Siohwa—iei “Sounkomour” Nan Ahnsou Kan En Paipel
“Maing Koht . . . komw ketidohng rehi mwadang. Komwi me ei sounkomour oh ei Kaun—Komw ketin mwadangodo oh sewese ie!”—MEL. 70:5.
1, 2. (a) Iahd me sapwellimen Koht sounpapah kan kin sohpeiong ih oh peki sawas? (b) Peidek dahieu me kitail kak idek? Ia wasa kitail kak diarada pasapeng?
MIE pwopwoud ehu me kohla mwemweit nan ehu sahpw tohrohr, ahpw diarada me neira serepein me sounpar 23, me pil pwopwoud, e salongala oh sohte emen ese dahme wiawi. Lemelemehk mie me met wiewiahn mwersuwed ehu. Ni ahnsowohte, ira kihpene ara kepwe kan oh pwurala imwarao. Erein ara kohkohlahng ara wasao ira kin ngidingid kapakap ong Siohwa en ketin sewese ira. Emen Sounkadehdehn Siohwa me sounpar 20 diarada me e ahneki soangen soumwahu ehu me pahn kahrehda en mwoatorala. Ni ahnsowohte e pil sohpeiong Siohwa ni kapakap. Nohno kiripw men kin nannantih en diarada doadoahk pwehki sohte itar en mwohni en pwainda mwenge pwehn kamwenge ih oh nah serepein me sounpar 12. Sang nan mohngiong unsek, e pil kin kapakap ong Siohwa. Ei, ni arail kin lelohng lokolok de kahpwal laud, sapwellimen Koht tohnkaudok kan kin sohpeiong ih pwehn ale sawas. Mie pak me ke kin likwer ong Siohwa en ketin seweseiuk ni ahnsou me ke inenen anahne sawas?
2 Kitail kak idek peidek kesempwal wet: Kitail kak uhdahn kasik me Siohwa pahn ketin sapeng atail kapakap kan en pek sawas? Pasapeng me kak kakehlaka kitail kin dierek nan Melkahka 70. Depit me ntingihada melkahka wet. E wia sounpapah lelepek men en Siohwa me kin lelohng soangsoangen lokolok oh kahpwal kan nan eh mour. Sounnting en melkahka wet kin mwekidki en patohwanohng Siohwa: “Maing Koht . . . Komwi me ei sounkomour.” (Mel. 70:5) En tehkpene Melkahka 70 pahn kak sewese kitail en kilang dahme kahrehda kitail anahne en pil sohpeiong Siohwa oh ni unsek likih me e pahn ketin wia atail “Sounkomour” ni ahnsou kan me kitail inenen anahne sawas.
“Komwi me Ei Sounkomour”
3. (a) Melkahka 70 kin audaudki pekipek en sawas karuwaru dahieu? (b) Soangen koapworopwor dahieu me Depit kasalehda nan Melkahka 70?
3 Melkahka 70 kin tepida oh pil imwikihla pekipek en sawas ehu me inenen karuwaru ong Koht. (Wadek Melkahka 70:1-5.) Depit kin pekipeki Siohwa en ketin sewese ih “ahnsou wet” oh pil ketin “mwadangodo” pwehn doarehla ih. Nan iretikitik 2-4, Depit wiahda pekipek limau, oh peidek siluh ko me tepiada pekipek pwukat kin pid duwen irail akan me men kemehla ih. Depit kin ngidingid peki rehn Siohwa en kalowehdi eh imwintihti pwukat oh kanamenekihirailla pwehki arail suwed. Pekipek riau mwurin met, nan iretikitik 4, kin dokedoke sapwellimen Koht aramas akan. Depit kin kapakapki me irail akan me kin raparapahki Siohwa en mwekidki oh kapinga oh kalinganahla ih. Nan kaimwiseklahn eh melkahkao, Depit patohwan ong Siohwa: “Komwi me ei Sounkomour.” Kitail en tehk me Depit sohte nda, “Ele komw pahn,” ni mwomwen me e anahne pwurehng pekipek. Ahpw, e kin ndahte, “Komwi me iei,” oh met kin kasalehda eh koapworopwor laud. Depit uhdahn kamehlele me e pahn alehdi sawas sang rehn Koht.
4, 5. Dahme kitail sukuhliki sang Melkahka 70 me pid duwen Depit? Soangen likilik dahieu kitail kak ahneki?
4 Dahme Melkahka 70 kin kasalehda duwen Depit? Ni eh lelohng soangen pelian kan sang eh imwintihti kan me men kemehla ih, Depit pilada en sohte kelehpwikihla kahpwal pwukat. Ahpw, e likih me Siohwa pahn ketin apwalihala kahpwal pwukat ni ahnsou oh ni ahl me e ketin kupwurki. (1 Sam. 26:10) Depit doulahte oh kin uhdahn kamehlele me Siohwa kin ketin sewese oh katingih irail akan me kin raparapahki ih. (Ipru 11:6) Depit kamehlele me irail sounpapah mehlel pwukat ahneki kahrepe tohto en perenda oh kapinga Siohwa ni arail pahn padahkihong meteikan duwen sapwellime lapalap.—Mel. 5:11; 35:27.
5 Duwehte Depit, kitail kak likih ni unsek me Siohwa iei atail Sounsawas oh “Sounkomour.” Eri, ni atail kin lelohng lokolok laud kan de pehm me kitail inenen anahne sawas, konehng kitail en kapakap ong Siohwa oh peki sawas ni ahnsou mwadang. (Mel. 71:12) Ahpw, iaduwen Siohwa pahn ketin sapeng atail kapakap en sawas kan? Mwohn atail pahn koasoiapene iaduwen Siohwa kak sewese kitail, kitail en tehk ahl siluh me e ketikihda pwehn doarehla Depit oh pil kin ketin sewesewese ih nan ahnsou kan me e inenen anahne sawas.
Pitsang Soun Uhwong kan
6. Dahme sewese Depit en ese me Siohwa kin ketin kapitala me pwung kan?
6 Sang iren Paipel kan me Depit naineki ahnsowo, e wehwehki me irail me pwung kan kak koapworopworki Siohwa en ketin sewese irail. Ni ahnsou me Siohwa ketin kadarodo Nohliko pohn sampah ehu me diren aramas suwed, e ketin komourala Noha oh eh peneinei me kin pil lemmwiki Koht. (Sen. 7:23) Ni ahnsou me Siohwa ketin kamwerehdi kisiniei oh suwepel pohn tohn kahnimw en Sodom oh Komora, e ketin sewese ohl pwung Lohd oh nah serepein riemeno en tangasang wasao oh pitila. (Sen. 19:12-26) Ni ahnsou me Siohwa ketin kasohrehla Parao oh nah sounpei ngeder kan nan Sehd Weitahta, E ketin sinsile sapwellime aramas akan oh ketin sewese irail en pitsang imwila suwed ehu. (Eks. 14:19-28) Eri iaduwen, met wia mehkot kapwuriamwei me nan ehu eh melkahka kan Depit kin kapinga Siohwa me iei Ih “Koht me kin komourkitailla”?—Mel. 68:20.
7-9. (a) Kahrepe dahieu me Depit ahneki pwehn kihong eh likilik koaros ong sapwellimen Koht kehl en doarehla ih? (b) Ihs me Depit kasalehda me kin sewese ih en pitila?
7 Depit pil ahneki kahrepe ieu en kihong eh likilik koaros ong sapwellimen Siohwa kehl en doarehla ih. Pein Depit kilangehr me Siohwa, “nin lime poatopoat” kak doarehla irail akan me kin papah Ih. (Deud. 33:27) Pak tohto, Siohwa ketin kapitala Depit sang eh “imwintihti kan.” (Mel. 18:17-19, 48) Medewehla karasaras wet.
8 Ni ahnsou me lih akan en Israel tepida kapinga Depit pwehki e kin kommwad nan mahwen, Nanmwarki Sohl inenen luwakada oh doakoahki Depit nah ketieu pak riau. (1 Sam. 18:6-9) Ahpw Depit kin sarekala pak riapak ketieu pwukat. Iaduwe, kitail kak nda me Depit inenen mai en sarek pwehki e me koahiek oh pwahtiet nin duwen sounpei men? Soh. Nan Paipel e kin kawehwehda me “KAUN-O eh ketin ieiang Depit.” (Wadek 1 Samuel 18:11-14.) Mwuhr, ni en Sohl pilahn en doadoahngki mehn Pilisdia kan pwehn kemehla Depit sohte pweida, “Sohl ahpw inenen mwahngihala mehlel duwen KAUN-O eh ketin ieiang Depit.”—1 Sam. 18:17-28.
9 Depit kasalehdahr me mie emen me ketin sewese ih en pitila. Ihs menet? Footnote en Melkahka irelaud 18 mahsanih me Depit “kouliong KAUN-O ni rahn me KAUN-O ketin kapitala ih sang rehn Sohl.” Depit kasalehda eh pepehm nan eh melkahka ni e koasoia: “KAUN-O me silepei; ih me kelepei kehlail. Ei Koht me silepei, I kin nekinek mwahu pahn kupwure.” (Mel. 18:2) Met sou kin kakehlaka atail pwoson en ese me Siohwa kin ketin sile de doarehla sapwellime aramas akan?—Mel. 35:10.
Epwel Mwahu ni Eh Soumwahu
10, 11. Dahme sewese kitail en ese ahnsou dah me Depit soumwahuda laud me kileldi nan Melkahka 41?
10 Pak ehu Nanmwarki Depit lelohng soumwahu ehu me inenen laud. Met kileldi nan Melkahka 41. Pwehki eh soumwahu laud oh kin wonohn te pohn eh peht, ekei eh imwintihti kan kin leme me e solahr pahn kak “pwurehng mwahula.” (Iretikitik 7, 8) Iahd me Depit lelohng soumwahu laud wet? Irair en mwekid me kileldi nan melkahka wet kin ele koasoakoasoia rahn kapwunod kan nan mour en Depit, ahnsou me nah ohl Apsalom nannanti en uhd wiahla nanmwarki.—2 Sam. 15:6, 13, 14.
11 Karasepe ehu, Depit kin koasoakoasoia duwen kompoakepah men me e kin likih, ira kin mwengepene ahpw e uhd pangala ih. (Iretikitik 9) Met katamandohng kitail ehu irair en mwekid nan mour en Depit. Erein ahnsou kan me Apsalom kin pelipelian Depit, nein Depit sounkaweid Ahidopel me e kin uhdahn likih uhd pangala ih oh iangala Apsalom uhwongada nanmwarkio. (2 Sam. 15:31; 16:15) Nna medewehla duwen Depit eh soumwahu laud, sohte eh kehl en pwourda, ahpw ahnsowohte e kin wehwehki duwen eh imwintihti kan kin kapilpenehr ih oh kin men en mehla pwe ren kak kapwaiada arail koasoandi mwersuwed kan.—Iretikitik 5.
12, 13. (a) Soangen likilik dahieu me Depit kasalehda? (b) Iaduwen Siohwa kin ele kakehle Depit?
12 En Depit eh likih “Sounkomour” menet sohte kin uhdi. Depit ndahki sapwellimen Siohwa ladu pwung men me pahn soumwahuda: “KAUN-O pahn ketin sewese irail nan arail apwal. KAUN-O pahn ketin sewese irail ni ar pahn soumwahu oh e pahn ketin kakehlairailda.” (Mel. 41:1, 3) Wasaht pil pwurehng koasoia duwen en Depit eh kamehlele dahme sansal nan mahsen pwukat “KAUN-O pahn ketin.” Depit kin uhdahn kamehlele me Siohwa pahn ketin sewese ih. Iaduwen?
13 Depit sohte kin kasik me Siohwa pahn ketin wiahda manaman ehu pwehn kamwahwihala ih sang soumwahu. Ahpw Depit kin likih ni unsek me Siohwa pahn ketin “sewese” ih—met wehwehki, en ketikihong ih sawas oh kehl ni eh kin soumwahu. Depit inenen anahne soangen sawas wet. Pil patehng soumwahu me inenen kaluwetehlahr ih, eh imwintihti kan pil kapilpenehier ih oh kin ndinda soahng suwed kan duwen ih. (Iretikitik 5, 6) Ele Siohwa ketin kakehle Depit ni e ketin katamandohng ih madamadau kansenamwahu kan. Depit kin patohwan: “Pwehki ei kin wia dahme pwung; komw pahn kolokol ie.” (Iretikitik 12) Depit ele pil kin ale kehl sang eh kin medemedewe me Siohwa kin ketin kilangwohng ih nin duwen ohl lelepek men, mendahki eh roson en paliwar inenen luwetalahr oh pil mendahki soahng suwed kan me eh imwintihti kan kin ndahki ih. Depit eri pwurehng kehlailda sang eh soumwahu. E sou wia mehkot mwahu en ese me Siohwa kin ketin sewese irail akan me soumwahu?—2 Kor. 1:3.
Sawas Kin Kohwong Ih
14, 15. Iahd me Depit oh nah ohl akan uhdahn anahnehda sawas, oh soangen sawas dah me re alehdi?
14 Ni ahnsou me e wiahla nanmwarki en Israel, Depit kin perenki kang de nim soangen mwenge kan me keieu mwahu ahnsowo oh e kin lukehdo meteikan en iang konot ni sapwellime tehpel. (2 Sam. 9:10) Ahpw, Depit pil kin wehwehki duwen ahnsou kan me e kin duhpekla oh men nimpilda. Ahnsou me nah pwutak Apsalom koasoanehdi en uhwong oh adihasang eh kaunda, Depit oh pil nah aramas lelepek kan anahne en tangasang Serusalem. Irail tangalahng nan sahpw en Kilead ni palimese en Pillap Sordan. (2 Sam. 17:22, 24) Pwehki irail kin kalapw tangasang irail me kin pwakih irail, Depit oh nah sounpei kan kin lelohng apwal en duhpek oh men nimpil oh pil anahn en kommoal. Ahpw ia wasa irail pahn diarada soahng pwukat nan sapwtehno?
15 Kedekedeo, Depit oh nah sounpei kan lella kahnimw en Mahanaim. Ih wasa me irail tuhwongada ohl kommwad silimen—Sopi, Makir, oh Parsilai. Ohl pwukat kin mendahkihla pein arail mour oh men sewese nanmwarki idihdda menet. Irail uhdahn kommwad pwehki ma Apsalom pahn alehdi manaman en wiahla nanmwarki, e pahn kakete kaloke laud irail akan me kin sewese de utung Depit. Ni arail wehwehkihda irair me Depit oh nah ohl akan mihmi loale, irail sounpapah lelepek silimen pwukat eri wahdo soangsoangen kepwe kan me anahn, duwehte lohs oh tehi, wahn pilawa, parli, werentuhke inihn, pihns, sukehn loangalap, sihs, oh pil ekei sihpw. (Wadek 2 Samuel 17:27-29.) Uwen laud en loalopwoat oh sawas me ohl silimen pwukat kasalehda kin kahrehiong Depit en uhdahn kalahnganki. Iaduwe, Depit pahn kak manokehla soangen wiewia mwahu pwukat me irail wiaiong ih?
16. Ihs me uhdahn kahrehda sawas en kowohng Depit oh nah ohl akan?
16 Ahpw, ihs me uhdahn kahrehda sawas pwukat en kohwong Depit oh nah ohl akan? Depit kin uhdahn kamehlele me Siohwa kin ketin nsenohki apwalih sapwellime aramas akan. Ni mehlel Siohwa kak kamwakid sapwellime ladu teikan en sewesehda emen iengerail tohnkaudok me anahne sawas. Ni en Depit kin medemedewe dahme wiawihong ih nan sahpw en Kilead, e kin kilang me kadek en irail ohl silimen pwukat kin uhdahn wia kasalepen en Siohwa kin ketin apwalih ih ni limpoak. Ni imwin eh mour, Depit ntingihdi: “Ni ei pwulopwul, oh met ni ei mahlahr, I saikinte kilang aramas mwahu men me KAUN-O ketin likidmeliehla, de nah seri kan pekipeki ar tungoal kisin mwenge.” (Mel. 37:25) E sou kansenamwahu en ese me Siohwa pahn kin ketikihda soangen sawas akan me sapwellime ladu kan anahne?—Lep. Pad. 10:3.
“[Siohwa] Ketin Mwahngih Kapitasang me Poadidi kan”
17. Dahme Siohwa kin ketin pwurepwurehng kasalehda?
17 Depit iei emen kisehn irail tohnkaudok en Siohwa tohto me e ketin kapitala ni ahnsou kan en Paipel. Sangete ni mwehin Depit, Koht kin pwurepwurehng kasalehda mahsen mehlel en wahnpoaron Piter: “Kaun-o ketin mwahngih kapitasang me poadidi kan nan ar apwal akan.” (2 Pit. 2:9) Kitail tehkpene karasaras riau.
18. Iaduwen Siohwa ketikihda sawas nan mwehin Esekaia?
18 Ni ahnsou me sounpei en Asiria kommwad akan kauwehla Suda oh tepida kamasepwehki Serusalem nan pahr 732 B.C.E., Nanmwarki Esekaia wiahda kapakap wet: “Maing KAUN, komwi ketin doareikitasang . . . pwe wehi koaros en sampah pahn esehla me komwihte me Koht.” (Ais. 37:20) Dahme Esekaia kin keieu nsenohki iei mwaren Koht oh sapwellime irair en wiewia kan en dehr mwamwahlla. Siohwa ketin sapengla kapakap ngidingid wet. Nan pwohng ehute, tohnleng emente kemehla sounpei en Asiria 185,000 oh doarehla sapwellimen Siohwa ladu lelepek kan.”—Ais. 37:32, 36.
19. Kristian en nan mwehin wahnpoaron akan kin kapwaiada kaweid dahieu pwehn pitsang kahpwal laud?
19 Rahn kei mwohn eh pwoula, Sises ketikihda kaweid en kokohp ehu pwehn wia kamwahu ehu ong sapwellime tohnpadahk kan nan Sudia. (Wadek Luk 21:20-22.) Sounpar tohto kei mwurin met, nan pahr 66 C.E., mehn Suhs akan eri mwomwen pelianda kaun en wasao me kahrehda sounpei en Rom akan en kohdo oh mahweniong Serusalem. Karis en sounpei kan me mih pahn kaunda en Cestius Gallus eri kana ni arail kaluwetehla kehl en apali dihd en tehnpas sarawio, ahpw irail mwadang uhdi oh kohkohla sang wasao. Ni en Kristian lelepek kan wehwehkihda me iei ih ahnsowo me Sises ketin kohpadahr irail en tangasang ohlahn kahnimwo, irail eri tangalahng nan nahna kan. Mehn Rom akan eri pwuredo nan pahr 70 C.E. Met re sohte pwurasang wasao ahpw re mahweniong Serusalem lao Serusalem uhdahn mwomwla douluhl. Irail Kristian akan koaros me kapwaiada sapwellimen Sises kaweido iei me pitsang kahpwal laud wet.—Luk 19:41-44.
20. Dahme kahrehda kitail kak likih Siohwa nin duwen atail “Sounkomour”?
20 E kin kakehlaka atail pwoson en medemedewe duwen mehn kadehde kan me Siohwa kin ketin sewese sapwellime aramas akan. Dahme e ketin wiahda mahs kin kihong kitail kahrepe kan en likih ih. Sohte lipilipil soangen kahpwal dah kitail ele kin lelohng ahnsou wet de pil ahnsou kohkohdo, kitail kak kihong atail likilik unsek rehn Siohwa, atail “Sounkomour.” Ahpw iaduwen Siohwa pahn ketin ketikihda doarepatail? Oh iaduwen irail akan me kitail koasoiapene nan tepin artikel wet? Dahme wiawihong irail? Kitail pahn kilang nan artikel en mwuhr.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 10]
Ke Tamataman?
• Melkahka 70 kin kihong kitail kahrepen en ahneki likilik ong dah?
• Iaduwen Depit kin ale sawas ahnsou me eh soumwahu?
• Mehnia karasaras kan me kin kasalehda me Siohwa kak doarehla sapwellime aramas akan sang me kin uhwong irail?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 10]
Siohwa ketin sapengla ahn Esekaia kapakap