Kalekekinuhk Irair En Seupwoson
“Riei Kristian kan, kumwail mwasahn pwe emen kumwail dehr nan kapehd suwedla oh seupwosonla, oh kahrehda eh pahn sohpeisang Koht ieias.”—IPRU 3:12.
1. Mehnia ire mehlel kamasepwehk me Pohl mahsanihong Kristian mehn Ipru kan me kitail en tehk?
IA uwen met wia madamadau kamasepwehk ehu—me aramas kan me mahso kin paiekihda arail ahneki nanpwung mwahu ehu rehn Siohwa kakete kekeirada “kapehd suwed” oh ‘sohpeisang Koht ieiaso’! Oh ia uwen met wia mahsen en kaweid me kehlail! Mahsen pwukat en wahnpoaron Pohl kin wiawihong, kaidehn ong me seupwoson kan, ahpw ong aramas kan me inoukihong Siohwa arail mour oh inou me re wiahdahr poahsoanda pohn pwoson meirong tomw en Sises Krais.
2. Peidek dah kei me kitail anahne tehkpene?
2 Iaduwen aramas emen me ahneki soahngen pai en irair en ngehn wet kakete kekeirada “kapehd suwedla oh seupwoson”? Mehlel, iaduwen emen me songehr limpoak en Koht oh sapwellime kadek kalahngan kak pein nsenkihda oh sohpeisang reh? Oh met kak wiawihong kitail? Madamadau pwukat me loal, oh e konehng kitail en kilang kahrepen kaweid wet.—1 Korint 10:11.
Dahme Kahrehda Soahngen Kaweid Kehlail Wet?
3. Kasansalehda irair kan me kin wia kahpwal ong Kristian kan nan tepin pahr nan Serusalem oh likin Serusalem.
3 Pohl ntingihdi nah kisinlikou ong Kristian en Ipru kan nan Sudia nan pahr 61 C.E. Emen sounpoadoapoad kasalehda me met iei ahnsou me “solahr popohl de meleilei ong ohl akan me kin tetehk wasa, oh mehlel, nan kahnimw en Serusalem de wasa teikan nan sahpwo pwon.” E wia ahnsoun kauwehla kosonned oh tiahk lemei, me kohsang doalpenen lemei en sounpei en mehn Rom kan oh kommwad en irail pwihn en mehn Suhs me adaneki Zealot me kin uhwong mehn Rom akan, oh wiewia mwersuwed en lipirap kan me kin isankihla ahnsoun pingiping wet. Mehpwukat koaros kin kahrehda kahpwal ong Kristian kan, me kin songosong endehr iang pidada nan soahngen irair pwukat. (1 Timoty 2:1, 2) Ni mehlel, pwehki Kristian kan sohte kin poupali, ekei aramas kin kilangwohng irail me dene re sohte kin men patohng aramas, oh dene re pil kin uhwong koasoandi en aramas. Wiekau kin kalapw wiawihong Kristian kan, oh pein irail kin lelohng apwal.—Ipru 10:32-34.
4. Kapwunod en irair en pelien lamalam dahieu me Kristian mehn Ipru kan mihla pahn?
4 Kristian mehn Ipru kan kin pil mihla pahn kapwunod en pelien lamalam. Ngoang en sapwellimen Sises tohnpadahk lelepek kan oh iangahki kekeirada laud en mwomwohdisohn Kristian kin kahrehda mehn Suhs kan en peirinki oh lingeringerki met—keieu arail kaun en lamalam akan. Re kin wia soahng koaros pwehn kauwe oh kaloke irail kan me kin idawehn Sises Krais.a (Wiewia 6:8-14; 21:27-30; 23:12, 13; 24:1-9) Mendahki ma ekei Kristian sohte kin uhdahn ale kalokparail, ahpw mehn Suhs akan kin pohnsehse irail oh kapailoke irail. Mehn Suhs kan kin kailongki pelien Kristian me dene e wia kaudok ehu me ahpwtehn wiawihda me sohte lingan duwehte pelien lamalam en mehn Suhs, pwehki sohte ahr imwen kaudok, oh sohte ahr koasoandi en samworo, oh sohte ahr kamadipw sarawi kan, oh sohte ahr tiahk en meirong kan, oh soahng teikan. Pil arail kaun, Sises, kamakamala pwehki mehn Suhs kan kin wiahki me ih aramas mwersuwed men. Pwehn kak wia arail kaudok, Kristian kan anahne ahneki pwoson, eimah, oh kanengamah.
5. Dahme kahrehda e kesempwal ong Kristian kan nan Sudia en pepehdte ni pali ngehn?
5 Mwohn mehkoaros, Kristian mehn Ipru kan nan Sudia kin momour nan ahnsou apwal ehu nan poadoapoad en wehio. Soahng tohto me arail Kaun, Sises Krais, mahsanih me pahn wia kilel en imwin koasoandi en mehn Suhs tepiadahr wiawi. Imwio sohte doh. Pwehn pitsang, Kristian kan anahne en pepehd ni pali ngehn oh onopadahngehr en ‘tangalahng pohn nahna kan.’ (Madiu 24:6, 15, 16) Re pahn ahneki pwoson oh kehl en pali ngehn me anahn pwehn mwadang mwekidiki dahme Sises kaweidkin irail? E mwomwen me mie ekei me kin peikasal.
6. Dahme Kristian kan nan Sudia anahne ni karuwaru?
6 Erein imwin pahro mwohn ohlahn koasoandi en mehn Suhs, e sansal me Kristian mehn Ipru kan kin mihla pahn kapwunod laud sang nan mwomwohdiso oh likin mwomwohdiso. Re anahne kangoang. Ahpw re pil anahne kaweid pwehn sewese irail en kilang me ahl me re piladahro iei ahl me pwung oh me mie katepen arail lokolok oh dadaur. Ni peren, Pohl alehda pwukoah wet oh sewese irail.
7. Dahme kahrehda kitail en nsenohki dahme Pohl ntingiwohng Kristian mehn Ipru kan?
7 Kitail en nsenohki dahme Pohl ntingiwohng Kristian mehn Ipru kan. Pwekihda? Pwehki kitail kin momour nan ahnsou ehu me pahrekiong arail ahnsou. Rahn koaros kitail kin pehm kapwunod kan en sampah me mihmi pahn manaman en Sehdan. (1 Sohn 5:19) Kokohp kan en Sises oh sapwellime wahnpoaron kan me pid imwin rahn akan oh “kaimwseklahn koasoandi suwed wet” kin wie pweipweida nan atail ahnsou. (Madiu 24:3-14, New World Translation; 2 Timoty 3:1-5; 2 Piter 3:3, 4; Kaudiahl 6:1-8) Mwohn mehkoaros, kitail anahne en pepehd ni pali ngehn pwe kitail en kak “pitsang mehpwukat koaros me pahn wiawi.”—Luk 21:36.
Emen Me Lapalapsang Moses
8. Ni ah koasoia dahme ntingdi nan Ipru 3:1, dahme Pohl kin kangoangehki ienge Kristian kan en wia?
8 Ni ah kosoiahda ire kesempwal ehu, Pohl ntingihdi: “Kumwail tehk mwahu duwen Sises, me Koht ketin poaronehdohng kitail pwe en wiahla atail Samworo Lapalap ni pwoson me kitail kin kadehdehda.” (Ipru 3:1) Lepin lokaia wet “tehk mwahu” kin wehwehki “en dehdehkihla . . . , en wehwehkihla, oh tehk kanaiehng.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Ihme kahrehda, Pohl kin kangoangehki ienge me pwoson kan en kalahngankihla mehlel pwukoah me Sises sapwellimaniki nan arail pwoson oh komour. Wiewia met pahn kakehlailla arail lamalam en kesihnenda teng nan arail pwoson. Eri, pwukoah dahieu me Sises sapwellimaniki, oh dahme kahrehda kitail en “tehk mwahu” ih?
9. Dahme kahrehda Pohl kin karasahkihong Sises “wahnpoaron” oh “samworo lapalap”?
9 Pohl kin kadoadoahkiong Sises lepin lokaia ko “wahnpoaron” oh “samworo lapalap.” “Wahnpoaron” iei meno me kin pekederla oh wasaht kin pidada sapwellimen Koht wiepen kapehse ong tohnsampah. “Samworo lapalap” iei meno me kin kadokehpene aramas oh Koht. Pwukoah riau wet me kesempwal ong kaudok mehlel, oh Sises me kin oarepene mouren pwukoah riau pwukat. Ih iei meno me pekederdo sang nanleng pwehn padahkihong tohnsampah padahk mehlel duwen Koht. (Sohn 1:18; 3:16; 14:6) Sises pil wia meno me pilipilda en wiahla mweten Samworo Lapalap nan sapwellimen Siohwa koasoandi en tehnpas ngehnin ong mahkpen dihp. (Ipru 4:14, 15; 1 Sohn 2:1, 2) Ma kitail uhdahn kalahnganki kapai kan me kitail kak alehdi sang rehn Sises, kitail pahn ahneki eimah oh lamalam kehlail en kolokolte teng atail pwoson.
10. (a) Iaduwen Pohl sewese Kristian mehn Ipru kan en kalahnganki me pelien Kristian mwahu sang pelien lamalam en Suhs? (b) Padahk mehlel dahieu me Pohl wadekada pwehn kakehlailla ire me e koasoakoasoia?
10 Pwehn kasalehda kesempwalpen pwoson en Kristian, Pohl kapahrekiong Sises Moses, me mehn Suhs kan kin wiahki soukohp me keieu lapalap nanpwungen samarail kahlap ako. Ma Kristian mehn Suhs kan pahn ni mohngiong unsek wehwehkihla ire mehlelo me Sises lapalapsang Moses, re solahr pahn anehki kahrepe en peikasalki me pelien lamalam en Kristian mwahu sang pelien lamalam en Suhs. Pohl kasalehda me nindoken Moses kin warohng en ale likilikpen sapwellimen Koht “tehnpas”—wehio, de mwomwohdiso, en Israel—e wiahte sounpapah lelepek men, de ladu men. (Nempe 12:7) Ni pali teio, Sises iei Naho, soumas en tehnpaso. (1 Korint 11:3; Ipru 3:2, 3, 5) Pwehn kakehlailla ire wet, Pohl wadekada padahk mehlel wet: “Aramas akan me kin kauwada ihmw—ahpw Koht, iei ih me ketin wiahda mehkoaros.” (Ipru 3:4) Sohte me kak sapwungki me Koht lapalapsang aramas koaros, pwe Ih iei Sounkauwada, de Sounkapikada, en mehkoaros. Eri, e konehng, me pwehki Sises iei iengen Koht tohndoadoahk, e uhdahn pahn lapalapsang kapikipik teikan koaros, pil iangahki Moses.—Lepin Padahk 8:30; Kolose 1:15-17.
11, 12. Dahme Pohl kangoangehki Kristian mehn Ipru kan en kolokolte “lel ni imwi,” oh iaduwen kitail kak kapwaiada ah kaweid?
11 Ni mehlel, Kristian mehn Ipru kan mih nan irair kapai ehu. Pohl katamankiohng irail me re “iang koapworopworki nanleng,” pwukoah kapai ehu me ren kesempwalki sang mehkoaros me kohsang nan koasoandi en mehn Suhs. (Ipru 3:1) Mahsen kan en Pohl ele kin kahrehong Kristian me keidi ko en kalahnganki me re pahn iang ehu sohso kapw ahpw ren dehr poakehla pein irail pwe re kesehla soahng kan me kin pid arail sohsohn Suhs. (Pilipai 3:8) Pohl kin kangoangehkin irail en koledi teng arail kapai oh endehr isanekihla, ni ah mahsanih: “Ahpw Krais me loalopwoat nin duwen sapwellimen Koht Iehros me kin pwukoahki sapwellimen Koht kadaudok pilipilo. Eri, kitail me sapwellimen Koht kadaudok pilipilo, ma kitail tengeteng ni kapehd kehlail oh koapworopworki en alehdi mour soutuk.”—Ipru 3:6.
12 Ehi, ma Kristian mehn Ipru kan men pitsang kaimwseklahn koasoandi en mehn Suhs me kerekerendo, re anahne koledi teng arail koapworopwor me Koht ketikihong irail “lel ni imwi.” Kitail en pil wia soahngohte rahnwet ma kitail men pitsang imwin koasoandi wet. (Madiu 24:13) Kitail endehr mweidohng kapwunod kan en mour, soukauti en aramas ong atail kalohk, de pein atail lamalam soh unsek kan en kahrehong kitail en luwetla nan atail pwoson sapwellimen Koht inou kan. (Luk 21:16-19) Pwehn kilang iaduwen atail kak kakehle pein kitail, kitail en tehk mahsen teikan en Pohl.
“Dehr Kakeptakaila Mohngiongamwail kan”
13. Kaweid dahieu Pohl kihda, oh iaduwen e kadoadoahkiohng Melkahka 95?
13 Mwurin ah kosoia duwen irair kapai me Kristian mehn Ipru kan ahneki, Pohl ketikihda kaweid wet: “Eri, duwen Ngehn Sarawi eh mahsanih, ‘Ma kumwail rong kapitien Koht rahnwet, kumwail dehr keptakaila mohngiongawail kan, duwehte rahno me samamwail kahlap ako pelianda Koht nan sapwtehno oh kasongosonge.’ ” (Ipru 3:7, 8, NW) Pohl koasoia dahme ntingihdi nan Melkahka 95, oh ihme e kak mahsanih me “duwen Ngehn Sarawi eh mahsanih.”b (Melkahka 95:7, 8; Eksodus 17:1-7) Pwuhk Sarawi iei mahsen sarawi en Koht me e kin ketin doadoahngki sang ni sapwellime ngehn sarawi.—2 Timoty 3:16.
14. Iaduwen mehn Israel kan mwekidiki dahme Siohwa ketin wiadahr ong irail, oh pwekihda?
14 Mwurin arail saledeksang kalidu nan Isip, mehn Israel kan alehda wahu laud en pedolong nan inou ehu rehn Siohwa. (Eksodus 19:4, 5; 24:7, 8) Re sohte kasalehda me re kalahnganki dahme Koht ketin wiahiongehr irail, ahpw, re mwadangete pelianda. (Nempe 13:25—14:10) Iaduwen met kak wiawi? Pohl idialahng kahrepeo: keptakailahn mohngiongarail kan. Ahpw iaduwen mohngiong kan me kin pehmitik oh kin peikiong Mahsen en Koht kak keptakaila? Oh dahme kitail kak wia pwehn irehdi met?
15. (a) Iaduwen ‘kapitien Koht’ kin sansalda, mahs oh ahnsouwet? (b) Peidek dah kei me kitail anahne kalelepek pein rehtail me pid ‘kapitien Koht’?
15 Pohl tepkihda ah kaweid mahsan pwukat “ma kumwail rong kapitien Koht.” Koht kin ketin mahsen ong sapwellime aramas kan sang ni ah kin doadoahngki Moses oh soukohp teikan. Eri, Siohwa kin ketin mahsen ong irail ki sapwellime Ohlo, Sises Krais. (Ipru 1:1, 2) Rahnwet, kitail naineki sapwellimen Koht Mahsen sarawi unsek, Pwuhk Sarawi. Kitail pil kin rong kaweid en “ladu lelepek oh loalokong” me Sises pilada en ketikihda “mwengehn ngehn ni ahnsou me konehng.” (Madiu 24:45-47) Ihme kahrehda, e sansal me Koht kin wie mahmahsente. Ahpw kitail kin rongorong? Karaspe ehu, iaduwen atail kin mwekidiki kaweid kan me pid atail likou oh kapwat de mehn kamweit de koul kan me kitail pilada? Kitail kin “rong” me wehwehki me kitail kin peikiong oh kapwaiada dahme kitail kin rong? Ma kitail kin ahnla rapahkihda kahrepe likamw akan de pil lemeleme me kitail mih pohnangin kaweid akan, kitail kamengeiong kitail en ekis ekis pwupwudiong irair keper en keptakaila.
16. Ahl dahieu me mohngiongatail kak keptakaila?
16 Mohngiongatail kan pil kak keptakaila ma kitail sohte kin men wiahda dahme kitail kak wia oh dahme kitail anahne wiahda. (Seims 4:17) Mendahki mehkoaros me Siohwa ketin wiahdaiehr ong mehn Israel kan, re sohte kasalehda pwoson, oh re pelianda Moses, oh re pilada en kamehlele ripoht suwed en Kenan, oh re pil sohte men pedolong nan Sapwen Inou. (Nempe 14:1-4) Ihme kahrehda Siohwa ketin inoukihda me re pahn koukousaonte nan sapwtehn erein sounpar 40—ahnsou itar ong tohn dih salelepeko en mehla. Koht engiengda pahrail, oh mahsanih: “‘Irail kin soaloaloapwoat ahnsou koaros; re sohte men peikiong ei kosonned akan.’ I engiengda oh wiahda inou teng ehu me: ‘Re sohte mwahn pahn pedelong nan sahpwo me I pahn kakommoaleiraildi loale.’” (Ipru 3:9-11) Kitail kilang iren mehn kasukuhl ehu me kitail kak sukuhlikihsang met?
Iren Mehn Kasukuhl Ehu ong Kitail
17. Mendahki re kilang sapwellimen Siohwa wiewia kapwuriamwei kan oh rong kapitie kan en Siohwa, dahme kahrehda mehn Israel kan seupwoson?
17 Dih en mehn Israel kan me pidoisang nan Isip kilangki pein meserail kan wiewia kapwuriamwei kan en Siohwa oh rongki pein salengarail kan kapitie kan en Siohwa. Mendahki met, re sohte pwoson me Koht kak pere irail sang keper kan oh kahluwairaillahng nan Sapwen Inou. Dahme kahrehda? Siohwa mahsanih: “Re saikinte kamehlelehla ei koasoandi kan.” Re eseiehr dahme Siohwa mahsanih oh dahme e ketin wiadahr, ahpw re sohte kekeirada arail koapworopworki oh likih sapwellime erpit en apwalih irail. Re nohn kedirepwkihla dahme re pein anahne oh mwahuki me kahrehda re solahr kin medemedewe elen Koht kan oh kupwure. Ehi, re sohte pwoson sapwellime inou.
18. Nin duwen me Pohl kasalehda, wiewia dahieu pahn imwikihla “kapehd suwedla oh seupwoson”?
18 Mahsen pwukat ong mehn Ipru kan pil kin kadoadoahk ong kitail: “Riei Kristian kan, kumwail mwasahn pwe emen kumwail dehr nan kapehd suwedla oh seupwosonla, oh kahrehda eh pahn sohpeisang Koht ieias.” (Ipru 3:12) Pohl kapwarehda utupen ireo ni ah kasalehda me “nan kapehd suwedla oh seupwoson” kin kohsang “en emen sohpeisang Koht ieias.” Mwowe nan kisinlikou wet, e koasoia duwen ‘peila’ pwehki arail sohte rong kanaieng kaweid kan. (Ipru 2:1) Ahpw, lepin lokaiahn Krihk me kin kawehwe “sohpeisang” kin wehwehki “en uhwong” oh kin dokdoke lepin lokaiao “pwupweisang pwoson mehlel.” E kin wehwehki, ni irairen kailok, pein pilahnida oh nsenkihda en uhwong, kesehla, oh sohpeisang.
19 Ihme kahrehda, iren mehn kasukuhlo iei ma kitail kin ahnla sohte “rong kapitien Koht,” oh pohnsowehla kaweid sang rehn Siohwa me kohsang sapwellime Mahsen oh pwihn en ladu lelepek, ni ahnsou mwadang, mohngiongatail kan pahn koinsla, oh keptakaila. Karasepe ehu, ohl emen oh lih emen me sohte pwopwoud ele pahn nohnla kakerenihpene nanpwungara. Iaduwen ma ira pohnsowehla kaweid me pid ire wet? Met pahn pere ira endehr pwurehng wia dahme re wiahdaier, de met pahn ihte kamengei ong ira en pwurehng wiahda dahme re wiaiehr? Me rasehng met, ni ahnsou me pwihn en ladu lelepek kihda kaweid me pid anahnepen kitail en tehk koul oh mehn kamweit kan me kitail pilida, oh soahng teikan, kitail kin kalahnganki oh peikiong kaweid pwukat oh wiahda wekidekla kan me anahn? Pohl kangoangehkin kitail ‘en dehr tokedihsang atail tiahk en pokonpene.’ (Ipru 10:24, 25) Mendahki kaweid wet, ekei sohte kin nsenohki mihding kan en Kristian. Ele re kin medemedewe me arail katiasang iang towehda ekei mihding de pil sohla douluhl iang towehda ekei mihding sohte pahn wiahda mehkot.
20. Dahme kahrehda e kesempwal me kitail en peikiong kaweid en Pwuhk Sarawi ni lamalam en ehi?
20 Ma kitail sohte peikiong “kapitien” Siohwa, me sansalda nan Pwuhk Sarawi oh pwuhk kan me poahsoanda pohn Paipel, ahnsou keren kitail pahn “sohpeisang Koht ieias.” Pohnsowehla kaweid akan pahn kahrehong kitail en mwamwahleki, kauwe, oh pelianda. Ma kitail sohte kapwungala met, imwilao iei “kapehd suwedla oh seupwoson,” oh en wekisang nan soahngen ahl wet kin apwal. (Pil tehk Episos 4:19.) Ni pwung Seremaia ntingihdi: “Ihs me kak wehwehki audepen mohngiong en aramas? Sohte mehkot me duwehte me diren piht; sohte kamwahupe ieu kak dierekda.” (Seremaia 17:9) Pwehki kahrepe wet, Pohl kangoangehki ienge mehn Ipru pwoson kan: “Eri, ahnsou wet, me wehwehki “Rahnwet” me Pwuhk Sarawi kadokehkin kitail, kumwail en sawaspene rahn koaros, pwe dihp dehr widingeikumwaildi oh kakeptakaikumwailla.”—Ipru 3:13.
21. Kaweid dahieu me wiawihong kitail koaros en wia, oh koapworopwor dahieu me kitail ahneki?
21 Ia uwen atail nsenamwahu pwe Siohwa kin ketin mahmahsendohngete kitail rahnwet, sang ni sapwellime Mahsen oh sapwellime pwihn! Kitail kin kalahnganki me “pwihn en ladu lelepek oh loalokong” kin pousehlahte sewese kitail en “tengetengte lel ni imwi nan koapworopwor me kitail ahneki sang nin tepio.” (Ipru 3:14) Met iei ahnsou me kitail en mwekidki sapwellimen Koht limpoak oh peikiong sapwellimen Koht kaweid. Ni atail wia met, kitail kak paiekihda pil ehu sapwellimen Siohwa inou kaselel—met iei en ‘pidelong oh kommoaldi’ rehn Koht. (Ipru 4:3, 10) Ih oaralapo me Pohl mwuri koasoiaiong Kristian mehn Ipru kan, oh iei ih pil oaralap me kitail pahn tehkpene nan artikel en mwuri.
[Nting tikitik kan me mi pah]
a Josephus ripohtki me mwurinte mehlahn Festus, Ananus (Ananias) en pwihn en Sadusi kan wiahla samworo lapalap. E kahrehdo Seims, rien Sises, oh tohnpadahk teikan mwohn pokon en Sanedrin oh kadeikin irail en kamakamala oh kostakaidi.
b E sansal me Pohl kin koasoisang nan kawehwehn Krihk me adaneki Septuagint, me kin kawehwe lepin lokaiahn Ipru “Meribah” oh “Massah” me iei “akamai” oh “kasongosonge.” Kilang pali 350 oh 379 nan Volume 2 en Insight on the Scriptures, me Watchtower Bible oh Tract Society en New York, Inc. ntingihda.
Komw Kak Kawehwehda?
◻ Dahme kahrehda Pohl kin ntingihdi soahngen kaweid kehlail ong Kristian mehn Ipru kan?
◻ Iaduwen Pohl sewese Kristian mehn Ipru kan en kalahnganki me re ahneki mehkot me mwahusang mour pahn pelien lamalam en Suhs?
◻ Iaduwen mohngiong en emen kak keptakaila?
◻ Dahme kitail anahne wia pwehn liksang kekeirada “kapehd suwedla oh seupwoson”?
19. Iaduwen sohte rong kaweid kin imwikihla mehkot suwed? Karasahda.
[Kilel nan pali 8]
Komw kin kasalehda pwoson Sises, Moses Lapalap?