Mie Ngenomw Me Sohte Kak Mehla?
“AUDEPEN Pwuhk Sarawi unsek pwilisang rehn Koht, oh e mwahu ong atail doadoahk en padahkihong aramas akan me mehlelo, ong atail peneu ong tiahk sapwung, ong atail kapwungala wiewia sapwung kan, oh pil ong atail padahk duwen mour lelepek,” iei me wahnpoaron Pohl ntingihdi. (2 Timoty 3:16) Ei, Paipel kin wia pwuhk en padahk mehlel ieu me kohdo sang rehn Koht Mehlelo, Siohwa.—Melkahka 83:18.
Pwehki Siohwa kin wia Sounkapikpen mehkoaros, iangahki aramas akan, E ketin mwahngih dahme kin wiawi ong kitail ahnsou me kitail kin mehla. (Ipru 3:4; Kaudiahl 4:11) Oh nan sapwellime Mahsen, iei Paipel, Siohwa kin ketikihda padahk mehlel oh pasapeng pwung kan ong peidek kan me pid dahme pahn wiawi ong aramas mwurin mehla.
Ia Wehwehn Ngehn?
Nan Paipel, lepin lokaia me kawehwe “ngehn” kin wehwehki “esingek.” Ahpw, met kin wehwehki laudsang kihlong oh kihiei kisinieng. Soun nting en Paipel, Seims, kin koasoia: “Paliwar ehu me sohte ngeni eh uhdahn melahr.” (Seims 2:26) Kahrehda, ngehn me kin kamakamour paliwar.
Kehl en mour wet sohte kin wehwehkihte esingek de kisinieng me kin mwekimwekid nan ngolungol kan. Pwekihda? Pwehki mwurin esingek a kin uhdi, mour kin mihmihte nan war tikitik (cell kan) en paliwar en aramas ong erein lepin ahnsou ieu—“erein minit kei,” nin duwen me pwuhk en The World Book Encyclopedia ntingihdi. Pwehki kahrepe wet, aramas kak peuk nan ewen aramas me solahr esingek pwehn pil pwurehng kahrehong en kak momour. Ahpw, ma kehlen mouro pahn neksangehr nan kisin war akan de “cell” akan en paliwar, sohte me kak pwurehng kapwurehdo. Sohte lipilipil ia uwen esingek koaros me mie nan sampah, e sohte kak kamourada aramaso. Eri, “ngehn” kin wehwehki kehl en mour—de manaman en mour—me kin kamakamour war tikitik kan nan paliwar en aramas oh kahrehda aramas emen en kin wie momour. Kehl en mour wet kin mihmihte ma utuht kin kohsang esingek.—Sohp 34:14, 15.
Eri, kehl en mour wet kin mihte rehn aramas? Paipel kin sewese kitail en kak wehwehkihla mwahu ire wet. Nanmwarki erpit Solomon kadehde me aramas oh mahn “irail koaros soahngteieu” kahrehda e wia peidek wet: “Ihs me kak ese ma ngenen aramas kin kohdahla powe oh ngenen mahn kin kohdihla pah?” (Eklesiasdes 3:19-21) Wasaht kin kasalehda me mahn koaros oh aramas koaros mie ngenirail. Iaduwen met ah pahn kak wiawi?
Ngehn, de kehl en mour, kak rasehng lioal me kin tang nan misihn ieu de nan dipwisou en nan ihmw ieu me kin doadoahngki lioal. Engin lioal, me aramas sohte kak kilang, kak wia soangen doadoahk tohto, pwehki soangsoangen dipwisou kan me e kin tang loale. Karasepe, sidohp kak kihda karakar, computer kak kihda pakair oh TV kak kihda kilel akan oh ngihl. Ahpw, engin lioal wet sohte kin wekwekseli mwomwe pwehn wiahda mehpwukat. E kin wiahte kehl ehu. Pil duwehte, kehl en mour sohte kin wiahla oh mwomwehla paliwar me e kin kamakamouro. Sohte pein ah elen mwekid oh sohte pein ah madamadau. Aramas oh mahn akan—“irail koaros soahngteieu.” (Eklesiasdes 3:19) Eri, ni ahnsou me aramas emen mehla, sohte “ngehn” me kin pedoisang paliwere oh momour kelepw likin paliwaro.
Eri, ia irair en me mehlahr akan? Dahme kin wiawi ong kehl en mour ahnsou me aramas emen kin mehla?
“Ke Pahn Pwurehng Wiepwella”
Ahnsou me tepin ohl, Adam, piladahr en kauwehla sapwellimen Koht kosonned, Siohwa Koht mahsanih oh ih: “Ke pahn doadoahk oh kakerehdi pwudowomw, pwe ke en kadoahkihada wahn pwelen sampah, ke lao pwurehng wiepwella, me ke wiawihda sang ie. Pwe ke wiawihda sang pwehl oh ke pahn pwurehng wiepwella.” (Senesis 3:19) Adam mihmi ia mwohn Siohwa ah kapikada ih sang pwelipar? E sohte mih wasakis! Ni lokaia dehde mwahu—e sohte mie. Kahrehda, ahnsou me Siohwa Koht mahsanih me Adam pahn “pwurehng wiepwella,” e wehwehki me Adam pahn mehla oh paliwere pahn pwuralahng wiahla audepen pwehl. Adam sohte pahn mehla oh kohlahng nan sapwen ngehn akan. Ni ahnsou Adam mehla, e pahn sohla mih wasakis duwehte me e wia mwohn e wie aramasala. Kalokolok me kohwong ih iei mehla—irair en solahr ahneki mour—a kaidehn en mehla oh kohwong ehu irair en mour tohrohr.—Rom 6:23.
Ah iaduwen aramas teikan me melahr? Irair en aramas melahr akan me inenen sansal sang nan Eklesiasdes 9:5, 10, wasa me kitail wadek met: “Me melahr akan sohte ese mehkot . . . Sohte wiewia, sohte kak koasoanehdi mehkot, sohte loalokong nan sousou.” (Moffatt) Eri, mehla iei irair en sohla mie. Sounmelkahka ntingihdi me: ni ahnsou me aramas emen kin mehla, e “kin pwurehng wiepwella; oh ni ahnsowohte, [ah] koasoandi kan kin imwisekla.”—Melkahka 146:4.
E sansal mwahu me irail me melahr solahr momour wasakis. Irail sohte ese mehkot. Irail sohte kak kilang uhk, de rong dahme ke koasoia de lokaiaiong uhk. Irail sohte kak sewese iuk de lidere iuk. Ni mehlel, ke sohte anahne masak me melahr akan. Ahpw, iaduwen “ngehno” ah kin “kohsang” nan paliwar en aramas emen ni ahnsou me e mehla?
Ngehno “Pwuralahng Rehn Koht Mehlel”
Paipel mahsanih me ahnsou me aramas emen kin mehla, “ngenio pwuralahng rehn Koht Mehlelo me ketikihong ih.” (Eklesiasdes 12:7) Eri, met wehwehki me ngehn en aramas mehlahro kin seiloakwei nan wehwe oh pwuralahng rehn Koht? Soh! Ahl me Paipel kin doadoahngki lepin lokaia “pwuralahng” sohte anahnepen en uhdahn mwekid sang ehu wasa kohlahng ehu wasa tohrohr. Karasepe ieu, Koht mahsanih ong irail mehn Israel salelepeklahr akan: “ ‘Kumwail pwurodohng ie, I ahpw pahn pwurewohng kumwail,’ Siohwa, Kaun en karis en sounpei, me mahsanih.” (Malakai 3:7, New World Translation) Ahn Israel ‘pwuralahng’ rehn Siohwa wasaht kin wehwehki en sohpeisang dahme re wia me sapwung oh pwurehng peikiong sapwellimen Koht ahl en wiewia pwung. Oh sapwellimen Siohwa ‘pwuralahng’ rehn mehn Israel oko kin wehwehki me E pahn pwurehng kasapahlodo sapwellime irair en kupwuramwahu ong sapwellime aramas akan. Nan irair riau pwukat, lepin lokaia “pwuralahng” kin pid irair en madamadau, kaidehn uhdahn irair en mwekid sang ehu wasa kolahng ekis wasa tohrohr.
Pil duwehte met, ni ahnsoun mehla, sohte mehkot kin kohsang sampah oh kohlahng nanleng ni ngehno “pwuralahng” rehn Koht. Ni ahnsou me kehl en mour kin kohsang rehn aramas emen, ihte Koht me sapwellimaniki manaman en kapwurehiong aramaso kehl en mouro. Eri, ngehno “pwuralahng rehn Koht Mehlel” kin wehwehki me koapworopwor en pwurehng mour ni ahnsou kohkohdo ong aramaso mihmi rehn Koht.
Karasepe, medewehla dahme Pwuhk Sarawi mahsanih duwen sapwellimen Sises pwoula. Soun nting en Rongamwahu, Luk, ntingihdi: “Sises ahpw ketin kapitie laudida, mahsanih: ‘Semei, I mweidalahr ngeniet nin limomwi kan!’ Ni ah mahsanih met, e ahpw pwoula.” (Luk 23:46, NW) Ni ahnsou me ngenen Sises pedoisang ih, e sohte seiloakwei oh kohdahla nanleng. Sises sohte iasada lao lel rahn siluh mwuri, oh mwurin rahn 40, e ahpw ketidahla nanleng. (Wiewia 1:3, 9) Ni ahnsou me Sises pwoula, ni likilik, Sises ketikihong “ngene” nan limen Semeo, ni a sapwellimaniki likilik koaros me Siohwa sapwellimaneki kehl en kak kasapahldohng ih mour.
Ei, Koht kelepw me sapwellimaniki kehl en kak kasapahlodohng aramas emen ah mour. (Melkahka 104:30) Ia uwen met kin wia kapai laud ehu!
Koapworopwor Mehlel Ieu
Paipel mahsanih: “Ahnsou ehu pahn kohdo me irail koaros me mihmi nan sousou kan pahn rong kapitie [en Sises] oh re pahn pedoisang nan arail sousou kan.” (Sohn 5:28, 29) Ei, Sises Krais ketin inoukihda me irail koaros me mih nan sapwellimen Siohwa kataman pahn iasada, de pwurehng mourda. Nanpwungen aramas pwukat iei irail me kin mourki mour pwung ni arail kin wia sapwellimen Siohwa ladu kan. Ahpw, aramas rar rar kei mehlahr oh re sohte kadehdehda ma re men kapwaiada sapwellimen Koht koasoandi pwung kan de soh. Mwein re sehse kupwuren Siohwa kan de sohte itar arail ahnsou en wiahda wekidekilahn mour me anahn. Irail aramas pwukat pil mihmi nan sapwellimen Koht kupwurkupwure oh pahn pil iang iasada, pwe Paipel mahsanih: “Aramas koaros, me mwahu oh me suwed, pahn iasada sang mehla.”—Wiewia 24:15.
Rahnwet, sampah kin direkihla kailok oh pingiping, wiewia lemei oh kemehla aramas, saminlahn wasa kan oh soangsoangen soumwahu kan. Ma irail me mehlahr akan pahn pwurehng mourida nan soangen sampah, arail peren pahn mwotomwot. Ahpw, Sounkapikadao inoukihda me E pahn mwadangete kasohrala koasoandi suwed wet me kin mihmi pahn manaman en Sehdan me Tepil. (Lepin Padahk 2:21, 22; Daniel 2:44; 1 Sohn 5:19) Koasoandi en aramas pwung kan—“sampah kapw”—pahn miehla.—2 Piter 3:13.
Ni ahnsowo, “aramas sohte pahn nda: ‘I soumwahu.’ ” (Aiseia 33:24, NW) Pil pwunod en mehla solahr pahn mie, pwe Koht “pahn ketin limwihasang pilen masarail koaros. Mehla solahr pahn wiawi, solahr mwahiei, solahr nsensuwed, solahr medek. Soahng mering kan sohralahr.” (Kaudiahl 21:4) Ia uwen kapai wet ong irail akan me kin “mih nan sousou en kataman kan”!
Ahnsou me Siohwa pahn kihsang sampah soahng suwed koaros, e sohte pahn kihsang irail me pwung kan. (Melkahka 37:10, 11; 145:20) Ni mehlel, “pokon kalaimwun” en aramas akan me “kohsang nan wehi koaros, ni kadaudok koaros, nan sahpw koaros, oh lokaia koaros” pahn pitsang “kahn kamakam kowahlap” me pahn kauwehla sampah suwed wet. (Kaudiahl 7:9-14) Kahrehda, aramas tohtohie pahn momour nan koasoandi kapw me kohkohdo oh re pahn kasamwo irail me pahn iasada sang mehla.
Ke kin mentehno pwurehng kilang ahmw peneinei kan oh kompoakepahmw akan me melahr akan? Ke men mour soutuk nan paradais nin sampah? Eri, ke uhdahn anahne esehla ni mehlel duwen kupwuren Koht oh sapwellimen Koht koasoandi kan. (Sohn 17:3) Met iei kupwuren Koht me “aramas koaros en ale komourparail oh marainkihla me mehlel.”—1 Timoty 2:3, 4.
[Kilel nan Pali 4]
“Ke wiawihda sang pwehl oh ke pahn pwurehng wiepwella”
[Kilel nan Pali 5]
Kehl en mour kin rasehng lioal
[Kilel nan Pali 7]
Iasada pahn wadohng aramas soangen peren me pahn kohkohlahte