Koaros Pwukoahki Pein Ih Ong Koht
“Eri, emenemen kitail uhdahn pahn wehkohng Koht duwen pein ih.”—ROM 14:12.
1. Keinapw dah kei me kohwong saledek en Adam oh Ihp?
SIOHWA KOHT kapikada tepin atail pahpa oh nohno, Adam oh Ihp, nin duwen aramas saledek kei. Mendahki re sohte manaman duwehte tohnleng kan, re wia kapikipik kei me loaloakong oh kak wiahda koasoandi pwung kan. (Melkahka 8:4, 5) Ahpw, saledek wet sohte kihong ira manaman en pein wia ara pwung. Ira pwukoahki ara wiewia ong ara Sounkapikada, oh kadaudekera kan koaros pil pwukoahki arail wiewia.
2. Siohwa pahn ahnsou keren wia kadeik dah, oh pwehkida?
2 Pwehki atail kerekerenlahng imwin koasoandi suwed wet, Siohwa pahn ketin kadeikada sampah. (Kaparekiong Rom 9:28.) Ahnsou keren, aramas kan me dohsang Koht pahn ale kadeikpen arail wiewia sang rehn Siohwa Koht pwehki arail kauwehla weren sampah, oh arail kauwehla mouren aramas, oh keiou pwehki arail kin kaloke sapwelime ladu kan.—Kaudial 6:10; 11:18.
3. Iaduwen atail ese me Koht pil kapwukoahki tohnleng kan arail wiewia kan?
3 Ni atail kin lelohng ire kansensuwed pwukat, e katapan ong kitail en medemedewe en Siohwa wiewia pwung kan rehn sapwelime ladu kan en mahs. Iaduwen Pwuhk Sarawi kak sewese kitail, en kihong atail Sounkapikada atail wiewia mwahu? Karaspe dahkei me pahn sewese kitail, oh menia me kitail en liksang dehr alasang?
Tohnleng Kan Pil Pwukoahki Pein Irail
4. Ia duwen atail ese me Koht kin kapwu koahki tohnleng kan arail wiewia kan?
4 Sapwelimen Siohwa tohnleng kan nanleng pil pwukoahki pein irail ong Koht duwehte kitail. Mwohn Nohliko ni mwein Noha, ekei tohnleng kan sapeik oh wia aramasala pwehn wendi rehn lih kan. Nin duwen tohnleng saledek kei, tohnleng pwukat kak wiahda koasoandi wet, ahpw re pwukoahki met ong Koht. Ni ahnsou me tohnleng sapeiko pwurela nanleng, Siohwa sohte mweidong irail ren pwurehng arail pwukoa kan. Tohnpadahk Sud padahkiong kitail me re “salkihdi selmete poatopoat nan wasa rotorot mosul pah, oh ketin nekinekid irail ong kadeikparail ni Rahn Lapalapo.”—Sud 6.
5. Pwupwudi dahieu me lelong Sehdan oh ienge ngehn saut kan, oh iaduwen arail peliendao pahn kopwungpwungla?
5 Irail tohnleng sapeik pwukat, de ngehn saut kan, kin wiahki Sehdan me Tepel arail kaun. (Madiu 12:24-26) Tohnleng suwed menet kin pelien ah Sounkapikada oh kin uhwong pwungen kaundahn Siohwa. Setan karehong tepin atail pahpa oh nohno en dipada, oh met imwikihla ara mehla. (Senesis 3:1-7, 17-19) Mendahki Siohwa mweidong Sehdan en kin kohkohseli nanleng erein ahnsoukis mwurin met, Paipel pwuhk en Kaudial kohpada me ni ahnsou me Koht kileledi, me suwed menet pahn lekdekdiong pohn sampah. Mehn kadehde kan kasalehda me met wiawi mwurinte Sises Krais ale manaman en kaunda Wehio nan 1914. Kedekedeo, Tepel oh nah ngehn saut kan pahn kasorala soutuk. Ni ahnsou me ireo me pid pwung en kaundahn lahng oh sampah pahn kopwungpwungla, ire wet me pid peliano eri pahn kopwungpwungla.—Sohp 1:6-12; 2:1-7; Kaudial 12:7-9; 20:10.
Sapwelimen Koht Ohlo Pwukoahki Pein Ih Ong Koht
6. Iaduwen Sises kin kilangwong pein ah wiewia ong Semeo?
6 Ia uwen mehn kalimeng mwahu me sapwelimen Koht ohlo, Sises Krais, ketikihda! Nin duwen ohl unsek men me duwehte Adam, Sises kin perenki wia kupwuren Koht. E pil perenki pein pwukoahki ah wiewia ni ah kapwaiada kosonned en Siohwa. Me pid duwen ih, sounmelkahkao ni pwung kohpada: “Maing ei Koht, ia uwen ei kin ngoangki kapwaiada kupwuromwien! I kin kolokol sapwelimeomwi padahk kan nan mohngiongiet.”—Melkahka 40:8; Ipru 10:6-9.
7. Ni e kapakap mwohnte ah mehla, dahme karehda Sises kak indahki mahsan ko me kileledi nan Sohn 17:4, 5?
7 Mendahki uhwong me Sises lelohng, e wiahte kupwuren Koht oh kolokol ah lelepek lau e mehla pohn tuhken kalokoloko. Ih eri pwainla pweinen tomwo pwehn pwainsapahl tohnsampah sang mehla me kohsang dipen Adam. (Madiu 20:28) Ihme karehda mwohnte ah pahn mehla, Sises kak kapakap koapworopworki: “I kasaledahr sapwelimomwi lingan nin sampah; oh I kaimwseklahr doadoahk kan me komw ketin kilelehiong ie. Maing Semei! Komw ketin kalinganaiehda mwohn silangomwi ahnsou wet, kalinganahkiniehda linganohte me I ahnekier ni ei patopato rehmwi mwohn sampah wet eh saikinte kepikipikda.” (Sohn 17:4, 5) Sises kak mahsani lokaia pwukat ong Semeo nanleng pwehki e pweida pahn kasongosong en pwukoahki ah wiewia ong oh Koht ketin pwungkin ih.
8. (a) Iaduwen Pohl kasalehda me emen emen kitail anahne wehkong Siohwa Koht pein kitail? (b) Dahme pahn sewese kitail en pwungla rehn Koht?
8 Me weksang ohl unseko Sises Krais, kitail soh unsek. Ahpw, kitail pwukoahki pein kitail ong Koht. Wahnpoaron Pohl mahsani: “Eri, kumwail-dahme karehda kumwail kin kadeikekihda riamwail souleng kan? Oh pil kumwail teikan-dahme karehda kumwail kin kauwehki riamwail souleng kan? Pwe kitail koaros pahn uh mwohn silangin Koht, pwe kitail en pakadeikda reh. Pwe Pwuhk Sarawi mahsanih, ‘Kaun-o ketin mahsanih, nin duwen ngehi Koht ieias, aramas koaros pahn kelepwikihdi mwohi, oh loh koaros pahn kadehdehda me ngehi iei Koht.’ Eri, emenemen kitail uhdahn pahn wehkohng Koht duwen pein ih.” (Rom 14:10-12) Pwe kitail en kak wia met oh Siohwa en pwungkin kitail, ni limpoak e ketikihong kitail atail insenmwakelekel oh sapwelime Mahsan sarawi, Paipel, pwehn padahkiong kitail dahme kitail en inda oh wia. (Rom 2:14, 15; 2 Timoty 3:16, 17) Isaneki mehkan me Siohwa ketikihda ni pali ngehn oh idawen atail insenmwakelekel me poahsonkihda Paipel pahn sewese kitail en pwungla rehn Koht. (Madiu 24:45-47) Sapwelimen Siohwa ngehn sarawi, de kehl manaman, kin wia utupen kehl oh kaweid. Ma kitail kin mwekid parekiong kaweid en ngehn sarawi oh idawenla atail insenmwakelekel me poahsonkihda Paipel, kitail pahn kasalehda me kitail sohte kin ‘mwamwahleki Koht,’ me kin kapwukoahkin kitail atail wiewia kan.—1 Deselonika 4:3-8; 1 Piter 3:16, 21.
Pwukoahki Nin Duwen Wehi Kan
9. Ihs mehn Edom kan, oh dahme wiawi ong irail pwehki arail wiewia ong mehn Israel kan?
9 Siohwa kin ketin kapwukoahki wehi kan arail wiewia kan. (Seremaia 25:12-14; Sepanaia 3:6, 7) Tehk duwen wehin Ihdom en mahs, me mihmi ni palieir en Sed en Mehla oh ni paliepeng en Sed en Aqaba. Mehn Ihdom kan iei aramas en mehn Semitic kan, me kerenih mehn Israel kan. Mendahki mehn Ihdom kan iei kadaudek en Esau nein nein Eipraam pwutak, mehn Israel kan sohte mweimweiohng en kote Ihdom “en nanmwarki ahl” ni arail seiseiloklahng Sapwen Inou. (Nempe 20:14-21) Erein sounpar kan dower powe Ihdom eri kailongkihla mehn Israel kan. Ikmwuri, mehn Ihdom kan pwukoahki arail kangoangehkin mehn Papilon kan en kawehla Serusalem nan pahr 607 B.C.E. (Melkahka 137:7) Nan senturi kawenou B.C.E., sounpein Papilon kan pahn Nanmwarki Nabonidus kalowehdi Ihdom, oh e tehla, duwen me Siohwa koasoanehdi.—Seremaia 49:20; Opedaia 9-11.
10. Dahme mehn Mohap kan wiawihong mehn Israel kan, oh iaduwen Koht kapwukoahki Mohap pwehki met?
10 Mohap pil duwehte met. Wehin Mohap mihmi ni paliepeng en Ihdom oh palimesehn Sed en Mehla. Mwohn mehn Israel kan pidelong nan Sapwen Inou, mehn Mohap kan sohte kin kadek ong irail, e sansal me re kin kihong mehn Israel kan pilawa oh pihl ihte pwehn alehkihsang irail mwohni. (Deuderonomi 23:3, 4) Nanmwarki en Mohap Balak pwainda soukohp Balaam en kariahla mehn Israel kan, oh re doadoahngki lih en Mohap kan en lidipehdi ohl en Israel kan en wia dipen nenek oh pwongih dikedik en eni. (Nempe 22:2-8; 25:1-9) Ahpw, Siohwa sohte ketin ekihla en Mohap kailok ong Israel. Duwen me sansalda nan kokohp, mehn Papilon kan kawehla wehin Mohap. (Seremaia 9:25, 26; Sepanaia 2:8-11) Ehi, Koht kapwukoahki Mohap met.
11. Mohap oh Ammon duwehla kahnimw dahkei, oh dahme kokohp en Paipel kasalehda me pid koasoandi suwed wet en mehkan?
11 Kaiden Mohap te ahpw Ammon pil pwukoahki ah wiewia ong Koht. Siohwa ketin kohpadar: “Mohap oh Ammon pahn mwomwla duwehte Sodom oh Komora. Re pahn wiahla wasahn soahl oh ohla kohkohlahte; dihpw pahn wosla ie.” (Sepanaia 2:9) Sapwen Mohap oh Ammon ohla, duwehte ahn Koht kawehla kahnimw kan en Sodom oh Komora. Nin duwen me Geological Society en London kosoia, me sounreperep kan kose me dene re diarada wasa me Sodom oh Komora kin mihe mahso ni palimesehn Sed en Mehla. Mehn kadehde kan me pahn kohdo mwuhr me pid ire wet kin utungada kokohp kan en Paipel ni ah kin kasalehda me koasoandi suwed wet en mehkan pahn pil pwukoahki eh wiewia ong Siohwa Koht.—2 Piter 3:6-12.
12. Mendahki Israel anahne wehkong Koht dipe kan, dahme kokohp kosoiaki luhwen mehn Israel kei?
12 Mendahki Siohwa kin kupwurki mehn Israel kan, re anahne wehkong Koht diperail kan. Ni ahnsou me Sises Krais kohdong wehin Israel, pali moaron en irail soikala ih. Ihte luhwe kei me kasalehda pwoson oh wiahla sapwelime werek kan. Pohl kin kadoadoahkiong ekei kokohp kan luhwen mehn Israel pwukat ni ah intingihdi: “Oh Aiseia pil mahsanih duwen Israel, ‘Menda ma aramas en Israel pahn tohto, rasehng pihken oaroar kan, ahpw me malaulaute rehrail pahn mourla; pwe Kaun-o (Siohwa) pahn ketin mwadangete kadeikada sampah.’ Nin duwen me Aiseia mahsaniher mahs, ‘Ma Kaun-o (Siohwa), Wasa Lapalapie, sohte ketin luhwekihdi ekei kadaudokatail, kitail pahn duwehla Sodom, kitail pil pahn duwehla Komora.’” (Rom 9:27-29; Aiseia 1:9; 10:22, 23) Wahnpoarono kasalehda karaspen irail aramas 7,000 nan mwein Elaisa me sohte pwoaridi oh pwongih Paal, oh e mahsanih: “Iei pil duwen ahnsou wet: mie kisin pwih ehu me Koht ketin piladahr sang ni sapwelime kupwur kalangan.” (Rom 11:5) Pwihn wet wiawihkida emen emen aramas me pein pwukoahki pein irail ong Koht.
Karasaras kan duwen Emen Emen kin Pwukoahki Pein Ih ong Koht
13. Dahme wiawiohng Kain ni ahnsou me Koht kapwukoahki ih ah kemehla rieo Eipel?
13 Paipel kin kasalehda karasaras tohto duwen emen emen aramas ah kin pwukoahki ah wiewia ong Siohwa Koht. Karaspe ehu, Kain nain Adam mehseni. Ih oh rie pwutak Eipel kin wia meirong ong Siohwa. Koht kin kupwure ahn Eipel meirongo, ahpw e sohte kin kupwure ahn Kaino. Ni ahnsou me Koht kapwukoahki ah kemehla rie pwutako, Kain ni lemei padahkiong Koht: “Dah? Ngehi silepen rieio?” Pwehki dipeo, Kain kasareilahng “sapwen Saruaru ni palimesehn Ihden.” E sohte mehlelki ahn mehn koluhkihla dipeo, ihte me e wia iei me e sapwungki kalokpe pwung me kohwong.—Senesis 4:3-16.
14. Iaduwen en emen emen ah pwukoahki pein ong Koht kin sansalda rehn samworou lapalap Ilai oh nah pwutak kan?
14 En emen pwukoahki pein ih ong Koht pil sansalda rehn samworou lapalap en Israel Ilai. Nah pwutako, Opni oh Pineas, kin wia samworou ahpw nin duwen sounpoadoapoad Josephus kosoia, “re kin dipikihda ara kin suwediohng aramas, oh ara soh lamwiki Koht, oh sohte kin uhdisang wia soangen suwed koaros.” “Ohl-soh-katepe” pwukat sohte kin pohnese Siohwa, oh ira kin mwamwahleki doadoak en Koht, oh ira kin pil dipikihda tiak en nenek. (1 Samuel 1:3; 2:12-17, 22-25) Nin duwen ara pahpa oh samworou lapalap en Israel, Ilai ahneki pwukoah en kiohng ira kalokpera me konehng ahpw ihte me e wia e lipwoare ira. Ilai kin ‘wauneki nah pwukat kan laudsang e wauneki Siohwa.’ (1 Samuel 2:29) Kalokolok kohwong imwen Ilai. Pwutakko koaros mehla rahnohte me ara pahpao mehla, oh arail lain en samworou pil sohla doulul. Ih duwen met diperail kopwungpwungla.—1 Samuel 3:13, 14; 4:11, 17, 18.
15. Dahme karehda nain Nanmwarki Sohl pwutako Sonadan alehki katingpe?
15 Ehu karasaras me weksang met doulul iei me sansalda rehn nain Nanmwarki Depit pwutak Sonadan. Mwurinte ahn Depit kemehla Kolaiad, “Sonadan inenin poakepoakehla Depit duwehte eh poakohng pein ah mour,” oh ira wiahda inoun perien nanpwungara. (1 Samuel 18:1, 3) Ele, Sonadan dehdehkihdar me ngehnin Koht sohla kin ieiang Sohl, ahpw pein ah ngoangki kaudek mehlel mihmihte. (1 Samuel 16:14) Ahn Sonadan kalahnganki manaman me Koht ketikihong Depit sohte pil uhdi. Sonadan pohnese ah pwukoahki pein ih ong Koht, oh Siohwa katingih pwehki ah wiewia pwung ni ah kolokol lain en ah peneinei.—1 Kronikel 8:33-40.
Pwukoahki Pein Irail nan Mwomwohdisohn Kristian
16. Ihs me Taitus, oh dahme karehda kitail kak indaki me e wiewia mwahu rehn Koht?
16 Kristian Pali Inting en Krihk kin kosoia duwen ohl oh lih tohto me kasalehda arail wiewia mwahu. Karaspe ehu, Kristian mehn Krihk Taitus. Dene e wiahla Kristian erein ahn Pohl seilok keiou en misineri me e wia nan Saiprus. Ele pwehki mehn Suhs oh proselaid kan sang Saiprus mih nan Serusalem erein Pentecost en 33 C.E., pelien lamalam en Kristian ele lelpenehng kisin deke ko mwurin ahnsouwo. (Wiewia 11:19) Mendahki met, Taitus kasalehda me ih emen iengen Pohl tohndoadoahk lelepek. E iang Pohl oh Parnapas nan ara seiloklahng Serusalem impen pahr 49 C.E., ni ahnsou me peidek duwen sirkumsais kopwungpwungla. Ire mehlelo me Taitus sohte sirkumsais kin kihong kamehlelpen ahn Pohl akpwung me irail kan me pwosonla pelien Kristian sohte mih pahn Kosonned en Moses. (Kalesia 2:1-3) Kalohk mwahu en Taitus pil sansalda nan Pwuhk Sarawi, oh Pohl pil intingihwohng ih ehu kisin likou sarawi. (2 Korint 7:6; Taitus 1:1-4) E sansal me lau lel ni imwiseklahn ah mour pohn sampah, Taitus kin kaukaule kasalehda ah wiewia mwahu rehn Koht.
17. Wiewia dah me Timoty kasalehda, oh iaduwen mehn kalimeng wet kak kamwekid kitail?
17 Timoty iei emen me ngaong me kin kasalehda ah wiewia mwahu rehn Siohwa Koht. Mendahki Timoty ahneki soumwahu en war, e kin kasalehda ‘pwoson soh mwalaun’ oh ‘iang Pohl doadoahk pwehki rongamwahuwo.’ Ihme karehda wahnpoarono kak padahkiong ienge Kristian kan nan Pilipai: “Ihete [Timoty] me duwehte ngehi me kin nsenohkin kumwail.” (2 Timoty 1:5; Pilipai 2:20, 22; 1 Timoty 5:23) Mendahki atail luwet en aramas oh kasongosong teikan, kitail kak ahneki pwoson soh mwalaun oh kak wiahda adamwahu rehn Koht.
18 Lidia iei emen lih me kin lahn Koht me pil kasalehong Koht ah wiewia mwahu. Ih oh tohnimweo me iang irail kan me tepin iangala pelien Kristian nan Iurop pwehki ahn Pohl kalohk nan Pilipai impen pahr 50 C.E. Lidia iei emen pwilidak en mehn Daiadaira, ele e wia emen proselaid en mehn Suhs, ahpw nan Pilipai malaulau mehn Suhs oh sohte arail sinakoke. Ih oh lih poadidi teikan kin tuhpene limwahn pillap pwoat ni ahnsouwo me Pohl kosoiong irail. Pwehki met, Lidia wiahla Kristian emen oh kin ngidingidki me Pohl oh ienge ko en kohlahng ni imweo. (Wiewia 16:12-15) En Lidia kasamwo meteikan kin wia kilel en Kristian mehlel.
19. Wiewia mwahu dah me Dorkas wiahong ih rehn Koht?
19 Dorkas iei emen lih me kin kasalehda ah wiewia mwahu rehn Siohwa Koht. Ni ahnsou me e mehla, Piter kohla Sopa pwehn kapwaiada pekipek en tohnpadahk kan me mihmi wasao. Ohl riemeno me tuhwong Piter eri “kahredahlahng nan perehn poweo. Liohdi kan koaros ahpw kapilpene wie sengiseng oh kasalehiong Piter arail likou kan me re likilikawih me Dorkas wiahda ni ahnsou me e momour.” Dorkas eri mourda. Ahpw aramas pahn taman Dorkas ihte pwehki e ahneki ngehnin kadek? Soh. E wia emen “tohnpadahk” oh e kin iang wia doadoahk en katohnpadahk. Lih Kristian kan rahnwet kin pil ‘direkihla wiewia mwahu oh kisakis en mahk.’ Re kin pil perenki iang kisehn kalohkiseli rongamwahu en Wehio oh katohnpadahk.—Wiewia 9:36-42; Madiu 24:14; 28:19, 20.
20. Peidek dah kan me kitail en pein kalelepek rehtail?
20 Paipel kasalehda ni sansal me wehi kan oh aramas kan anahne wehkong Kaun Lapalap Siohwa arail wiewia kan. (Sepanaia 1:7) Ma kitail inoudaiehr ong Koht, kitail anahne pein kalelepek rehtail, ‘Iaduwen ahi kin kilangwong ahi kapai kaselel kan oh pwukoah kan me Koht ketikihda? Soangen wiewia dah me I pein wiada ong Siohwa Koht oh Sises Krais?’
Ia Amw Pasepeng Kan?
◻ Iaduwen komw kak kadehdeda me tohnleng kan oh sapwelimen Koht Ohlo pil pwukoahki pein irail ong Siohwa?
◻ Ia karasaras kan nan Paipel me kasalehda me Koht kin pil kapwukoahki wehi kan arail wiewia kan?
◻ Dahme Paipel kosoiaki duwen emen emen ah pwukoahki pein ih ong Koht?
◻ Ihs ekei aramas kan nan Paipel me kasalehda arail wiewia mwahu rehn Siohwa Koht?
18. Ihs me Lidia, oh soangen ngehn dah me e kin kasalehda?
[Kilel nan pali 7]
Sises Krais kin wehkong Seme nanleng ah wiewia mwahu
[Kilel nan pali 12]
Me duwehte Dorkas, lih Kristian kan nan rahnwet kin wehkong Siohwa Koht arail wiewia mwahu
[Credit Line]
The Death of Abel/The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.