Mie Ngenomw Me Sohte Kak Mehla?
MIE ehu mour mwurin mehla? Peidek wet inenen kapwonopwonehda madamadau en aramas tohto ni erein sounpahr kid kei oh soangen aramas koaros kin ahneki soangen madamadau wekpeseng tohto me pid ong ire wet.
Nan wasa koaros nan sampah, me pil iangahki wasa kan nan Pacific nan Polynesia, Melanesia, oh Micronesia, aramas tohto kin kamehlele me “ngehn” ehu kin momourte mwurin aramas ah mehlahr. Mie mehkot me kin pedoisang paliwar ni emen a kin mehla oh kin momourseli kelepw? Ia wehwehn ngehn en aramas emen me memour? Dahme kin wiawiong ngehno ni ahnsou me aramaso mehla? Sapwellimen Koht Mahsen, Pwuhk Sarawi, ketikihdahng kitail pasapeng mehlel oh kansenamwahu ong peidek pwukat.
Ia Wehwehn Ngehn?
Nan Pwuhk Sarawi, lepin lokaia me kawehwehiong “ngehn” kin wehwehki “esingek.” Ahpw, met kin wehwehki laudsang kihlong oh kihiei kisinieng. Soun nting en Paipel, Seims, kin ntingihdi: “Paliwar ehu me sohte ngeni eh uhdahn melahr.” (Seims 2:26) Kahrehda, ngehn me kin kamakamour paliwar.
Kehl en mour wet sohte kin wehwehkihte esingek de kisinieng me kin mwekimwekid nan ngolungol akan. Pwekihda? Pwehki mwurin esingek a kin uhdi, mour kin mihmihte nan war tikitik (cell kan) en paliwar en aramas ong erein lepin ahnsou ieu—“erein minit kei,” nin duwen me pwuhk en The World Book Encyclopedia ntingihdi. Pwehki kahrepe wet, aramas kak peuk nan ewen aramas me solahr esingek pwehn pil pwurehng kahrehong en kak momour, oh pil kepwe kan nan paliwar en aramas kak kohieng nan paliwar en emen aramas tohrohr pwehn doadoahngki. Ahpw, ma manaman en mour kunla sang nan war tikitik en paliwar en aramas, eri, mehkan koaros nan paliwar pahn mehla oh sohte mehkot kak wiawiong pwehn kak mour. Sohte lipilipil ia uwen esingek koaros me mie nan sampah, e sohte kak kamourada aramaso. Eri, ngehn kin wehwehki manaman en mour—de kehl en mour—me kin kamakamour war tikitik kan nan paliwar en aramas akan. Kehl en mour wet kin mihmihte ma utuht kin kohsang esingek.—Sohp 34:14, 15.
Ngehn wet kin momour ihte rehn aramas akan? Pwuhk Sarawi (Paipel) kin sewese kitail en kak wehwehkihla mwahu ire wet. Ohl erpit Nanmwarki Solomon ntingihdi: “Ihs me kak ese ma ngenen aramas kin kohdahla powe oh ngenen mahn kin kohdihla pah?” (Eklesiasdes 3:21) Wasaht kin kasalehda me mahn koaros oh aramas koaros mie ngenirail. Iaduwen met ah pahn kak wiawi?
Ngehn, de kehl en mour, kak karasaras ong duwehte engin lioal me kin tang nan misihn ieu de nan dipwisou en nan ihmw ieu me kin doadoahngki lioal. Engin lioal, me sohte aramas kak kilang, kak wiahda soangsoangen doadoahk ong soangsoangen dipwisou me e katanga. Karasepe, sidohp ehu kak kihda karakar, oh computer ehu kak kihda mehn kaweid oh kapat, oh TV ehu kak kihda kilel oh lokaia. Ahpw, engin lioal wet sohte wekwekseli mwomwe pwehn wiahda mehpwukat. E wiewiahte ahng ehu de lioal. Pil duwehte, kehl en mour sohte kin wiahla oh mwomwehla paliwar me e kin kamakamouro. Sohte ah wiewia de mwomwe, sohte ah koahiek en medewehda mehkot. Koaros, aramas oh mahn “ahnekihpene soangen ngehn tehieu.” (Eklesiasdes 3:19, New World Translation) Kahrehda, ni ahnsou me aramas emen mehla, ngenio sohte kin mihmihseli kelepw wasakis nan sapwen ngehn akan.
Eri, ia uhdahn irair en aramas melahr akan? Oh dahme wiawiong ngehno ahnsou me aramas emen kin mehla?
“Ke Pahn Pwurehng Wiepwella”
Ahnsou me tepin ohl, Adam, piladahr en kauwehla sapwellimen Koht kosonned, Siohwa mahsanih ong ih: “Ke pahn doa doahk oh kakerehdi pwudowomw, pwe ke en kadoahkihada wahn pwelen sampah, ke lao pwurehng wiepwella, me ke wiawihda sang ie. Pwe ke wiawihda sang pwehl oh ke pahn pwurehng wiepwella.” (Senesis 3:19) Iawasa Adam momourseli ie mwohn Siohwa a ketin kapikada ih sang ni pwelipar? Eri, e sohte mihmi wasakis tohrohr! Ni lokaia dehde mwahu, e sohte mie. Kahrehda, ahnsou me Siohwa Koht mahsanih me Adam pahn “pwurehng wiepwella,” e wehwehki me Adam pahn mehla. Adam sohte pahn mehla oh kohlahng nan sapwen ngehn akan. Ni ah mehla, e pahn pwuralahng irair solahr momour, solahr mie. Kalokepe iei mehla—irair en solahr ahneki mour—a kaidehn en mehla oh kohwong ehu irair en mour tohrohr.—Rom 6:23.
Ahpw, iaduwen aramas teikan me melahr? Irair en aramas melahr akan me inenen sansal sang nan Eklesiasdes 9:5, 10, wasa me kitail wadek met: “Me melahr akan sohte ese mehkot . . . Sohte wiewia, sohte kak koasoanehdi mehkot, sohte loalokong nan sousou.” (Moffatt) Eri, mehla iei irair ehu en sohla mie. Sounmelkahka ntingihdi me: ni ahnsou me aramas emen kin mehla, “ngenio kin kohsang, ih eri pwurehng wiepwella; ni rahno ah madamadau kan kin sohrala.”—Melkahka 146:4, NW.
E sansal mwahu me irail me melahr akan sohte kin kehn wasa. Irail sohte ese mehkot. Irail sohte kak kilang uhk, de rong dahme ke koasoia de lokaiaiong uhk. Irail sohte kak sewese iuk de pil lidere iuk. Ni mehlel, ke sohte anahne masak me melahr akan. Ahpw, iaduwen ngehno ah kin “kohsang” nan paliwar en aramas emen ni ahnsou en ah mehla?
Ngehno “Pwuralahng Rehn Koht Mehlel”
Paipel mahsanih me ni ahnsou me aramas emen mehla, “ngenio pwuralahng rehn Koht Mehlel me ketikihong ih.” (Eklesiasdes 12:7, NW) Eri, met wehwehki me ngehno kin seiloak wei nan wehwe oh pwuralahng rehn Koht? Soh! Ni mwomwen ahl me Paipel doadoahngki lepin lokaia “pwuralahng” sohte anahnepen en uhdahn mwekid sang ehu wasa kohlahng ehu wasa tohrohr. Karasepe, mahsen pwukat kohwohng mehn Israel salelepek kan: “‘Pwurodohng ie, oh I pahn pwurewohng kumwail,’ Siohwa, Kaunen karis en sounpei, me mahsanih.” (Malakai 3:7) Ahn Israel en ‘pwurodohng’ rehn Siohwa kin wehwehki en sohpeisang dahme re wia me sapwung oh pwurehng pwuralahng sapwellimen Koht ahl pwung. Oh sapwellimen Siohwa ‘sapahl dohng’ Israel kin wehwehki me sapwellime kupwur mwahu pahn pwurehng uhdohng sapwellime aramas akan. Nan irair riau pwukat, lepin lokaia “pwurodohng” kin pid irair en madamadau, kaidehn uhdahn irair en mwekid sang ehu wasa kohlahng ekis wasa tohrohr.
Ni soangen ahlohte, ni ahnsoun mehla, sohte mehkot kin kohsang sampah oh kohlahng nanleng ni ngehno “pwuralahng” rehn Koht. Tamataman me ngehno iei kehl en mour. Ni ahnsou me kehl wet kohsang rehn aramas emen, ihte Koht me sapwellimaniki manaman en kapwurehiong ih kehl en mouro. Eri, ngehno “pwuralahng rehn Koht Mehlel” kin wehwehki me koapworopwor en pwurehng mour ni ahnsou kohkohdo ong aramaso mihmi rehn Koht.
Karasepe, medewehla dahme Pwuhk Sarawi mahsanih duwen sapwellimen Sises pwoula. Luk ntingihdi: “Sises ahpw ketin kapitie laudida, mahsanih, ‘Semei, I mweidalahr ngeniet nin limomwi kan!’ Ni ah mahsanih met, e ahpw pwoula.” (Luk 23:46, NW) Ni ngenen Sises ah pedoisang nan paliwere, e sohte uhdahn seiloak wei oh kohdahla nanleng. Sises sohte iasada lao lel ni kesiluh en rahn. Oh pil mwurin rahn 40, e ahpw ketidahla nanleng. (Wiewia 1:3, 9) Nin doken ahnsou me e pwoula, ni likilik, Sises ketikihong sapwellime ngehn nan lime kan en Semeo, ni a sapwellimaniki likilik koaros me Siohwa sapwellimaniki kehl en kak kasapahldohng ih mour.
Ei, Koht kelepw me sapwellimaniki kehl en kak kasapahlodohng aramas irair en mour. (Melkahka 104:30) Ia uwen met kin wia kapai laud ehu!
Koapworopwor Mehlel Ieu
Paipel mahsanih: “Ahnsou ehu pahn kohdo me irail koaros me mihmi nan sousou kan pahn rong kapitie [en Sises] oh re pahn pedoisang nan arail sousou kan.” (Sohn 5:28, 29) Ei, Sises Krais ketin inoukihda me irail koaros me mih nan sapwellimen Siohwa kataman pahn iasada, de pwurehng mourda. Eri, irair pahn wekila oh solahr me pahn wia pakair kansensuwed en mehla, ahpw pakair kaperen pahn wiawi duwen irail oko me pwurehng pwurodohng mour. Ia uwen kaperen en kasamwohdo kompoakpahtail akan sang nan sousou!
Ke men kalaudehla ahmw wehwehkihla iaduwen ahmw pahn kak ale kamwahu sang ni koapworopwor wet me Koht ketikihda? Se men luhke iuk en ntingdohng adres me mih pah pwe ken kak alehdi brochure (kisin pwuhk) me oaralap koasoia Ke Kak Kompoakepahnki Koht!