Siohwa Iei Atail “Sounkomour”
“E kin ketin sewese irail oh kapitirailla.”—MEL. 37:40.
1, 2. Ire mehlel dahieu me pid duwen Siohwa me kin kansenamwahwih oh wia mehn kakehlpatail?
KETIPIN kin kahrehda mwetehn soahng kan en miehla ni eh pahn kin daker irail. Mwetehn soahng pwukat kin mwekimwekid ahnsou koaros. Ma sampah kin mwekid, ah mweteo pil kin iang mwekid. Ahpw Sounkapikpen sampah oh ketipin sohte kin ketin wekila. (Mal. 3:6) Paipel mahsanih: “Koht sohte kin ketin wekila, oh sohte kisin mwomwen wekila kis kak mie reh.” (Seims 1:17) Ire mehlel wet duwen Siohwa kin kansenamwahwih oh wia mehn kakehlpatail, ahpw mehlel ni ahnsou kan me kitail kin lelohng lokolok de apwal akan. Dahme kahrehda?
2 Nin duwen me kitail kilangehr nan artikel en mwowe, Siohwa ketin kadehdehier me iei ih “Sounkomour” en nan ahnsou kan en Paipel. (Mel. 70:5) E sohte kin ketin wekila oh kin ahnsou koaros wiahda dahme e mahsanih me e pahn ketin wia. Sapwellime tohnkaudok kan ahneki kahrepe tohto en likih me e pahn “ketin sewese irail oh kapitirailla.” (Mel. 37:40) Iaduwen Siohwa kin ketin kapitala sapwellime ladu kan nan rahnpwukat? Iaduwen e kak wia met ong emenemen kitail?
Doarehla Irail Sang me Kin Uhwong
3. Dahme kahrehda kitail kak likih me soun uhwong kan sohte pahn kauhdi sapwellimen Siohwa aramas akan sang kalohki rongamwahwo?
3 Sohte uhwong ehu sang Sehdan pahn kauhdi Sounkadehdehn Siohwa kan sang arail kaudokiong Siohwa ni unsek duwen ih kelehpw warohng. Mahsen en Koht kin kamehlelehiong kitail: “Ahpw sohte tehtehn mahwen ehu pahn kak kauweiukala; oh ke pahn kak sapeng koaros me kin kedipeiuk.” (Ais. 54:17) Soun uhwong kan kin songosong ahpw sohte kin pweida nan arail kin men kauhdi sapwellimen Koht aramas akan sang arail pwukoahn kalohk. Kitail tehkpene karasepe riau.
4, 5. Soangen uhwong dahieu me sapwellimen Siohwa aramas akan lelohng nan pahr 1918, oh ia imwilahn met?
4 Nan pahr 1918, sapwellimen Siohwa aramas akan kin lelohng kalokolok kan me irail kaun en palien lamalam akan kin wiahda pwehn kauhdi irail sang doadoahk en kalohk. Nan May 7, koperment en Wehin Amerika kadarala kisinlikou kan pwehn salihdi J. F. Rutherford, me ahnsowo kin apwahpwalih doadoahk en kalohk sampah pwon, oh ienge kei sang poasen kaun en Sounkadehdehn Siohwa kan. Erein sounpwong riaute, Brother Rutherford oh ienge kan alehdi kopwung sapwung me dene irail kin miniminpene pwehn kauwehla kosonned kan oh met kahrehda irail en selidi ahnsou reirei. Ahpw iaduwe, soun uhwong kan kin pweida ni arail doadoahngki palien mwoalen kopwung pwehn kauhdi douluhl doadoahk en kalohk wet? Uhdahn soh!
5 Tamanda sapwellimen Siohwa inou: “Sohte tehtehn mahwen ehu pahn kak kauweiukala.” Wekidekla kapwuriamwei ehu ahpw wiawi, oh nan March 26, 1919—sounpwong duwau sang rahn me Brother Rutherford oh ienge kan alehdi kisinlikou en selidi—irail koaros eri pweipweiei sang nan imweteng. Mwurin sounpar ehu, nan May 5, 1920, koaros iren kopwung sapwung me irail alehdi mwoweo sohla pwurehng kohda. Brother pwukat eri doadoahngki arail saledek ahnsowo oh wonlahte nan arail doadoahk en Wehio. Ia imwilahn met? Ei, pweidahn doadoahk wet inenen laudla sang mahs! Kaping koaros en kohwong “Sounkomour” me kahrehda imwila wet en pweida mwahu.—1 Kor. 3:7.
6, 7. (a) Soangen uhwong de kalokolok dah me lelohng Sounkadehdehn Siohwa kan nan Nazi Sehmen, oh ia imwilahn met? (b) Poadopoad en sapwellime Siohwa aramas akan rahnwet kin kihda mehn kadehde dahieu?
6 Met kitail pahn uhd tehkpene karasepe keriau. Nan pahr 1934, Hitler inoukihda me e pahn kihsang douluhl Sounkadehdehn Siohwa kan koaros nan Sehmen. E sohte likamw oh e koasoanehdier me e pahn uhdahn wia met. Mwurin Hitler nda met, e ahpw saliedi me tohto nan imweteng. Sounkadehde me kidkid kei alehdi kalokolok, oh me tohtohsang epwiki kin kamakamla nan wasahn selidi kan (concentration camps). Iaduwe, Hitler kin pweida nan eh nannanti pwehn kihsang Sounkadehde kan? E kauhdi doadoahk en kalohki rongamwahwo nan Sehmen? Uhdahn soh! Erein kalokolok kan kin wiawi, riatail brother kan kin doulahte wia doadoahk en kalohk ni rir. Mwurin kaunda suwed en sounpei kan en Nazi pwupwudi, Sounkadehde pwukat kin doadoahngki arail saledek en doulahte kalokalohk. Rahnwet, sounkalohk tohto sang 165,000 me mie nan Sehmen. Ei, atail “Sounkomour” pil pwurehng kadehdehda duwen mehlelpen sapwellime inou: “Sohte tehtehn mahwen ehu pahn kak kauweiukala.”
7 Poadopoad en Sounkadehdehn Siohwa kan nan atail ahnsou kin kihda mehn kadehde me Siohwa sohte pahn ketin mweidohng sapwellime aramas akan en kamakamla nin duwen pwihn ehu. (Mel. 116:15) Ahpw iaduwen, Siohwa pahn ketin pere emenemen kitail? Iaduwen Siohwa kin ketin kapitala emenemen kitail?
Ahpw Iaduwen E Kin Pere Emenemen Kitail?
8, 9. (a) Iaduwen kitail kak ese me doarepatail sohte pahn kalapw wiawi? (b) Dahme kitail en pohnese?
8 Kitail ese me Siohwa sohte inoukihda me e pahn ketin pere emenemen kitail ahnsou wet. Kitail kin men duwehte mwahnakapw en Ipru silimeno me sohte men poaridi mwohn sansal takai kohl me Nanmwarki Nepukadnesar wiahda. Pwutak pwulopwul pwukat kin lemmwiki Koht oh sohte kin medewe me Siohwa pahn ketin pere irail sang ohla ki manaman ehu. (Wadek Daniel 3:17, 18.) Ahpw nin duwen me wiawi, Siohwa ketin doarehla irail sang kisiniei mwehlo. (Dan. 3:21-27) Pil nan ahnsou kan en Paipel, ekeite pak me manaman kin kadoadoahk pwehn pere emen. Sapwellimen Siohwa ladu lelepek tohto kin kamakamla rehn me kin uhwong irail kan.—Ipru 11:35-37.
9 Iaduwen rahnwet? Nin duwen atail “Sounkomour,” Siohwa uhdahn kak doarehla emenemen sang irair keper kan. Iaduwe, kitail kak uhdahn nda me Siohwa kin ketin iang pidada ekei irair tohrohr pwukat? Soh. Ahpw, emen me pitsang irair keper ehu ele kak pehm me Siohwa pil iang pidada mwekido. Ma kitail pahn sapwungki eh pepehmo, eri met sapwung. Kitail pil ni ahnsowohte anahne en pohnese me Kristian lelepek tohto kin mehkihla kalokolok, duwehte me wiawi nan mwehin Nazi kan. Ekei kin mehla pwehki soangsoangen irair keper kan me sohte kasikpe. (Ekl. 9:11) Kitail ele kin idek, ‘Siohwa solahr wia “Sounkomour” ong me lelepek kan me arail mour kin imwila mwadang?’ Met sohte mehlel.
10, 11. Dahme kahrehda aramas sohte kak kauhdi mehla? Dahme Siohwa kak wia ong mehla?
10 Medewehla met: Aramas sohte kak kauhdi sang pein ih mehla pwehki sohte emen aramas kak “irehdihsang pein ih eh sousou.” (Mel. 89:48) Ahpw, iaduwen Siohwa? Emen sister me iang momour nan mwehin Nazi kan kin tamanda dahme eh nohno me wia emen Sounkadehde, kin nda pwehn kansenamwahwih ih ahnsou me kompoakepah kan iang mehla nan wasahn kalokolok ko: “Ma mehla wia mehkot poatopoat, wehwehki e pahn kehlail sang Koht, kaidehn?” Ei, mehla sohte kak en kehlail sang Koht pwehki ih me wia Utupen mour koaros. (Mel. 36:9) Siohwa ketin tamataman koaros me mih nan sousou, oh e pahn wia Sounkomour ong irail koaros.—Luk 20:37, 38; Kaud. 20:11-14.
11 Eri, Siohwa kin ketin mwahngih mour en emenemen sapwellime tohnkaudok kan rahnwet. Kitail en tehkpene ahl siluh me e kin wia atail “Sounkomour.”
Siohwa Kin Ketin Pere Atail Nanpwungmwahu Reh
12, 13. Dahme kahrehda perepen atail nanpwungmwahu rehn Siohwa kin keieu kesempwal? Iaduwen Siohwa kin ketikihda mepwukat ong kitail?
12 Siohwa ketikihda mehn perepe mwahu ong atail nanpwungmwahu reh. Met wia mehn perepe keieu kesempwal. Nin duwen Kristian mehlel kan, kitail wehwehki me mie mehkot me inenen kesempwal sang pein atail mour rahnwet. Me keieu kesempwal me kitail ahneki iei atail nanpwungmwahu rehn Siohwa. (Mel. 25:14; 63:3) Ma sohte nanpwungmwahu wet, atail mour rahnwet pahn sohte katepe oh pahn sohte atail koapworopwor en ahnsou kohkohdo.
13 Ahpw kalahngan ehu Siohwa e ketin ketikihong kitail soangen sawas koaros me kitail anahne pwehn kolokol atail nanpwungmwahu reh. Mie sapwellime Mahsen rehtail, sapwellime manaman sarawi, oh sapwellime mwomwohdiso kan nan sampah pwon me pahn sewese kitail. Eri iaduwen kitail en doadoahngki mepwukat? Sang atail kaukaule oh poadidi onopki sapwellime Mahsen, met pahn kakehlaka atail pwoson oh atail koapworopwor en ahnsou kohkohdo. (Rom 15:4) Ni atail kin kapakapki sapwellime manaman sarawi, kitail kin alehdi sawas pwehn soikala kasongosong en wia soahng kan me kak kauwehla atail nanpwungmwahu reh. (Luk 11:13) Ni atail kin peipeian kaweid kan me pwihn en ladu lelepek kan kin kihda sang sawaspen Paipel kan, mihding kan, kapokon tikitik kan oh kapokon laud kan, kitail pahn paiekihda laud padahk mehlel kan me pid duwen Koht me kin duwehte “kisin mwenge ahnsou me konehng.” (Mad. 24:45) Soahng pwukat me Siohwa kin ketikihda ong kitail kin sewese pere atail nanpwungmwahu reh.—Seims 4:8.
14. Koasoiahda ehu ekspiriens me kasalehda iaduwen Siohwa kin ketin pere atail nanpwungmwahu reh?
14 Pwehn karasahda iaduwen Siohwa kin pere atail nanpwungmwahu reh, tamanda duwen pahpa oh nohno me kitail koasoia nan artikel en mwoweo. Rahn kei mwurin ira esehda me neira serepein Theresa salongala, ira eri alehdi rong kansensuwed wet: Aramas me kemehla neira serepeino.a Pahpao kin tamanda: “I kin kapakap ong Siohwa en pere nei serepeino. Ahpw ni ahnsou me se diarada me e kamakamla, dahme I tepin medewehda iei ma dahme kahrehda Siohwa sohte ketin sapeng ei kapakapo. Ei, I ese me Siohwa sohte kin ahnsou koaros ni manaman, pere emenemen sapwellime aramas akan. I kin usehlahte kapakapki kupwurokong. Mie nsenamwahu me I kin alehdi sang ei kin kamehlele me Siohwa kin ketin pere nanpwungmwahu me sapwellime aramas akan ahneki reh—me pil wehwehki me e kin ketikihda dahme kitail anahne pwe kitail en kak pere atail nanpwungmwahu reh. Soangen mehn perepe wet iei me keieu kesempwal, pwehki e kak wekid atail koapworopwor en ahnsou kohkohdo. Ni ahl wet, Siohwa kin ketin pere Theresa; e kin papah ih ni lelepek lao lel ahnsou me e mehla. I kin diar meleilei ni ei ese me eh mour en ahnsou kohkohdo miher pahn epwel mwahu en Siohwa.”
Epwel Mwahu ni Ahnsoun Soumwahu
15. Ni ahl dah kan me Siohwa ele kin sewese kitail ni ahnsou me kitail lelohng soumwahu laud ehu?
15 Siohwa kak en apwalih kitail ni ahnsou me kitail pahn kin “soumwahu,” duwehte me e ketin wiahiong Depit. (Mel. 41:3) Rahnpwukat, Siohwa kin ketin sewese kitail mendahki ma e sohte kin ketin kapitkitaila ni mwomwen manaman ehu. Iaduwen? Mour en kaweid me dierek nan sapwellime Mahsen ele kak sewese kitail en wiahda pilipil erpit kan duwen atail pahn apwalihala kahpwal de soangen irair ehu me kitail kakete mihla loale. (Lep. Pad. 2:6) Mwein kitail kin ale iren sawas kan oh kaweid kan sang nan artikel en Kahn Iroir oh Awake! me kin koasoia duwen kahpwal ehu kitail ahneki me pid atail roson mwahu. Ki sawaspen sapwellime manaman sarawi, Siohwa ele kin ketikihong kitail “manaman lapalap” pwehn apwalihala atail irairo oh en kolokol atail lelepek, mendahki dahme kakete wiawihong kitail. (2 Kor. 4:7) Ki soangen sawas wet, kitail kak irehsang kitail en dehr mweidohng atail irair en soumwahwo en poweikitaildi oh kahrehda kitail en solahr nsenohki atail nanpwungmwahu rehn Siohwa.
16. Iaduwen emen brother kin kak dadaurete mendahki eh soumwahu laud?
16 Medewehla irair en brother pwulopwulo me kitail koasoia nan artikel en mwoweo. Nan pahr 1998, toahkte kan padahkihong ih me e ahneki soangen soumwahu ehu adaneki amyotrophic lateral sclerosis de ALS, me kahrehiong ih en mwoatorala douluhl.b Iaduwen eh kin kak dadaurete mendahki soangen irair en soumwahu wet? E koasoia: “Kin mie ahnsou me I kin inenen medengkihla oh pwunodki en ese me mehlahte me pahn kak kihsang ei lokolok. Ahpw ahnsou koaros me I ahneki soangen pepehm wet, I kin kapakapki Siohwa en ketikihong ie soahng siluh pwukat: nan kapehd meleilei, kanengamah, oh kehl en dadaurete. I pehm me Siohwa ketin sapengla ei kapakap kan. En ahneki nan kapehd meleilei kin sewese ie en medemedewe soahng kan me kin kansenamwahwih ie, me duwehte ia pahn duwen sampah kapw ahnsou me I pahn kakehr alu, kang mwenge iou, oh pil pwurehng koasoiong ei peneinei. En kanengamah kin sewese ie en dehr pwangahkihda soangen kahpwal kan en soumwahu wet. En dadaurete kin kahrehiong ie en kolokol ei lelepek oh sohte mweidohng soahng teikan en kesempwalsang ei nanpwungmwahu rehn Siohwa. I wehwehkier pepehm en sounmelkahka Depit, pwe I pehm me Siohwa kin ketin sewese ie erein ei “soumwahu.”—Ais. 35:5, 6.
Alehdi Sawas
17. Dahme Siohwa ketin inoukihda me e pahn ketin wiahiong kitail? Ia wehwehn inou wet?
17 Siohwa ketin inoukihda en apwalihala atail anahn akan en paliwar. (Wadek Madiu 6:33, 34; oh Ipru 13:5, 6.) Met sohte wehwehki me kitail kak kasik me atail anahn akan kin kodohng kitail ni elen manaman ehu de kitail sohte anahne en doadoahk. (2 Des. 3:10) Dahme inou wet kin wehwehki iei: Ma nan atail mour kitail kin rapahki mahs Wehin Koht oh kin men doadoahk pwe kitail en kak mour, kitail kak likih me Siohwa pahn sewese kitail en ale soangen anahn akan me kitail anahne pwe kitail en kak mour. (1 Des. 4:11, 12; 1 Tim. 5:8) E kak ketikihda dahme kitail anahne ni ahl akan me kitail sohte kin kasik, mwein kakete sang emen iengetail tohnkaudok me kak sewesehki kitail atail anahn akan de kihong kitail atail doadoahk en mwohni.
18. Kawehwehda ehu ekspiriens me kin kasalehda me atail anahn akan kin kakete kohwong kitail ahnsou me kitail uhdahn anahne.
18 Tamanda nohno kiripw me kitail koasoia nan artikel en mwoweo. Ni ahnsou me ih oh nah kisin serepeino keseula wasa kapw ehu, e kin apwaliki rapahkihda doadoahk. E koasoia: “Nimenseng I kin kohla kalohk, oh mwurin souwas koaros I kin rapahki doadoahk. I taman ehu rahn ahnsou me I kohla ni ehu sidohwa pwehn pwainda milik. I kesihnen oh kilikilang wahn tuhke kan, ahpw I sohte kak pwainda pwehki sohte itar nei mwohni. I uhdahn nsensuwedkihla met. Rahnohte ni ei pwurala ni imweio, mie ehdin soangsoangen wahntuhke me mihmi pohn palangk en imweio. Uwen tohto en mwenge pwukat se kak kangkang ki erein sounpwong kei. I sengisengki ei peren oh inenen kalahngankihong Siohwa duwen met.” Mwuhr sister menet esehda me mie brother men sang eh mwomwohdiso me kin wia mwetuwel en wahntuhke oh ih me wahdo ehdin wahntuhke ko ni imweo. I eri ntingla rehn brothero: “Mendahki I men kalahngankihong uhk dahme ke wia rahn teio, I pil men kalahngankihong Siohwa pwehki e ketin doadoahngki omw irair en kadek pwehn katamankihong ie sapwellime limpoak.”—Lep. Pad. 19:17.
19. Nan kahn kamakam kowahlap, soangen likilik dah me sapwellimen Siohwa ladu kan pahn ahneki? Dahme kitail en koasoanehdi teng en wia met?
19 E uhdahn sansal me dahme Siohwa ketin wia nan ahnsou kan en Paipel oh pil nan atail ahnsou kin kihong kitail kahrepen kitail en likih ih nin duwen Sounsawaspatail. Ahnsou keren, ahnsou me kahn kamakam kowahlap pahn leledohng koasoandi en Sehdan wet, kitail pahn uhdahn anahne sapwellimen Siohwa sawas laudsang met. Sapwellimen Siohwa ladu kan pahn kak koapworopworki ih ni mehlel. Irail pahn kak en sarada oh kin pereperen, pwe irail ese me doareparail kerendohr. (Luk 21:28) Ahpw ahnsouwet, sohte lipilipil soangen kalokolok dah me pahn lelohng kitail, kitail en koasoanehdi teng en kihong atail likilik koaros rehn Siohwa. Koapworopworki mehlel me atail Koht sohte kin ketin wekila, oh iei ih atail “Sounkomour.”
[Nting tikitik me mi pahs]
a Kilang nan artikel en “Powehdi Kahpwal Laud,” nan Awake! en July 22, 2001, pali 19-23.
b Kilang nan artikel en “Kehlailkihda Ei Pwoson—Ni Ei Ahneki Soumwahu ALS,” nan Awake! en January 2006, pali 25-29.
Ke Tamataman?
• Iaduwen Siohwa kin ketin kapitala irail akan me mourarail kin imwila mwadang?
• Dahme kahrehda perepen atail nanpwungmwahu rehn Siohwa iei me keieu kesempwal?
• Ia wehwehn sapwellimen Siohwa inou me e pahn ketin apwalih kitail ki atail anahn akan?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 12]
Brother Rutherford oh ienge kan selidi nan pahr 1918 ahpw mwuhr uhd lapwada oh kadeik sapwung ong irail solahr wiawi
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 14]
Siohwa kak sewesei kitail ahnsou me kitail “soumwahu”