Kristian Akan Oh Aramas En Sampah Wet
“Kumwail kanahieng amwail wiewia kan mwohn irail kan me seupwoson, oh isaneki doadoahngki amwail ahnsou mwahu kan.”—KOLOSE 4:5.
1. Dahme Sises mahsanih duwen sapwellime kan oh sampah wet?
NAN kapakap ehu ong Seme nanleng, Sises mahsanih ong sapwellime kan: “Sampah kailongkiniraillahr pwehki irail kaidehn kisehn sampah, duwehte ngehi me kaidehn kisehn sampah.” Oh e kapatahiong: “I sohte peki rehmwi pwe komwi en ketikinirailsang nin sampah, ahpw pwe komwi en ketin perehsang irail Me Suwedo.” (Sohn 17:14, 15) Kristian akan sohte pahn kelepwla mih wasa doh sang tohn sampah teikan—karasepe ieu, mih nan imwen padre kan. Soh, pwe Krais “kadarala irail kohla wasa koaros nin sampah” pwehn wia sapwellime sounkadehde kan “lelohng ni irepen sampah.” (Sohn 17:18; Wiewia 1:8) Ahpw, e peki rehn Koht en apwali irail pwehki Sehdan, “kaunen en sampah wet,” kailongkin irail pwehki mwaren Krais.—Sohn 12:31; Madiu 24:9.
2. (a) Iaduwen Paipel kin doadoahngki lepin lokaia wet “sampah”? (b) Lamalam toupahrek dahieu me Siohwa sapwellimaniki ong tohnsampah akan?
2 Nan Paipel, lepin loakaiao “sampah” (Krihk, koʹsmos) kin kalap wehwehki aramas suwed akan, me kin “mih pahn manaman en Me Suwedo.” (1 Sohn 5:19) Pwehki Kristian akan kin kapwaiada sapwellimen Siohwa koasoandi kan oh kapwaiada kehkehlik en kalohki rongamwahu en Wehin Koht ong sampah wet, ekei pak sampah wet kin kailongki irail. (2 Timoty 3:12; 1 Sohn 3:1, 13) Ahpw, lepin lokaia koʹsmos kin kadoadoahk ong nan iren Paipel kan en wehwehki aramas koaros nin duwen peneinei ehu. Ni ahl wet, Sises mahsanih: “Pwe iei uwen Koht eh ketin loalloale sampah, me e ketikihdohki Sapwellime Iehros, pwe mehmen me kin pwosonla ih en dehr salongala, a en ahneki mour soutuk. Pwe Koht sohte ketin poaronedohng nin sampah Sapwellime Iehros pwe en kadeikada sampah, a pwe en komourala.” (Sohn 3:16,17; 2 Korint 5:19; 1 Sohn 4:14) Eri, edetehn Siohwa kalahdeki irair suwed pwukat me koasoandi en Sehdan kin wia, E kasalehda sapwellime limpoak ong aramas akan sang ni eh kadarodo sapwellime Ohl nin sampah pwen kak kamourala koaros me pahn “wiliakapwala.” (2 Piter 3:9; Lepin Padahk 6:16-19) Kitail anahne alasang kahlemeng mwahu en Siohwa ni eh sapwellimaniki madamadau toupahrek ong tohnsampah akan.
Kahlemeng en Sises
3, 4. (a) Ia madamadau en Sises me pid kaunda sampah wet? (b) Iaduwen Sises kin kilawong aramas en sampah wet?
3 Mwohn Sises pwoula, e padahkiong Pontus Pailet: “Ei wehi, kaidehn kisehn sampah wet.” (Sohn 18:36) Me pahrekihong mahsen pwukat, Sises mwowe soikala Sehdan ni en Sehdan men kihong ih manaman pohn wehi kan en sampah wet, oh e pil sohte mweidong mehn Suhs akan en kihong ih pwukoa en wiahla nanmwarki men. (Luk 4:5-8; Sohn 6:14, 15) Ei, Sises kasalehda limpoak laud ong aramas akan nin sampah wet. Wahnpoaron Madiu ripohtki duwen ehu wiewiahn Sises me kadehde duwen met: “Ni eh kin mahsanihada pokon en aramas akan, e kin kupwureirailla, pwehki ar pwunod akan oh sohte epwelparail, pwe re rasehng sihpw kei me sohte silepahr.” Pwehki limpoak, e kalohkong aramas akan nan ahr kanihmw akan. E padahk ong irail oh kamwahuiala me soumwahu kan. (Madiu 9:36) E pil kin pehmtikihong ong en aramas akan anahn akan ni pali war me kin kohdohng reh pwehn sukuhliki sang ih. Kitail wadek: “Sises eri ketin malipepene sapwellime tohnpadahk ko oh mahsanihong irail, ‘I poakelahr pokon wet, pwe rahnehr siluh me re mihmihki rehi, oh met solahr kanarail kisin mwenge. A I sohte men kadarirailpeseng, nan ar sohte mwenge, pwe re de kohpeseng oh lipwongmasala nanial akan.” (Madiu 15:32) E kin inenen poakepoake irail!
4 Mehn Suhs akan kin lipilipilki mehn Samaria kan, ahpw Sises koasoiong lih en Sameria men ahnsou reirei oh rahn riau e padahk ong aramas akan nan kanihmw en Samaria ehu. (Sohn 4:5-42) Mendahki Koht kadarala Sises rehn “sihpwen wehin Israel ko me salongalahr,” ekei pak Sises kin mwekidki pwoson en aramas akan me kaidehn mehn Suhs akan. (Madiu 8:5-13; 15:21-28) Ei, Sises kasalehda me emen kak “sohte kisehn sampahet” oh ni ahnsowohte kasalehda limpoak ong aramas en sampahet. Kitail pil kin kasalehda soangen limpoak ong aramas akan wasa me kitail kin kousoan ie, doadoahk, de ahnsou kitail kin kohla netinet? Kitail kin nsenohkin ahr anahn akan—kaidehn ahr anahn akan ni pali ngehnte ahpw anahn teikan ma kitail pahn kak sewese irail? Sises wia met, oh sang ni ahl wet, e ritingida ahl ehu en padahkiong aramas akan duwen Wehio. Mehlel, kitail sohte kak wiahda manaman kan duwehte me Sises wiahda. Ahpw, en kasalehda kadek ong mehteikan pahn kak kihsang madamadau en lipilipilki aramas.
Madamadau en Pohl ong Aramas akan “Likin Mwomwohdiso en Kristian”
5, 6. Iaduwen wahnpoaron Pohl sewese mehn Suhs akan me mih “likin mwomwohdiso”?
5 Nan ekei nein wahnpoaron Pohl kisin likou, e koasoi duwen aramas akan me mih “likin mwomwohdiso,” wehwehki irail akan me kaidehn Kristian akan, mehnda ma irail mehn Suhs de mehn Liki. (1 Korint 5:12; 1 Deselonika 4:12; 1 Timoty 3:7) Iaduwen e sewese aramas pwukat? Pohl mahsanih: ‘I wialahr soahng koaros rehn aramas koaros, pwe I en komourirailla.’ (1 Korint 9:20-22) Ni ahnsou e kin lelwohng ehu kahnimw, eh koasoandi en kalohk iei en koasoiong mehn Suhs akan me mih nan kahnimwo. Ni ahl dah e kalohk ong irail? Ni kamantik oh wahu e kihda mehn kadehde kan me poahsoanda pohn Paipel me Mesaia ketier, oh pwoula ni mwomwen tomw ehu, oh iasadaher.—Wiewia 13:5, 14-16, 43; 17:1-3, 10.
6 Ni ahl wet, Pohl koasoiaiong mehn Suhs akan dahme re eseier duwen Kosonnedo oh soukohp akan pwehn kak padahkiong irail duwen Mesaia oh Wehin Koht. Oh e pweida kapwosonla ekei aramas. (Wiewia 14:1; 17:4) Edetehn kaun en mehn Suhs akan uhwong ih, Pohl kasalehda limpoak ong ienge mehn Suhs akan ni ah ntingwong irail: “Eri, riei ko, ia uwen ei ngoangki sang mohngiongi unsek pwe riei mehn Suhs akan en mourla! Ia uwen ei ngidingid oh kin kapakapkin irail rehn Koht! Pwe I kak kadehde duwen arail inenen poadidiong Koht, ahpw sohte kekeid ni pwungen marain mehlel.”—Rom 10:1, 2.
Sewese Irail me Pwoson kan me Kaidehn Mehn Suhs
7. Iaduwen proselyte kan mwekidki rongamwahu me wahnpoaron Pohl kalohki?
7 Proselytes iei aramas akan me kaidehn mehn Suhs ahpw irail wiahla tohnkaudok en pelien lamalam en mehn Suhs oh irail pil sirkumsaisla. Sansal me mie proselyte kan nan Rom, Syrian Antiok, Idiopia, oh Antiok nan Pisidia—oh wasa koaros nan Diaspora en mehn Suhs. (Wiewia 2:8-10; 6:5; 8:27; 13:14, 43; pil kilang Madiu 23:15.) Weksang kaun en mehn Suhs tohto, proselyte kan kaidehn aramas kei me aklapalap, oh re sohte suweiki me irail kohsang Eipraam. (Madiu 3:9; Sohn 8:33) Ahpw, irail kesehlahr ahr koht likamw akan oh ni aktikitik sohpeiong Siohwa, sukuhlikier loalokong sang ih oh sapwellime kosonned akan. Oh re pil ahnekihla koapworopwor en mehn Suhs akan me pid duwen Mesaia. Irail kasalehdahr me re men kawukihla ahr madamadau pwehki pwoson, oh pil tohto rehrail men wiahda wekidek tohto nan ahr mour oh dahme re kin kamehlele oh mwekidki kalohk en wahnpoaron Pohl. (Wiewia 13:42, 43) Ni ahnsou me proselyte men me mahso kin kaudokiong koht likamw akan ahpw wekihong pelien Kristian, e kakehr kadehde mwahu ong mehn Liki teikan me kin kaudokiong koht likamw akan.
8, 9. (a) Likin proselyte kan, soahngen mehn Liki dah kei me perenki rong padahk kan en pelien lamalam en mehn Suhs akan? (b) Iaduwen aramas akan me sohte sirkumsais ahpw kin lemwiki Koht mwekidki rongamwahu?
8 Likin proselyte sirkumsais kan, mie aramas akan me kaidehn mehn Suhs me kin pwungki pelien lamalam en mehn Suhs akan. Tepin aramas me iangala Kristian adaneki Kornelius, oh mendahki ih kaidehn proselyte men, e wia “ohl poadidi men.” (Wiewia 10:2) Professor F. F. Bruce ntingihdi duwen eh madamadau ong pwuhken Wiewia: “Mehn Liki pwukat kin kahdaneki ‘aramas me kin lemwin Koht’; edetehn met kaidehn ahd pwung ehu, e mengei en doadoahngki lepin lokaia wet. Mehn Liki tohto ahnsouwo saikinte men iangala pelien lamalam en mehn Suhs akan ni unsek (kosonned en sirkumsais kin wia mehkot dipikelekel ong aramas), ahpw irail kin pwungki kaudok en mehn Suhs akan ni ahr kin kaudokiong Koht tehmen oh pil koasoandi en tiahk kan en mehn Suhs akan. Ekei rehrail kin iang sarawi kan en mehn Suhs akan oh uhdahn esehla ahr kapakap kan oh padahk kan en iren Paipel kan me re kin rong ni lokaiahn Krihk.”
9 Wahnpoaron Pohl kin tuhwong irail tohto me kin lemwin Koht ni ahnsou me e kalakalohk nan ihmw sarawi kan nan Eisia Mainor oh Krihs. Nan Pisidian Antiok Pohl koasoiong irail kan me pokon wasao nin duwen “ohl akan, Mehn Israel kan, oh koaros me kin lemwinki Koht.” (Wiewia 13:16, 26) Luk ntingihdi me mwurin Pohl kalohk nan ihmw sarawi ni Sapad siluh, “ekei irail [mehn Suhs] ahpw kamehlele oh wiahla [Kristian akan] oh iangala Pohl oh Sailas, pil duwehte lapalahn pwihnen mehn Krihs kei me kin kaudokiong Koht iangahki lih soumas tohto.” (Wiewia 17:4) Ekei mehn Krihs akan me soh-sirkumsais ahpw irail kin lemwin Koht. Mie mehn kadehde me mehn Liki tohto kin kousoan nan kahnimw akan en mehn Suhs akan.
Kalakalohk ong me “Sohpwoson Akan”
10. Iaduwen Pohl kalohk ong mehn Liki kan me sohte ese Iren Paipel kan, oh e imwikihla dah?
10 Nan Nting en Krihk, lepin lokaia “soh-pwoson” kak wehwehki aramas akan me mih likin mwomwohdisohn Kristian. Pali laud en ahnsou e kin wehwehki mehn peiken kan. (Rom 15:31; 1 Korint 14:22, 23; 2 Korint 4:4; 6:14) Nan Athens aramas soh-pwoson tohto kin sukuhl laud nan padahk en mehn Krihk ahpw irail sehse Iren Paipel kan. Met kin kamworusala Pohl en dehr kalohkong irail? Soh. Ahpw e kawukihla eh padahk ong irail. Ni koahiek e kawehwehong irail Iren Paipel kan, ni e sohte wadek sansal sang Nting en Ipru kan, me mehn Adens kan sehse. Ahpw, ni elen loalokong e kasalehong irail ehu irair me duwehpenete nan padahk mehlel en Paipel oh ekei padahk kan en Stoic loalokong kan. Oh e kawehwehong irail padahk en Koht mehlel tehmen ong aramas koaros, Koht menet pahn wia kadeik pwung ki ohl men me matala oh pil iasada. Eri, Pohl ni koasoi kadek kalohki duwen Krais ong mehn Adens kan. Met imwikihla dah? Mendahki pali moron en aramas akan kapailoke ih oh peikasalki, “ekei ahpw kamehlele oh pwosonla; nanpwungarail me pwosonlahr akan, iei emen Daionisius, iei ih kisehn pwihnen Areopakus, oh lih emen ede Damaris, oh pil me kei.”—Wiewia 17:18, 21-34.
11. Soangen kahnimw dah Korint, oh ahn Pohl kalakalohk imwikihla dah?
11 Nan Korint, mehn Suhs tohto kin kousoanla wasao, eri Pohl tepida eh kalohk wasao nan ihmw sarawi kan. Ahpw ni ahnsou me mehn Suhs akan uhwong ih, Pohl uhd kalohkong mehn Liki kan. (Wiewia 18:1-6) Oh ia uwen tohto aramas akan! Kahnihmw en Korint iei kahnimw laud ehu, oh e ahneki pisnes tohto oh soangsoangen aramas tohto, oh kin ndandkihla rehn mehn Krihk oh Rom akan ki ahr wia tiahk suwed akan. Ni mehlel lepin lokaia “Korint” kin wehwehki wia dihpen nenek. Ahpw, mwurin mehn Suhs akan soikala ahn Pohl kalohk, me Krais pwarada mwohn Pohl oh mahsanih: “Pohl, ke dehr masak mehkot, nantihongete omw padapadahk oh dehr peikasal . . . , pwe nei aramas me tohto nan kahnimw wet.” (Wiewia 18:9, 10) Oh e pweidaher, Pohl tepiada ehu mwomwohdiso nan Korint, edetehn ekei tohn mwomwohdiso kan mahso kin memourki mouren “Korint”.—1 Korint 6:9-11.
Komourala “Aramas Koaros” Rahnwet
12, 13. (a) Ni ahl dahieu atail wasahn kalohk nan rahn pwukat kin duwehte ni ansoun Pohl? (b) Lamalam dahieu kitail en kasalehda nan wasahn kalohk kan me pelien lamalam en Kristendom kan kin mihmi ie sangete mahs de wasa me aramas tohto kin sohlahr pwungki pelien lamalam akan?
12 Rahnwet, duwehte nan tepin centuri, “Koht ketin kasalehda sapwellime kalahngan pwe en komourala aramas koaros.” (Taitus 2:11) Wahsahn kalohk ong kalohki rongamwahu kin kihpehdi sahpw akan koaros oh pali laud en deke kan. Oh duwehte ni ansoun Pohl, kitail kin tuhwong soahngen “aramas koaros”. Karasepe ieu, ekei rehtail kin kalohk nan sahpw akan me pelien lamalam akan en Kristendom wiadahier ahr ihmw sarawi kan erein sounpahr epwiki kei. Duwehte mehn Suhs nan keieun senturi, ahr tohn mwomwohdiso kan ele mwein poadidiong tiahk en pelien lamalam akan. Ahpw, kitail perenki rapahki aramas akan me ahneki mongiong mwakelekel oh sewese irail sohte lipilipil ia uwen laud irail ese Pwuhk Sarawi. Kitail sohte kin mwamwahleki irail edetehn ahr kaun en pelien lamalam akan kin ekei pak uhwong de kaloke kitail. Ahpw, kitail pohnese me ekei rehrail mwein kin “poadidiong Koht” ahpw sohte ahneki loalokong pwung. Duwehte Sises oh Pohl, kitail kin kasalehda limpoak mehlel ong aramas akan, oh kitail ahneki koapworopwor laud me irail pahn kamourala.—Rom 10:2.
13 Ansoun kalohk, tohto rehtail kin tuhwong aramas akan me sohte pwungki pelien lamalam akan. Ahpw, mwein ekei aramas pwukat kin lemwin Koht, kamelele Koht oh song en memourki mour mwahu. Nan dih suwed wet me sohte kin kamehlele Koht, kitail soh perenki tuhwong aramas akan me kin ekis kamehlele Koht? Kitail soh kaskasik en kahrehirailong kaudok ehu me sohte mwalaun oh sohte likamw?—Pilipai 2:15.
14, 15. Iaduwen wasahn kalohk laud ehu ong kalohki rongamwahu miehla?
14 Nan ah karasaras en uhk, Sises kohpadahr me pahn mie wasahn kalohk laud ehu. (Madiu 13:47-49) The Watchtower (lokaiahn wai) en June 15, 1992, pali 20 kawehwe karasaras wet: “Daulih senturi kei, tohn Kristendom kan kin ahneki pwukoah kesempwal en kawehwe, pwurehng ntingih sapahl, oh kihseli Mahsen en Koht. Mwuri, mwomwohdiso kan wiawihda oh utungada pwihn en Paipel kan [Bible societies], me kawehwehda Pwuhk Sarawi ni lokaia kan nan sahpw doh kan. Re pil kadarala misineri doakte kan oh sounpadahk kan, oh irail uhd kahrehong aramas akan en wiahla Kristian likamw akan. Doadoahk wet kin kihpene aramas tohto me duwehte mwahmw sakanakan akan, me sohte kenikenla rehn Koht. Ahpw, arail doadoahk kasalehong aramas rar kei me sohte iang Kristian duwen Paipel oh mwomw en Kristian mendahki e saminlahr.”
15 Ahn Kristendom doadoahk en laidi aramas pweida mwahu nan sahpw en South America, Aprika, oh ekei deke kan. Nan atail ahnsou, aramas tohto me opampap me diarekda nan wasa pwukat, oh kitail kak pousehlahte pweida mwahu ma kitail ahneki lamalam en pweida, oh kasalehda limpoak ong aramas opampap pwukat, nin duwen Pohl me kasalehong mehn Suhs proselyte akan. Pil me anahne atail sawas, iei aramas rar kei me kitail kak kahdanekihla irail “aramas me kin poakepoake” Sounkadehdehn Siohwa kan. Aramas pwukat kin ahnsou koaros perenki kasamwo kitail. Ekei kin onopki Paipel rehtail oh pil iang atail mihding kan, keieu, atail Katamanpen Kamatalahn Krais. Aramas pwukat sohte kin wia atail wasahn kalohk laud ehu ong kalohki rongamwahu en Wehio?
16, 17. (a) Soangen aramas dah kei kitail kin tuhwong ansoun kalohki rongamwahu? (b) Iaduwen kitail kak alasang Pohl en kalohk ong soangsoangen aramas tohto?
16 Pil ehu, ia atail madamadau ong irail akan me sohte iang tiahk en Kristendom kan—edetehn kitail kin tuhwong irail nan sapwarail akan de nan sahpw en wai kan? Oh iaduwen aramas rar kan me sohte kamehlele pelien lamalam akan oh emen me sohte kamehlele me mie Koht de emen me ahneki madamadau me sohte emen me ese me mie Koht de soh? Oh pil, iaduwen irail akan me uhdahn kamehlele madamadau de loalokong en ni ahnsouwet me kin wiahda pwuhk kan me diarekda nan sidowa kan me kin netikihla pwuhk kan? E konehng kitail en pohnsehsehla aramas pwukat de ahneki madamadau me aramas pwukat sohte kak kamourala? Soh, ma kitail kin alasang kahlemeng en wahnpoaron Pohl.
17 Ni ahnsou Pohl kalohk nan Adens, e sohte lohdi pahn lidip en aramas akan en akamaiki duwen loalokong en aramas akan. Ahpw, e kawukihla eh padahk kan ong padahk me pahn konehng aramas akan me e kin koasoiong, oh kawehwehda padahk mehlel kan en Paipel ni ahl me sansal oh pwung. Duwehte kitail, kitail sohte anahne en semani padahk en pelien lamalam akan de loalokong en aramas akan me kitail kin koasoiong. Ahpw, atail padahk kan kin pweida, pwehki kitail kin kawukihla atail padahk kan, “wialahr soahng koaros rehn aramas koaros.” (1 Korint 9:22) Pohl ntingihdi kisinlikou wet ong Kristian akan nan Kolose: “Kumwail kanahieng amwail wiewia kan mwohn irail kan me seupwoson, oh isaneki doadoahngki amwail ahnsou mwahu kan. Amwail koasoi mwohn aramas en katapan oh kansenamwahu; oh kumwail uhdahn pahn ese duwen amwail pahn sapeng koaros ni pwung.”—Kolose 4:5, 6.
18. Pwukoah dahieu kitail ahneki, oh dahme kitail en dehr manokehla?
18 Duwehte Sises oh wahnporon Pohl, kitail en kasalehda limpoak ong aramas koaros. Keieu, kitail en nantiong padahkiong mehteikan duwen rongamwahu en Wehio. Ni pali teio, dehr manokehla dahme Sises mahsanih duwen sapwellime tohnpadahk kan: “Kaidehn irail kisehn sampah.” (Sohn 17:16) Artikel en mwuri pahn kawehwehong kitail ia wehwehn mahsen wet.
Kousapahl
◻ Kawehwe sapwellimen Sises madamadau toupahrek me pid duwen sampah.
◻ Iaduwen wahnpoaron Pohl kalohkong mehn Suhs akan oh proselyte akan?
◻ Iaduwen Pohl koasoiong aramas akan me kin lemwin Koht oh irail me seupwoson akan?
◻ Iaduwen kitail kak “wiahla soahng koaros rehn aramas koaros” ni atail pahn wia atail doadoahk en kalohk?
[Kilel kan nan pali 22]
Ki wiewia kadek kan ong mehn mparail kan, Kristian akan kak kihsang madamadau en lipilipilki aramas