IRELAUD 23
‘Rong Mahs Ei Pahn Kawehwe . . . Dahme Wiawi’
Pohl uhki me mehlelo mwohn pwihn lingeringer kan oh Sanedrin
Poahsoankihda Wiewia 21:18–23:10
1, 2. Dahme kahrehda Pohl kohla Serusalem, oh kahpwal dah kan me e lelohng?
POHL kekeid nan ahl tehtik kan en Serusalem me direki aramas. Erein sounpar epwiki kei, Serusalem wia wasa kesempwal ehu nan sampah pwon ong kaudokiong Siohwa. Aramas tohto wasao kin pohlki met. Pohl ese me Kristian tohto wasao kin nohn kesempwalki mwomwen arail kaudok mahso oh kin pwand en pwungki soahng kapw kan me Siohwa kin ketin padahkihong irail. Kahrehda ni ahnsou me Pohl mihmi Episos, e koasoanehdi en pwurala Serusalem pwehn sewese Kristian ko wasao. E sohte men wahlahte sawas en mwohni, ahpw e pil men sewese irail kapwungala arail madamadau. (Wiewia 19:21) Mendahki met uhdahn pahn keper, e koasoanehdi en kohlahte.
2 Dahme pahn wiawihong Pohl nan Serusalem? Keieun kahpwalo iei me ekei Kristian kan wasao kamehlelehla koasoi likamw kan duwen Pohl. Oh kahpwal kan me laudsang met pahn kohsang rehn imwintihti kan en Krais. Irail pahn wiahda koasoi likamw kan duwen Pohl, keme ih, oh nda me re pahn kemehla ih. Mepwukat koaros pil pahn kihong Pohl ahnsou mwahu en kawehwehda dahme e kin kamehlele. Pohl kasalehda aktikitik, eimah, oh pwoson ni eh lelohng kahpwal pwukat, oh eh mehn kahlemeng mwahu kak padahkihong kitail ia duwen atail kak alasang ih rahnpwukat.
“Irail Ahpw Tepida Kalinganahda Koht” (Wiewia 21:18-20a)
3-5. (a) Ihs me Pohl tuhwong nan Serusalem, oh dahme re koasoiapene? (b) Dahme kitail kak sukuhlkihsang en Pohl tuhwong sounapwalih ko nan Serusalem?
3 Mandahn rahno mwurin ar lella Serusalem, Pohl oh ienge ko kolahng tuhwong sounapwalih ko nan mwomwohdisou. Ireo sohte mahsanih duwen wahnpoaron kan; eri mwein ahnsowo irail koaros kolahng kalohk nan sahpw teikan. Ahpw rien Sises ohlo Seims me mihmi wasao. (Kal. 2:9) Mwein Seims me katanga mihtingo ni ahnsou me “sounapwalih ko koaros mi wasao” rehn Pohl.—Wiewia 21:18.
4 Pohl rahnmwahwih sounapwalih ko oh “tepida koasoiaiong irail oaritikpen soahng kan me Koht ketin wiadahr nanpwungen mehn liki kan sang ni eh doadoahk en kalohk.” (Wiewia 21:19) Kitail kak medewehla ia uwen met eh kangoange irail. Rahnpwukat kitail pil kin perenki rong duwen dahme kin pweida nan sahpw teikan.—Lep. Pad. 25:25.
5 Ni Pohl eh wie koasoakoasoi, mwein e koasoiahda duwen sawas me e wahsang Iurop ko. Ohl Kristian ko wasao uhdahn perenkihda oh kalahnganki arail ese me riarail kan nan wasa doh kan kin uhdahn nsenohkin irail. Ni ahnsou me ohl ako rong duwen dahme wiawihong Pohl, “irail [sounapwalih kan] ahpw tepida kalinganahda Koht”! (Wiewia 21:20a) Riatail Kristian kan rahnpwukat me kin lelohng kahpwal kan de me ahneki soumwahu laud pil kin uhdahn perenkihda oh kalahnganki ni riarail kan ar kin kihda sawas oh kangoange irail ni ahnsou me re kin keieu anahne.
Me Tohto ‘Kin Uhkihte Kosonnedo’ (Wiewia 21:20b, 21)
6. Kahpwal dahieu me sounapwalih ko padahkihong Pohl?
6 Sounapwalih ko eri ndaiong Pohl me mie kahpwal ehu nan Sudia me pidada ih. Re koasoia: “Riat Pohl, ke kilang, mehn Suhs nen kei pwosonlahr oh irail koaros kin uhki Kosonnedo. Irail ahpw rongada koasoi pwoat duwen kowe me dene ke kin padahkihong mehn Suhs akan me kin mi nanpwungen mehn liki kan en kesehla kosonned en Moses oh kin ndaiong irail ren dehr sirkumsaisihala neirail seri kan de pil idawehn tiahk kan me re kin kalapw wia.”a—Wiewia 21:20b, 21.
7, 8. (a) Madamadau sapwung dah me Kristian tohto nan Sudia kin ahneki? (b) Madamadau sapwung me re ahnekio kin wehwehki me irail kaidehn Kristian lelepek kei, oh dahme kahrehda?
7 Dahme kahrehda Kristian tohto kin uhkihte Kosonned en Moseso mendahki eh dauliher sounpar 20 e solahr manaman? (Kol. 2:14) Nan pahr 49, wahnpoaron ko oh sounapwalih ko me tuhpene nan Serusalem kadarala kisinlikou ehu ong mwomwohdiso kan pwehn kawehwehda me Kristian kan me kaidehn mehn Suhs sohte anahne sirkumsaisla de kapwaiada Kosonned en Moseso. (Wiewia 15:23-29) Ahpw kisinlikowo sohte koasoia duwen mehn Suhs kan me wiahla Kristian, oh me tohto rehrail sohte wehwehki me Kosonned en Moseso solahr manaman.
8 Ia duwe, madamadau sapwung me mehn Suhs me wiahla Kristian ko ahneki kahrehiong ren sohla warohng wia Kristian kei? Soh. Pwe mwohn ar wiahla Kristian kei, re sohte kin kaudokiong koht likamw kan, oh pil mwurin ar wiahla Kristian kei, re sohte kin idawehn tiahk en kaudok likamw kan. Siohwa me ketikihong irail Kosonned me re kin uhdahn kesempwalki. Kosonnedo sohte pidada ngehn suwed kan oh e sohte pil sapwung. Ahpw Kosonnedo pidada inou lap en mahso, oh met Kristian kan milahr pahn inou lap kapwo. Kahrehda Siohwa solahr ketin kasik ren peikiong Kosonnedo pwe en kak ketin kupwurki arail kaudok. Mehn Suhs kan me wiahla Kristian me kin ngihtehtehki me aramas anahnehte peikiong Kosonnedo sohte kin likih sapwellimen Siohwa koasoandi kapw ong kaudok. Eri re anahne kapwungala arail madamadau en pahrekiong soahng kapw kan me Siohwa ketin kasalehda duwen ahl pwung ren kaudokiong ih.b—Ser. 31:31-34; Luk 22:20.
“Sohte Mehkot me Utung Koasoi me Re Rongehr” (Wiewia 21:22-26)
9. Dahme Pohl padahngki duwen Kosonned en Moseso?
9 Aramas akan kin rong me dene Pohl kin padahkihong mehn Suhs me kin kousoan nanpwungen mehn liki kan “ren dehr sirkumsaisihala neirail seri kan de pil idawehn tiahk kan me re kin kalapw wia.” Pohl wia wahnpoaron men ong mehn liki kan oh e kin kawehwehiong irail duwen koasoandio me re sohte anahne peikiong Kosonnedo. E pil kasalehda me irail kan me kin ngihtehtehki mehn liki kan en sirkumsaisla oh peikiong Kosonnedo kin sapwung. (Kal. 5:1-7) Pohl pil kin kalohki rongamwahwo ong mehn Suhs kan nan kahnimw kan me e kin mwemweitla ie. E uhdahn pahn kawehwehiong mehn Suhs kan me rong ih me sapwellimen Sises pwoula kasohrelahr manaman en Kosonnedo, oh me Koht solahr ketin kasik ren peikiong Kosonnedo pwe ren wia aramas pwung kei.—Rom 2:28, 29; 3:21-26.
10. Ia duwen Pohl eh kasalehda madamadau toupahrek me pid Kosonnedo oh ire me pid sirkumsais?
10 Ahpw Pohl sohte kadeik irail kan me men pousehlahte idawehn ekei tiahk en mehn Suhs me duwehte en dehr doadoahk ni rahnen Sapad de sohte tungoale ekei soangen mwenge kan. (Rom 14:1-6) Oh e sohte wiahda kosonned kan duwen sirkumsais. Ni mehlel, Pohl peki Timoty en sirkumsaisla pwe e kahng mehn Suhs ko en sohte likih ih pwehki eh pahpahki mehn Krihs men. (Wiewia 16:3) Emenemen pahn pein pilada ma e pahn sirkumsaisla de soh. Pohl padahkihong mehn Kalesia ko: “Sirkumsais de pil sohte sirkumsais sohte katepe, ahpw pwoson me limpoak kin kamwakid iei me katapan.” (Kal. 5:6) Ahpw e sapwung emen en sirkumsaisla pwehn peikiong Kosonnedo de en nda me e anahne wia met pwe en alehdi kupwuramwahu en Siohwa. Met pahn kasalehda me e seupwoson.
11. Kaweid dah me sounapwalih ko kihong Pohl, ahpw dahme e sohte pahn wia? (Pil kilang nting tikitik kan.)
11 Eri mendahki soahng kan me Kristian kan rong duwen Pohl uhdahn sapwung, mehn Suhs kan me wiahla Kristian kin dipekelekelkihte mepwukat. Ihme kahrehda sounapwalih ko kihong Pohl kaweid wet: “Mie ohl pahmen me mihmi reht me wiadahr inou ehu. Kahrehda ohl pwukat oh iang irail kamwakelda ong kaudok, oh pil pwainla pweinarail kan, pwe irail en koahkoahsang pitenmoangarail kan. Aramas koaros ahpw pahn ese me sohte mehkot me utung koasoi me re rongehr duwen kowe, ahpw ke kin weweid ni pwung oh pil kapwaiada Kosonnedo.”c—Wiewia 21:23, 24.
12. Ia duwen Pohl kasalehda me e men kapwaiada dahme sounapwalih ko nan Serusalem peki reh en wia?
12 Pohl kak nda me uhdahn kahpwalo kaidehn dahme ekei koasoakoasoiahki duwen ih, ahpw e kohsang en mehn Suhs ko me wiahla Kristian ar ngihngihtehtehki me re anahnehte peikiong Kosonned en Moseso. Ahpw e mweidala pwehki dahme sounapwalih ko peki en wia sohte uhwong sapwellimen Koht koasoandi kan. Mwowehsang mwo e ntingihedi: “Ong irail kan me mi pahn kosonned, I wialahr emen me mi pahn kosonned, mendahki ei sohte mi pahn kosonned, pwe I en alehda irail me mi pahn kosonned.” (1 Kor. 9:20) Eri ni ahnsowo Pohl kapwaiada dahme sounapwalih ko nan Serusalem peki en wia oh wiahla emen me “mi pahn kosonned.” Ni eh wia met, e kasalehda mehn kahlemeng mwahu ong kitail rahnpwukat en kin kapwaiada dahme elder kan peki rehtail oh dehr ngihtehtehki wia dahme kitail men wia.—Ipru 13:17.
Pohl kin toupahrek oh wia dahme re peki pwe met sohte kin uhwong Paipel. Ke kin wia met?
“E Sohte Konehng en Momour!” (Wiewia 21:27–22:30)
13. (a) Dahme kahrehda ekei mehn Suhs wiahda moromor ehu nan tehnpas sarawio? (b) Ia mwomwen en Pohl mour eh poadoandoarla?
13 Mie kahpwal wiawi nan tehnpas sarawio. Ni ahnsou me ohl pahmeno kereniongehr kanekehla ar inou ko me re kahukihla, mehn Suhs kan sang Eisia kilangada Pohl oh karaunlikamwih me dene e kin wahla mehn liki kan nan tehnpas sarawio, oh irail kahrehda moromor ehu. Ma kaunen sounpei en Romo sohte kohla ni tehnpas sarawio pwehn kilang dahme wiewiawio, mwein pwihn en moromoro pahn keme Pohl lao e mehla. Ahpw kaunen sounpei en Romo ruwese nah sounpei ko ren salihedi Pohl. Sang rahno e pahn wereiki sounpar daulih pahieu ong Pohl en kak pwurehng saledekla. Oh Pohl mihmihte nan keper. Ni ahnsou me kaunen sounpeio idek rehn mehn Suhs ko dahme re kemekemehki Pohl, re weriwerki ni ngihl laud soangsoangen kahrepe kan. Pwehki ar weriwer ni ngihl laud, kaunen sounpeio sohte kak wehwehki mehkot. Eri sounpei ko anahne wahlahsang Pohl wasao. Ni ahnsou me Pohl oh sounpei en Rom ko kereniong pedolongala nan kelen sounpei kan, Pohl ndaiong kaunen sounpeio: “I peki rehmw ken mweidohng ie I en koasoiong aramas akan.” (Wiewia 21:39) Kaunen sounpeio eri mweidala oh Pohl ahpw doula kawehwehda dahme e kin kamehlele ni eimah.
14, 15. (a) Dahme Pohl kawehwehiong mehn Suhs ko? (b) Dahme kaunen sounpei en Romo wia pwehn diarada dahme kahrehda mehn Suhs kan uhdahn lingeringer pahn Pohl?
14 Pohl nda: ‘Rong mahs ei pahn kawehwe . . . dahme wiawi.’ (Wiewia 22:1) Pohl koasoiong pokono ni lokaiahn Ipru, oh met kameleileidi irail. E kawehwehiong irail ni sansal dahme kahrehda e wialahr tohnpadahk en Krais men. Pohl koasoia ire kan me mehn Suhs kan pahn kak tehk ma e mehlel ma re men. Pohl wia tohnsukuhl men en sounpadahk ndando Kamaliel, oh e kin kaloke tohnpadahk en Krais kan mahso, oh ihme ekei me mi wasao kin ese. Ahpw ni eh kohkohla Damaskus, e kilangada kaudiahl ehu en Krais me iasadahro, me mahseniong ih. Iengen Pohl sounseiloak kan kilangada marain lingan ehu oh rongada ngihl ehu, ahpw re sohte wehwehki dahme ngihlo koasoakoasoia. (Menlau kilang study note kan ong Wiewia 9:7; 22:9, nwtsty-E.) Mwurin mwo Pohl maskunkihla eh kilangada kaudiahlo, oh ienge ko eri anahne kahrehla ih Damaskus. Wasao Ananaias, me mehn Suhs kan me kin mihmi mwo ese, ni manaman kahrehiong Pohl en pwurehng kilangada wasa.
15 Pohl doula koasoia me mwurin eh pwurala Serusalem, Sises ketin pwarohng ih nan tehnpas sarawio. Ni mehn Suhs kan ar rong duwen met, re uhdahn lingeringerda oh weriwer nda: “Kihsang soangen aramaset nin sampah, pwe e sohte konehng en momour!” (Wiewia 22:22) Pwehn doarehla Pohl, kaunen sounpeio ruwese pwe Pohl en wisikla nan kelen sounpei kan. Pwehki kaunen sounpeio men ese dahme kahrehda mehn Suhs ko nohn lingeringerki pahn Pohl, e koasoanehdi ren kapeidakih oh wokih Pohl pwehn diarada dahme e wiahda. Ahpw Pohl padahkihong irail me e wia towe mehlel en Rom men oh e idek ma re ahneki pwung en wokih ih pahn kosonned en mehn Rom kan. Rahnpwukat Sounkadehdehn Siohwa kan pil kin doadoahngki soangsoangen kosonned kan pwehn uhki arail pwoson. (Menlau kilang koakon kan “Kosonned oh Towe Mehlel en Rom” oh “Kopwung kan Rahnpwukat.”) Ni ahnsou me kaunen sounpeio diarada me Pohl wia towe mehlel en Rom men, e esehda me e pahn anahne rapahkihda ehu ahl tohrohr en kalaudehla eh wehwehki duwen ire kan. Eri rahno mwuri, e ruwese Sanedrino, mwoalen kopwung lapalap en mehn Suhs, ren kohpene pwe ren rapahkihda dahme mehn Suhs ko karaunehki Pohl.
“Ngehi Parisi Men” (Wiewia 23:1-10)
16, 17. (a) Kawehwehda dahme wiawi ni ahnsou me Pohl koasoiong Sanedrino. (b) Ia duwen Pohl eh kasalehda aktikitik ni ahnsou me irail pohr meseo?
16 Pohl tepida doare pein ih mwohn Sanedrino ni eh nda: “Ohl ako, riei ko, I kak nda mwohn silangin Koht me ei nsenmwakelekel ndaiong ie me I sohte wiahda mehkot sapwung leledo rahnwet.” (Wiewia 23:1) E sohte kak doula koasoi pwe Paipel mahsanih: “Samworo lapalap Ananaias ahpw ruwese irail me kesihnen mpen Pohl ren pohr eweo.” (Wiewia 23:2) Ia uwen kasaroh en met! Oh met pil kasalehda uwen samworo lapalapo eh kin lipilipilki aramas, pwe e medewehier me Pohl wia sounlikamw men mwohn eh kak doare pein ih. Ihme kahrehda Pohl sapengki: “Koht pahn ketin wokihiuk, mwalaun ahmwen. Ia duwe, ke mwohndi pwe ken kadeik ie nin duwen Kosonnedo, oh ni ahnsowohte ke kauwehla Kosonnedo ni omw ruwese I en wowoki?”—Wiewia 23:3.
17 Irail ko me iang mi wasao pwuriamweila, kaidehn pwehki dahme wiawihong Pohl, ahpw pwehki dahme Pohl koasoiao! Re idek: “Ke kaukauwe sapwellimen Koht samworo lapalap?” Pohl mwadangete kasalehda aktikitik oh wauneki Kosonnedo ni eh nda: “Riei ko, I sohte ese me ih me samworo lapalap. Pwe e ntingdier, ‘Ke dehr kauwe kaunen noumw aramas akan.’”d (Wiewia 23:4, 5; Eks. 22:28) Pohl eri tepida koasoiong irail ni ehu ahl tohrohr. E ese me tohn Sanedrino wia Parisi kei oh Sadusi kei. Kahrehda e nda: “Ohl ako, riei ko, ngehi Parisi men, nein Parisi. I pakadeikadahr pwehki ei kin kamehlele iasadahn me melahr akan.”—Wiewia 23:6.
Duwehte Pohl, kitail kin rapahki dahme kitail kak pwungkipene rehn irail kan me iang ehu pelien lamalam tohrohr
18. Dahme kahrehda Pohl ndahki me ih Parisi men, oh ia duwen atail pil kak doadoahngki soangen wiepen padahkohte?
18 Dahme kahrehda Pohl ndahki me ih Parisi men? Pwehki ih “nein Parisi” sang peneinei ehu me wia kisehn pwihn wet. Kahrehda me tohto kin kilangwohngete ih nin duwen Parisi men.e Ahpw pwehki dahme Parisi ko kin kamehlele duwen kaiasada sapwung, dahme kahrehda Pohl kak nda me ih Parisi men? Parisi ko kin kamehlele me dene mie mehkot soh sansal (ngehn) me kin momourte mwurin emen eh kin mehla, oh me dene ngenen irail me pwung kan pahn pwurehng mour nan paliweren aramas. Pohl sohte kin kamehlele padahk pwukat. E kin kamehlele duwen kaiasada me Sises kin ketin padahngki. (Sohn 5:25-29) Ahpw Pohl kin iang Parisi ko kamehlele me mie koapworopwor mwurin mehla. Met weksang en Sadusi ko ar kin kamehlele me sohte koapworopwor mwurin mehla. Kitail pil kak doadoahngki soangen wiepen padahkohte ni atail kin koasoiong Kadolik kan de Prohs kan. Mehlel pwe re kin kamehlele pein arail koht ni atail kin kamehlele Koht en Paipel. Ahpw kitail koaros kin kamehlele me mie Koht.
19. Dahme kahrehda mwoarong laud wiawi nan Sanedrino?
19 Dahme Pohl koasoiao kamwoarongehda Sanedrino. Ireo mahsanih: “Mwoarong laud ehu eri wiawi oh ekei sounkawehwehn Kosonnedo ko me iang pwihnen Parisi ko ahpw uhda oh tepida akamai ni kehlail nda: ‘Se sohte diar mehkot sapwung rehn ohl menet, ahpw ma ngehn emen de tohnleng men koasoiong ih—.’” (Wiewia 23:9) Sadusi kan sohte kin kamehlele duwen tohnleng kan, kahrehda ni arail rong met, re uhdahn lingeringerda! (Menlau kilang koakon “Sadusi kan oh Parisi kan,” nan pali 214.) Mwoarongo uhdahn laudla, kahrehda kaunen sounpei en Romo pil pwurehng doarehla wahnpoarono. (Wiewia 23:10) Ahpw Pohl mihmihte nan keper. Dahme pahn wiawihong wahnpoarono met? Kitail pahn sukuhlki nan irelaud en mwurin met.
a Pwehki mehn Suhs tohto wiahla Kristian kei, eri mweinte mwomwohdiso tohto kin tuhpene kaudok nan imwen Kristian ko.
b Mwurin sounpar kei, wahnpoaron Pohl ntingihada nah kisinlikou ong mehn Ipru kan oh kawehwehda me inou lap kapwo mwahusang douluhl mehn mahso. Nan kisinlikowo, e kasalehda ni sansal me inou lap kapwo wiliandier inou lap en mahso. Soahng kan me Pohl ntingihedi sewese Kristian ko ren kak kawehwehda dahme re kin kamehlele ong mehn Suhs ko me kin uhwong irail. Oh dahme e kawehwehda pil kakehlahda pwoson en ekei Kristian kan me kin nohn kesempwalki Kosonned en Moseso.—Ipru 8:7-13.
c Semen kan kamehlele me ohl ako kahukilahr arail inou en Nasaraid. (Nemp. 6:1-21) Mehlel, Kosonned en Moseso iangahki soangen inou wet solahr manaman. Ahpw mwein Pohl medewe me e sohte sapwung ohl ako ren men kapwaiada inou ehu ong Siohwa. Ihme kahrehda e sohte sapwung en pwainla pweinarail oh iang irail. Kitail sehse soangen inou dah me re kahukihla. Ahpw kitail kak kamehlele me Pohl sohte pahn pwungki en meirongkihla mahn emen pwehn kamwakelehsang diparail kan, nin duwen me mehn Nasaraid kan kin wia. Pwe mwurin Sises eh ketin meirongkihla kahlepe me unsek, meirong en mahn akan solahr kak pwainla dihp. Sohte lipilipil dahme e wia, kitail kak kamehlele me Pohl sohte pahn wia mehkot me pahn kauwehla kadeikpen loale.
d Ekei nda me mwein Pohl sohte kak kasawihda samworo lapalapo pwehki e sohte kak kilang mwahu wasa. De mwein e wereila sohte mi Serusalem, kahrehda e sohte ese samworo lapalap en ahnsowo. De mwein Pohl sohte kak kilangada nanpwungen pokono ihs me ruwese ren pohr iho.
e Nan pahr 49, ni ahnsou me wahnpoaron ko oh sounapwalih ko ar koasoakoasoiapene ma mehn liki kan anahne peikiong Kosonned en Moseso, e sansalda me ekei Kristian ko me mi wasao wia “kisehn pwihnen Parisi ko me pwosonlahr.” (Wiewia 15:5) Mwein met pwehki re wia Parisi kei mwohn arail wiahla Kristian kei.