Kitail Koaros En Kapinga Siohwa!
“Irail kan ni palimese pahn kapinga Siohwa.”—AISEIA 24:15.
1. Iaduwen sapwellimen Siohwa soukohp akan kin kilangwong mware, me weksang lamalam en Kristendom rahnwet?
SIOHWA—iei mwahr lingan en Koht! Ia uwen soukohp lelepek kan en mahs kin perenki koasoia ahdo! Ni peren re kin kalinganada arail Kaun Lapalap, Siohwa, me edeo kin kasalehda me ih me Sounkupwurehda Lapalapie. (Aiseia 40:5; Seremaia 10:6, 10; Esekiel 36:23) Pil soukohp teikan kin pil keieu kasale arail kapinga Siohwa. Emen irail pwukat iei Akkai. Nan pwuhk en Akkai, me wiawihkihda iretikitik 38 te, mwaren Koht kin kadoadoahk pak 35. Soangen kokohp kan kin mwomwen mehla ma mwahr kesempwalo Siohwa kin kawilialihkihdi daidelo “Kauno,” me wahnpoaron kan en Kristendom kin kawehwehiong nan neirail Paipel kan.—Pil kilang 2 Korint 11:4.
2, 3. (a) Iaduwen ehu kokohp kapwuriamwei me pid kapwurpwurdohn Israel pweida? (b) Peren dahme luhwen mehn Suhs akan oh iengerail kan ehukihpene?
2 Nan Aiseia 12:2, wehwe riau en ahdo kin kadoadoahk.a Soukohpo mahsanih: “Kilang! Koht iei ahi sounkomour. I pahn likih oh sohte masak mehkot; pwe Jah Siohwa iei ahi manaman oh ahi kehl, oh iei ih me ehi sounkomour.” (New World Translation) (Pil kilang Aiseia 26:4.) Ihme kahrehda sounpahr 200 kei mwohn Israel saledek sang sensel pahn Papilon, Jah Siohwa ki sapwellime soukohpo Aiseia kin ketikihda mehn kamehlel me ih iei arail Sounkomour manamano. Senselo tepida sang pahr 607 B.C.E. lau lel pahr 537 B.C.E. Aiseia pil ntingihdi: “Ngehi, Kauno [Siohwa], sounwiepen mehkoaros, . . . I mahsanihong Sairus, ‘Kowe me pahn wilianiehdi oh kaunda wasa, ke pahn kapwaiada mehkoaros me I kupwurki en wiawi,’ ke pahn koasoanehdi pwe Serusalem ‘en onohnda sapahl,’ oh ‘poahsoanen Tehnpas Sarawio en tepida.’” Ihs Sairus menet? Ni kapwuriamwei, iei ih Nanmwarki Sairus en Persia, me kalowehdi Papilon nan pahr 539 B.C.E.—Aiseia 44:24, 28.
3 Pwungiong mahsen en Siohwa me Aiseia ntingihdi, Sairus kihong mehn Israel sensel kan kosonned wet: “Eri, Koht en ketiket rehmwail rehn sapwellime aramas akan koaros. Kumwail patohdahla Serusalem nan wehin Suda oh onehda sapahl Tehnpas en Kauno [Siohwa], Koht en Israel, Koht me kumwail kin waunehki oh kaudokiong nan Serusalem.” Irail luhwen mehn Suhs peren kan iangahki mehn Nethinim kan me kaidehn mehn Suhs oh pwutak kan nein ladu kan en Solomon eri pwurelahng Serusalem oh kasaingedi ahnsou me re kak iang kasarawih Sarawi en Impwal nan pahr 537 B.C.E. oh re wiahda meirong ong Siohwa pohn sapwellime pei sarawio. Nan pahr en mwuri, ni keriau en sounpwong, re kauwada poahsoan en tehnpas keriauwo, nanpwungen ngisingis peren oh kaping me aramas kan wiaiong Siohwa.—Esra 1:1-4; 2:1, 2, 43, 55; 3:1-6, 8, 10-13.
4. Iaduwen Aiseia irelaud 35 pweida?
4 Sapwellimen Siohwa kokohp en kapwurpwurdo pahn pweida lingan nan Israel: “Sapwtehno pahn perenda, oh rohs akan pahn mpwek oh masalpeseng nan sahpw madekeng kan . . . Aramas koaruhsie ahpw pahn udiahl lingan en Koht [Siohwa], re pahn kilang sapwellime roson oh manaman lapalapie.” “Eri, kumwail pahn mweselsang Papilon pereperen; kumwail pahn pakahrieisang nan kahnimwo ni popohl. Nahna kan oh dohl akan pahn direkihla ar koulen kaping . . . Eri, met pahn wia kilel ehu me pahn kin poatoapoat kohkohlahte, mehn kataman ehu duwen dahme ngehi, Kauno [Siohwa], ketin wiadahr.”—Aiseia 35:1, 2; 55:12, 13.
5. Dahme kahrehda ahn mehn Israel kan peren me mwotomwot?
5 Ahpw, pereno me mwotomwot. Mehn mparail kan song en iang irailla kauwada tehnpas sarawio. Nin tepio mehn Suhs akan sohte dupukla pahrail, koasoia: “Se sohte anahne amwail sawas ong ni kokoupen tehnpas en Kauno [Siohwa], aht Koht. Pein kiht pahn kauwada, nin duwen me Sairus, Nanmwarki lapalap en Persia ketin koasoanehdiong Koht.” Irail mehn mparail pwukat eri uhwong irailda. Re sosong “ren kamasak oh katikitikhala nan kapehd en mehn Suhs ko pwe ren dehr wia doadoahko.” Irail pil kauwe mehn Suhs akan ong Ardaserksihs, me wiliandi Sairus, oh Ardaserksihs eri wiahda kosonned en katokehdi arail kau tehnpas sarawio. (Esra 4:1-24) Ong erein sounpahr 17 doadoahko tokedi. E inenen kainsensuwed, pwe mehn Suhs akan pwupwudiong nan elen mour roporop erein ahnsouwo.
“Siohwa, Kaun en Karis en Sounpei” Mahsenwei
6. (a) Iaduwen Siohwa mwekidki irairo nan Israel? (b) Dahme kahrehda wehwehn eden Akkai me konehng?
6 Mendahki met, Siohwa kin kasalehda ‘sapwellime manaman oh kehl’ pwehki mehn Israel kan ni ah kadardohng irail soukohp kan, duwehte Akkai oh Sekaraia, pwehn kapehm kin irail arail pwukoah kan. Eden Akkai kin pid ahnsoun kasarawi, pwe e kin wehwehki “ipwidi ni rahn en kasarawi.” Me pwung ong met, e tepida wia kokohp ni rahn keieu en sounpwong en Kasarawi Impwal, ni ahnsouwo mehn Suhs akan anahne “pereperen.” (Deuderonomi 16:15) Ki Akkai, Siohwa kadaredo rohng pahieu erein rahn 112.—Akkai 1:1; 2:1, 10, 20.
7. Iaduwen tepin mahsen kan en Akkai en kangoange kitail?
7 Nin tepin ah kokohp, Akkai mahsanih: “Iet me Siohwa, Kaun en Karis en sounpei, mahsanih.” (Akkai 1:2a, New World Translation) Ihs “Karis en sounpei” ko? Irail iei sapwellimen Siohwa tohnleng kan, ekei pak Paipel kin kahdanekin irail sounpei kan. (Sohp 1:6; 2:1; Melkahka 103:20, 21; Madiu 26:53) E soh kin wia mehn kangoang on kitail rahnwet me pein Kaun Lapalapo Siohwa kin doadoahngki kehl soh sansal pwukat en kaweidih atail doadoahk en kapwurehdo kaudok mehlel pohnsampah?—Pil kilang 2 Kings 6:15-17.
8. Lamalam dah me mehn Israel kan anehkihda, oh dahme met imwikihla?
8 Ia audepen ahn Akkai rohng keieu? Aramas kan koasoia: “E saikinte lel ahnsou mwahu en onehda sapahl Tehnpas Sarawio.” Re sohla nsenohki kakau en tehnpas sarawio, me kin mwete kapwurpwurdohn kaudok sarawi. Re uhd kauwada pein imwarail kan. Lamalam en noahroke kepwe katikitikihla arail ngoangki kaudok en Siohwa. Pwehki met, e sohla kapai irail. Sohla wahn arail mwahl akan, oh sohla arail likoun kopou kan. Neirail mwohni kan sohlahr itar en kamourirail, likamwete re kihkihong mwohni nan ehd ehu me pwoar.—Akkai 1:2b-6.
9. Peneu kehlail dah me Siohwa ketikihda?
9 Pak riau, Siohwa ketikihda peneu kehlail wet: “Koasoanehiong mongiongamwail elemwail kan.” Sansal me, Serupapel, Kepina en Serusalem, oh samworo lapalap Sosuab peikiong oh kommwad kangoangehki aramas kan koaros en “rong ngihlen Siohwa arail Koht, oh mahsen kan en soukohp Akkai, pwehki Siohwa arail Koht me kadaredo ih; oh aramas kan tepiada lemmwiki Siohwa.” Pil ehu, “Akkai meninkeder en Siohwa kehsehki aramas kan duwen meninkedero ah pahngok sang rehn Siohwa, mahsanih: ‘I pahn ieiang kumwail aramas akan,’ iei kapitie en Siohwa.”—Akkai 1:5, 7-14 (New World Translation).
10. Iaduwen Siohwa doadoahngki sapwellime manaman pwehki Israel?
10 Ekei me mah kan nan Serusalem ele pahn medemedewe me lingan en tehnpas sarawio me re onehda sapahl sohte lingan duwehte tehnpas sarawi en mahso. Ahpw, mpen rahn 51 mwuri, Siohwa kamwekid irailda. Akkai pakairki: “‘En kehlail, Serupapel,’ iei kapitien Siohwa, ‘oh en kehlail, kumwail aramas kan koaros en sahpwo,’ iei kapitien Siohwa, ‘oh en doadoahk. Pwe I pahn ieiang kumwail aramas kan,’ iei kapitien Siohwa, Kaun en Karis en sounpei kan . . . ‘Dehr masak.’ Siohwa, ni ahnsou keren, pahn doadoahngki sapwellime manaman lapalapie pwehn ‘itikada lahng oh sampah,’ oh uhdahn tehkada me uhwong koaros, pil iangahki keinapw en nanmwarkio en kohsang. Erein sounpahr limaute kakau en tehnpas sarawio eri pweida mwahu.—Akkai 2:3-6 (New World Translation).
11. Iaduwen Siohwa kadirehkihla tehnpas keriauwo “lingan laud”?
11 Inou kaselel ehu eri pweida: “‘Me mwahu kan en wehi kan koaros en pidelong; oh I pahn kadirehkihla tehnpase lingan,’ Siohwa, Kaun en Karis en sounpei kan me mahmahsen.” (Akkai 2:7) “Me mwahu” ko iei irail kan me kaidehn mehn Israel me kohdohng kaudok nin tehnpaso, oh lingan en tehnpaso kin kasalehda me e ketiket mwo. Iaduwen tehnpas sarawi wet me re onehda sapahl kin pahrekiong tehnpaso me kakauda ni mwein Solomon? Soukohp en Koht pakairki: “‘Tehnpas sarawi kapwo pahn lingan sang mehn mahso,’ Siohwa, Kaun en Karis en sounpei kan me mahmahsen.” (Akkai 2:9, New World Translation) Nin tepin pweidahn kokohpo, tehnpas sarawio me onohn sapahlda mihmi werei sang tepin tehnpas sarawio lau Mesaia pwarada nan pahr 29 C.E. Pil ehu, pein Mesaia kalinganada tehnpaso ni ahnsou me e kalohki wasao padahk mehlel mwohn ah imwintihti kan kemehla ih nan pahr 33 C.E.
12. Kupwur dahieu tepin tehnpas riau kin kapwaiada?
12 Tehnpas keieuwo oh keriauwo nan Serusalem kin kapwaiada kupwur ehu ni ara kin mwete ire kesempwal kan en doadoahk en samworohn Mesaia oh en kolokol kaudok mwakelekel en Siohwa en momour nan sampah lau Mesaia uhdahn pwarada.—Ipru 10:1.
Tehnpas Sarawi Lingan Ngehnino
13. (a) Wiewia dahieu me pid tehnpas sarawi ngehnino pweida sang pahr 29 lel 33 C.E.? (b) Pwukoah kesempwal dahieu meirong tomw en Sises kin wia nan ire pwukat?
13 En Akkai kokohp en kapwurpwurdo kin anehki wehwe tohrohr ehu ong ahnsou en mwuri kan? Uhdahn! Tehnpas sarawio nan Serusalem kin wia poahsoanen kaudok mehlel koaros nan sampah. Ahpw e kin mwete tehnpas sarawi ngehnin ehu me lingan sang met. Tehnpas ngehnin wet tepida doadoahk nan pahr 29 C.E., ahnsou me Sises pepdaisla nan Pillap Sordan, oh Siohwa keiedi Sises nin duwen Samworo Lapalap emen, oh ngehn sarawi ketidiohng powe ni mwomwen mwuroi men. (Madiu 3:16) Mwurin ahn Sises kanekehla ah kalohk sampah oh mehla nin duwen meirong ehu, e kaiasada nanleng me mwete Pere Keieu Sarawi en tehnpaso, oh wasao e kasalehong Siohwa kesempwalpen ah meirongo. Kesempwalpen ah meirong kin wia tomw ehu, pwehn pwaindi dipen sapwellime tohnpadahk kan, oh ritingada ahl, en keieidi irail nin duwen samworo kan nan sapwellimen Siohwa Tehnpas Sarawi ngehnino, ni rahn en Pendekos 33 C.E. Arail papah lelepek lau lel mehla nan kehlen tehnpaso me iei sampah pahn kahrehong ren iasada nanleng ahnsou kohkohdo, pwe ren pousehla arail doadoahk en samworo.
14. (a) Peren dahieu kin pidada doadoahk ngoang en mwomwohdisohn Kristian en mahso? (b) Dahme kahrehda peren wet me mwotomwot?
14 Mehn Suhs koluhla kid kei—oh mwuri mehn liki kan—pokondohng mwomwohdisohn Kristian wet, ni arail kalohki rongamwahu en sapwellimen Koht wehi kohkohdo me pahn kaunda sampah. Mwurin sounpahr 30 samwa, wahnpoaron Pohl kak nda me rongamwahu kalohkohngehr “aramas koaros nin sampah.” (Kolose 1:23) Ahpw mwurin mehlahn wahnpoaron kan, uhwong padahk mehlel lapalap ehu pidelong nan mwomwohdiso, oh marain en padahk mehlel eri tepida pahn kunla. Wekwekpeseng en kaudok en Kristendom, me poahsoanda pohn padahk kan en pakan oh padahk en aramas eri katikitikiala pelien Kristian mehlel.—Wiewia 20:29, 30.
15, 16. (a) Iaduwen kokohpo pweida nan 1914? (b) Rikrikpene dahieu me tepiada ni imwin senturi 19 oh tepin senturi 20?
15 Sounpahr tohto dower powe. Eri, nan 1870 kan, pwihn en Kristian mehlel ehu tepiada onop Paipel. Sang arail onopki Pwuhk Sarawi, re kakehr idialahng 1914 me iei kaimwseklahn “ahnsou kileledi en wehi kan.” Ni ahnsouwo “ahnsou” karasaras isuh (sounpahr 2,520 en kaundahn aramas me rasehng mahn lawalo) pahn imwisekla ni nanmwarkilahn Krais Sises nanleng—Meno me anehki “pwung” nin duwen Nanmwarki Mesaia en sampah. (Luk 21:24; Daniel 4:25; Esekiel 21:26, 27) Keieu sang nan 1919 kohdo, tohnsukuhl en Paipel pwukat (Bible Students), me ahnsouwet adaneki Sounkadehde kan en Siohwa, kin ngidingidki kaparaseli nan sampah pwon rongamwahu en Wehio me kohkohdo. Nan 1919, Sounkadehde kid kei peikiong pahngoko me kohda nan Kapokon me wiawi Cedar Point, Ohio, U.S.A. Re wie tohtohla lau lel sounpahro 1935 ni en me 56,153 ripohtki arail doadoahk en kalohk. Sang nanpwungen irail pwukat, mie irail me 52,465 me iang tungoale pilawa oh nim wain ni Katamanpen Matalahn Sises pwehn kasalehda arail koapwoaroapwoar en wiahla samworo iang Krais Sises nan sapwellimen Siohwa Tehnpas Sarawi lapalap ngehnino nanleng. Irail pahn pil iang ih papah nin duwen ienge nanmwarki nan Wehin Mesaia.—Luk 22:29, 30; Rom 8:15-17.
16 Ahpw Kaudiahl 7:4-8 oh 14:1-4 kasalehda me nempehn irail Kristian keidi pwukat ihte mie ni uweo 144,000, oh tohtohn irail pwukat rikrikpeneiehr erein senturi keieu mwohn uhwong padahk mehlel lapalapo tepiada. Ni imwilahn senturi 19 oh lau lel nan senturi 20, Siohwa kin ketin kihkihpene sang nan wehi kan pwihn ehu me pahn kamwakelkihda pilen sapwellimen Mahsen, oh pwungkihla arail pwoson meirong tomw en Sises, oh ikmwuri kileledi nin duwen Kristian keidi kan—me luhwen irail 144,000.
17. (a) Rikrikpene dahieu me wiawi sangete 1930 samwa? (b) Dahme kahrehda kitail en tehk Sohn 3:30? (Pil kilang Luk 7:28.)
17 Dahme pahn wiawi mwuri ni ahnsou me nempehn me keidi kan koaros pilipilda? Nan 1935, nan ehu kapokon nan Washington, D.C., U.S.A., e sansalda me “pokon kalaimwun” en Kaudiahl 7:9-17 iei pwihn ehu me dehdehda “mwurin” 144,000 oh me koapwoaroapwoarki en mour soutuk nan paradais sampah. Mwurin e kadehdehda sansal me keidio Sises, Sohn Sounpepdais, me pahn iasadahng mour sampah nin duwen emen “sihpw teikan,” koasoiaki Mesaia: “Ohlo uhdahn pahn tohtohla, a ngehi, I pahn tikitikla.” (Sohn 1:29; 3:30 (New World Translation); 10:16; Madiu 11:11) En Sohn Sounpepdais doadoahk en kaunopada tohnpadahk kan ong Mesaia imwisekla ni en Sises uhd pwukoahki pilada nempehn irail ko 144,000 me wie tohtohla. Nan 1930 samwa, nempehn me keidi kan wie malaulaula ahpw nempehn sihpw teikan tohtohla. Nempehn irail ko 144,000 wie malaulaula ni arail pilipilda, oh nempehn “pokon kalaimwun” en “sihpw teikan” wie tohtohla. Pokon kalaimwun wet wia tohtohla ni en koasoandi suwen wet en sampah kerekerenlahng ohla nan Armakedon.
18 Nan tepin 1920, mie ehu kapahrek en wehi pokon me Sounkadehde kan en Siohwa kihda me oarelap koasoia “Rar kan me Memour Ahnsouwet Sohte Pahn Mehla.” Oarelap wet elel mwomwen nohn daulihla ahnsouwo. Ahpw rahnwet mie likilikpen lokaia ko. Lalaudlahn marain en kokohp kan en Paipel oh pingiping en sampah suwed wet kin kadehdehda kehlail me imwin koasoandi en Sehdan me inenen keren! Ripoht en Kataman en 1996 kasalehda me irail aramas 12,921,933 me iang towehda Katamano, oh irail 8,757 te (persent .068) me kasalehda me re anehki koapwoaroapwoar en nanleng ni arail tungoale pilawao oh nim waino. Kapwurpwurdohn kaudok mehlel kereniong nekla. Ahpw kitail en dehr wawaila nan doadoahko. Ehi, Akkai 2:4 (New World Translation) koasoia: “‘En kehlail, kumwail aramas kan koaros en sahpwo,’ iei kapitien Siohwa, ‘oh en doadoahk. Pwe I pahn ieiang kumwail aramas akan,’ iei kapitien Siohwa, Kaun en Karis en sounpei kan.” Kitail en nantiong oh dehr mweidong roporop en mehn kapwehpwehla de mouren sampah en katikitikihla atail ngoangki doadoahk en Siohwa!—Sohn 2:15-17.
19. Iaduwen atail kak iang kapwaiada Akkai 2:6, 7?
19 E inenen kin kaperen atail pwukoah en iang kisehn pweidahn Akkai 2:6, 7 (New World Translation) en rahn pwukat me mahsanih: “Iet me Siohwa, Kaun en Karis en sounpei kan mahsanih: ‘Mwurin ahnsou mwotomwot kis—I pahn itikada nanleng oh sampah oh sehd oh sahpw. Oh I pahn itikada wehi kan koaros, oh me mwahu kan en wehi kan koaros pahn pidelong; oh I pahn kadirehkihla tehnpase lingan,’ Siohwa, Kaun en Karis en sounpei kan me mahmahsen.” Noahrok, mwersuwed, oh kailik me inenen paraparla nan sampah en senturi 20 wet. Mehlel me e miher nan e imwin rahn akan, oh Siohwa tepiadahr “itikada” ni e mweidong sapwellime Sounkadehde kan en ‘kalohkiseli sapwellime rahn en kadeik.’ (Aiseia 61:2) “Itiht” wet pahn imwisekihla ohlahn sampah nan Armakedon, ahpw mwohn ahnsouwo, Siohwa kin kihkihpene ong sapwellime doadoahk “me mwahu kan en wehi kan koaros”—aramas opampap oh rasehng sihpw kan en sampah. (Sohn 6:44) “Pokon kalaimwun” wet kin ahnsouwet ‘papah sarawi’ nan kehlen sapwellime tehnpas en kaudok nan sampah.—Kaudiahl 7:9, 15.
20. Iawasa pai kesempwal kan kak diarek ie?
20 Papah nan sapwellimen Siohwa Tehnpas Sarawi ngehnino kin wahdo pai laud kan me kesempwal sang kepwe kesempwal kan. (Lepin Padahk 2:1-6; 3:13, 14; Madiu 6:19-21) Pil ehu, Akkai 2:9 (New World Translation) koasoia: “‘Tehnpas Sarawi kapwo pahn lingan sang mehn mahso, oh I pahn ketikihong nei aramas kan popohl,’ Siohwa, Kaun en Karis me mahmahsen.” Ia wehwehn mahsen pwukat ong kitail rahnwet? Artikel en mwuri pahn kasalehda.
[Nting tikitik kan me mi pah]
a Lepin lokaiao “Jah Siohwa” kin kadoadoahk ong kakehle mehkot. Kilang Insight on the Scriptures, Volume 1, pali 1248.
b Jeshua nan Esra oh pwuhk en Paipel teikan.
Iaduwen Komw Pahn Sapeng?
◻ Mehn kalimeng dah en soukohp kan kitail anahne idawehn me pid mwaren Siohwa?
◻ Mehn kangoang dah kitail alehsang sapwellimen Siohwa rohng duwen e pahn kapwurehdo Israel?
◻ Tehnpas Sarawi ngehnin kaselel dahieu kin doadoahk rahnwet?
◻ Rikrikpene dahieu me wiawi ireirekdo erein senturi 19 oh 20, oh koapwoaroapwoar dahieu re kilikilangwong?
18. (a) Dahme kahrehda kitail kak koapwoaroapwoarki oh kasikasik me “rar kan me memour ahnsouwet sohte pahn mehla”? (b) Dahme kahrehda kitail en ngoangki kapwaiada Akkai 2:4?