Mahn en nansehd kalaimwun pwukat kin wia mahn kei me kin pwand oh soh koahiek en pap nan sehd? Soh. Irail kin “seiloakseli nan sehd akan” ni marahra, nin duwen ehu ripoht sang European Cetacean Bycatch Campaign kasalehda. Dipwisou kan (satellite) me kin mihmi nan wehwe kin kasalehda me “emen roahs poh mei (blue whale) kin seiloak dohki mwail 10,000 oh e wia met ni sounpwongte eisek.”

17 Soangen laidiniki (dolphin) me adaneki “bottle-nosed dolphin” kin kak duhkihla piht 150, ahpw mie emen dolphin me duhkihla piht 1,795, met me keieu loal! Iaduwen mahn en nansed menet kin kak wia met? E kak wia met, pwe pwompw en ah mongiong kin wawaila oh nta kin uhd kolahng nan ah mongiong, ngolungol kan, oh mwahliel. Pil nan uduke kan mie wini ehu me kin kolokol oh nekidala ahng mwahu kan. Mie soangen mahn en nansehd iei “elephant seals” oh mahn roahs me adaneki “sperm whales,” irail kin kak duhla loal sang met. Makisihn me adaneki Discover koasoia met: “Irail kin mweidohng toutou en sehdo en idangpene douluhl arail ngolungol kan.” Irail kin nekidala ahng mwahu me re anahne doadoahngki nan udukarail. Ei, e sansal mwahu me mahn pwukat kin ia mehn kadehdehpen sapwellimen Koht ieias irair en erpit oh manaman!

18. Iaduwen “nansed kan” kin kasalehda sapwellimen Siohwa erpit?

18 Pil nan sehd kan kin kasalehda sapwellimen Siohwa erpit. Ehu roporop sang pwuhken Scientific American kasalehda: “Nan pihl en sehd kan sang meter 100 kohda pohn sehd kan kin mie mwomwen kisin dihpw kan me sohte kak kilangki mesomw.” Kisin dihpw pwukat (phytoplankton) me kin sewese kamwakele nan wehwe oh kin kihsang paun lik tohto en ahng suwed (carbon dioxide). Kisin mwomwen dihpw pwukat (phytoplankton) kin kamwekele elep en ahng en nan wehwe.

19. Iaduwen kisiniei oh sinoh kin kapwaiada kupwuren Siohwa?

19 Nan Melkahka 148:8 mahsanih: “Lioal oh keteu, sinoh oh depwek kan, oh pil melimel kan me kin peikiong sapwellime mahsen kan.” Ei, Siohwa kin pil doadoahngki sapwellime kepikipik pwukat pwehn kapwaiada kupwure. Kitail pahn koasoiada duwen kisiniei. Mahso ni ahnsou me nanwel kan kin pein lulda, aramas akan kin ihte kilangwohng met nin duwen mehkot suwedte. Ahpw, irail sounroporop kan diaradahr me kisiniei kin wia ehu irair kesempwal nan atail wahl akan, pwe e kin kihsang tuhke mahlahr kan oh mehlahr kan, oh kin kihsang mwahs nan weren tuhke kan oh pil kin kamwahuiahla nan pwehl kan me pil pahn kak katikala keper en lulda laud kan en wiawi. Sinoh pil kesempwal pwe e kin kawisekesekih oh kihong koiasi nan pwehl, kadirehla pillap akan, oh kin perehla tuhke oh mahn akan sang lemwulemwur keper kan me re kakete tenla.

20. Iaduwen nahna laud kan oh tuhke kan kin wia mehn sawas ong aramas?

20 Pwuhken Melkahka 148:9 mahsanih, “Kumwail dohl oh nahna kan, kumwail kapinga; tuhke me kin wah kan, oh tuhkehn nanwel kan.” Nahna laud akan kin wia kilelepen sapwellimen Siohwa manaman lapalap. (Melkahka 65:6) Ahpw pil kin laud kateparail kan. Ehu ripoht sang ni Institute en Geography nan Bern, Switzerland, kasalehda: “Pillap laud koaros nin sampah kin kohsang nan nahna kan. Tohto sang elep en aramas nin sampah kin doadoahngki pihl me kin kohsang nan nahna kan. . . Wasahn nekinekid pihl pwukat me inenen kesempwal ong mour en aramas akan.” Pil lella tuhke kan m e kin woseli mwahl pil kin wahdo lingan ong Sounkapikadao. Ehu ripoht sang United Nations Environment Programme kasalehda me tuhke kan kin kesempwal ong mour en aramas akan nan sahpw koaros. Tuhke kan kin wia mehn sawaspen aramas me duwehte tuhkehn wiahda ihmw, wahntuhke, weren tuhke, tuhkehn wini oh dipwisou teikan. Nan sampah pwon, mpen aramas lik pak riau kin doadoahngki tuhke ong wia kanarail mwenge oh ong soahng teikan.”

21. Kawehwehda iaduwen tehn tuhke ehu kin wia kadehdehpen koasoandi mwahu.

21 Mehn kadehdehpen sounkapikada loalokong menet kak dierek pil nan mwomwen wiawihdahn tuhke kan. Duwehte tehn tuhke pwoat. Mie kihl medendel ieu me kin mih mas likin tehn tuhke pwehn koledi pihl kan en kin mihmihte mas loale. Ahpw, mas loale sang kihl medendelo, mie kisin war akan me audaudki “chloroplasts.” “Chloroplasts” kin audaudki “chlorophyll” me kin kak koledi lingen ketipin. Sang ni wiepen doadoahk ehu me adaneki “phytosynthesis,” tehn tuhke kan kin wiahla mwomwen “misihn en wia mwenge.” Kalowen tuhkeo kin mihkada pihl oh wahlahng nan tehn tuhke ko ki “kisin paip tikitik kan” me kin tangasang ni kalowen tuhkeo oh kohlahng ni paliwar en tuhkeo oh ni rahn tuhke kan oh lelowohng nan tehn tuhke kan. Pil mie kisin wenihmw tikitik kid kei me mih pahn tehn tuhke me adaneki “stomata” me kin kak langada oh pil pwurehng ritidi oh kin kak alehlong kisinieng me adaneki “carbon dioxide.” Lingen ketipin kin wia liohl me pahn kak kapatapene pihl oh carbon dioxide pwehn wiahda carbohydrates. Eri, met kin wia mwenge ong tuhkeo. Ahpw, “misihn en wia mwenge” wet sohte kin katairong oh kin lingan. E sohte kin wia mehn kasamin ahpw e kin kesehla kisinieng mwahu me kin mwahu ong aramas en esingengki!

22, 23. (a) Ia irair kapwuriamwei oh kaselel en menpihr oh mahn en nan sahpw kan? (b) Ia pil ekei peidek kitail anahne en medewe?

22 Melkahka 148:10 mahsanih, “Oh pil mahn akan koaros, me mand oh me lawalo kan, mahn kerep oh menpihr kan.” Nan sahpw tohto, mie mahn kerep oh menpihr akan me ahneki koahiek me inenen kapwuriamwei. Menpihr me adaneki Laysan albatross kin kak pihrkihla mpen mwail 25,000 ni erein rahnte 90. Pil emen menpihr me adaneki blackpoll warbler kin pihrla sang North lel South Amerika, ki aua 80 sohte uhdi. Mahs aramas akan kin leme me mahn kamel kin nekidala pihl nan wasa me kosada nan tihnsoweo (hump), ahpw e kin nekidala nan kapehde, oh met kin mweidohng ih en kak sapahlki ahnsou reirei oh sohte men nimpilda. Kahrehda e sohte wia mehkot kapwuriamwei en ese me irail sounwiahda misihn kan kin kilikilang mwomwen wiepen mahn pwukat pwehn alasang. Emen sounnting Gail Cleere koasoia, “Ma ke men wiahda soangen misihn ehu me pahn kak doadoahk mwahu . . . ihme keieu mwahu ken kilangwohng kapikipik kan pwehn alasang oh e pahn imwila mwahu.”

23 Ei, uhdahn kepikipik kan kin uhdahn kalinganahla Koht! Sang usu kan lel mahn akan kin ni pein arail ahl kasalehda kaping ong Sounkapikada. A iaduwen kitail aramas? Iaduwen kitail kak iang kapikipik kan kihda atail kaping ong Koht?

Ke Tamanda?

• Dahme kahrehda irail me sohte kin kamehlele Koht sohte mahkpen arail wiewia wet?

• Iaduwen usu kan oh planet kan kin kalinganahla Koht?

• Iaduwen mahn en nansed oh mahn en nan sahpw kin wia mehn kadehdehpen Sounkapikada limpoak men?

• Iaduwen kepikipikda kan me sohte mour kin pil kapwaiada kupwuren Siohwa?

[Kilel Credit nan Pali 18]

Frank Zullo

[Kilel nan Pali 18]

Sientis kan lemeleme me uwen tohtohn usu kan mihmi mpen 70,000,000,000,000,000,000,000!

[Kilel nan Pali 20]

Bottle-nosed dolphin

[Kilel nan Pali 21]

Snowflake

[Kilel nan Pali 21]

Laysan albatross pwulopwul men

[Kilel Credit nan Pali 21]

snowcrystals.net

    Pwuhk kan en lokaiahn Pohnpei (1987-2025)
    Log Out
    Log In
    • Ponapean
    • Share
    • Me Ke Mwahuki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share