Likih Sapwellimen Koht Ngehn Ni Atail Kin Lelohng Wekidekla Kan Nan Mour
“Wia uwen ahmw kak mwohn silangin Koht, pwe en ketin pwungkin uhk.”—2 TIMOTY 2:15.
1. Soangen wekidekla dah kan kin kahrehda songosong kan en atail mour en pali ngehn?
SAMPAH wet kin wie wekiwekila ahnsou koaros. Kitail kin kilang wiepen sains kapwuriamwei oh kekeirada en sains oh technology kan me kin iangahki suwedlahn tiahk kan. Kitail sukuhlikier nan artikel en mwowe duwen Kristian kan arail anahne en kaleke irail sang ahn sampah ngehn en uhwong Koht. Ni en sampah wet kin wekiwekila, emen emen kitail pil kin wekila ni ahl tohto. Kitail kin keirada sang seri oh wiahla aramas laud. Kitail kin ale de pil luhs sang kepwe, roson mwahu, atail peneinei oh kompoakpatail kan. Kitail sohte kak kaunda soangen wekidekla pwukat oh re kin wahdo soangen songosong kan ong atail mour en pali ngehn.
2. Ia mwomwen mour en Depit lelohng soangen wekidekla kan?
2 Aramas malaulau kei kin lelohng soangen wekidekla laud kan nan arail mour, duwehte Depit, sapwellimen Sehsi pwutako. Ni ahnsou kiste, Depit sohla wia sounsilepen sihpw sohte wadawad emen oh uhd wiahla aramas wadawad emen nan wehi kan koaros. Mwuri, e uhd rukurukseli duwehte mahn emen sang nanmwarki peirin men. Mwurin mwo, Depit uhd wiahla nanmwarki kehlail emen. E lelohng oh dadaur pahn lokolok laud sang ni dihp laud me e wiahda. E lelohng lokolok oh mie pwalpeseng nan ah peneinei. E alehdi kepwehpwe, mahla oh lelohng luwet akan en aramas mah. Mendahki soangen wekidekla tohto pwukat nan ah mour, e kin kasalehda ah koapworopworki oh likih Siohwa oh sapwellime ngehn sarawi ahnsou reirei. E kin nantihong uwen ah kak, pwe Koht en kak “kupwurperenki ih,” oh kapaiada ih. (2 Timoty 2:15) Mendahki atail irair akan kin weksang ahn Depit, ahpw kitail kak ale mehn kasukuhl sang ni mwomwen ah kin wia mehkan nan ah mour. Ah mehn kahlemeng kan kak sewese kitail en wehwehki iaduwen atail kak kaukaule kolokolte sawas kan sang sapwellimen Koht ngehn sarawi ni atail kin lelohng apwal akan nan atail mour.
Depit kin Kasalehda Lamalam Aktikitik oh Met Kin Wia Mehn Kahlemeng Mwahu ong Kitail
3, 4. Iaduwen Depit solahr wia sounsilepen sihpw sohte wadawad emen oh uhd wadawadla nan sapwe?
3 Ni en Depit wia kisin pwutak men, e sohte kin wadawad nan ah peneinei. Ni en soukohp Samuel kohla Pedleem, semen Depit kasalehiong ih sapwellime pwutak isimen sang nan meh welimeno. Depit, me keieu tikitik, wie apwahpwalih sihpw. Ahpw, Siohwa ketin piladahier Depit en wia nanmwarki en Israel ehu rahn. Irail eri ilakihdo Depit sang nan mohso. Paipel mahsanih: “Samuel eri ale lehn olipo oh keiehdi Depit mwohn mesen ire ko. Ngenen Kauno [“Siohwa,” NW] eri ti pohn Depit oh ketin ieiang sang rahno kohla.” (1 Samuel 16:12, 13) Depit kin likih ngehno erein ah mour.
4 Ahnsou keren, sounsilepen sihpw menet pahn ndandla nan ah wehi. Ilek kohwong ih en kin papah nanmwarkio oh kesengiong ih. E kemehla Kolaiad, kodon lemei men me irail sounpei mai kan en Israel kin masak en pil tuhwong ih. Depit eri pilipilda en wia kaun en sounpei ko oh irail eri kalowehdi mehn Pilisdia kan. Aramas akan kin poakohng ih. Irail kin wiahda koul kan me kin kapinga ih. Emen sapwellimen nanmwarki Sohl sounkaweid ko kin kasalehda me Depit sohte ihte “ese kesengki arp” ahpw ih pil “ohl dengngan men, sounpei kommwad, kadek lokaia, oh paliwarmwahu.”—1 Samuel 16:18; 17:23, 24, 45-51; 18:5-7.
5. Dahme pahn kakete kahrehiong Depit en aklapalapla, ahpw iaduwen atail ese me e sohte wia met?
5 Ndand, masamwahu, pwulopwul, kadek koasoi, kadek keseng, sounpei koahiek, emen me Koht kin kupwurki—likamwete Depit ahneki mehkoaros me aramas emen kin men ale. Konehng soangen irair pwukat en kahrehiong Depit en aklapalapla ahpw sohte ehu rehrail kahrehiong ih en wia met. Tehk dahme Depit sapengki Nanmwarki Sohl ni en nanmwarkio ketikihong ih sapwellime serepeino en pwoudki. Sang ni aktikitik mehlel, Depit sapengki: “Ihs ngehi oh ei peneinei pwe I en pwoudiki sapwellimen nanmwarki serepein?” (1 Samuel 18:18) Emen ohl loalokong ntingihdi met duwen ire wet: “Wehwehn ahn Depit lokaia wasaht kin wehwehki me pein ih, mwomwe rehn aramas oh peneinei me e kohsang ie sohte warohng en pwoudiki sapwellimen nanmwarkio serepein.”
6. Dahme kahrehda kitail anahne kasalehda irair en karakarahk oh lamalam aktikitik?
6 En Depit aktikitik kin poahsoanda sang ah kin pohnese me Siohwa inenen lapalap sang aramas soh-unsek kan ni ahl koaros. Depit pil pwuriamweiki en Koht eh kak ketin tehk aramas akan. (Melkahka 144:3) Depit pil wehwehki me kommwad kan koaros me e ahneki kin miehla ihte pwehki Siohwa me ketin karakarahk oh ketikihdi pein ih en kak pere oh apwalih ih. (Melkahka 18:35) Ia uwen met wia mehn kasukuhl mwahu ehu ong kitail! Atail koahiek, soahng kan me kitail alehdi, oh pwukoa kan nan mwomwohdiso: soahng pwukat sohte pahn kahrehiong kitail en aklapalapla. Wahnpoaron Pohl mahsanih: “Pwe ihs me wiahiong uhk ke en siksang meteikan? Sohte; pwe Koht me ketikihong uhk omw mehkoaros. Eri a, ia duwe, mehnda ke pahn suweiki mehkot, ni omw mehkoaros eh wia kisakis ehu sang rehn Koht?” (1 Korint 4:7) Pwe kitail en kak ale sapwellimen Koht ngehn sarawi oh pwe Koht en kak kupwurperenki kitail, kitail anahne en kakairada oh kasalehda irair en karakarahk oh lamalam aktikitik.—Seims 4:6.
“Dehr Pein Dupuk”
7. Ahnsou mwahu dahieu kohieng Depit en kemehla Nanmwarki Sohl?
7 En Depit ndand sohte kahrehda en aklapalapla ahpw e kahrehda Nanmwarki Sohl—me sapwellimen Koht ngehn sarawi solahr mih reh—en inenen peirinkihda kowahlap. Mendahki Depit sohte wiahda sapwung ehu, e tangala oh rukula nan wel pwehki ah mour mihla nan keper. Ehu ahnsou, ni en Nanmwarki Sohl rapahki Depit, Sohl pedolong nan pwoaren paip ehu, oh sasairki me Depit oh nah ohl akan mihmi loale. Nein Depit ohl ako kangoange Depit en isaneki ahnsou mwahu wet me likamwete Koht me koasoanehdi, pwehn kemehla Sohl. Kitail kak pein medewehla nan roto arail kin mwengininginkihong Depit: “Ih omwi ahnsou met! Kauno [“Siohwa,” NW] ketin mahsanihong komwi me e pahn ketikihong pahn omwi manaman omwi imwintihti, oh komw pahn kak wiahiong dahme komw mwahuki.”—1 Samuel 24:2-6.
8. Dahme kahrehda Depit kin koledi pein ih sang dupuk dahme suwed?
8 Ahpw, Depit sohte mwahu wia mehkot suwed ong Sohl. Depit kasalehda pwoson oh kanengamah ni e kin mendahkihla oh mweidohng mehkoaros nin limen Siohwa. Mwurin Nanmwarki Sohl eh ketieilahsang nan pwoaren paipo, Depit likwerih oh mahsanih: “Kauno [“Siohwa,” NW] en ketin kadeikada ihs rehta me sapwung! En ketin kalokehkin komw wiewiahiong ie, pwe ngehi I sohte pahn wia mehkot suwed ong komwi.” (1 Samuel 24:12) Mendahki e wehwehki me Sohl me sapwung, Depit sohte kin men dupukiong ih soahng kan me kin wiaiong ih, de pil lokaia lemei ong ih de pil kauwe ih. Pak kei, Depit pil koledi pein ih sang en pein dupuk suwed kan. E kin mweidohng Siohwa en kapwungala mehkoaros.—1 Samuel 25:32-34; 26:10, 11.
9. Dahme kahrehda kitail en dehr dupuk ma kitail lelohng irair ehu en uhwong de kalokolok?
9 Duwehte Depit, mwein ke kin lelohng nan irair apwal akan. Ele mwein iengomw tohnsukuhl, tohndoadoahk oh kisehn ahmw peneinei kan de pil meteikan me sohte kin iang kisehn ahmw pwoson kin uhwong uhk. Ke dehr dupukiong. Mweidohng Siohwa oh peki sapwellime ngehn sarawi en sewese iuk. Mwein irail me soh pwoson pwukat pahn pwuriamweikihla ahmw wiewia mwahu oh pil wiahla emen me pwoson. (1 Piter 3:1) Ahpw, sohte lipilipil dahme wiawi, likih me Siohwa ketin mwahngih duwen ahmw irairo oh pahn wia dahme konehng ni pein sapwellime ahnsou. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Eri, riei ko, kumwail dehr pein dupuk, ahpw kumwail mweidohng engieng en Koht en doadoahk. Pwe Pwuhk Sarawi mahsanih: ‘Kauno [“Siohwa,” NW] ketin mahsanih: ngehi me pahn dupuk, ngehi me pahn ikih.’ ”—Rom 12:19.
“Rong Kanahieng Kaweid kan”
10. Iaduwen Depit pwupwudi nan dihp, oh iaduwen e kin song en ekihla dipeo?
10 Sounpahr kei dower powe. Depit wiahla nanmwarki men me inenen ndand oh manaman. Ah mour en lelepek oh pil melkahka kaselel akan me e ntingihdi pwe en kapinga Siohwa ele pahn kahrehiong en mwomwen mengei en medewe me ih ohl emen me sohte pahn pwupwudiong nan dihp laud. Ahpw, e pwupwudi oh wiahda dihp laud. Ehu rahn, nanmwarkio mahmahsan sang pohn tehnpeseo oh mahsanihada lih kaselel emen me wie duhdu. Depit eri peidekda duwen ihs ih. Ni ah diarada me ahn Padsihpa pwoud, Uraia, mihmi ni mahweno, e ilekla rehn liho oh wendi reh. Mwuri, e diarada me liho liseian. Ia uwen kahpwal laud met pahn wiahda ma e sansalda! Nan Kosonned en Moses, kamwahl wia dihp laud ehu. Nanmwarkio lemeleme me e kak karukehla dihpo. Ih eri ileklahng pwihn en sounpei oh kehkehlikiong Uraia en pwurodo Serusalem. Depit men Uraia en pweidi rehn Padsihpa pwongo, ahpw met sohte wiawi. Depit salohda, e ahpw kupwurehla Uraia nan mahweno iangahki kisinlikouo ehu ong Sohap, kaun en sounpei ko. Kisinlikouo kasalehda me Uraia pahn mih wasakis me pahn kahrehiong en kamala. Sohap kapwaiada oh Uraia kamakamala. Mwurin Padsihpa kanekehla eh ahnsoun pahtou nin duwen tiahk en wehio, Depit eri pwoudkihla.—2 Samuel 11:1-27.
11. Mwomwen irair dahieu me Nadan kasalehiong Depit oh ia mwomwen Depit ah mwekidki met?
11 Mehlel, pilahn wet mwomwen doadoahk, ahpw Depit wehwehki me Siohwa mahsanih mepwukat koaros. (Ipru 4:13) Sounpwong kei mwuri, serio neitikdi. Koht eri kaweidki soukohp Nadan en kohla tuhwong Depit. Soukohpo eri kasalehiong ih karasaras ehu en ohl kepwehpwe men me naineki sihpw tohto ahpw ale oh kemehla nein ohl semwehmwe men sihpw kompoake metehmeno. Koasoi wet kamwekidada en Depit pepehm en kopwungpwung ahpw e sohte lemelemengki me mie wehwehn koasoio. Depit mwadangete kapwung ohl kepwehpweo. E lingeringerda oh ndaiong Nadan: “Soangen aramas me wiahda soangen tiahk wet uhdahn konehng en kamakamala!”—2 Samuel 12:1-6.
12. Soangen kopwung dah Siohwa ketikihong Depit?
12 Soukohpo sapengki met: “Iei komwi me aramaso!” Depit pein kapwung pein ih. Ni mehlel, en Depit mwadang en lingeringerda mwahl, kin kahrehiong ih nan namenek oh nsensuwed laud. E pwuriamweikihla ni ah karonge Nadan kasalehda en Siohwa kopwung me e sohte kak tangasang. Sohte lokaia en kansenamwahu ehu me iang nan ah koasoi. Depit soikalahr mahsen en Siohwa ni e wiahda dahme suwed. E soh kemehkihla Uraia kedlas en arail imwintihti kan? Eri, kedlas met sohte pahn kohsang imwen Depit. E soh ale ahn Uraia pwoud ni rir? Eri, soangen suwed wet pahn pil lelohng ih ahpw kaidehn ni rir pwe wehi pokon pahn kilang.—2 Samuel 12:7-12.
13. Ia mwomwen en Depit mwekidki sapwellimen Siohwa kadeik?
13 Ih kamwahupen Depit iei e sohte kahmahmki dahme e dipkihdahro. E sohte lingeringerda pahn Nadan de lipwoare ih. E sohte kapwukoahki meteikan de wiahda koasoi me pahn pere ih ki dahme e wiahdahro. E ale kalokpen dipe kan oh nda: “I dipadahr ong Siohwa.” (2 Samuel 12:13, NW) Melkahka 51 kasalehda duwen ah nsensuwedkihla mehlel dipe kan oh koluhla mehlel. E peki rehn Siohwa: “Komw dehr ketin keseieweisang mwohn silangomwi; komw dehr ketikihsang ie ngenomwi sarawi.” E kamehlele me Siohwa, me diren mahk, sohte pahn ketin soikala irail kan me “nsensuwedkihla oh koluhla mehlel” diparail kan. (Melkahka 51:11, 17) Depit pil doulahte likih sapwellimen Koht ngehn sarawi. Mendahki Siohwa sohte pere Depit sang lelohng kamedek laud pwehki dipe kan ahpw E mahk ong ih.
14. Ia pahn mwomwen atail mwekidki sapwellimen Siohwa kaweid oh kaiahn?
14 Kitail koaros soh-unsek oh kitail koaros kin wiahda dihp. (Rom 3:23) Ekei pak, kitail pahn kak lohdiong nan dihp laud duwehte Depit. Duwehte pahpa limpoak men me kin kaweidih nah seri kan, Siohwa kin kapwungala irail kan me kin rapahki pwehn papah Ih. Mendahki ale kaweid kin sohte mengei, ahpw, e kin imwila mwahu. Ni mehlel, ekei pak e kin “kansensuwed.” (Ipru 12:6, 11) Ahpw, ma kitail pahn “rong kaweid,” kitail pahn kak pwurehng pwungla rehn Siohwa. (Lepin Padahk 8:33) Pwe kitail en kak kaukaule paiekihda kapai en sapwellimen Siohwa ngehn sarawi, kitail anahne ale kaweid kan pwehn kapwungkitailla oh doadoahk laud pwe Koht kak pwungkin kitailla.
Dehr Koapworopworki Pai kan me Sohte Tengeteng
15. (a) Ia ekei ahl akan me aramas akan kin doadoahngki arail pai? (b) Iaduwen Depit kin inengieng doadoahngki ah pai?
15 E sohte sansal ma Depit kohsang nan peneinei me ahneki daidel laud de ma ah peneinei kepwehpwe. Ahpw, ni erein ah wia nanmwarki, Depit inenen kepwehpwe mehlel. Ni ahmw esehier, aramas tohto me kepwehpwe kin rapahki pil ekei ahl en kalaudehla arail pai de ekei kin doadoahngki arail pai ni elen roporop. Ekei kin doadoahngki arail pai pwehn kalinganahda pein irail. (Madiu 6:2) Ahpw, Depit doadoahngki ah pai ni ahl tohrohr ehu. E doadoahngki ah pai pwehn kawauwih Siohwa. Depit padahkiong Nadan duwen ah ineng en kauwada ihmw sarawi ong Siohwa pwe kopwahn inou me kin mihmi nan Serusalem “nan ihmw likou” en kak uhd mihla nan Tehnpas me e pahn wiahda. Siohwa perenki dahme Depit men wiahda, ahpw e padahkiong Depit ni E doadoahngki Nadan me sapwellimen Depit ohl Solomon me pahn pwukoahki kauwada Tehnpaso.—2 Samuel 7:1, 2, 12, 13.
16. Kaunopada dah kei Depit wia ong kokoudahn Tehnpas Sarawio?
16 Depit kihpene kepwe tohto pwehn doadoahngki nan kokou ihmw laud wet. Depit padahkiong Solomon mahsanih: “I pein nantihongehr oh kihpene kereniong ten pahnen silper, mehn kauwada Tehnpas Sarawio. Likin mehpwukat, pil mie uwen prons oh mete me uhdahn tohtohie. I kaunopadahr tuhke oh takai, ahpw ke pil pahn rapahkihda ekei.” Sang pein ah pai, Depit sawaskihda ten (talent) en kohl 3,000 oh ten (talent) en silper 7,000.a (1 Kronikel 22:14; 29:3, 4) En Depit kadek en kihkihwei sohte kin ihte wiawi pwehn wia ahd ahpw e kin kasalehda ah pwoson oh mehlel poadidiong Siohwa Koht. Pwehki e ese me Siohwa me ketikihong ih pai pwukat, e mahsanih: “Mehkoaros iei kisakis ehu sang rehmwi, oh ihte se kasapahlwohng komwi dahme uhdahn sapwellimomwi.” (1 Kronikel 29:14) En Depit kadek kahrehiong ih en wia uwen ah kak ong kaudok mehlel.
17. Iaduwen kaweid nan 1 Timoty 6:17-19 kin kadoadoahk ong koaros me semwehmwe oh kepwehpwe kan?
17 Duwehte kitail, kitail kak doadoahngki atail kepwe kan ong wia me mwahu. Me weksang en rapahki kepwehn sampah kan, kitail en rapahki ahl akan me Siohwa kak pwungkin kitail—pwe ihete ahl en alehdi loalokong pwung oh peren. Pohl ntingihdi: “Panawiheki koaros me kepwehpwe nan mour wet re en dehr aklapalap, oh dehr koapworopworki soahng kan me sohte kin tengeteng, duwehte kepwehpwehn sampah; ahpw re en koapworopworki Koht, me kin ketin kalahngan oh me kin ketin sapankihong kitail soahng koaros pwe kitail en peren. Panawihekin irail re en wia me mwahu, re en kepwehpwehki doadoahk mwahu, re en sapan oh perenki sewese meteikan. Ih duwen met ar pahn kaunopada ehu pai kesempwal ong pein irail, me pahn wia ehu poahsoan kehlail ong ni ahnsou kohkohdo. Eri, irail ahpw pahn kak lelohng ni mouro me uhdahn mour mehlel.” (1 Timoty 6:17-19) Sohte lipilipil ia mwomwen atail mour ong me pid kepwe kan, kitail en likih sapwellimen Siohwa ngehn sarawi oh nantihong mourki soangen mour me pahn kahrehiong kitail en “kepwehpwe rehn Koht.” (Luk 12:21) Sohte mehkot kesempwal sang en ahneki elen mour me pwungiong kupwuren Siohwa, Samatail limpoak men me ketiket nanleng.
Wia Mehkan Pwe Koht en Pwungkin Uhk
18. Ni ahl dahieu Depit kin wia mehn kahlemeng mwahu ong Kristian kan?
18 Nan erein ah mour, Depit kin rapahki ahl akan pwe Siohwa en pwungkin ih. Nan ah melkahka, e koulki: “Komw ketin kupwure ie, Maing Koht, komw ketin kupwure ie; pwe I patohdohng rapahki sawasepei rehmwi.” (Melkahka 57:1) Ah kin likih Siohwa sohte wia mehkot mwahl. Depit mahla oh “e inenen kalahnganki rahn akan me e mourki.” (1 Kronikel 23:1) Mendahki Depit wiahdahr dihp laud akan, e wia emen me kitail kak tamanki ah pwoson kehlail me e kin kasalehiong Siohwa.—Ipru 11:32.
19. Iaduwen atail pahn kak pwungla rehn Koht?
19 Ni ahmw pahn kilangwong irair kan me kin wia wekiwekila nan ahmw mour, tamanda me Siohwa pahn pil kakehlailih oh kapwungkitailla duwehte me e kin wiaiong Depit. Wahnpoaron Pohl, duwehte Depit, kin lelohng wekidekla tohto nan mour. Ahpw, e pil kin lelepek ong Siohwa sang ni ah kin kehlki manaman en Siohwa. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “I kakohng mehkoaros sang ni manamano me Koht kin ketikihong ie.” (Pilipai 4:12, 13, NW) Ma kitail pahn kehlki Siohwa, E pahn sewese kitail en pweida. E kupwurki kitail en pweida. Ma kitail pahn karonge Ih oh karanihla Ih, E pahn ketikihong kitail kehl pwe kitail en kak wia kupwure. Oh ma kitail kaukaule likih sapwellimen Koht ngehn sarawi, Koht pahn kak ‘kupwurperenki’ kitail met oh pil kohkohlahte.—2 Timoty 2:15.
[Nting tikitik me mi pah]
a Uwen ahn Depit meirong mihmi ni tala $1,200,000,000, U.S.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Iaduwen atail kak pere kitail sang aklapalap?
• Dahme kahrehda kitail en dehr pein dupuk?
• Iaduwen atail pahn kilangwong kaweid kan?
• Dahme kahrehda kitail en likih Siohwa ah kaidehn kepwehn sampah?
[Kilel nan Pali 14]
Depit kin kehlki sapwellimen Koht ngehn sarawi oh wia uwen ah kak koaros pwe Koht en kak kupwurperenki ih. Ke kin pil wia duwehte?
[Kilel nan Pali 16]
“Mehkoaros iei kisakis ehu sang rehmwi, oh ihte se kasapahlwohng komwi dahme uhdahn sapwellimomwi”