Komw Pahn Lelepek Duwehte Elaisa?
“I pahn kadarewohng kumwail nei soukohp Elaisa mwohn sapwellimen Kauno (Siohwa) rahn lapalap oh kamasepwehko eh pah leledo.”—MALAKAI 4:5.
1. Kahpwal dahieu wiawi mwurin mehn Israel akan miehkier nan Sahpwen Inou erein sounpahr 500?
“SAHPW ehu me reken mwenge oh kepwe.” (Eksodus 3:7, 8) Siohwa Koht ketikihong mehn Israel kan met ni ahnsou e kasaledekirailsang mehn Isip kan nan senturi 16 B.C.E. Ahpw kilang! Senturi limau dower powe, oh keinek eisek en wehin Israel lelong kahpwal en lehk en mwenge. Apwal en diarada dihpw. Mahn akan mehla, oh sohte keteu erein sounpahr siluh elep. (1 Nanmwarki 18:5; Luk 4:25) Ihs me pahn pwukoahki kahpwal wet?
2. Ia kahrepen mehn Israel akan lelong kahpwal wet?
2 Lalahwe pwoson mehlel me kahrehda met. Nanmwarki Eihap me sohte kapwaiada sapwellimen Koht Kosonnedo, pwoudkihda Sesepel nein mehn Kenan kan lih soupeidio oh e mweidong ih en wia kaudok en Paal nan Wehin Israel. Suwedsang met, e kauwada tehnpas ehu ong koht likamw menet nan Sameria, poahsoan kauno. Mehn Israel kan kamehlele me kaudok en Paal kin kapaiakinirailda arail wahn tuhke kan wah tohtoie! Nin duwen me Siohwa panawihki, irail pahn ‘mwadang mehla, mehnda ma iei sahpw kaselel ehu.’—Deuderonomi 7:3, 4; 11:16, 17; 1 Nanmwarki 16:30-33.
Kasong Kapwuriamwei Ehu En Esehla Mehnia Koht me Mehlel
3. Iaduwen soukohp Elaisa padahkiong mehn Israel akan duwen sapwung laud me irail kin wiahda?
3 Ni ahnsou lehk tepida, sapwellimen Koht soukohp lelepek, Elaisa (Elijah) padahkiong Nanmwarki Eihap: “Ni mwaren Kauno [Siohwa], Koht ieias en Israel, me I kin patohwan papah, I patohwanohng komwi me e pahn sohla pwoaik oh keteu erein sounpar riau de siluh, lao lel ahnsou me I pahn patohwan.” (1 Nanmwarki 17:1) Mwurin kokohp wet pweidaher, Nanmwarkio ikidki Elaisa kahpwalo me mehn Israel kan lelong. Ahpw Elaisa uhd sapengki Eihap, me ih oh eh peneinei me kahrehong kahpwal wet en wiawi, sang ni ahr lalahwe pwoson mehlel, ni ahr kaudokiong koht likamw, Paal. Pwehn kapwungala irair wet, sapwellimen Siohwa soukohp kangoange Nanmwarki Eihap en kapokonpene mehn Israel kan pohn Nahna Karmel iangahki soukohp 450 en Paal oh soukohp 400 en koht lih Asera. Eihap oh sapwellime aramas akan pokonpene wasao, mwein irail koapworopworki me wiawi wet pahn katukedi kahpwal en sohte keteu. Ahpw Elaisa men irail en ese duwen irairo me keieu kesempwal. E idek rehrail, “Iahd me kumwail pahn kainenehla amwail lamalam? Ma Kauno [Siohwa] me Koht Mehlel, a kumwail en kaudokiong, ahpw ma Paal me Koht, a kumwail kaudokiong!” Ahpw aramas akan sohte sapengki mehkot.—1 Nanmwarki 18:18-21.
4. Pwehn kapwungala irairo en ese ihs me Koht mehlelo, dahme Elaisa nda irail en wia?
4 Erein sounpahr tohto, mehn Israel akan song en doalpene kaudok en Siohwa oh kaudok en Paal. Elaisa men kapwungala ihs me Koht mehlel, oh e wia met ni siai ehu. E pahn kaunopada emen kouwol ong meirong, oh pil emen kou me soukohp en Paal kan pahn kaunopada. Elaisa mwuhr nda: “Eri, soukohp en Paal kan pahn kapakapohng arail koht, oh I pil pahn kapakapohng Kauno [Siohwa]. Eri, mehmen me pahn ketin sapeng ni eh pahn ketin kadarodo kisiniei, iei ih me Koht. (1 Nanmwarki 18:23, 24) Medemedewe duwen kisiniei me pahn kohsang nanleng pwehn sapengla kapakap ehu!
5. Iaduwen kaudok en Paal sansalda me e sohte mehkot?
5 Elaisa mweidong soukohp en Paal kan en tepida. Irail eri kaunopada emen kouwol ong meirong, oh kihdi ong pohn pei sarawio. Irail uhd weriwerki: “O Paal, sapeng kiht!” Irail wia kahkahlek kapikapil pei sarawi sang “ni menseng lel nin souwas.” “Elaisa ahpw tapihada wiahkin irail mehn kouruhr, “Kumwail kapakap laud! Mwein e kolahng kainen; de mwein e wie memeir oh kumwail uhdahn pahn kapirada!” Soukohp en Paal akan wie weriwer oh katakatairong. Kilang! Irail lekehkihseli kilirail kan naip oh kisin kedlahs kan, lao nta keredihsang ni paliwararail kan. Oh ia uwen laud ahr katairong nin duwen irail meh 450 kin wia weriwer laud! Ahpw sohte ngihl ehu pil peido.—1 Nanmwarki 18:26-29.
6. Kaunop dahieu Elaisa wiahda ong kasongpen ihs me Koht mehlelo?
6 Ahpw met ahnsoun Elaisa. E ahpw tapihada onehda sapahl pei sarawien Siohwa, e pil weirada warawar pwoat kapilkipene, oh e ahpw pwilikihdi tuwi kan pohn pei sarawio, oh saptikihpene kouwolo, oh kihdiong pohn tuwi ko. E ahpw padahkiong aramas akan en audehkihda pihl pohn pei sarawio lao lel warawaro dirkihla pihl. Medemedewe duwen pwunod re ahneki? Ni ahnsou Elaisa tepida kapakapki: “O Siohwa, Koht en Eipraam, Aisek, oh Seikop, komw ketin kadehdehda rahnwet me komwi me Koht en Israel, oh ngehi me sapwellimomwi ladu me wiadahr mehpwukat sang ni omwi mahsen. Komw ketin sapeng ie, pwe aramas pwukat en ese me komwi me Kauno, [Siohwa], me Koht, oh komwi me pahn kapwureiraildohng komwi.”—1 Nanmwarki 18:30-37.
7, 8. (a) Iaduwen Siohwa sapengla ahn Elaisa kapakap? (b) Dahme imwikihla wiewia kan me wiawi pohn nahna Karmel?
7 Pwehn sapengla ahn Elaisa kapakapo, ‘kisinieng en Siohwa isikada meirongo, tuwi ko, oh pil takaiko, oh karoangehla pwehlo; oh pilen nan warawaro ahpw madada.’ Aramas akan ar kilangada met, re ahpw pwupwudiong nanpwel ndinda: “Kauno [Siohwa] me Koht mehlel! Siohwa kelepw me Koht mehlel!” (1 Nanmwarki 18:38, 39) Elaisa tepida mwekid. E ahpw patohwan, “Kumwail koledi soukohp en Paal koaros, oh dehr mweidohng emen en pitla!” Mwurin irail kamakamala ni wahun Kison, lahng ahpw toaledi. Keteu mosul ahpw tepida mweredi oh katokehdi lehk en pihl!—1 Nanmwarki 18:40-45; pil tehk Deuderonomi 13:1-5.
8 Rahno inenen kaselel! Siohwa me kana nan kasong wet ong ihs me Koht mehlel. Oh wiewia pwukat pil sewese mehn Israel tohto en kawekila mongiongarail oh pwurehng sohpeiong Koht. Elaisa kasalehda me ih me soukohp lelepek men, oh e pil kin mweten emen ni elen karasaras ehu.
“Soukohp Elaisa” Pahn Kohdo?
9. Dahme Malakai 4:5, 6 kohpada?
9 Mwuri, Koht kohpadahr sang Malakai: “I pahn kadarewohng kumwail nei soukohp Elaisa mwohn sapwellimen Kauno [Siohwa] rahn lapalap oh kamasepwehko eh pahn leledo. E pahn pwurehng kapwurepene sahm akan oh nahi kan. Pwe ma soh, pein ngehi uhdahn pahn pwarowei oh kamwomwala amwail wehi.” (Malakai 4:5, 6) Elaisa memour sounpahr 500 mwohn kokohp wet wiawi. Pwehki met kokohp ehu, mehn Suhs akan nan keieun centuri C.E. me kaskasikong ketidohn Elaisa.—Madiu 17:10.
10. Ihs me kin mwete Elaisa, oh iaduwen kitail wehwehki met?
10 Ihs, Elaisa menet me pahn ketido? Sises Krais kasalehda ihs ih ni ahnsou e mahsanih: “Sang ni mwehin Sohn lel rahnwet, Wehin Koht kin apwalkihda mwekid idihd kan, oh aramas me kin wia mwekid idihd pwukat me kin songosong en kalowehdi. Soukohp ako koaros oh Kosonned en Moses kohpadahr duwen Wehin Koht sang mahso lel ni mwehin Sohn; oh ma kumwail men kamehlelehte ar mahsen ko, a kumwail en ese pwe Sohn iei Elaisa, me re kohpadahr me pahn kohdo.” Ei, Elaisa me mwete Sohn Sounpapidais. (Madiu 11:12-14; Mark 9:11-13) Tohnleng men padahkikong ahn Sohn pahpa, Sekaraia, me Sohn pahn ahneki “roson oh manaman duwehte Elaisa” oh e pahn “kaunopada sapwellimen Kauno [Siohwa] aramas ong Kauno [Siohwa].” (Luk 1:17) Papidais me Sohn wiahda kin wia mehn kadehde ong wehi pokon ong ahn emen koluhkihla dihp en eh sohte kapwaiada Kosonedo, me pahn kaluwalahng mehn Suhs akan ong Krais. (Luk 3:3-6; Kalesia 3:24) Ahn Sohn doadoahk iei en ‘kaunopada sapwellimen Kauno [Siohwa] aramas ong Siohwa.’
11. Nan Pendekos, dahme Piter koasoia duwen “rahn en Siohwa,” oh iahd e wiawi?
11 Doadoahk en Sohn Sounpapidais nin duwen “Elaisa” kasalehda me “rahn en Siohwa” kerendohr. Wahnpoaron Piter pil kawehwehda ia uwen keren rahn me Koht pahn kasorehla eh imwintihti kan oh doarehla sapwellime aramas akan. E kasansalehda me wiewia kapwuriamwei kan me wiawi nan Pendekos 33 C.E. kin wia pweidahn ahn Soel kokohp me pid duwen en Koht kamwerehdi ngehn sarawi. Piter kasansalehda me met pahn wiawi mwohn “Rahn Lapalap oh lingaling wet en ketidohn Kauno [Siohwa].” (Wiewia 2:16-21; Soel 2:28-32) Nan pahr 70 C.E. Siohwa kapwaiada sapwellime Mahseno ki eh kahrehong karis en mehn Rom akan en kasorehla wehio me soikala sapwellime Ohl.—Daniel 9:24-27; Sohn 19:15.
12. (a) Dahme Pohl oh Piter koasoia duwen “rahn en Siohwa”? (b) Dahme kahrehda kitail ese me mehkot pahn wiawi nin duwen me karasaras en doadoahk me Elaisa wiahda?
12 Ahpw, mehkot pil pahn wiawi mwurin pahr 70 C.E. Wahnpoaron Pohl kawehwehda duwen ketidohn “rahnen Siohwa” ki ketier en Sises Krais. Oh pil, wahnpoaron Piter koasoi duwen rahno ong mehkot me pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo me kin pid “nanleng kapw oh sampah kapw.” (2 Deselonika 2:1, 2; 2 Piter 3:10-13) Tamanda me Sohn Sounpapidais wiahda doadoahk ehu me duwehte Elaisa mwohn “rahnen Siohwa” ah ketido ni pahr 70 C.E. Mehkan koaros kin kasalehda me mehkot laud sang met pahn wiawi nin duwen doadoahk me Elaisa wiahda. Dahkot met?
Re Ahneki Ngehnen Elaisa
13, 14. (a) Kaparekpene dahieu mie nanpwungen doadoahk en Elaisa oh Kristian keidi kan nan rahnpwukat? (b) Dahme ahn Kristendom aramas akan me kin lalahwe pwoson mehlel kamehlele?
13 Doadoahk en Elaisa sohte kin mwete ihte wiewia kan en Sohn Sounpapidais ahpw pil kin mwete Kristian keidi kan nan koasondi suwed wet lao lel “rahnen Siohwa.” (2 Timoty 3:1-5) Ki manaman oh ngehn en Elaisa, irail kin ni lelepek utungada kaudok mehlel. Oh ia uwen kesempwal met! Mwurin mehlahn sapwellimen Krais wahnpoaron kan, aramas akan me kin lalahwe padahk mehlel kan en Kristian pwarada duwehte kaudok en Paal pil kehlailda ni rahn en Elaisa ni mweihn Israel. (2 Piter 2:1) Kristian likamw akan tepida doalpene padahk en Kristian akan oh kaudok likamw akan. Karasepe ieu, irail tepida ale padahk en pakan kan me dene aramas ahneki soul ehu me sohte kak mehla. (Eklesiasdes 9:5, 10; Esekiel 18:4) Irail kan me kin lalahwete pwoson mehlel nan Kristendom sohlahr doadoahngki mwaren Koht mehlel, Siohwa. Ahpw irail uhd kaudokiong Koht silimen. Irail pil alehda padahk en Paal ni ahr kin poaridiong dikedik en Sises oh ine Mery. (Rom 1:23; 1 Sohn 5:21) Ahpw met kaidehn ihte sapwung me irail kin wiahda.
14 Sang senturi 19 lel met, kaun akan en Kristendom tepida peikasalki ekei iren Paipel kan. Karasepe ieu, irail tepida sohte kamehlele pwuhken Senesis wasa me e koasoi duwen kapikapikda kan oh irail uhd poaridiong padahk en epoluson, dene met padahk “mehlel ieu me pid duwen sains.” Met kin uhweng padahk kan en Sises Krais oh sapwellime wahnpoaron kan. (Madiu 19:4, 5; 1 Korint 15:47) Duwehte Sises oh sapwellime tohnpadahk kan, Kristian keidi kan nan rahnpwukat kin utungada padahk en kapikada me pwarada nan Paipel.—Senesis 1:27.
15, 16. Me weksang Kristendom, ihs me kin kaukaule paiekihda mwenge ni pali ngehn, oh sang rehn ihs?
15 Ni ahnsou sampah wet tepida mihla ni “imwin ahnsou,” Kristendom tepida dupekla ni pali ngehn. (Daniel 12:4; Eimwos 8:11, 12) Ahpw pwihn tikitik en Kristian keidi kan paiekihda ahnsou koaros sapwellimen Koht sawas ni pali ngehn “ni ahnsou me konehng,” duwehte ni ahnsou me Siohwa apwalih mwahu Elaisa ni ahnsou me duhpek wiawi. (Madiu 24:45; 1 Nanmwarki 17:6, 13-16) Mahso irail adaneki International Bible Students, ahpw mwuri ladu lelepek pwukat en Koht adanekihla Sounkadehdehn Siohwa kan.—Aiseia 43:10.
16 Elaisa mour pahrekiong mware, me kin wehwehki “Ai Koht iei Siohwa.” Nin duwen makisihn en sapwellimen Siohwa ladu lelepek kan, Kahn Iroir kin ahnsou koaros doadoahngki mwaren Koht. Oh pil, nan kariau en makisihn wet (August 1879) kasansalehda me Siohwa kin kupwurki makisihn wet. Makisihn wet oh pwuhk teikan en Watch Tower Society kin kasansalehda padahk en Kristendom kan iangahki Papilon Lapalap, me iei poahsoan kaun en kaudok likamw, me sohte kin poahsoanda pohn Paipel, oh makisihn wet kin utungada padahk mehlel en sapwellimen Koht Mahsen, iei Paipel.—2 Timoty 3:16, 17; Kaudiahl 18:1-5.
Lelepek Pahn Kasongosong
17, 18. Dahme Sesepel wia ni ahnsou me e rong duwen kamakamalahn soukohp en Paal, ahpw iaduwen Elaisa ale sawas?
17 Mwekid en kaun en Kristendom kan me re pahn sansalda arail likamw kin duwehte Sesepel ni ahnsou me e diarada me Elaisa kamehla soukohp kan en Paal. E kadaralahng sapwellimen Siohwa soukohp lelepek rohng ehu, me e inoukihong me e pahn kamehla ih. Met kaidehn ihte pwehn kamasepwehk ih, pwe Sesepel kamehlahr sapwellimen Koht soukohp tohto. Elaisa masepwehkada oh tangalahng Peersepa. E pwilikihdiong laduwo wasao, oh sapasapalki kolahng nan sapwtehn, oh kapakapki ong Koht me e men mehla. Ahpw Siohwa sohte likedmeliela sapwellime soukohpo. Tohnleng men pwarada mwohn Elaisa oh sewese ih en kaunopada en seiloak reirei ong Nahna Horeb (Nahna Sainai). E ale ketinain ni paliwar erein ah seiloak en rahn 40, me daulihla mwail 190. Nan Sainai, Koht mahsanihiong ih mwurin e kasalehong Elaisa eh manaman kapwuriamwei ni e ketin kadarodo kisinieng kehlail ehu oh rerrer en sahpw oh kisiniei. Siohwa sohte mihmi nan kasalepen manaman pwukat. Mehpwukat kin wia kasansalpen sapwellime ngehn sarawi de manaman. Mwuri Siohwa mahsanong sapwellime soukohp. Medewehla ia uwen laud met kin kakehle Elaisa. (1 Nanmwarki 19:1-12) Ahpw, iaduwen ma kitail duwehte Elaisa, me masapwehkada ma imwintihti kan en kaudok mehlel pahn uhwong kitail? Eri, dahme Elaisa lelong pahn kak sewese kitail en wehwehki me Siohwa sohte pahn likidmeliala sapwellime aramas akan.—1 Samuel 12:22.
18 Koht kasalehda ni sansal ong Elaisa me eh doadoahk nin duwen soukohp men saikinte nek. Oh pil, edetehn Elaisa lemeleme me ih kelepw me kin kaudokiong Koht mehlel en Israel, Siohwa kasalehong ih me aramas 7,000 sohte kin kaudokiong Paal. Eri, Koht kadarala Elaisa en pwurelahng eh pwukoa. (1 Nanmwarki 19:13-18) Duwehte Elaisa, kitail ele mwein kin lelong imwintihti en kaudok mehlel. Nin duwen me Sises kohpadahr, mwein kitail pil kin lelong kalokolok laud. (Sohn 15:17-20) Ekei pak, kitail kak pwunodki kahpwal pwukat. Ahpw, kitail kak alasang Elaisa, me alehdi sawas sang rehn Siohwa oh mwuhr kolokolte atail pwukoah me kohsang rehn Siohwa.
19. Dahme Kristian keidi kan erein Mahwen Keieu en sampah lelong?
19 Pwehki kalokolok laud erein Mahwen Keriau en Sampah wet, ekei Kristian keidi kan lohdi pahn masapwehk oh uhdi sang ahr kalohk. Re sapwungala nan ahr madamadau me dene ahr doadoahk nin sampah uhdier. Ahpw Koht sohte soikala irail. Ahpw, duwehte me e wiaiong Elaisa, e ketin kihong irail ketinain en pali ngehn. Duwehte Elaisa, me keidi lelepek kan ale kaiahn me kohsang Siohwa oh pwurehng kehlailda wia ahr doadoahk. Meserail kan kilangada pwais kaselel en kalohkihseli rongamwahu en Wehio.
20. Rahnwet, pwais dahieu kin kohwong irail akan me kin lelepek duwehte Elaisa?
20 Nan eh kokohp duwen iahd ah ketier, Sises kawehwehda duwen doadoahk wet me pahn wiawi nin sampah pwon mwohn kaimweseklahn koasoandi suwed wet. (Madiu 24:14) Rahnwet, Kristian keidi kan iangahki iengarail kan me tohtohki me rar kei kin kaskasik mour nan paradais nin sampah. Wia doadoahk en kalohki Wehio nan sampah pwon lao lel ni imwi iei pwais kaselel ehu me pahn kohwong irail kohte me kin lelepek duwehte Elaisa.
Lelepek Duwehte Elaisa
21, 22. (a) Doadoahk dahieu Kristian keidi kan kin tiengala mwowe loale rahnwet? (b) Doadoahk en kalohk wet kin wiawida ki sawas sang rehn ihs, oh dahme kahrehda sawas wet me kesempwal?
21 Ki ngoang me duwehte Elaisa, luwen Kristian me keidi mehlel akan, wiahdahr ahr pwukoah en apwaliahda doadoahk me Sises Krais ketikihong irail en wiahda. (Madiu 24:47) Oh pohnangin sounpahr 60, Koht kin doadoahngki me keidi pwukat en tiengala mwowe katohnpadahk oh kihong irail koapworopwor en mour soutuk nan paradais nin sampah. (Madiu 28:19, 20) Aramas rar pwukat kin inenen kalahnganki doadoahk me luwen me keidi kan kin wia ni ahr ngoang oh lelepek wia ahr pwukoah kan!
22 Doadoahk en kalohkihseli Wehio kin wiawihda sang rehn aramas soh-unsek kei me kin pweida pwehki sapwellimen Siohwa kehl me e ketikihong irail akan me kin likih ih ni kapakap. “Elaisa aramas emen me duwehte kitail,” wahnpoaron Seims koasoia ni ahnsou me e kawehwehda duwen ahn soukohpo kin kalap kapakap pwehn kasalehda me kapakap en aramas mwahu men me inenen manaman. (Seims 5:16-18) Elaisa sohte kin ahnsou koaros wia kokohp de wiahda manaman kan. E pil duwehte kitail, me ahneki pepehm akan oh luwet akan, ahpw e kin papah Koht ni lelepek. Pwehki kitail pil kak ale sapwellimen Koht sawas oh e kak kakehle kitail, kitail pil kak lelepek duwehte Elaisa.
23. Dahme kahrehda kitail ahneki kahrepe mwahu en lelepek oh koapworopwor?
23 Kitail ahneki kahrepe mwahu en lelepek oh koapworopwor. Tamanda me Sohn Sounpapidais pil wiahda doadoahk ehu me duwehte Elaisa mwohn “rahnen Siohwa” wiawi nan pahr 70 C.E. Ki ngehn oh kehl me duwehte Elaisa, Kristian keidi kan pil wiahda doadoahkohte me kohsang rehn Koht nin sampah pwon. Met ni sansal, kin kasalehda me “rahnen Siohwa” me kerendohr.
Iaduwen Komw Pahn Sapeng?
◻ Dahme wiawi pohn nahna Karmel pwen kahrehong aramas akan en kak esehla me Siohwa Koht iei Koht Mehlelo?
◻ Ihs ‘Elaisa me pahn kohdo,’ oh dahme e wiahda?
◻ Iaduwen Kristian keidi kan en rahnpwukat kasalehda me irail pil kin ahneki ngehn duwehte me Elaisa kasalehda?
◻ Dahme kahrehda kitail pil kak lelepek duwehte Elaisa?
[Koakon nan pali 14]
Mehnia Nanleng me Elias Kohla Ia?
IRA ERI usehla ara [Elaisa (Elijah) oh Elisa (Elisha)] koasoi ni ara kohkohla; a iet kuruma kisiniei ehu oh oahs kisiniei kei mwadangete tang nanpwungara oh elipip ehu ahpw wahdahla Elaisa nanleng.”—2 Nanmwarki 2:11.
Ahwpw ia wehwehn lepin lokaia “nanleng” nan iren Paipel wet? Lepin lokaia wet ekei pak kin kadoadoahkong wasahn kousoan ni pali ngehn en Koht oh sapwellime tohnleng kan. (Madiu 6:9; 18:10) “Nanleng” pil kak wehwehki nan wehwe. (Deuderonomi 4:19) Oh Paipel kin doadoahngki lepin kokaia wet en kawehwe nan wehwe, wasa me mehnpihr kan kin pipihrseli oh kisinieng kin ipirekseli—Melkahka 78:26; Madiu 6:26.
Mehnia nanleng me soukohp Elaisa kohdahla ie? Sansal, me e kohdala nan wehwe oh uhd kasaulahng ni wasa tohrohr ehu nin sampah wet. Elaisa mihmihete nan sampah sounpahr kei mwuhr, pwe e ntingihdi ehu kisinlikou ong Nanmwarki Sehoram en wehin Sudah. (2 Kronikel 21:1, 12-15) E sansal me Elaisa sohte kodahla lel wasa me Siohwa Koht kin mie, pwe Sises Krais mwuhr mahsanih: “Oh sohte emen me kohdahla nanleng, ihete me ketidihdo sang nanleng; eri, iei ih Nein-Aramas,” iei ih Sises. (Sohn 3:13) Elen kohdala nanleng me tepin ritidahng aramas soh-unsek kan tepida mwurin pwoulahn oh iasadahn Sises Krais.—Sohn 14:2, 3; Ipru 9:24; 10:19, 20.