Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang nan Pwuhken Wiewia kan
PWUHKEN Wiewia kan kin oaralapihada iaduwen mwomwohdisohn Kristian eh wiawihda oh iaduwen e kekeirda mwurin mwo. Luk me ntingihdi pwuhk wet, oh e kin kasalehda wiewia kaselel kan en Kristian me wiawi erein sounpar 28—sang nan pahr 33 C.E. lel 61 C.E.
Keieun pali en pwuhken Wiewia kan kin koasoia duwen doadoahk en wahnpoaron Piter, oh keriaun pali en pwuhk wet kin koasoia duwen doadoahk en wahnpoaron Pohl. Luk kin doadoahngki lepin lokaia kan me duwehte “se” oh “kiht,” oh met kin kasalehda me e kin mih nan ekei wasa kan me wiewia pwukat kin wiawi ie. En kasawih audepen pwuhken Wiewia kan pahn sewese kitail en uhdahn kesempwalki manaman en Mahsen en Koht oh sapwellime ngehn sarawi. (Ipru 4:12) E pil pahn kamwakid kitail en kasalehda irair en tounmetei oh kakehlakahda atail pwoson koapworopwor en Wehio.
PITER DOADOAHNGKI “KIH KAN EN WEHIN KOHT”
Mwurin wahnpoaron ko alehdi ngehn sarawi, irail wia kalohk ni eimah. Piter doadoahngki keieun “kih kan en Wehin Koht” ni karasaras en ritingada wenihmw en loalokong oh ahnsou mwahu ong mehn Suhs akan oh mehn liki kan me wekiong palien lamalam en mehn Suhs akan me “pwosonla eh padahk” en pidelong nan Wehio. (Mad. 16:19; Wiewia 2:5, 41) Kalokolok tepida laudla oh kahrehiong tohnpadahk kan en tangpeseng, ahpw met kalaudehla wasahn doadoahk en kalohk.
Ni ahnsou me wahnpoaron kan nan Serusalem rongada me mehn Sameria kan alehda mahsen en Koht, irail uhd kadarala Piter oh Sohn rehn mehn Sameria pwukat. Ni eh kihong mehn Sameria kan ahnsou mwahu en pidelong nan Wehio, Piter doadoahngki keriaun kih. (Wiewia 8:14-17) Mwein mwotomwot sang sounpar ehu mwurin Sises ketin iasada, Sohl en Tarsus wekidala eh mour oh wiahla emen Kristian. Nan pahr 36 C.E., Piter doadoahngki kesiluh en kih, oh kisakis en ngehn sarawi kin mweredihdo pohn mehn liki kan me sohte sirkumsais.—Wiewia 10:45.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
2:44-47; 4:34, 35—Dahme kahrehda me pwoson kan kin netikihla arail dipwisou kan oh nehkpeseng pweinen dipwisou pwukat? Me tohto me wiahla Kristian kohsang wasa doh kan oh sohte itar kenerail mwenge oh arail anahn teikan ong kareireila ahnsou en arail mih nan Serusalem. Ahpw, irail men mihmi wasao ahnsou reirei pwehn kalaudehla arail wehwehki duwen arail pwoson kapw oh kalohk ong meteikan. Pwehn sewese irail pwukat, ekei Kristian akan kin netikihla sapwarail oh imwarail, oh mwohni ko kin nehnehiong emenemen nin duwen eh anahn.
4:13—Dahme kahrehda aramas akan kin nda me Piter oh Sohn “sohte iang wad oh pil sohte iang sukuhl”? Irail kin nda met pwehki Piter oh Sohn sohte iang sukuhl en sounpadahk kan ong kasukuhl en palien lamalam.
5:34-39—Iaduwen Luk kak esehda dahme Kameliel koasoia nan koasoipenehn Tohn Mwoalen Kopwung Lapalapo me sohte mweimweiong wehipokon en iang? Mie kahrepe siluh: (1) Pohl, me kin wia tohnsukuhl en Kameliel mahs, padahkihong Luk; (2) Luk tuhwong emen kisehn Tohn Mwoalen Kopwung Lapalapo me kin kadek duwehte Nikodihmus; (3) Luk esehda ire wet ki manaman en sapwellimen Koht ngehn sarawi.
7:59—Stipen kapakapohng Sises? Soh. Ahn emen kaudok—oh eh kapakap—anahne kohwongete Siohwa Koht. (Luk 4:8; 6:12) E sansal me Stipen kin ahnsou koaros kapakapohng Siohwa ni mwaren Sises. (Sohn 15:16) Ahpw nan irair wet, Stipen kilangada kasansal ehu en “Nein-Aramas eh ketiket ni palimaun en Koht.” (Wiewia 7:56) Pwehki Stipen uhdahn wehwehki me Sises sapwellimaniki manaman en kaiasada me mehlahr, e patohwanohng, ahpw sohte kapakapohng, Sises, oh peki Reh pwe ih en ketin tamanda Stipen pwehn kaiasada ih.—Sohn 5:27-29.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
1:8. Doadoahk en kalohk en sampah pwon me sapwellimen Siohwa tohnkaudok kan kin wia sohte kak wiawi ma sohte sawas en ngehn sarawi.
4:36–5:11. Sosep en Saiprus, me adaneki Parnapas, me wehwehki “Me kin Koangngoange.” Wahnpoaron kan ele kahdaneki ih Parnapas pwehki e kin kadek oh kin sewese meteikan. Kitail anahne duwehla ih ahpw en dehr duwehla Ananaias oh Sapaira, me kin mwomwehda mwahu ahpw mwalaun oh likamw.
9:23-25. En pitsang atail imwintihti kan pwehn kak pousehlahte doadoahk en kalohk kaidehn mwekid en masak ehu.
9:28-30. Ma atail kalohk nan ehu wasa de ong ekei aramas akan wia keper ehu ong atail mour de atail tiahk mwakelekel, de e kakete kauwehla atail nanpwungmwahu rehn Siohwa, kitail anahne doadoahngki atail loalokong oh pilada iawasa oh iahd kitail pahn kalohk.
9:31. Erein e mie meleilei, kitail anahne nantihong kakehlailih atail pwoson ni atail pahn kin onop Paipel oh doudouloale. Met pahn sewese kitail en lemmwiki Siohwa ni atail kapwaiada dahme kitail kin sukuhliki oh ngoangki doadoahk en kalohk.
AHN POHL NGOANGKI DOADOAHK EN KALOHK
Nan pahr 44 C.E., Akapwus kohla nan Andiok, wasa me Parnapas oh Sohl kin mihmi padapadahk erein “sounpar ehu.” Akapwus kohpada me “lehk laud ehu” pahn wiawi, oh met pweida mwurin sounpar riau. (Wiewia 11:26-28) Mwurin ‘ara kanekehla doadoahk en sewese riarail kan nan Serusalem,’ Parnapas oh Sohl pwurala nan Andiok. (Wiewia 11:29, 30; 12:25) Nan pahr 47 C.E.—sounpar 12 mwurin Sohl e wiahla Kristian—ngehn sarawi kamwakid Parnapas oh Sohl en kohlahng wia seiloak en misineri. (Wiewia 13:1-4) Nan pahr 48 C.E., ira pwurala nan Andiok, “wasa me tohn mwomwohdiso kasarawih ira ong kalahngan en Koht oh kasapwiliradahng doadoahk me ira kanekelahro.”—Wiewia 14:26.
Mwurin sounpwong duwau, Pohl (pil adaneki Sohl) pilada Sailas en iang ih oh tepida keriaun eh seiloak. (Wiewia 15:40) Timoty oh Luk pil iang Pohl kohla. Luk mihmihte nan Pilipai ni ahnsou me Pohl doula oh lel Adens, oh mwuri Korint, wasa me e tuhwong Akwila oh Persila, oh mihmi wasao erein sounpar ehu elep. (Wiewia 18:11) Timoty oh Sailas mihmihte nan Korint, oh Pohl iangahki Akwila oh Persila sereklahng Siria nan tepin pahr 52 C.E. (Wiewia 18:18) Akwila oh Persila iang ih kohla nan Episos, oh ira mihmihte wasao.
Mwurin Pohl mihmi nan Siria en Andiok ahnsou kis, e uhd tepida eh kesiluh en seiloak nan pahr 52 C.E. (Wiewia 18:23) Nan Episos, “mahsen en Kaun-o ahpw inenen kekeirda kehlail oh lolohkseli.” (Wiewia 19:20) Pohl mihmi wasao mpen sounpar siluh. (Wiewia 20:31) Mwohn Pendekos nan pahr 56 C.E., Pohl mihmi nan Serusalem. Mwurin e poaridi, e wia kadehde ni eimah mwohn kaun akan. Nan Rom, Pohl selidi nan ehu ihmw erein sounpar riau (c. 59-61 C.E.), oh nan wasao, e kin diarada ahl kan en kalohki Wehio oh padahngki “duwen Kaun Sises Krais.”—Wiewia 28:30, 31.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
14:8-13—Dahme kahrehda aramas akan nan Listra kihong “eden Parnapas ‘Seus,’ oh eden Pohl ‘Erimihs’”? Seus iei kaunen koht akan nan soai en Krihk, oh nah pwutak Erimihs kin ndandkihla eh koahiek en koasoi. Pwehki Pohl me kin kalapw koasoi, aramas akan nan Listra kahdaneki ih Erimihs oh Parnapas Seus.
16:6, 7—Dahme kahrehda ngehn sarawi sohte mweidohng Pohl oh ienge kan en kalohk nan wasa kan nan Eisia oh Pidinia? Miehte sounkalohk malaulau. Kahrehda ngehn sarawi kin kahluwairaillahng wasa kan me doadoahko pahn pweida mwahu.
18:12-17—Dahme kahrehda Kepina Kalio sohte kauhdi aramas akan ni ahnsou me irail tepida wokih Sostenihs? Mwein Kalio lemeleme me Sostenihs me kamwakid pokono en uhwong Pohl oh kahrehda e warohng en ale wokiwok wet. Ahpw wiewia wet imwila mwahu pwehki met kamwakid Sostenihs en wiahla Kristian. Mwuhr, Pohl kahdaneki Sostenihs “riatail.”—1 Kor. 1:1.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
12:5-11. Kitail kak oh anahne kapakapki riatail kan.
12:21-23; 14:14-18. Erod mwadang ale kaping me konehng en kohwong Koht te. Ia uwen mwekid wet eh weksang en Pohl oh Parnapas ara mwadang kasalehda me ira sohte pahn ale soangen kaping oh wahu me sohte konehng ira en ale! Kitail en dehr men ale kaping ong dahme kitail wiadahr nan atail doadoahk ong Siohwa.
14:5-7. Doadoahngki loalokong kak sewese kitail en pousehla atail doadoahk en kalohk.—Mad. 10:23.
14:22. Kristian akan kin kasik en lelohng lokolok kan. Irail sohte kin song en pitsang lokolok kan ki kahmahmkihla arail pwoson.—2 Tim. 3:12.
16:1, 2. Kristian pwulopwul kan anahne doadoahk laud nan arail papah Koht nan mwomwohdiso oh rapahki sapwellimen Siohwa sawas en wiahda adamwahu.
16:3. Kitail anahne wia uwen atail kak me pahrekiong mouren kaweid kan en Paipel pwehn sewese meteikan en mwekidki rongamwahu.—1 Kor. 9:19-23.
20:20, 21, NW. Doadoahk en kalohk en “ihmw lel ihmw” kin kisehn atail kalohk kesempwal.
20:24; 21:13. Kolokol atail lelepek ong Koht kesempwal sang kolokol atail mour.
21:21-26. Kitail anahne perenki ale kaweid mwahu.
25:8-12. Kristian akan rahnwet kak oh pil anahne doadoahngki koasoandi kan en kosonned pwehn “uhki rongamwahu oh katengehdi” nin duwen kosonned.—Pil. 1:7.
26:24, 25. Kitail anahne kalohki “me mehlel oh maledek” mendahki “mehmen me sohte kin ahneki Ngehn Sarawi” kin wiahki soahng pwukat mehkot mwahl.—1 Kor. 2:14.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 30]
Iahd Piter doadoahngki “kih kan en Wehin Koht”?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 31]
Doadoahk en kalohk en sampah pwon sohte kak wiawi ma sohte sawas en ngehn sarawi