Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang Nan Pwuhken Samuel Keriau
IADUWEN—atail pohnese sapwellimen Siohwa pwung en kaunda soahng koaros anahne kitail en kasalehda peik ni irair unsek? Aramas lelepek men kin anahne ahnsou koaros kin wia dahme pwung mwohn silangin Koht? Soangen aramas dah me Koht mehlel kin mahsanih me “e ketin kupwurki”? (1 Samuel 13:14) Nan pwuhken Samuel keriau kihda pasapeng pwung kan ong peidek pwukat.
Me ntingihada pwuhken Samuel Keriau iei Kad oh Nadan, soukohp riemen me kin inenen karanih Nanmwarki Depit en Israel en kawao.a Pwuhk wet kaneknekla ntingpe mpen pahr 1040 B.C.E., kohkohlahng pohn ikin ahn Depit wiahki nanmwarki erein pahr 40, oh pwuhk wet pali laud pid duwen Depit oh mwomwen ah ehuiong Siohwa. Koasoi kaselel pwukat kin kasalehda duwen wehi luwet saminimin ehu oh uhd wiahla wehi kepwehpwe, minimin pahn kaundahn nanmwarki men me kommwad. Poadoapoad kapwuriamwei wet kin kasalehda mwahu pepehm loal kan ni ahl en koasoi me kin kamwekid madamadau.
DEPIT WIAHLA “KEHKEHLAILLA OH KEHKEHLAILLA”
(2 Samuel 1:1–10:19)
Ahn Depit pahtoukihla rongen mehlahn Sohl oh Sonadan kin kasalehda mwahu duwen ah pepehm ong ira oh ohng Siohwa. Nan Epron, Depit kesepwilda en wiahla nanmwarki en keinek en Suda. Nein Sohl pwutak me ede Isposed me wia nanmwarki en luwen keinek kan en Israel. Depit eri “kehkehlailla oh kehkehlailla,” oh mpen sounpar isuh elep mwuri, e wiahlahr nanmwarki en Wehin Israel pwon.—2 Samuel 5:10.
Depit kalowehdi Serusalem sang mehn Sepus kan oh wiahkihla wasao poahson kaunen ah wehi. Tepin ah doadoahk me e song wia iei en wahdohng kopwahn inouo ong nan Serusalem oh me imwikihla kahpwal laud. Oh keriaun en posongosong me e wia e pweida, oh Depit kahkahlekki ah peren. Siohwa ketin inoukihong Depit wehi ehu. Depit eri powehdier ah imwintihti kan pwe Koht kin ketin ieiang ih.
Pasepengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
2:18—Dahme kahrehda Sohap oh nah pwutak riemeno, adanekihki nein Seruaia, arail nohno, pwutak silimen? Nan Pwuhk Sarawi palien nting en Ipru, nting en peneinei kin daur palien pahpa. Seruaia, ah pwoud mwein mwadangete mehsang ih, de ele e wia aramas emen me sohte warohng ede en iang pwarada nan Pwuhk Sarawi. E kakete eden Seruiah en ntingidi pwehki ih rien Depit serepein. (1 Kronikel 2:15, 16) Ihte wasa me koasoaiepen pahpahn pwutak silimeno pwarada, iei me pid wasahn ah seridi nan Pedlehem.—2 Samuel 2:32.
3:29—Dahkot “ohl emen me kin wia doadoahk en deidei”? Lih akan nin duwen koasoandi kin wiahda likou sang ni dereht. Kahrehda, met kak wehwehki me ohl akan me sohte itarohng doadoahk kan me rasehng mahwin ape kin kilelong en iang wia doadoahk en lih.
5:1, 2—Ia uwen werei mwurin Isposed ah kamakamala me Depit ahpw wiahla nanmwarki en Israel pwon? E pahn pwung kitail en kak nda me Isposed tapiada ah nanmwarki mwurinte ahn Sohl mehla, oh ni ahnsowohte Depit pil wiahla nanmwarki nan Epron. Depit kaunda Suda erein pahr isuh elep. Mwurinte ah wiahla nanmwarki en Wehin Israel pwon e kosoula ah poahson kaun nan Serusalem. Kahrehda, mpen pahr limau mwurin ahn Isposed mehla me Depit ahpw uhd wiahla nanmwarki en Wehin Israel pwon.—2 Samuel 2:3, 4, 8-11; 5:4, 5.
8:2—Aramas en Moap depe me kamakamala mwurin mehn Israel akan mahweniong irail? Eri wen tohtohn irail ele kohsang ni sosohng ah kaidehn wadawad. Likamwete Depit kaweniraildi oh irail irekila nan pwel ahpw ale mehn sohng oh songedi wen reirei en lain. E sansal me e ale laino pwalangpeseng pak silu ni soangen uwe tehieu ih eri ale pwihn riau kemehla oh ehute pwihn me e komourala.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
2:1; 5:19, 23. Depit kin peidek rehn Siohwa mwohn ah kousoandi nan Epron oh mwohn ah kin pelianda ah imwintihtih kan. Kitail pil anahne rapahki mahs kaweid sang rehn Siohwa mwohn atail wia pilipil me pid atail pali ngehn.
3:26-30. Ikih kin imwila suwed.—Rom 12:17-19.
3:31-34; 4:9-12. Ahn Depit sohte kin ahneki madamadau en ikih ah imwintihti oh sohte lemei wia mehn kahlemeng mwahu.
5:12. Kitail en dehpa manokehla me Siohwa kin kasukuhlikin kitail sapwellime ahl akan oh iaduwen atail en kak ahneki nanpwung mwahu ong ih.
6:1-7. Edetehn Depit ahneki madamadau mwahu, e song en kihdahng kohpwahn inou pohn kuruma oh kamwekid sang wasa e mih ia me kawehla sapwellimen Koht koasondi oh kahrehda ah sohte pweida. (Eksodus 25:13, 14; Nempe 4:15, 19; 7:7-9) Ahn Ussa ah parokedi Kohpwahn Inowo kasalehda lamalam mwahu ahpw met sohte wekidala sapwellimen Koht koasoandi.
6:8, 9. Nan ahnsou apwal ehu, nin tepio, Depit lingeringerda, ah mwuri e ele masepwehkada—oh ikidiki me Siohwa me ketin kahrehdo apwalo. Kitail en kanahieng pwe kitail en dehpa ikidiki Siohwa kahpwal akan me kin kohsang atail sohte kin kapwaiada sapwellime kosonned akan.
7:18, 22, 23, 26. Ahn Depit karakarahk, uhpah unsek Siohwa, oh kesempwaliki en kin ka ndandihala mwaren Koht, wia irair ekei me kitail en kahlemengih.
8:2. Kokohp ieu me wiawiher mpen pahr 400 samwalahr oko kin pweidahr. (Nempe 24:17) Mahsen en Siohwa kin ahnsou koaros pweida.
9:1, 6, 7. Depit kolokolete dahme e inoukihda. Pil kitail en kin nantiong kapwaiada atail inou.
SIOHWA KETIKIHDA KAHPWAL ONG SAPWELLIME KEIDIO
(2 Samuel 11:1–20:26)
Siohwa mahsanihiong Depit: “I pahn kahredohng uhk apwal sang nan omw peneinei. Ke pahn pein kilang met ni ei pahn adihasang uhk omw pwoud kan oh kihong emen tohrohr; e ahpw pahn wiahda rehrail nsenen pwopwoud ni rahn pwe aramas akan en ese.” (2 Samuel 12:11) Dahme elehda mahsen en kadeik wet? Met pwehki dihp me Depit wiahda rehn Padsipa. Mendahte Depit kaluhkihlahr oh mahkepen dihpo wiawihier, e sohte kak irehdi suwed akan me dihpo kahrehda.
Keieu, serio me Padsipa neitikiedio mehla. Mwuri nein Depit serepein meipwon Tamar, rie pwutak ara nohno meh riemen me ede Amnon angkehlailihedi. Eri uhdahn rien serepeino pwutak me ede Apsalom kemehkihla Amnon pwehki ah lingeringerkihda. Apsalom uhwongada pein ah pahpa oh pein wiahkihla nanmwarki men nan Epron. Depit eri tangasang Serusalem. Apsalom eri wendipene rehn ahn ah pahpa pekehi ehk me Depit kin iraildi en apwahpwalih tehnpeso. Depit pwurodohng mwoahle mwurin Apsalom ah kamakamala. Ni Sihpa mehn keinek en Pensamin ah uhwongada oh kaunda kahrehda Sihpa mehla.
Pasepengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
14:7—Ia wehwehn “okohk en ai mwoalus”? Mwoalus okohk ieu ah pahn kin mpwumpwul wawai met kin karasaras ong momour en seri men.
19:29—Dahme kahrehda Depit wia dahme e wia nin doken Mepiposed a wiewia sapwellime kawehweo? Ni ahnsou me Depit rongorong Mepiposed, ele e diarada me e sapwung ni ah dukla pahn kaweid en Sipa. (2 Samuel 16:1-4; 19:24-28) E kakete me met kansensuwedih Depit, oh ih eri sohla men rong mehkot me pid ireo.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
11:2-15. Koasoi soh ekiek me pid ahn Depit sapwung kan kin kadehdehda me Pwuhk Sarawi iei sapwellimen Koht mahsen me kin mih pahn kaweid en ngehn sarawi.
11:16-27. Ni ahnsou me kitail kin wiahda dihp lapalap ieu, kitail en dehpa sang en ekihla duwehte me Depit wia. Ahpw kitail en wehkada dipatail ong Siohwa oh rapahki sawas sang irail elder kan nan mwomwohdiso.—Lepin Padahk 28:13; Seims 5:13-16.
12:1-14. Nadan wia mehn kalemeng mwahu ong elder idihdda kan nan mwomwohdiso. Irail pahn kin sewese irail akan me kin pwupwudiong nan dihp pwe ren kapwungirailla. Elder kan pahn kin wia pwukoa wet ni koahiek.
12:15-23. Ahneki madamadau pwung ong dahme Depit lellohng kin sewese ih en wia mwekid konehng ong uhwong kan.
15:12; 16:15, 21, 23. Ni ah sansal mwahu ehr me Apsalom pahn sepwildahngehr mwoalen nanmwarki, pohn mwahso oh roporop kahrehiong sounkaweid loaloakong Ahidopel en wiahla aramas pangala ienge men. Ahneki loalokong ahpw sohte mpai oh lelepek kak wia lidip ieu.
19:24, 30. Mepiposed inenen kalahnganki ni mehlel sapwellimen Depit limpoak-kadek. E kin peikiong sapwellimen nanmwarkio kupwur me pid Sipa. Kalahnganki Siohwa oh sapwellime pwihn pahn kahrehiong kitail en kin peik.
20:21, 22. Erpit en aramas emen kak kihsang apwal me pahn lelohng aramas tohto.—Eklesiasdes 9:14, 15.
KITAIL EN PWUPWUDIONG “NAN LIMEN SIOHWA”
(2 Samuel 21:1–24:25)
Mie lehk lapalap ieu wiawi erein pahr silu pwehki dipen kakerehdi nta me Sohl wia ni ah kemehla mehn Kipeon akan. (Sosua 9:15) Pwe en ikih kakerkerdi en nta wet, mehn Kipeon akan nda me nein Sohl pwutak isimen oko en kamala. Depit eri mweidala irail ong nan pehn mehn Kipeon akan, kahrehda madekengdahn sahpw eri imwikihla mweredi en keteu mosul ieu. Kodon pahieu en Pilisdia kan “pwupwudiong nan limen Depit oh nan pehn sapwellime ladu kan.”—2 Samuel 21:22.
Depit wiahda dihp laud ieu pwehki ah ketin wia wadawad en aramas ni sohte alehdi kamanaman. E koluhla oh pilada en “lohdiong nan limen Siohwa.” (2 Samuel 24:14) Pwehki met, aramas 70,000 mehkihla soumwahu lusulus. Depit eri kapwaiada sapwellimen Siohwa kehkehlik oh kahpwalo eri uhdi.
Pasepengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
21:8—Iaduwen atail kak nda me nein Sohl serepein Maikal nainekihda pwutak limmen, ni atail ese me 2 Samuel 6:23 mahsanih me e mehla ni ah sohte nah seri? Kawehwe me aramas tohto ese me pwutak pwukat iei nein rien Maikal serepein Merap, me pwoudiki Adriel. Ele Merap mwadangete mehla ni eh pwulopwul oh Maikal me sohte nah seri uhd apwaliada pwutak pwukat.
21:9, 10—Ia uwen werei Rispa ah sinsile kanahieng paliweren nein Sohl pwutak riemen oko oh nein nah seri pwutak limen me mehn Kipeon akan kemeirailla? Irail me isimen oko kalusiamalahr “ni keieu en rahn akan en ahnsou en dondol”—March de April. Paliwar mehla ko sohte seridi ahpw mihmi pohn nahna ieu. Rispa sinsile paliwar isuho ni pwong oh ni rahn lao Siohwa kasalehiong ih me sapwellime engieng sohredier ni ah ketin kauhdi madekenglahn sahpwo. Sohte aramas emen kak kasik me keteu mosul kak mweredi lao ahnsou en dondol pahn imwisekla nan October. Kahrehda, Rispa ele sinsile kanahieng paliwar ko mpen sounpwong limau de weneu. Kahrehda Depit eri koasonehdi pwe tihn ohl pwukat en seridi.
24:1—Dahme kahrehda wadawad en aramas akan wiahki dihp toutou ieu ong Depit? Wia wadawad en aramas akan sohte keinapwidi nan Kosonnedo. (Nempe 1:1-3; 26:1-4) Pwuhk Sarawi sohte mahsanih ia kahrepen Depit ah lemehkihda wia wadawad en aramas. Ahpw, 1 Kronikel 21:1 kawehwehda me Sehdan me kamwekid kapehden Depit en wia met. Ni irair wet, nein Depit kaun en sounpei, Soap, ese me ahn Depit koasoandio en wia nting en aramas akan wia mehkot sapwung, oh song en kapweiek Depit.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
22:2-51. Ia uwen lingan sapwellimen Depit melkahka me kin kawehwehda duwen Siohwa me iei ih Koht mehlel, me ketin warohng kitail en liki unsek!
23:15-17. Depit sapwellimaniki likilik loal ong sapwellimen Koht kosonned me pid mour oh nta, me kahrehda nan irairo, e kalikasang pein ih pwe en dehr wia mehkot me mendahte ma e mwomwen pahn wia irair en kauwehla kosonnedo. Kitail en pil kakairada soangen madamadau ohte ong soahng koaros me pid kosonned en Koht akan.
24:10. Sapwellimen Depit kehl en pilada dahme mwahu oh dahme suwed kamwekid ih en koluhla. Iaduwen, kehl en pilada me mwahu oh me suwed me kak kahrehong kitail en wia pilipil pwung?
24:14. Depit dehdehki mwahu me Siohwa kin mahk laudsang tohn sampah kan. Kitail kin pil ahneki soangen madamadau ohte?
24:17. Depit patoukihla dihp ah wahdohng lokolok tohn wehio pwon. Aramas sapwung emen pahn pahtoukihla mehlel kanamenek me ah wiewia kin wahdohng mwomwohdiso.
Kin ‘Keniken Pahn Kupwuren Koht’ Iei Mehkot me Kitail Kak Ahneki
Keriemen en nanmwarki en Israel kin kihda mehn kamehlelehda me ih ‘ohl emen me Siohwa kin ketin kupwurki.’ (1 Samuel 13:14) Depit sohte kin kelikemwe sapwellimen Siohwa elen mour pwung kan, oh e sohte kin rapahki en uhtohrasang Koht. Ehu ehu pak me e kin wiahda sapwung, e kin pohnese me e wiahda dihp, oh e kin pwungki kaweid oh kopwung kan ong ih, oh kin kapwungala ah ahl akan. Depit wia ohl emen me mehlel. E soh mwahu ong kitail en duwehte Depit, ahpw mehlel ni ahnsou me kitail kin sapwungala.
Koasoipen mour en Depit ni oaretik kak kasalehda me pohnese sapwellimen Siohwa kaunda kin wehwehki me kitail pwungki sapwellime irair en dahme mwahu oh dahme suwed oh kitail kin nantihong idawehn irair pwukat ni atail wia aramas lelepek kei. Mehpwukat sohte kin dohsang kitail. Kitail kak perenkihda mehn kasukuhl kan me kitail alehier sang nan Pwuhken Samuel Kariau! Kair wet me poahsoankihda kaweid en ngehn sarawi me dierek nan tehn pwuhk pwukat kin ieias oh kin ketkihda kehl lapalap.—Ipru 4:12.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Edetehn Samuel sohte iang ntingihdi Samuel keriau, pwuhk wet wah mware pwehki pwuhk riau pwukat en Samuel nin tapio wia kisinlikou tehieu nan palien nting en Ipru. Samuel me ntingihada pali laud en Samuel Keieu.
[Kilel nan Pali 28]
Tamataman ihs me sewese Depit en wiahla nanmwarki, kin sewese ih en ahneki madamadau aktikitik
[Kilel nan Pali 30]
“I pahn kahredohng uhk apwal sang nan omw peneinei”
[Kilel nan Pali 30]
Padsipa
[Kilel nan Pali 30]
Tamar
[Kilel nan Pali 30]
Amnon