Siohwa Iei Koht en Inou kan
“I pahn wiahda inou kapw ehu ong mehn Israel oh Suda.”—SEREMAIA 31:31.
1, 2. (a) Kasarawih dahieu Sises tepiada ni pwong en Nisan 14, 33 C.E.? (b) Inou dahieu Sises mahsanih me pid ah pwoula?
NI PWOHNG en Nisan 14, 33 C.E., Sises kasarawih Pasopa rehn sapwellime wahnpoaron 12 ko. Pwehki e ese me met pahn wia kaimwseklahn sapwellime sak rehrail oh me e pahn ahnsou keren kamakamla rehn ah imwintihti kan, Sises eri isanekihla ahnsou mwahu en kawehwehiong sapwellime tohnpadahk keren kan ire kesempwal tohto.—Sohn 13:1–17:26.
2 Ih met ahnsouwo me, mwurin Sudas Iskariot kohkohla, Sises tepiada kasarawih tehieu me pahn wiawi pak ehu pahr koaros me kohwohng Kristian kan—Katamanpen sapwellime pwoula. Paipel mahsanih: “Pil nindoken ar konokonot, Sises ketikihda pilawa ieu oh kapingkalahnganki, pilitikihpeseng, e ahpw ketikihong sapwellime tohnpadahk ko, mahsanih, ‘Kumwail iang ale oh tungoale; iei werei met.’ E ahpw pil ketikihda delen wain ehu oh kapingkalahnganki, oh ketikihong sapwellime tohnpadahk ko, mahsanih, ‘Kumwail koaros iang tungoale; pwe ntahi met, ntahn inouwo, me pahn kepwilpwildi pwe en lapwahda dipen aramas tohto.’” (Madiu 26:26-28) Sapwellimen Sises werek kan pahn katamanda sapwellime pwoula ni ahl ehu me mengei, oh wahu. Oh Sises kin koasoakoasoia duwen inou ehu me pid ah matala. Nan Rongamwahu en Luk, e kin adaneki “inou kapw.”—Luk 22:20.
3. Peidek dah kei duwen inou kapw me pwarada?
3 Dahkot inou kapwo? Ma e wia inou kapw ehu, met kin wehwehki me mie inou mering ehu? Mie inou teikan me kin pid inou wet? Peidek pwukat me kesempwal pwehki Sises mahsanih me ntahn inouwo pahn kapwilpwildi “pwe en lapwahda dipen aramas tohto.” Kitail koaros anahne soahngen mahk wet.—Rom 3:23.
Inou Ehu Rehn Eipraam
4. Inoun mahs dahieu sewese kitail en wehwehkihla inou kapw?
4 Pwehn wehwehkihla dahkot inou kapwo, kitail anahne pwurala mpen sounpar 2,000 mwohn en Sises kalohk pohn sampah lau lel ahnsou me Tera oh ah peneinei—iangahki Eipram (mwuri, Eipraam) oh en Eipram pwoud Sarai (mwuri, Sara)—sapal reirei sang sahpw kepwehpwe Ur en Kaldea kohla Aran ni paliepeng en Mesopotamia. Re mihmi wasao lau Tara mehla. Eri, sang ni kaweid en Siohwa, Eipraam me mahki sounpar 75 kotehla Pillap Iupreitis oh seiloklahng ni palieir en palikapi ong ni sapwen Kenan pwehn mourki mouren koukousoan nan impwal kan. (Senesis 11:31–12:1, 4, 5; Wiewia 7:2-5) Ahnsouwo iei nan pahr 1943 B.C.E. Nin doken Eipraam kin mihmihte nan Aran, Siohwa mahsanihong ih: “I pahn kihong uhk kadaudok ngedehrie, me pahn wiahla wehi lapalap ehu. I pahn kapaiaiukada oh kalinganahla edomw pwe en wiahla mehn kapai. I pahn kapaiada irail kan me kin kapaiaukada. Ahpw I pahn keriahla irail kan me kin keriaiukala. Wehi koaros en sampah pahn peki rehi I en kapaiairailda duwehte ei kapaiaiukadahr.” Mwuhr, mwurin Eipraam kotehla Kenan, Siohwa kapatahiong: “Ih sahpwet me I pahn kihong kadaudokomw kan.”—Senesis 12:2, 3, 7.
5. Sapwellimen Siohwa inou ong Eipraam kin doakedoake mehnia kokohp en poadoapoad?
5 Inou me wiawihong Eipraam kin doakedoake pil ehu inou kan en Siohwa. Mehlel, e karehong Eipraam en wiahla ehu mehn kapir nan poadoapoad en aramas, ehu mehn kadoakepene pweidahn kohkohp me tepin keleledi. Mwurin Adam oh Ihp dipada nan mwetuwel en Ihden, Siohwa kadeikada ira koaros, oh ni ahnsouwohte, e padahkihong Sehdan me pitihdi Ihp, mahsanih: “Kowe oh liho pahn kin imwintihtipene; nein liho oh pil nomw kan pahn pil kin imwintihtipene kohkohlahte. Aramas akan pahn sok pohn moangomwen pwe en kamwutepene; oh ke pahn ke keimwen neh.” (Senesis 3:15) Sapwellimen Siohwa inou ong Eipraam kasalehda me Kadaudoko me doadoahk en Sehdan pahn kauwehla pahn pwarada sang ni lain en Eipraam.
6. (a) Sang rehn ihs me sapwellimen Siohwa inou ong Eipraam pahn pweida? (b) Dahkot inoun Eipraam?
6 Pwehki inoun Siohwa kin doakedoake kadaudok men, Eipraam anahne nainekihda emen pwutak me pahn kaipwihdi Kadaudoko. Ahpw ih oh Sara malahr oh sohte neira seri. Eri, ikmwuri, Siohwa kapaiada ira, oh ki manaman kapwurehdo ara kehl en kak wiahda seri, oh Sara neitikihong Eipraam pwutak emen, Aisak, oh ihme met kin kolokolte inou en kadaudoko. (Senesis 17:14-17; 21:1-7) Sounpahr kei mwuri, mwurin e kasonge en Eipraam pwoson—lau pil lel en Eipraam men meirongkihla nah pwutak kompoako, Aisak—Siohwa pwurehng kapwurehiong ah inou ong Eipraam: “I inoukihong uhk me I pahn kangederehla kadaudokomw kan duwehte ngeder en usu kan en pahnlahng de ngeder en pihk kan pohn oaroahr kan. Kadaudokomw kan pahn kalowehdi ar imwintihti kan. Wehi koaros pahn peki I en kapaiairailda nin duwen ei kapaiadahr kadaudokomw kan-pwehki omw kapwaiadahr ei mahseno.” (Senesis 22:15-18) Inou kapatapat wet kin kalap adaneki inoun Eipraam, oh inou kapwo mwuri kin doakedoake met.
7. Iaduwen kadaudok en Eipraam kan tepiada tohtohla, oh irair dah kei karehong irail en kousoanla nan Isip?
7 Kedekedeo, Aisak nainekihda pwutak mpwer ehu, Isau oh Seikop. Siohwa pilada Seikop en wiahla pahpahn Kadaudok Inoudao. (Senesis 28:10-15; Rom 9:10-13) Seikop nainekihda pwutak 12. E sansal me met iei ahnsou me kadaudok en Eipraam pahn tepiada tohtohla. Ni ahnsou me nain Seikop pwutak kan laudla, oh me tohto rehrail ahneki pein arail peneinei, lehk en mwenge ehu karehong irail en kosoudilahng Isip wasa me, sang ni ngehnin Koht, nein Seikop pwutako Sosep kaunopada ahlo. (Senesis 45:5-13; 46:26, 27) Mwurin sounpar kei, lehko nan Kenan uhdi. Ahpw en Seikop peneinei mihmihte nan Isip—nin tepio nin duwen me lukedo kei ahpw mwuri nin duwen lidu kei. Ahpw nan pahr 1513 B.C.E., sounpar 430 mwurin Eipraam kotehla Iupreitis, Moses kak kahluwahsang nan Isip kadaudok en Seikop kan oh kasaledekirailla. (Eksodus 1:8-14; 12:40, 41; Kalesia 3:16, 17) Siohwa ahnsou wet kak tehk ni ahl tohrohr ehu sapwellime inou ong Eipraam.—Eksodus 2:24; 6:2-5.
“Inou Mering”
8. Dahme Siohwa wiahiong kadaudok en Seikop kan ni Sainai, oh iaduwen met kin pidada inoun Eipraam?
8 Ni ahnsou me Seikop oh nah pwutak kan kosoula nan Isip, arail peneinei kin audaudkihte ih, oh nah pwutak kan oh nah serepein ko, oh neirail seri kan, ahpw ni ahnsou me kadaudokarail kan mweselsang Isip, re wiahla pokon kalaimwun en keinek tohto. (Eksodus 1:5-7; 12:37,38)) Mwohn Siohwa wahdohng irail nan Kenan, e kahluwairaillahng ni palieir ong ni utupen nahnao me adaneki Orep (de Sainai) nan Arapia. E wiahda inou ehu rehrail wasao. Inou wet adaneki “inou mering” ni ah kin parekiohng “inou kapw.” (2 Korint 3:14) Pwehki inou meringo, Siohwa apwalihala ni ahl en karasaras ehu pweidahn sapwellime inou ong Eipraam.
9. (a) Soahng pahieu dahieu me Siohwa inoukihda sang ni inoun Eipraam? (b) Kapai laud dah teikan me sapwellimen Siohwa inou ong Israel ritingada, oh pwe ren kak paiekihda met, dahme re anahne wia?
9 Siohwa kawehwehiong Israel kosonned kan me pidada inou wet: “Eri, ma kumwail pahn peikiong ie oh dadaur ei inou, kumwail pahn wiahla nei aramas kesempwal. Tohn sampah pwon uhdahn nei, ahpw kumwail me pahn wiahla nei aramas pilipil. Kumwail eri pahn wiahla wehi ehu me pahn papah ie nin duwen samworo, pwihnen aramas ehu me kasarawihong iehte.” (Eksodus 19:5, 6) Siohwa ketin inoukihda me kadaudok en Eipraamo pahn (1) wiahla wehi laud ehu, (2) pahn kana powehdi arail imwintihti kan, (3) sapwenikihla sapwen Kenan, oh (4) pahn wiahla elen kapaiada wehi kan. Ahnsou wet e kasalehda me pein irail pahn sohsohkihla kapai pwukat nin duwen sapwellime aramas pilipil kei, Israel, “wehi samworo oh wehi sarawi,” ma irail peikiong sapwellime kehkehlik kan. Mehn Israel pwungki pedolong ong nan inou wet? Re wiahkinteieu sapeng: “Se pahn kapwaiada mehkoaros me Kauno (Siohwa) ketin mahsanih.”—Eksodus 19:8.
10. Iaduwen Siohwa koasoanehdi mehn Israel kan ong nan wehi ehu, oh dahme e kupwurki ren wia?
10 Ihme karehda, Siohwa ketin koasoanehdi mehn Israel kan ong ni wehi ehu. E ketikihong irail kosonned kan me kin kaweidih kaudek oh mour en tohnwehio. E pil ketikihda impwal sarawi ehu (mwuri, tehnpas sarawi ehu nan Serusalem) oh pil iangahki koasoandi en samworo ehu pwe ren papah sarawi nan impwal sarawio. Kolokolte inouwo kin wehwehki peikiong kosonned en Siohwa oh, keieu, kaudekiong ih kelepw. Keieun Kosonned Eisek ko me kin wia poahsoan en kosonned ko iei: “Ngehi me Kauno (Siohwa), amwail Koht, me kahluweikumwaildo sang nan wehin Isip, wasa me kumwail kaliduhla ie. Kumwail sohte pahn ahneki emen koht tohrohr mwohi.”—Eksodus 20:2, 3.
Kapai Kan Sang Inoun Kosonned
11, 12. Ni ahl dahkei inou kan nan inou mering kin pweida ong mehn Israel kan?
11 Inou kan nan inoun kosonned pweida rehn mehn Israel kan? Israel wiahla “wehi sarawi ehu”? Nin duwen kadaudok kan en Adam, mehn Israel kan dihp. (Rom 5:12) Ahpw, pahn Kosonnedo, meirong kan kin wiawihda pwehn pwaindi diparail kan. Me pid meirong kan me kin wiawihda ni Rahn en Tomw pahr koaros, Siohwa mahsanih: “Nin rahno tiahk sarawien kamwakel pahn wiawi pwehn kamwakele sang irail diparail kan koaros, pwe re en mwakelekel ni ahnsou en kaudok.” (Lipai 16:30) Ihme karehda, ni ahnsou me e lelepek peik, Israel kin wia wehi sarawi ehu me mwakelekelda ong kaudok en Siohwa. Ahpw irair mwakelekel wet kin poahsoanda pohn arail peikiong Kosonnedo oh kaukaule kihda meirong kan.
12 Israel wiahla “wehi samworo ehu”? Sangete nin tepio, e wia wehi ehu, oh Siohwa me wia Nanmwarki nanleng. (Aiseia 33:22) Pil ehu, inoun Kosonned kin oarepene koasoandi kan ong kaundahn aramas, ihme mwuhr wiliepen Siohwa kan kin wie kakaun sang nan Serusalem. (Deuderonomi 17:14-18) Ahpw Israel kin wia wehi samworo ehu? Eri, mie ah koasoandi en samworo me kin wia papah sarawi nan impwal sarawio. Impwal sarawio (mwuhr, iei tehnpas sarawio) kin wia poahsoan en kaudok mwakelekel ong mehn Israel kan oh pil ong irail kan me kaidehn mehn Israel. Wehio kelehpw me kin wia elen kasalehda padahk mehlel ong tohnsampah. (2 Kronikel 6:32, 33; Rom 3:1, 2) Mehn Israel lelepek kan koaros, kaidehn samoroun Lipai kante, kin wia “sounkadehdehn” Siohwa. Israel iei sapwellimen Siohwa “ladu,” me wiawihda pwehn ‘kapikapinga ih.’ (Aiseia 43:10, 21) Mehn liki karakarahk tohto kin kilang sapwellimen Siohwa manaman me e kin wiahiong sapwellime aramas kan oh re kin perenkihda kaudok mwakelekel. Re kin wiahla proselyte kan de re kin wekiong lamalam en mehn Suhs. (Sosua 2:9-13) Ahpw keinek ehute me uhdahn papah nin duwen samworo keidi kan.
Proselyte kan nan Israel
13, 14. (a) Dahme karehda kitail kak ndahki me mehn liki kan me wekiong lamalam en mehn Suhs sohte kin iang mih nan inoun Kosonnedo? (b) Iaduwen mehn liki kan me wekiong lamalam en mehn Suhs mihla pahn inoun Kosonnedo?
13 Ia irair en soahngen mehn liki kan me wekiong lamalam en mehn Suhs? Ni ahnsou me Siohwa wiahda sapwellime inou, e wiahiongete mehn Israel kan; mendahki irail ko “pokon en ekei aramas,” mih wasao, re sohte iang mih nan inouwo. (Eksodus 12:38; 19:3, 7, 8) Neirail mesenih kan sohte iang ntingdi ni ahnsou me pweinen tomw en mesenih kan en mehn Israel wadawadi. (Nempe 3:44-51) Sounpar tohto mwuri ni ahnsou me sapwen Kenan kin nehnehpeseng nanpwungen keinek kan en Israel, sohte mehkot me nehnehiong me pwoson liki kan. (Senesis 12:7; Sosua 13:1-14) Dahme kahrehda? Pwehki inoun Kosonned sohte wiawihda ong mehn liki me wekiong lamalam en mehn Suhs. Ahpw ohl en mehn liki pwukat me wekiong lamalam en mehn Suhs kin sirkumsaisla pwehn peikiong Kosonnedo. Re kin kapwaiada ah kosonned kan, oh re kin paiekihda dahme e ketkihda. Irail koaros mehn liki kan me wekiong lamalam en mehn Suhs oh iangahki mehn Israel kan kin mihla pahn Inoun Kosonnedo.—Eksodus 12:48, 49; Nempe 15:14-16; Rom 3:19.
14 Karasepe ehu, ma proselyte men (mehn liki pwoson men) kin sapwungala oh kemehla aramas men, e kak, duwehte mehn Israel men, tangalahng kahnimw en ruk. (Nempe 35:15, 22-25; Sosua 20:9) Ni Rahn en Tomw meirong ehu kin wiawihda pwehn pwaindi “dipen mehn Israel kan koaros.” Nin duwen kisehn mwomwohdiso, mehn liki pwoson kan kin iang pidada mwekid pwukat oh meirong kin wiawihda pwehn pwaindi diparail kan. (Lipai 16:7-10, 15, 17, 29; Deuderonomi 23:7, 8) Mehn liki kan me wekiong lamalam en mehn Suhs kin werekiong laud mehn Israel kan pahn Kosonnedo me karehda ni Pendekos 33 C.E. ni ahnsou me keieun ‘kih en wehio’ kin kadoadoahk pwehki mehn Suhs kan, mehn liki pwoson pwukat kin pil iang paiekihda. Pwehki met, “Nikolaus sang Andiok, mehn liki men ih me wekiongehr lamalam en mehn Suhs mahso,” wiahla Kristian men oh iangala kisehn “ohl koahiek isimen” me pilipilda pwehn apwalih anahn en mwomwohdisohn Serusalem.—Madiu 16:19; Wiewia 2:5-10; 6:3-6; 8:26-39.
Siohwa Kapaiada Kadaudok en Eipraam
15, 16. Iaduwen inoun Siohwa ong Eipraam pweida pahn inoun Kosonned?
15 Ki kadaudok en Eipraam kan me koasoansoandi ong nin duwen wehi ehu pahn Kosonnedo, Siohwa kapaiairailda nin duwen me e ketin inoukihong Eipraam. Nan pahr 1473 B.C.E., Sosua, me uhd wiliandi Moses, kahluwa mehn Israel kan ong nan sapwen Kenan. Nehnehpeseng en sahpwo me wiawi mwuhr nanpwungen keinek kan kin kapwaiada sapwellimen Siohwa inou en ketikihong kadaudok en Eipraam sahpwo. Ni ahnsou me Israel kin lelepek, Siohwa kin kapwaiada sapwellime inou en ketikihong irail kana powehdi arail imwintihti kan. Met kin keieu mehlel erein kaundahn Nanmwarki Depit. Ni mwein nein Solomon pwutak Solomon, ire kesiluh en inoun Eipraam kin pweida. “Aramas en Suda oh Israel uhdahn tohto duwehte pihk en oaroahr; re kin mwengemwenge oh niminim sakau, oh pereperen.”—1 Nanmwarki 4:20.
16 Ahpw, iaduwen wehi kan pahn kapaiada pein irail ki Israel, kadaudok en Eipraam? Duwen me sansalehr mwowe, Israel iei sapwellimen Siohwa aramas tohrohr kan, wiliepe kan nanpwungen wehi teikan. Mwohnte Israel pedolong nan sapwen Kenan, Moses mahsanih: “Kumwail wehi kan, kumwail en kapinga sapwellimen Kauno (Siohwa) aramas kan.” (Deuderonomi 32:43) Mehn liki tohto peikiong. “Pokon en ekei aramas” idawehnlaiehr mehn Israel kan sang nan Isip, oh kadehdehiehr sapwellimen Siohwa manaman nan sapwtehn, oh rong en Moses luk me ren peren. (Eksodus 12:37, 38) Mwuri, mehn Mohap Rud pwoudkihda mehn Israelo Pohas oh wiahla nohno kahlap en Mesaia. (Rud 4:13-22) Mehn Kenito Sonadap oh kadaudoke kan oh mehn Idiopia Epedmelek kin katohreirailla pwehn weksang mehteikan ni arail kin peikiong kosonned pwung kan ni ahnsou me pwilidak en mehn Israel tohto kin salelepek. (2 Nanmwarki 10:15-17; Seremaia 35:1-19; 38:7-13) Pahn kaundahn mehn Persia kan, mehn liki tohto wiahla proselyte kan de wekiong lamalam en mehn Suhs oh iang mehn Israel kan peiong ahr imwintihti kan.—Esther 8:17, footnote.
Inou Kapw Ehu Anahn
17. (a) Dahme karehda Siohwa soikala wehin Israel ni paliepeng oh palieir? (b) Dahme kahluwahlahng soikala douluhl en mehn Suhs kan?
17 Mendahki met, pwehn ale pweida unsek en inou en Koht, sapwellimen Koht wehi tohrohr anahne en lelepek. Ahpw e sohte lelepek. Mehlel, mie mehn Israel kan me uhdahn pwoson. (Ipru 11:32–12:1) Mendahki met, pak tohto wehio kin soupeilahng koht likamw kan, pwe re kin kasikasik en paiekihda ni paliwar. (Seremaia 34:8-16; 44:15-18) Ekei irail kin doadoahngki sapwung Kosonnedo de re kin pohnsowehla. (Nehmaia 5:1-5; Aiseia 59:2-8; Malakai 1:12-14) Mwurin mehlahn Solomon, Israel nehnehpeseng ong ni wehin paliepeng oh palieir. Ni ahnsou me wehio paliepeng uhdahn suwedla, Siohwa pakairki: “Kumwail samworo kan sohte men pohnese ie oh soikala ei padahk. Ihme karehda ei soingkumwailla oh sohte pohnese noumwail pwutak kan pwe re dehr wiahla ei samworo.” (Oseia 4:6) Wehio ni palieir pil ale kalokeparail laud pwehki e kin kahmahmkihla inouwo. (Seremaia 5:29-31) Ni ahnsou me mehn Suhs kan soikala Sises nin duwen Mesaia, Siohwa pil soikala irail. (Wiewia 3:13-15; Rom 9:31–10:4) Ikmwuri, Siohwa wiahda koasoandi kapw ehu pwehn apwalihki pweida douluhl en inoun Eipraam.—Rom 3:20.
18, 19. Koasoandi kapw dahieu me Siohwa wiahda pwe inoun Eipraam en kak pweida ni ahl unsek ehu?
18 Koasoandi kapw iei inou kapw. Siohwa ketin kohpada duwen met ni ah mahsanih: “Ahnsou ehu pahn kohdo me I pahn wiahda inou kapw ehu ong mehn Israel oh Suda. . . Inou kapw me I pahn wiahiong mehn Israel pahn duwe met: I pahn kihdi ei kosonned nan kapehdirail kan oh ntingihediong nan mohngiongirail kan. I pahn wiahla ar Koht, oh re pahn wiahla nei aramas.”—Seremaia 31:31-33.
19 Iei met inou kapw me Sises mahsanih duwe ni Nisan 14, 33 C.E. Ni ahnsouwo, e kasalehda me inouwo me inoupe wiawihda pahn nektehn wiawihda nanpwungen sapwellime tohnpadahk kan oh Siohwa, me Sises pahn wia sounkadokepene. (1 Korint 11:25; 1 Timoty 2:5; Ipru 12:24) Sang ni inou kapw wet, sapwellimen Siohwa inou ong Eipraam pahn pweida lingan oh poatopoat, nin duwen me kitail pahn kilang nan artikel en mwuhr.
Komw Kak Kawehwe?
◻ Dahme Siohwa ketin inoukihda nan inoun Eipraam?
◻ Iaduwen Siohwa apwalihong Israel en uduk pweidahn inoun Eipraam?
◻ Iaduwen mehn liki kan me wekiong lamalam en mehn Suhs paiekihda inou mering?
◻ Dahme karehda inou kapw ehu anahn?
[Kilel nan pali 17]
Sang ni inoun Kosonned, Siohwa apwaliala ni karasaras pweidahn inoun Eipraam