Sohpeiwong Siohwa Ong Kamweit
“Eri, Koht me tepin kanengamah oh kakehlepen (kamweitala) loalatail, en ketin kaminiminihkinkumwailpene lamalamteieu ni amwail kin kahlemengih Krais Sises.”—ROM 15:5.
1. Dahme kahrehda kitail anahne kamweit?
EHU ehu rahn dower powe kin kahrehong anahn laud ehu kitail en ale kamweit. Nin duwen soun nting en Paipel kilang mpen sounpar 1,900 samwalahro, “pwe kitail eseier me audepen lahng oh sampah koaros kin weiweirek, rasehng medek en neitik, lao lel ahnsou wet.” (Rom 8:22) Nan atail ahnsou “weiweirek” oh “medek” kin lalaudla. Sang ni Mahwen Keieu en Sampah lao lel met, aramas kin lelong mahwen kan, mwersuwed, pwel rengkidi ape me kin pali laud en ahnsou wiawi pwehki ahn aramas sohte apwaliahda sampah ni ahl me konehng.—Kaudiahl 11:18.
2. (a) Ihs me keieu pwukoahkin kapwal akan me aramas kin lelong ni ahnsowet? (b) Ire mehlel dah kin kamweitala kitail?
2 Dahme kahrehda nan atail ahnsou kalokolok kan kin wia tohtohla? Paipel sapengki peidek wet, ni eh kasansalehda ahnsou Sehdan piskensang nanleng mwurinte Wehio ipwidi nan pahr 1914: “Meid suwediong sampah oh madau! Pwe Tepilo leledohr rehmwa, oh e inenen lingeringer kowahlap pwehki eh ese me eh ahnsou mwotomwotalahr.” (Kaudiahl 12:12) Mehn kadehde sansal kan ong pwepweidahn kokohp wet kin wehwehki me kitail kereniong lel ahnsou me ahn Sehdan kaunda suwedo pahn imwikihla. Ia uwen kansenamwahu ong kitail en ese me mour nin sampah pahn kereniong pwurehng duwehte irairen popohl me wiawi mwohn Sehdan kahrehong tepin atail pahpa oh nohno en uhweng Koht!
3. Ni ahnsou dah aramas akan sohte anahne kamweit?
3 Nin tepio, Sounkapikadahn aramas akan me ketikihong tepin pwopwoud mwetuwel lingan ehu. E mihmih nan wasa me adaneki Iden, me kin wehwehki “Kaperen.” (Senesis 2:8, footnote) Adam oh Ihp paiekihda roson unsek, oh koapworoapwoar en mour kohkohlahte. Medemedewe duwen soangen wiewia tohto ira kak en koahiekla duwehte —doadoahk nan mwetuwel, mahlen kan, koukouda ihmw ape, keseng. Pil medewehla duwen kapikapikda kan koaros re kak sukuhliki ni ahnsou re kin kapwaiada ahr pwukoah en kaunda sampah oh kaparadaisiala sampah. (Senesis 1:28) Ni mehlel, mour en Adam oh Ihp sohte pahn weiweirek oh medek, ahpw pahn kaperen oh nsenamwahu. Ira sohte anahne emen en kamweitala ira.
4, 5. (a) Dahme kahrehda Adam oh Ihp sohte peikiong Koht? (b) Iaduwen aramas akan mih nan irair ehu me irail anahne kamweit?
4 Ahpw dahme Adam oh Ihp anahne en wia, iei en kakairada limpoak mehlel oh kalahnganki Samara nanleng me kadek. Limpoak wet pahn kamwekidada ira en peikiong Koht pahn irair kan koaros. (Pil kilang Sohn 14:31.) Ahpw inenen kainsensuwed pwehki tepin atail pahpa oh nohno sohte peikiong ara Kaun, Siohwa. Re mweidong kaunda suwed en tohnleng men me pwupwudi iei Sehdan me Tepilo en powehdi ira. Sehdan me kasonge Ihp en wiahda dihp oh kang wahntuhke me keinepwi. Mwurin Adam pil wiahda dihp ni ahnsou e kang sang wahntuhke me Koht ni sansal keinepwidi en dehr kang: “Ma ke pahn tungoale, ke pahn mehkihla rahnohte.”—Senesis 2:17.
5 Ni ahl wet, pwopwoud dipan tepida mehla. Ni ahnsou Koht padahkiong Adam me e pahn mehla e mahsanih met: “Pwelen sampah pahn rialahr. Ke pahn doadoahk laud erei omw mour, pwe pwelen sampah en kawosada kisin mwene me pahnitarohng uhk. E pahn kawosada dihpw tekatek oh reh, oh ke pahn kin tungoale wahntuhkehn nanwel kan.” (Senesis 3:17, 18) Ihme kahrehda Adam oh Ihp katiasang ara pwais en kaparadaisiala sampah wet. Ira pekeussang nan Iden, oh re anahne doadoahk laud pwen alehda kenara mwenge sang pwelen sampah rialahr. Kadaudokara, pil sohsohki dihp wet, oh mehla, ihr anahne laud kamweit akan.—Rom 5:12.
Inou Kansenamwahu Ehu me Pweidaher
6 Ni ahnsou Koht kadeik mehmen me tepiada aramas en uhweng ih, Siohwa kasansalehda me ih emen ‘Koht me kin kakehlepen loalatail.’ (Rom 15:5) E inoukihda en kadaradohr “war” me pahn kamaiouda kadaudok en Adam sang suwed pwukat me kin imwikihla ahn Adam sapeik. (Senesis 3:15) Ahnsou mwur, Koht pil ketikihda koapworopwoar en kamaiouda wet. Karasepe ieu, E padahkiong Lamech, kadaudok en Adam nah pwutak, Seth, en kohpada dahme ahn Lamech pwutak pahn wia: “Sang nan pwehl me Kauno ketin kerialahr, seri menet pahn kamaiauwihkitailda sang atail apwal akan.” (Senesis 5:29) En ehukihong inouwet, pwutak menet me adanekihla Noah, ede, kin wehwehki “Kommoal” de “Kamweit.”
7, 8. (a) Irair dah me kahrehong Siohwa en koluhkihla wiahda aramas, oh dahme e kuwpurki en wia? (b) Iaduwen Noha kapwaiada de momourki wehwehn mware?
7 Oh ni ahnsowo, Sehdan kin pitihidi ekei tohnleng kan oh irail kin idawehnla ih. Tohnleng pwukat pwuhrieng war en uduk oh tepida pwoudkihdahr kadaudok en Adam lih akan. Wiewia soh konehng wet kin kasaminehla mouren aramas akan nin sampah oh pil wiahda ehu pwihn en aramas me sohte kin kamehlele Koht iei pwihn en Nephilim, “fellers,” me kadirekihla sampah mwersuwed. (Senesis 6:1, 2, 4, 11; Sude 6) “Ni Kauno [Siohwa] eh ketin mahsanihada duwen aramas akan ar suwedlahr nin sampah . . . e ahpw koluhkihla eh ketin wiahda aramas. Kupwure eri toutoukihla.”—Senesis 6:5, 6.
8 Siohwa kupwurki en kamwomwasang aramas suwed akan ki Nohlik Lapalap, ahpw mwohn e pahn wia met, e padahkiong Noha en kawada warihmw ehu pwen kak doarehla mour. Eri, pwehki met, mouren aramas akan oh pil mahn akan me mourkihla. Ia uwen peren oh nsenamwahu Noha oh eh peneinei ahnsou re pedoi sang warihmo mwurin Nohliko tiakidi pohn sampah mwakelekel! Ia uwen kansenamwahu en kilang pwelen sampah sohlahr rialahr, en wiahda mwetuwel pahn mengeilahr! Ni mehlel, kokohp en Lamech pweidaher, Noha momourki wehwehn mware. (Senesis 8:21) Nin duwen sapwellimen Koht ladu lelepek men, Koht me doadoahngki Noha en “kamweitala” aramas akan. Ahpw, wiewia suwed kan en Sehdan oh nah dimon tohnleng ko sohte uhdi ni Nohliko, pwehki aramas akan kin mwahieiki katoutou en dihp, soumwahu, oh mehla lao lel atail ahnsou.
Emen me Laudsang Noha
9. Iaduwen Sises Krais sewesehda oh kamweitala aramas koluhla kan?
9 Ahnsou dower powe, ni imwen mpen pahr 4,000 en mouren poadoapoad en aramas akan, War-o me inoukihdahr, pwarada. Mwekidiki limpoak laud ong aramas akan, Siohwa Koht kadarodo sapwellime Ohl, Iehros, nin sampah pwen matala nin duwen tomw ehu ong aramas dipan akan. (Sohn 3:16) Sises Krais kin kansenamwahuwiala irail aramas dipan akan me kin kolukihla diparail kan oh pwosonki sapwellime tomw. Koaros aramas akan me inoukihda ahr mour ong Siohwa wiahla tohnpadahk ko en Sises me pepdaisla kin ekspiriens sawas oh kamweit me sohte imwi. (Madiu 11:28-30; 16:24) Mendahki ihr aramas soh unsek kei, re kin diarada peren mehlel en papah Koht ki nsen mwakelekel. Ia uwen kansenamwahu ong irail en esehla, ma irail pahn pousehla pwoson Sises, re pahn kak ale kating en mour kohkohlahte! (Sohn 3:36; Ipru 5:9) Ma irail kin wia dihp laud pwehki ahr luwet, irail mie emen sounsawas de soun kamweit men, iei Kaun Sises Krais me iasadahr. (1 Sohn 2:1, 2) Sang ni emen wehkada dipe oh kapwaiada Iren Paipel kan en liksang pwerehng wia dipw, irail pahn nsenamwahukihla ese me ‘Koht iei lelepek oh pwung en ketin mahkikihong kitail atail sapwung kan koaros.’—1 Sohn 1:9; 3:6; Lepin Padahk 28:13.
10. Dahme kitail sukuhliki sang sapwellimen Sises manaman kan ni ahnsou e ketiket nin sampah?
10 Ni ahnsou Sises ketiket nin sampah, e kin kamweitala aramas akan ki kausang dimon kan me kin powehdi aramas akan, kamwahuiala me soumwahu kan, oh kaiasada aramas mehla kan. Ni mehlel, manaman pwukat kin pai ong aramas akan ni erein ahnsoukis te, pwehki irail pil mahla oh mehla. Ahpw, Sises padahkiong aramas akan duwen kapai kan me e pahn ketikihong aramas koaros ni ahnsou kohkohdo. Met ih, Nanmwarki kehlail men me kin ketiket nanleng, oh e pahn kereniong sohte ihte kausasang dimon kan. Ahpw e pahn kesehla ahr kaun, Sehdan, ianghaki irail nan pwoahr loalo, [irair ehu me irail sohte pahn kak wia mehkot.] Oh mwuri, Kaunda Pahr Kid en Krais pahn tepida.—Luk 8:30, 31; Kaudiahl 20:1, 2, 6.
11. Dahme kahrehda Sises kahdanekihla pein ih “Kaunen Sabat”?
11 Sises mahsanih me ih me “Kaun en Sapat,” oh e wiahda tohto manaman ni rahn en Sabat. (Madiu 12:8-13; Luk 13:14-17; Sohn 5:15, 16; 9:14) Dahme kahrehda e wiahda tohto manaman kan ni rahn en Sabat? Pwehki, Sabat iei kisehn sapwellimen Koht Kosonned ong mehn Israel oh e pahn wia “kamwomwada soh dehde ehu en kamwahu kan me pahn kohdo.” (Ipru 10:1) Rahn weneu en doadoahk pahn katamankin kitail duwen poadopoad en mouren aramas erein pahr 6,000 pahn kaunda lemei en Sehdan. Ahpw rahn en Sabat ni imwin wihko pahn katamankin kitail duwen kommoal me aramas pahn ekspiriens erein Kaunda Pahr Kido en Noha Lapalap, iei Sises Krais.—Pil kilang 2 Piter 3:8.
12. Soahngen irair kansenamwahu dah kei kitail kak kaskasikong?
12 Ia uwen laud ahr kansenamwahu ni ahnsou irail aramas akan me mih pahn kaundahn Krais, pahn kilang me irail pisek sang manaman en Sehdan! Kamweit pil pahn doula rehrail ni ahnsou irail pahn ekspiriens me irail sohlahr soumwahu ni pali war, pepehmw kan, oh madamadau kan. (Aiseia 65:17) Eri, medemedewe duwen ahr peren laud ni ahnsou re pahn tepida kasamwo kompoakparail mehlahr akan! Ni ahl pwukat, Koht “pahn limwihasang pilen masarail koaros.” (Kaudiahl 21:4) Nin duwen aramas peik kan pahnangin Wehin Koht kapwaiada kapai kan me kin kohsang tomw meirong en Sises, irail pahn kak kekeirada lao lel irail wiahla aramas unsek kan, saledekla sang lipwen dipen Adam. (Kaudiahl 22:1-5) Eri, Sehdan pahn “sapwadada ahnsou kis.” (Kaudiahl 20:3, 7) Aramas koaros me kin utungada ni lelepek sapwellimen Siohwa kaunda pahn ale kating en mour soutuk. Medewehla duwen peren oh nsenamwahu mehlel en “maiaudahsang mouren liduwih mehla”! Ihme, aramas peik kan pahn paiekihda “iang sapwellimen Koht seri kan nan arail saledek lingan.”—Rom 8:21.
13. Dahme kahrehda Kristian mehlel kan koaros anahne kamweit me kohsang rehn Koht?
13 Ahpw ni ahnsouwet, kitail kin mih pahn koasondi en Sehdan me kin kahrehong kitail en weiweirek oh medek. Kekeiradahn soumwahu ni pali war oh pepehm akan kin doakdoake soahngen aramas koaros, pil Kristian lelepek akan. (Pilipai 2:25-27; 1 Deselonika 5:14) Kapataiong met, nin duwen Kristian akan, kitail kin ahnsou koaros lelong kalokolok kan oh kapailok kan me Sehdan kin kihong kitail pwehki kitail kin ‘peikiong Koht, a kaidehn aramas.’ (Wiewia 5:29) Ihme, ma kitail kak dadaur en wia kupwuren Koht lao lel koasondi en Sehdan wet pahn imwsekihla, kitail anahne sawas, kamweit, oh kehl me Koht ketikihong kitail.
Ia wasa Kitail kak Diarada Kamweit
14. (a) Inou dah me Sises wiahda pwong mwohn eh matala? (b) Dahme kesempwal kitail en wia pwen paiekihda ni unsek kamweit me kohsang ngehn sarawi en Koht?
14 Pwohng mwohn Sises matala, e kawehwehda ni sansal ong sapwellime wahnpoaron lelepek kan me e pahn kohkohlahsang irail oh e pahn kohkolahng rehn Seme. Met kin kansensuwedla wahnpoaron ko. (Sohn 13:33, 36; 14:27-31) Pohnese ahr anahn en kamweit, Sises inoukihdahr: “I pahn peki rehn Semei, oh e pahn ketikihong kuwmail pil emen Sounsawas, pwe en ieiang kumwail kohkohlahte.” (Sohn 14:16, footnote) Sises kin koasoi duwen sapwellimen Koht ngehn sarawi, me widekedi pohn sapwellime tohnpadahk kan rahn 50 mwurin e iasada.a Likin met, sapwellimen Koht ngehn sarawi kakehle irail ahnsoun ahr kasongosong kan oh kakehle irail en pousehla wia kupwuren Koht. (Wiewia 4:31) Ahpw, kitail en dehr kilangwong sawas wet nin duwen sawas me pahn pein kohwong kitail oh kitail sohte anahne wia mehkot. Pwen paiekihda kapai wet ni unsek, pein Kristian kan koaros anahne kaukaule kapakapki sawas me Koht kin kihong sang sapwellime ngehn sarawi.—Luk 11:13.
15. Ia ekei ahl akan me Siohwa kin kamweitala kitail?
15 Pil ehu ahl me Koht ketikiong kitail kamweit iei sang sapwellime Mahsen, Paipelo. Pohl ntingihdi: “Pwe mehkoaros me ntingdier nan Pwuhk Sarawi e ntingdier pwe en padahkih kitail, pwe kitail en ahneki koapworopwor sang ni kanengamah oh kakehlepen loalatail me Pwuhk Sarawi kin ketikihong kitail.” (Rom 15:4) Met kin kasalehong kitail koaros kesempwalpen en kaukaule onop oh medemedewe duwen audepen Paipel oh sawasepen Paipel kan. Kitail pil anahne kaukaule iang towehda mihding en Kristian kan, wasa me sawas oh kamweit pahn kohwong kitail me poahsonda pohn sapwellimen Koht Mahsen. Kahrepe keieu kesempwal en pokonpene, pwen kangoange pein emenemen kitail.—Ipru 10:25.
16. Dahme sawas me kohsang rehn Koht pahn anahne kamwekidada kitail en wia?
16 Ahn Pohl kisinlikou ong mehn Rom akan, kasansalehda imwilahn mwahu kan kitail kin paiekihda sang ni atail doadoahngki sawas me kohsang Koht. “Eri, Koht me tepin kanengamah oh kakehlepen loalatail,” Pohl ntingihdi, “en ketin kaminiminihkinkumwailpene lamalamteieu ni amwail kin kahlemengih Krais Sises, pwe kumwail koaros en ehupene kapinga Koht, Semen atail Kaun Sises Krais ni ngihlteieu.” (Rom 15:5, 6) Ei, en isanekihla sawas me kohsang rehn Koht, kitail pahn kak alasang atail Kaun, Sises Krais. Met pahn kamwekidada kitail en doadoahngkihla auwatail en kapinga Koht ni ahnsou kitail pahn wia doadoahk en kalohk, ni atail mihding kan, kosoaiapene rehn iengatail pwoson kan, oh nan atail kapakap kan.
Ahnsoun Kasongosong Laud
17. Iaduwen Siohwa kamweitala sapwellime Ohl, oh imwikihla dah?
17 “Lapalahn kupwursuwed ehu” oh “pahtou” ahpw lelpene nan kupwure ni pwong mwohn eh matala. (Madiu 26:37, 38) Ih eri ketilahsang nah tohnpadahk kan oh loulou, peki sawas sang Seme. “Koht ketin karonge sapwellime pekipeko.” (Ipru 5:7) Paipel ripohtki “Tohleng men sang nanleng pwarodohng [Sises] oh karosonda.” (Luk 22:43) Eimah me Sises doadoahngki ni ahnsou eh lelong eh imwintihti kan, kin kasansalehda me sapwellimen Koht kamweit ong Sises me keieu mwahu.—Sohn 18:3-8, 33-38.
18. (a) Mehnia ahnsou nan mour en Pohl me inenen apwal? (b) Iaduwen kitail kak kamweitala elder koampoake kan me kin doadoahk laud?
18 Wahnpoaron Pohl pil lelong kasongosong laud kan. Karasepe ieu, eh doadoahk en kalohk nan Episos kin kileldi ni eh “wia eh doadoahk ni karakarahk oh sengiseng, pwehki ahsnou apwal akan me lelohng [ih] sang ni en Mehn Suhs akan ar kin uhweng [ih].” (Wiewia 20:17-20) Pohl mweselsang Episos pwehki aramas akan me kin utungada koht lih men (Artemis) kahrehong kanihmwo en uhweng eh doadoahk en kalohk. (Wiewia 19:23-29; 20:1) Ni ahnsou Pohl seiloakong ni paliepeng, kanihmw en Troas, mie mehkot me kin katoutou ih. Pwehki mwohn moromoro wiawi nan Episos, e rong duwen ripoht kainsensuwed ehu. Mwomwohdiso kapw en Korint kin saminimin, oh irail kin mweidong dihp en nenek en wiawi nan mwomwohdiso. Eri, sang Episos, Pohl ntingihdi kisinlikou ehu me audaudki kaweid kehlail kan pwen kak kapwungala kahpwalo. Met kaidehn mehkot mengei eh en wia. Ihme nan kariau en eh kisinlikou ong irail e kasansalehda eh pepehmw akan, “Ihme I ntingwohng kumwail ni kapwehd toutou, oh ni pwunod, oh ni sengloal.” (2 Korint 2:4) Duwehte Pohl, elder koampoak kan sohte kin mengeila kihda kaweid, pwehki pil irail esehla pein ahr luwet akan. (Kalesia 6:1) Eri, kitail pil kak kamweitala irail kan me kin apwapwalih kitail sang ni atail en mwadangete mwekidki kaweid en limpoak kan me poahsonda pohn Paipel.—Ipru 13:17.
19. Dahme kahrehda Pohl seiloak sang Troas oh kohla lel Masedonia, oh iaduwen e ale kamweit?
19 Ni ahnsou Pohl mihmih nan Episos, e sohte ihte ntingihdi kisinlikou kan ong rie brother kan nan Korint, ahpw e pil kadarala Taitus en sewese irail, oh pil padahkiong Taitus en mwuhr ripohtki ia mwomwen irail kan me mih nan Korint mwekidki eh kisinlikou. Pohl koapworopworki en tuhwong Taitus nan Troas. Pohl me ale kapai tohto en katohnpadahk nan Troas. Ahpw met sohte kihsang eh pwunod kan pwehki Taitus saikinte leledo. (2 Korint 2:12, 13) Eri e seiloakong Masedonia, oh e koapwoarki me e pahn tuhwong Taitus wasao. Ahn Pohl pwunod laud me lalaudla pwehki sang aramas akan me kin uhweng eh doadoahk en kalohk. Pohl kawehwehda, “Pil mwurin at lel Masedonia, se sohte mwahn diar kisin ahnsoun kommoal kis pwe wasa koaros apwal tohr, mwoarong sang rehn aramas akan oh pil pwunod nan kapehdit. Ahpw Koht, me kin ketin kamarahda nan kapehd en me toutoulahr akan, iei ih me ketin kansenamwahuwihkinkitala en Taitus.” (2 Korint 7:5, 6) Ia uwen kansenamwahu, ni ahnsou Taitus leledohng Pohl oh padahkiong ih duwen mehn Korint kan me perenki oh mwekidki eh kisin likou!
20. (a) Duwehte me wiaiong Pohl, ni ahl dahieu me Siohwa kin ketikihda sawas? (b) Dahme kitail pahn sukuhliki nan artikel en mwuhr?
20 Ekspiriens en Pohl kin kamarahda sapwellimen Koht ladu kan nan rahnpwukat, tohto irail kan me pil lelong kasongosong kan oh kahrehong irail en “pahtou.” (Phillips) Ei, ‘Koht me kin kamweitala’ kitail, me ketin mwahngih pein atail anahn akan oh pil kak doadoahngki kitail en uhd kamweitala pein emen emen kitail, nin duwen Pohl ale kamweit sang ripoht en Taitus, en rong me Kristian akan en Korint me koluhla. (2 Korint 7:11-13) Nan artikel en mwuhr, kitail pahn sukuhliki ahn Pohl kariau en kisinlikou kompoake ong Kristian akan nan Korint, oh iaduwen met pil kak sewese kitail en pweida mwahu ni atail pahn kamweitala mehteikan soahngen kamweit me kin kohsang rehn Koht nan rahnpwukat.
[Nting tikitik me mi pah]
a Ehu kahrepe kesempwal ong doadoahk en sapwellimen Koht ngehn ni ahnsou tepin Kristian akan iei en keiehdi irail nin duwen nein Koht pwekpwek kan ni pali ngehn oh rien Sises kan. (2 Korint 1:21, 22) Met pil ongete irail tohnpadahk kan en Krais me 144,000. (Kaudiahl 14:1, 3) Rahnwet, pali moaron Kristian akan aleier koapwoaropwoar en mour soutuk nan Paradais sampah wet. Edetehn irail kaidehn me keidi kan, re pil kin ale sawas oh kamweit sang sapwellimen Koht ngehn sarawi.
Komw Kak Sapeng?
◻ Dahme kahrehda aramas akan mihla pahn irair ehu me irail anahne sawas de kamweit?
◻ Ni ahl dahieu me Sises laudsang Noha?
◻ Dahme kahrehda Sises kadanekihla pein ih “Kaunen sabat”?
◻ Iaduwen Koht kin ketikihda kamweit nan rahn pwukat?
6. (a) Sapwellimen Koht inou dah me e wiahda mwurin aramas wiahda dihp? (b) Kokohp dah me pid kamweit me Lamech kohpada?
[Map/Kilel nan pali 9]
Pohl ale kamweit laud sang ripoht en Taitus me pid duwen mehn Korint kan
MACEDONIA
Philippi
GREECE
Corinth
ASIA
Troas
Ephesus