Mahsen en Siohwa Kin Ieias

Ire Kesempwal akan Sang nan Pwuhken Akkai oh Sekaraia

PAHR me kitail pahn tehkpene iei pahr 520 B.C.E. Sounpar eisek weneu mwurin mehn Suhs akan arail pwurodohng Serusalem sang arail sella nan wehin Papilonia oh ahnsou wet irail koasoanehdier poahsoanpen tehnpas en Siohwa nan Serusalem. Ahpw tehnpaso saikinte nekla, oh aramas lapalap akan kapwouihalahr doadoahk en kauwadahn tehnpaso. Siohwa eri ketin poaronehlang irail soukohp Akkai oh pil sounpwong riau mwuri e pil ketin poaronehlang irail soukohp Sekaraia pwehn kapwil sapwellime Mahsen.

Akkai oh Sekaraia wa mour en mahsen tehieu: En kangoangehda aramas akan pwe ren pwurehng kauwada sapahl tehnpas sarawio. Ahn soukohp ko ara doadoahk pweidahr, oh tehnpaso kanekineklahr mwurin sounpar limau. Dahme Akkai oh Sekaraia lohkidahr iei me ntingdier nan pwuhken Paipel akan me wa eden soukohp pwukat. Pwuhken Akkai kanekinekla nan pahr 520 B.C.E. ah pwuhken Sekaraia nan pahr 518 B.C.E. Me duwehte soukohp oko, pil kitail ahneki pwukoa doadoahk me pwilisang Koht, me anahne en kaneknekla mwohn koasoandi suwed eh pahn imwisekla. Iei met doadoahk en kalohki Wehio oh doadoahk en katohnpadahk. Kitail en kilang soangen mehn kangoang dah kan me kitail kak kihsang nan pwuhken Akkai oh Sekaraia.

“KUMWAIL SOHTE KAK ESE DAHME MEPWUKAT WIEWIAWIHKIHONG KUMWAIL?”

(Akkai 1:1–2:23)

Nan erein rahn 112, Akkai lohkiseli kair pahieu mehn kamwakid kapehden aramas akan. Keieu iei: “Kumwail sohte kak ese dahme mepwukat wiewiawihkihong kumwail? Eri met, kumwail kohdahla pohn dohl kan, ale tuhke, oh onehda sapahl Tehnpas Sarawio; eri, I ahpw pahn kupwurperenda oh ale kaudok duwen me konehng.” (Akkai 1:7, 8) Aramas akan eri peikiong. Keriau en kair kin audaudki inou pwoat: “Tehnpas Sarawi wet pahn direkihla dipwisou kesempwal.”—Akkai 2:7.

Nin duwen kesiluhwen kairo, pwehki arail sohla tehk kokousapahl en tehnpaso, met kin kahrehiong ‘tohn wehiet oh mehkoaros me re pahn kairada’ en samin mwohn Siohwa. Sang rahn me doadoahk en onehda sapahl tehnpaso eh tepida, Siohwa eri “pahn kupwuramwahwih” irailda. Nin duwen kapahieu en kairo, Siohwa pahn ketin “kauwehla wehi kan oh katokehdi ar manaman” oh ketikihong Kepina Serupapel en wiahla “ring en stamp ieu.”—Akkai 2:14, 19, 22, 23, NW.

Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:

1:6—Ia wehwehn mahsen pwukat “mie nimamwail wain, ahpw sohte itar kumwail en sakaukihla”? Mahsen pwukat kin kasalehda me wain pahn malaulau. Pwehki eh sohte pahn mie kapai en Siohwa, wain pahn malaulau—uhdahn e sohte pahn itar aramas en sakaukihla.

2:6, 7, 21, 22—Ihs de dahme pahn itikada, oh ia pahn imwilahn met? Siohwa pahn ketin itikada wehi kan koaros ki doadoahk en kalohk en Wehio me pahn lohkseli nan sampah pwon. Doadoahk en kalohk pil ahneki kehl en rikpene “ar dipwisou kesempwal akan” nan tehnpas en Siohwa, oh eri kadirehkihla lingan. Ahnsou keren “KAUN-O, Wasa Lapalap” pahn ketin itikada “nanleng kan oh sampah oh sehd oh sahpw madekeng,” oh ketikiweisang koasoandi suwed wet.—Ipru 12:26, 27.

2:9—Ni soangen ahl dah me ‘Tehnpas Sarawi kapwo pahn lingan sang mehn mahso’? Met pahn wiawi ni ahl siluh: erein pahr tohto kan me tehnpaso mihmihki, Sounpadahk lapalap men kin padapadahk wasao, oh aramas tohto kan kin pokopokon wasao pwehn kaudok ong Siohwa. Edetehn tehnpas lingano me Solomon kauwada mihmikiher sounpar 420, sangehr nan pahr 1027 B.C.E. lel pahr 607 B.C.E., “Tehnpas Sarawi kapwo” mihmihki sounpar 580, sangehr 515 B.C.E. lel ahnsou me e ohla nan pahr 70 C.E. Pil laudsang met, Mesaia—Sises Krais—wia sapwellime padahk kan nan “Tehnpas Sarawi kapwo,” oh aramas tohtohsang me kin kohdohng met sang aramas me kin kohlahng “mehn mahso” pwehn kaudokiong Koht.—Wiewia 2:1-11.

Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:

1:2-4. Kitail dehr mweidohng uhwong kan ong atail doadoahk en kalohk en uhd kahrehiong atail en rapahki mahs pein atail anahn akan ah kaidehn “rapahki mahs Wehin Koht.”—Madiu 6:33.

1:5, 7. E inenen konehng kitail en kihong mohngiongitail akan nan atail ahl akan oh medemedewe kanahieng ma dahme kitail wiewiawihong atail mour e pahn kak kamwahwihala nan pwungen kitail oh Koht de soh.

1:6, 9-11; 2:14-17. Irail mehn Suhs akan nan mwein Akkai kin doadoahk laud oh raparapahki pein dahme mwahu ong irailte, ahpw sohte kin dolung wahn arail doadoahk laud akan. Irail sohte kin nsenohki doadoahk en tehnpas sarawio, kahrehda kapai en Koht sohte kin iang irail. Ong kitail, kitail en wiewia mehkan me Koht kupwurki oh papah Koht ki atail mour-unsek, oh tamataman me e sohte lipilipil ma kitail kepwehpwe de semwehmwe, ‘Iei kupwuramwahu en KAUN-O me kahrehda atail kepwehpwe.’—Lepin Padahk 10:22.

2:15, 18. Siohwa ketin kangoangehki mehn Suhs akan en kosonnehdi mohngiongirail akan sangehr ahnsowo kohla, kaidehn ong soukautih me re wiewia mahso, ahpw ong doadoahk en kauwada tehnpaso. Pil duwehte kitail, kitail en nantihong kilangla-mwowe nan atail kaudokiong Koht.

‘KAIDEHN NI PEIN OMW KEHLAIL, AHPW SANG NI MANAMAN EN EI NGEHN’

(Sekaraia 1:1—14:21)

Sekaraia tepikihda eh kokohp ni eh lukehki mehn Suhs akan ren ‘pwurodohng rehn Siohwa.’ (Sekaraia 1:3) Kaudiahl waluh me pwarada mwurin met kin inenen wa utuht en ngehn sarawi, me pid doadoahk en kokou sapahl en tehnpaso. (Kilang koakon me oaralap koasoia “Ahn Sekaraia Kaudiahl Waluh kan.”) Doadoahk en kakaupen tehnpaso pahn nekla, ‘kaidehn sang ni kehlail en sounpei de ni pein arail kehlail, ahpw sang ni manaman en sapwellimen Siohwa ngehn.’ (Sekaraia 4:6) Ohl emen me ede Rah “pahn kauwada Tehnpas Sarawio” oh “pahn wia samworo men pohn mwoale.”—Sekaraia 6:12, 13, NW.

Pedel kadaralahr pwihn en aramas ieu pwehn idekda rehn samworo duwen kaisihsol kan en katamanpen ohlahn Serusalem. Siohwa eri mahsanihong Sekaraia me ahnsou en pahtou me kin wiawi nan erein kaisihsol pahieu kan me kin wiawi pwehn kataman apwal me lelohngehr Serusalem pahn wekidekla oh wiahla ahnsou “sarawien peren oh nsenamwahu ong mehn Suda.” (Sekaraia 7:2, 3; 8:19) Mahsen en lohk riau me pwarada mwurin met kin pidada kadeik me pahn lelohng wehi kan oh soukohp likamw akan, sapwellimen Mesaia kokohp akan, oh rongen kapwurupwurodohn sapwellimen Koht aramas akan.—Sekaraia 9:1; 12:1.

Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:

2:1—Dahme kahrehda ohl emen wie sosohngieki Serusalem lepin sellep? E sansal, me met kin wehwehki kokoudahn kehl me pahn pere kahnimwo. Tohnlengo padahkihong ohlo me Serusalem pahn kalaudla oh Siohwa pahn ketin pere kahnimwo.—Sekaraia 2:3-5.

6:11-13—Iaduwen, pwehki kisin nin kohdahn pohn moangen Samworo Lapalap Sosua eri met pahn kahrehiong ih en wia samworo-nanmwarki men? Soh, Sosua sohte kohsang ni en Depit keinek en soupeidi. Kohdahn kisin nihn wiahiong ih en wia mwetehn Mesaia. (Ipru 6:20) Kokohpo me pidada “Rah” kin pweida rehn Nanmwarki-Samworo en nanleng Sises Krais. (Seremaia 23:5) Duwehte Sosua eh papah nin duwen samworo lapalap ong mehn Suhs akan me pwurodo pwehn pwurehng kauwada tehnpaso, ih pil duwen Sises wia Samworo Lapalap ong kaudok mehlel ni sapwellimen Siohwa koasoandi en kaudok.

8:1-23—Iahd me kokohp eisek me pwarada nan iretikitik pwukat pweidahr? Ehu ehu kokohp akan iei sapwellimen Koht inou en meleilei ong sapwellime aramas akan. Ekei kokohp pwukat pweidahr mpen pahr 2,700 samwalahr oko, ahpw kokohp pwukat koaros kin pweipweida sangehr nan pahr 1919 C.E. oh leledohng arail ahnsou.a

8:3—Dahme kahrehda Serusalem adanekihki “kahnihmw en loalopwoat”? Mwohn Serusalem eh ohla nan pahr 607 B.C.E., e wia “kahnihmw suwed,” e direkihla soukohp likamw akan oh samworo suwed kan oh aramas salelepek. (Sekaraia 3:1; Seremaia 6:13; 7:29-34) Ahnsou wet tehnpaso kokoudahr oh aramas akan koasoanedier teng me irail pahn kaudokiong Siohwa, oh padahk mehlel akan me pid kaudok mehlel pahn kohda wasao, oh Serusalem pahn adanekihla “kahnihmw en loalopwoat.”

11:7-14—Ia wehwehn Sekaraia eh lopukedi lepin tuhke riau me ede “Sawas” oh mehteio adaneki “Minimin”? Sekaraia kin wia kilelepen aramas emen me pekederwei pwehn “wia soun silepen sihpw akan me pahn kamakamala”—iei irail aramas akan me rasehng sihpw me arail kaun akan kin isanekihdi oh wia kauwe iraillahr. Nan kamwomwada pwukoa en soun silepen sihpw wet, Sekaraia kin wia mwetehn Sises Krais, me pekederlahngehr rehn sapwellimen Koht aramas inoudahr akan, ahpw irail sohte pwungki ih. Ni eh lopukasangehr tuhkehn “Sawas” e kin wia kilelepen me Koht pahn ketikiweisangehr inoupen Kosonnedo sang rehn mehn Israel akan oh solahr pahn ketikihong irail sawas. Lopukedi tuhke “Minimin” kin wehwehki kauwehla selin ehupenehn pirien me poahsoankihda kaudok ong Siohwa me mie nanpwungen Suda oh Israel.

12:11—Dahkot “mwahiei laud me wiawihong Adad-rimmon nan patapat en Mekiddo”? Nanmwarki Sosaia en Suda sipallahr nan mahwen ieu me ih oh Parao Neko en Isip wiahier nan “patapat en Mekiddo,” oh irail wiewiahki ‘koul en kedepwidepw kan’ ki pahr tohto. (2 Kronikel 35:25) Kahrehda “mwahiei laud nan . . . Adad-rimmon” kak wehwehki mwahieiki sipallahn nanmwarki Sosaia.

Mehn Kasukuhl kan ong Kitail

1:2-6; 7:11-14. Siohwa kin ketin kupwuramwahwih oh sapahldohng rehn irail oko me koluhla oh alehda kaweid oh pwurodohng reh ni arail kaudongki mohngiong unsek. Ahpw e sohte kin ketin karonge pek sawas en irail oko me ‘sohte kin men rong sapwellimen kaweid, oh kin keptakai, oh salengepon ong’ kapitie kan.

4:6, 7. Sohte mehn kerempwa ieu me laud me sapwellimen Siohwa ngehn sohte pahn kak powehdi oh me kak irehdi doadoahk en kokousapahl en tehnpaso en kaneknekla. Pil sohte lipilipil soangen kahpwal dah kan me kitail pahn loiong nan atail doadoahk ong Koht atail pwoson Siohwa pahn kahrehda atail en powehdi.—Madiu 17:20.

4:10. Nan sapwellimen Siohwa petehk keneinei, Serupapel oh nah aramas akan kanekelahr tehnpaso nin duwen sapwellimen Koht kosonndi ileile kan. Kahrehda kapwaiada dahme Siohwa kin ketin kupwurki sang rehtail sohte wia mehkan me nohn apwal kitail aramas soh unsek kan en kak lel.

7:8-10; 8:16, 17. Pwe Siohwa en kak ketin kupwurkin kitail, kitail en kasalehda kopwungpwung, kolokol irair en limpoak kadek, kasalehda mahk, oh koasoi mehlel ong emenemen.

8:9-13. Siohwa kin ketin kapai kitail ni ahnsou me ‘pehtail akan kin kehlail’ ong wiewia doadoahk me e ketikihong kitail en wia. Kapai pwukat kin iangahki meleilei, popohl oh kekeirdahn atail nanpwungmwahu rehn Siohwa.

12:6. Irail akan me ahneki pwukoahn apwahpwalih sapwellimen Siohwa aramas akan en “duwehla kisiniei”—en sikila ong ngiangi.

13:3. Sohte lipilipil ia uwen keren me kitail ahnekihong aramas akan, atail lelepek ong Koht mehlelo oh sapwellime pwihn akan en siklahsang atail lelepek ong aramas sou lipilipil men.

13:8, 9. Irail akan me kin kesehla oh pelianda padahk mehlel me Siohwa kin ketin keseirailla me inenen tohtohie, irail me wiahda silikis riau en tohn sahpwo. Irail silikis ehute me kamwakelekelekihdahr kisiniei. Nan atail ahnsou, Siohwa sohte ketin kupwure irail pwihn kan me dene irail Kristian. Irail me malaulau keite, iei irail Kristian keidi kan, ‘me kin likwer ong mwaren Siohwa’ oh kin kamwakeleirailda. Irail oh iangarail me pwoson teikan me kasalehdahr ni mehlel me irail uhdahn Sounkadehdehn Siohwa kan kaidehn ni ahd kelehpw.

Iang Mwekidiki Ngiangi

Iaduwen lohk me Akkai oh Sekaraia wia eh kin sewesei kitail nan rahn wet? Ni atail pahn tehk sapahl ia duwen rohng me re lohkihda a kin kamwakid kapehden mehn Suhs akan pwe irail en nsenohkihda doadoahk en kauwada sapahl tehnpaso, met sou pil kin kamwakid kitail pwe kitail en pwerisengkihda nan doadoahk en lohkiseli duwen Wehio oh wia katohnpadahk?

Sekaraia kohpada me Mesaia pahn ketido oh “ket pohn ahs emen,” oh me aramas pahn pangkihla ih “silper silihsek,” oh me aramas pahn kate ih, oh me “sihpw kan ahpw pahn tangpeseng.” (Sekaraia 9:9; 11:12; 13:7) Ia uwen laud en kamwahu me atail doudouloale pweidahn kokohp en Sekaraia me pid Mesaia pahn wiahiong atail pwoson! (Madiu 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Atail likih sapwellimen Siohwa Mahsen oh sapwellime elen komour ong kitail pahn kehlailla.—Ipru 4:12.

[Nting tikitik me mi pah]

[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 31]

AHN SEKARAIA KAUDIAHL WALUH KAN

1:8-17: Kin kadehdehda ni mehlel me Tehnpas Sarawio pahn uhdahn nekla oh pil kasalehda me Serusalem oh kahnihmw teikan en Suda pahn ale kapai.

1:18-21: Inoukihda me ‘kod pahieu me kamwarakpeseng wehin Suda,’ me wehwehki koperment kan koaros me uhwongadar sapwellimen Siohwa kaudok pahn ohla.

2:1-13: Kin kasalehda me Serusalem pahn kalaudpeseng oh Siohwa pahn pein ketin wia “kehl kisiniei ehu kapilpene kahnimwo”—pwehn ketin sinsile.

3:1-10: Kasalehda me Sehdan kin iang uhwong doadoahk en tehnpaso oh me Samworo Lapalap Sosua kin ale kamwakel oh kamaiau.

4:1-14: Kin kamehlelehda me kahpwal akan me rasehng nahna kan pahn deideisang oh kapatapatala, oh me Kepina Serupapel me pahn kanekehla kokoudahn tehnpas sarawio.

5:1-4: Ketikihda kalohk en keria ong irail kan me kin wiewia tiak suwed.

5:5-11: Kin kohpada duwen ohlahn koasoandi suwed wet.

6:1-8: Kin inoukihda epwel oh silasil me tohnleng kan pahn kin kihda.

[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 28]

Ia mour en mahsen kan me Akkai oh Sekaraia lohkihda?

[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 30]

Iaduwen ahn irail oko me kin wia sounapwalih mwomwohdiso ar kin “duwehla kisiniei”?