Siohwa Kin Kasalehda “Sangete Nin Tapio Dahme Pahn Wiawi Mwuhr”
“Sangete nin tapio I kasalehda dahme pahn wiawi mwuhr, I kohpada mahsie dahme pahn wiawi.”—AISEIA 46:10.
1, 2. Dahme kapwuriamwei me pid mwekid akan me pid ohlahn Papilon, oh dahme irair mehlel pwukat kadehde duwen Siohwa?
NAN EILEPEN pwong, sounpei imwintihti kan waido nan Pillap Iupreitis me madekengdahr, nan kahnimw kehlail Papilon. Ni arail kerendohng ewen kelen kahnimwo, irail kilangada mehkot kapwuriamwei. Lapalahn ewen kehl riau kat wasahn pidelong nan kelen Papilon akan langalang! Irail douda sang nan kepin pillapo oh pidelong nan kahnimwo. Ahnsoukiste a kahnimwo lohdi. Sairus, me wia arail kaun, mwadangete mahweniong oh koledi sahpwo oh mwuri kihda kosonned pwehn sapwadalla mehn Israel me sensel wasao. Aramas kid kei me sella wasao pwuralahng uhdakarailo pwehn kapwurehda kaudok en Siohwa nan Serusalem.—2 Kronikel 36:22, 23; Esra 1:1-4.
2 Mwekid pwukat me wiawi nan pahr 539-537 B.C.E. soupoad kan inenen kasalehda mwahu nan ahnsou wet. Dahme kapwuriamwei iei me mwekid pwukat aramas esehier sounpahr 200 kei mwowe me re pahn wiawi. Siohwa kaweidki soukohp Aiseia en kadehdehda duwen ohlahn Papilon pahr tohto mwowe. (Aiseia 44:24–45:7) Koht ketin kasalehda kaidehnte irair akan me pid ohlahn Papilon ahpw e pil kasalehda eden kaun me pahn kalowehdi Papilon.a Siohwa mahsanih ong mehn Israel akan me wia sapwellime sounkadehde kan nan ahnsowo: “Kumwail tamanda dahme wiawiher mahso; kumwail kadehdehda me ngehite me Koht, oh sohte pil emen me duwehte ngehi. Sangete nin tapio I kasalehda dahme pahn wiawi mwuhr, I kohpada mahsie dahme pahn wiawi.” (Aiseia 46:9, 10a) E sansal me Siohwa kin wia Koht emen me kak mwahngih soahng kan mwohn ahr pahn wiawi.
3. Pasapengpen mehnia peidek kan me kitail pahn tehkpene?
3 Ia uwen doh en ahnsou me mih mwohn Koht me e kin ketin mwahngihier audepe kan? Iaduwen, Siohwa mwahngihier dahme emenemen kitail pahn wia? E mehlel me dahme pahn wiawi kileledier mwohtail? Kitail pahn tehkpene pasapeng sang nan Paipel ohng peidek pwukat oh peidek kan me pid ire wet nan artikel wet oh artikel en mwurin met.
Siohwa—Koht en Kokohp men
4. Ihs me wia utupen kokohp akan me ntingdi nan Paipel?
4 Pwehki Siohwa sapwellimaniki manaman en mwahngih audepen ahnsou me kohkohdo kan, e ketin kamwekid sapwellime ladu kan ni e doadoahngki ngehn sarawi en kileledi kokohp kan nan Paipel me kin kak kehsehkin kitail dahme e ketin koasoanehdi ong ahnsou kohkohdo. Siohwa mahsanih: “Mehkan me I kohpadahr, re pweidahr ahnsou wet. Met I pahn kasalehiong uhk irair kapw kei, mwohn ar pahn tepida wiawi.” (Aiseia 42:9) Ia uwen kapai me mih rehn sapwellimen Siohwa aramas akan!
5. Pwukoa dah me kin iangodo kokohp me pid dahme Siohwa pahn ketin wia?
5 Soukohp Eimwos kamehlelehiong kitail mahsanih: “Siohwa, Wasa Lapalahpie, sohte kin ketin wia mehkot, ma e sohte kin ketin kasalehiong sapwellime ladu soukohp kan kupwure.” Loalokong wet en ese dahme pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo kin kihong aramas arail pwukoa. Tehk duwen karasaras kehlail me Eimwos doadoahngki mwurin mwo: “Ni laion men eh kin weriwer, ihs me sohte kin masepwehkada?” Duwehte ngiringir en laion me kin kalusada aramas oh pil mahn teikan nan wasao, pil soangen soukohp akan duwehte Eimwos kin mwekid ni karuwaru oh lohkihwei sapwellimen Siohwa pahngok kan. “Ni Siohwa, Wasa Lapalahpie, eh kin ketin mahsen, ihs me kak en sohte lohkihda sapwellime mahsen?”—Eimwos 3:7, 8.
Sapwellimen Siohwa “Mahsen” Kin “Pweida Ahnsou Koaros”
6. Ni ahl dah me sapwellimen Siohwa “koasoandi” pweida me pid ohlahn Papilon?
6 Siohwa doadoahngki soukohp Aiseia, oh mahsanih: “I mahsanih me ei koasoandi kan uhdahn pahn pweida, pwe mehkoaros me I kupwurki uhdahn pahn pweida.” (Aiseia 46:10b) Sapwellimen Koht “koasoandi” me wehwehki sapwellime kupwur me pid Papilon kin pidada likwerih Sairus sang Persia pwehn kalowehdi Papilon oh kauwehla. Siohwa ketin kohpada sapwellime koasoandio mwowe douluhl. Nin duwen me kitail kilangehr, me met pweidahr nan pahr 539 B.C.E.
7. Dahme kahrehda kitail kak likih me sapwellimen Siohwa “mahsen” pahn pweida ahnsou koaros?
7 Mpen sounpahr 400 mwohn en Sairus kalowehdi Papilon, Nanmwarki Seosopat mahweniong sounpei en Ammon oh Mohap. Nanmwarki Seosopat ni likilik kapakapki: “Maing Siohwa, Koht en atail pahpa kahlap ako, komwi kin ketin kakaun sang nanleng wehi koaros en sampah. Komwi me manaman oh roson, oh sohte emen me kak en pelian komwi.” (2 Kronikel 20:6) Aiseia pil kasalehda soangen likilikohte ni ah mahsanih: “Siohwa Wasa Lapalahpie ketin koasoanehdier en wia met; e ketin kapalahr nin lime pwehn wia sapwellime kalokolok, oh sohte emen kak katokihedi.” (Aiseia 14:27) Ni ahnsou me Nanmwarki Nepukadnesar en Papilon pwurehng mwahngihada wasa mwurin sapwellime ketemen a salongala sang ih, ni karakarahk e mahsanih: “Sohte me kak pelianda kupwuren Koht, de sapwungki sapwellime wiewia kan.” (Daniel 4:35) Ei, Siohwa ketin kamehlelehiong sapwellime aramas akan: “Mahsen me I kin kapwilewei . . . e pahn kin kapwaiada audepen kupwurei koaros; e pahn kin kapwaiada mehkoaros me I anahne en pweida.” (Aiseia 55:11) Kitail kak likih me sapwellimen Siohwa “mahsen” kin mehlel ahnsou koaros. Sapwellimen Koht koasoandi sohte kin kak sapwung.
Sapwellimen Koht “Kupwur Sang Mwohn Tepin Kawa”
8. Ia sapwellimen Koht “kupwur sang mwohn tepin kawa”?
8 Nan sapwellimen wahnpoaron Pohl kisinlikou ong Kristian kan nan Episos, e mahsanih me Koht sapwellimaniki “kupwur sang mwohn tepin kawa.” (Episos 3:11) Met kaidehn wia pilahn en doadoahk, me likamwete Koht ketin wiahda map duwen sapwellime elen doadoahk. Weksang met, e kin pid sapwellimen Siohwa kupwur en kapwaiada dahme e ketin kupwurki ong aramas oh sampah sangete nin tapio. (Senesis 1:28) Pwe en sewese kitail en wehwehki me sapwellime koasoandi sohte kin sapwung, kitail tehk mahs tepin kokohp me ntingdi nan Paipel.
9. Iaduwen Senesis 3:15 kin kasalehda kupwuren Koht?
9 Inou me kileledi nan Senesis 3:15 kasalehda me mwurinte Adam oh Ihp wiahda dihp, Siohwa ketin kupwurehda me sapwellime lih karasaraso pahn nainekihda seri ohl men. Siohwa pil mwahngihier sang nin tapio ia imwilahn imwintihti me mih nanpwungen sapwellime liho oh Sehdan oh nanpwungen neira seri ko. Mendahte Siohwa ah pahn ketin mweidohng nein sapwellimen Koht liho en alehdi ohla ni keimwen neh, ni ahnsou me Koht ketin koasoanehdi, nein liho pahn kauwehla serpento, me wehwehki Sehdan me Tepil, nan moange. Ahpw, sangete ahnsowo lel ahnsou wet, kupwuren Siohwa me sohte kak sapwung pweida ni ahnsou me Sises pwarada nin duwen Mesaia me inoudahro.—Luk 3:15, 23-38; Kalesia 4:4.
Dahme Siohwa Kin Koasoanehdi Mwohn E Kin Wiawi
10. Iaduwen, Siohwa ketin koasoanehdier sangete nin tepio me Adam oh Ihp pahn wiahda dihp? Kawehwehda.
10 Ni wahnpoaron Piter ah kawehwehda duwen pwukoa me Sises sapwellimaniki ohng kupwuren Koht, e ntingihdi: “[Sises] me ketin pilipildahr rehn Koht mwohn tepin kawa oh ketin kasansaldahr ni imwilahn rahn pwukat pwehki kumwail.” (1 Piter 1:20; footnote) Iaduwen, Siohwa koasoanehdier sangete nin tepio me Adam oh Ihp pahn wiahda dihp oh e koasoanehdier me Sises pahn anahne ketikihda meirong en tomw? Soh. Mahsen pwukat “mwohn tepin kawa” ni lokaiahn Krihk kin kawehwehdiong “kihdi weren mehkot.” Iaduwen, miehier “kihdi war” de kaipwidi seri me wiawi mwohn Adam oh Ihp ara wiahda dihp? Soh. Mwurin Adam oh Ihp wiahdahr dihp, re uhd naineki seri. (Senesis 4:1) Kahrehda, mwurin ara sapeik oh mwohn ipwidi en nein Adam oh Ihp seri kan, Siohwa ketin koasoanehdi pwarodohn “kadaudoko.” Sapwellimen Sises pwoula oh iasada kasalehdahr duwen koasoandi limpoak en tomw, me pahn wahweisang dihp me aramas sohsohki sang Adam oh pil doadoahk en Sehdan koaros.—Madiu 20:28; Ipru 2:14; 1 Sohn 3:8.
11. Koasoandi dah me Siohwa ketin koasoanehdi mwowe pwe kupwure en kak pweida?
11 Koht pil ketin koasoanehdier mwowe pweidahn sapwellime kupwur. Met sansal ni dahme Pohl ntingihdi ong mehn Episos akan, me Koht pahn ketin “ketikihpene soahng koaruhsie nanleng oh sampah pahn tahpwteieu, iei pahn Krais.” Ni ahnsou me Pohl koasoia duwen “soahng koaruhsie nanleng” me wehwehki irail oko me pilipilda pwehn iang Krais kakaun, e kawehwehda: “Kitail pilipilda sang nin tapio duwen me pein kupwure ketin koasoanehdi; pwe iei met kupwure sang nin tepin kawa.” (Episos 1:10, 11) Ehi, Siohwa mwahngihier mwowe me aramas malaulau kei pahn wia pali keriau en nein sapwellimen Koht liho oh iang Krais nehkseli kamwahu kan me kohsang ni meirong en tomwo. (Rom 8:28-30) Wahnpoaron Piter kahdaneki irail pwukat “wehi sarawi ehu.” (1 Piter 2:9) Wahnpoaron Sohn alehdi kapai tohrohr en patohwanda nan kasansal ieu tohtohn irail oko me pahn wia iengen Krais nanmwarki kan—144,000. (Kaudiahl 7:4-8; 14:1, 3) Ni arail miniminiong Krais nan sapwellime irair en wia Nanmwarki, irail kin papah pwehn “kapinga [sapwellimen Koht] lingan.”—Episos 1:12-14.
12. Dahme kitail esehki me emenemen meh 144,000 sohte kin koasoandi sangete ahnsou me e ipwidi me iei ih me wia kisehrail?
12 Koasoandi en 144,000 ah wiawi sangete mahs sohte wehwehki me emenemen aramas pwukat Koht koasoanehdier me irail pahn papah Koht ni lelepek. Ni mehlel, kaweid me mih nan palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Krihk kin ntingdi pwe en kaweid oh kakehlaka irail me keidi kan pwe ren kolokol arail lelepek oh arail warohng ale luhk sang nanleng. (Pilipai 2:12; 2 Deselonika 1:5, 11; 2 Piter 1:10, 11) Siohwa mwahngih sangete kawao me aramas 144,000 pahn warohng kisehn kupwure. Kadehdehpen ihs irail kin poahsoankihda iaduwen emenemen me luhk kan ah pilada elen mour me e pahn mourki, pilipil ieu me emenemen irail pahn pein wiahda.—Madiu 24:13.
Dahme Siohwa Ketin Mwahngih Mwohn Ahnsou
13, 14. Dahme sapwellimen Siohwa irair en mwahngih mwohn ahnsou kin kapahrekihpene, oh pwekihda?
13 Pwehki Siohwa iei Koht en kokohp oh koasoandi, iaduwen ah kin ketin doadoahngki sapwellime kehl en mwahngih dahme pahn wiawi mwohn ahnsou? Pwehn tapihada, kitail sukuhlikihier me sapwellimen Siohwa ahl akan koaros kin mehlel, pwung oh kin kasalehda limpoak. Ni wahnpoaron Pohl ntinglahng Kristian en Ipru kan nan senturi keieu C.E., e kamehlelehda me sapwellimen Koht kahula oh sapwellime inou wia “soahng riau me sohte kak wekidekla, oh duwen Koht me sohte kak ketin wiahda likamw.” (Ipru 6:17, 18) Nan sapwellimen Pohl kisinlikou ong Taitus, e pil kasalehda madamadau wet ahnsou me e ntingdi me Koht “sohte kin ketin likamw.”—Taitus 1:2.
14 Oh pil, edetehn Siohwa sapwellimaniki kehl unsek, e sohte kin ketin wia mehkot me kopwung sapahrek. Moses kasalehda me Siohwa me “loalopwoat oh mehlel, e kin ketin wiahda dahme pwung oh pahrek.” (Deuderonomi 32:4) Soahng koaros me Siohwa kin ketin wia kin pahrekiong sapwellime irair mwahu kan. Sapwellime wiewia kan kin kasalehda unsek en sapwellime irair kan me iei limpoak, erpit, kopwungpwung, oh manaman.
15, 16. Soangen pilipil dah me Siohwa mweidohng Adam en wia nan mwetuwel en Ihden?
15 Medewe iaduwen met kin pahrekiong mehkan me wiawi nan mwetuwel en Ihden. Nin duwen Siohwa ah wia Sahm limpoak men, e ketikihdahr mehkoaros me tohnsampah anahne. E ketikihong Adam kehl en madamadau, pwe en kak medemedewe kahrepen mehkan, oh eri wiahda ah pilipil. Weksang mahn akan, me kin mwekidkihte arail koasoandi en loale, Adam kak wiahda ah pilipil kan. Imwilahn met, Koht kin mahsendihdo sang nan mwoale nanleng oh mahsanih “soahng koaros me e ketin wiahdahr oh, kilang! E inenen mwahu.”—Senesis 1:26-31; 2 Piter 2:12.
16 Ni ahnsou me Siohwa ketin piladahr en ketikihong Adam kosonned en dehr kang sang ni “tuhkehn kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed,” E ketikihda kaweid me itar pwe Adam en kak pilada dahme e pahn wia. E ketin mweidohng Adam en kang sang “tuhke kan koaros me mi nan mwetuwelo” ahpw ihte tuhke oapwoat en dehr kangasang oh Siohwa ketin padahkiong Adam me ma e pahn kangasang tuhke pwoat me keinapwih, e pahn mehla. (Senesis 2:16, 17) Siohwa ketin kasalehiong Adam duwen imwilahn wiewia kan. Dahme Adam pahn wia?
17. Dahme kahrehda kitail kak ndahki me Siohwa kin pilada ahnsou kan me e pahn mwahngih dahme pahn wiawi mwuhr?
17 E sansal me Siohwa ketin pilada en dehr ketin mwahngih mwowe dahme Adam oh Ihp pahn wia, edetehn e sapwellimaniki kehl en mwahngih soahng koaros mwohn ahr pahn wiawi. Peidek wasaht kaidehn ma Siohwa kak ketin mwahngih mwowe dahme pahn wiawi, ahpw ma e ketin pilada en wia met de soh. Patehng met, kitail kak medewe me pwehki Siohwa wia Koht en limpoak emen, e sohte pahn mwahngihier oh koasoanehdier me Adam oh Ihp pahn pelianda sapwellime kosonned oh lelohng apwal. (Madiu 7:11; 1 Sohn 4:8) Kahrehda, sapwellimen Siohwa irair en mwahngih dahme pahn wiawi mwuhr, e kin pilada ahnsou dah me e kin wia met.
18. Dahme kahrehda kitail kak nda me Siohwa ah kin ketin pilada ahnsou kan me e kin mwahngih dahme pahn wiawi mwuhr, met sohte wehwehki me Siohwa sohte nohn unsek?
18 Iaduwen, pwehki Siohwa kin pilada ahnsou kan me e kin mwahngih dahme pahn wiawi mwuhr, met wehwehki me e sohte nohn sapwellimaniki irair en unsek? Soh. Moses kasalehda me Siohwa rasehng “Paipalap,” oh kapataiong: “Sapwellime wiewia kan me unsek.” Sohte me kak kapwukoahkin ih imwila kan me kohsang dipen aramas. Suwed akan me lelohng kitail koaros nan rahnwet kin kohsang wiewia suwed en sapeik. Wahnpoaron Pohl kasalehda ni sansal me “dihp tepidohng sampah sang rehn aramas tehmen, ahpw tialahng mehla. Eri, mehla lelohngehr aramas koaros, pwe aramas koaros dipadahr.”—Deuderonomi 32:4, 5; Rom 5:12; Seremaia 10:23.
19. Soangen peidek dah kan me kitail pahn koasoiapene nan artikel en mwurin met?
19 Nan artikel wet, kitail kilangehr me sohte kopwung sapahrek mie rehn Siohwa. (Melkahka 33:5) Sapwellimen Siohwa roson akan, sapwellime irair en mwakelekel, oh sapwellime ahl pwung kan kin utung sapwellime koasoandi. (Rom 8:28) Nin duwen Siohwa kin ketin wia Koht en kokohp, e kin “kasalehda dahme pahn wiawi mwuhr, e kin kohpada mahsie dahme pahn wiawi.” (Aiseia 46:9, 10) Kitail pil sukuhliki me Siohwa kin pilada ahnsou kan me e kin mwahngih dahme pahn wiawi mwuhr. Eri, iaduwen kitail? Iaduwen atail kak ese ni mehlel ma atail pilipil kan kin pahrekiong sapwellimen Koht koasoandi limpoak? Oh soangen kapai dah kan me met pahn wahdohng kitail? Artikel en mwurin met pahn sapeng peidek pwukat.
[Nting tikitik me mi pah]
a Menlau tehk brochure me oaralap koasoia A Book for All People (Pwuhk Ehu ong Aramas Koaros), pali 28, me Sounkadehdehn Siohwa kan wiahda.
Ke Kak Kawehwehda?
• Soangen karasepe dah kan me wiawi mahs mahsie kin kasalehda me “mahsen” en Koht kin pweida ahnsou koaros?
• Dahme Siohwa koasoanehdier mwowe pwe sapwellime “kupwur sang nin tepin kawa” en kak pweida?
• Ni ahl dah me Siohwa kin doadoahngki sapwellime kehl en mwahngih dahme pahn wiawi mwohn ahnsou me e wiawi?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 9]
Seosopat kin likih Siohwa
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 11]
Koht kohpada me Sises pahn pwoula oh iasada
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 10]
Iaduwen, Siohwa koasoanehdier mwowe dahme Adam oh Ihp pahn wia?