Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Ponapean
  • PAIPEL
  • SAWASEPEN PAIPEL KAN
  • MIHTING KAN
  • w99 5/1 pp. 4-9
  • Serusalem—“Poahsoan Kaunen Nanmwarki Lapalap”

Sohte kasdo ong met

Kupwurmahk, mehkot sapwung en kihda kasdo

  • Serusalem—“Poahsoan Kaunen Nanmwarki Lapalap”
  • Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—1999
  • Sawaspen Oaralap kan
  • Ire kan me Duwehte Met
  • Wasa me “Sapwellimen Siohwa Mwoahl” kin Ket Ie
  • Wekidekla sang Popohl ong Tehnla
  • Uhwong Sang Mehn Mperail kan me kin Kaudok Likamw
  • Mesaia Pwarada!
  • Mwetehn Popohl Soutuk
  • Serusalem Ehu Me Pwungong Ede
    Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—1999
Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—1999
w99 5/1 pp. 4-9

Serusalem​—“Poahsoan Kaunen Nanmwarki Lapalap”

“Dehr kahukihla Serusalem, pwehki . . . ih poahsoan kaunen Nanmwarki Lapalap.”​—MADIU 5:​34, 35.

1, 2. Dahme ekei pahn wahpwonki me pid Serusalem?

SERUSALEM​—ahd wet kin kapwarehda pepehm kehlail kan rehn aramas kan en soangsoangen pelien lamalam kan. Ni mehlel, sohte emen kitail me kak pohnsowehla kahnimw mering wet, pwehki e kin kalap pwarada nan nuhs kan. Ahpw, e kansensuwed pwe, ripoht tohto kin kasalehda me Serusalem sohte kin ahnsou koaros wia wasa ehu me popohl.

2 Met kak kapwareda ong ekei me kin wadek Paipel ehu madamadau kapwonopwon. Mahso ahd kamwot en Serusalem iei Salem, me kin wehwehki “popohl.” (Senesis 14:18; Melkahka 76:2; Ipru 7:​1, 2) Ihme kahrehda komw pahn wahpwonki, ‘Dahme kahrehda nan ahnsou pwukat, sohte popohl kin mihmi nan kahnimw wet me adaneki ahd wet?’

3. Iawasa me kitail kak diar ie oaritik likilik kan duwen Serusalem?

3 Pwehn sapengla peidek wet, kitail anahne en pwurala mahso oh sukuhliki duwen Serusalem en mahsie. Ahpw ekei ele kak medemedewe, ‘Sohte aht ahnsoun sukuhliki duwen poadoapoad kan en mahs.’ Mendahki met, loalokongkihla pwung en Serusalem poadoapoad kan en mahs kin kesempwal ong kitail koaros. Paipel kasalehda ia kahrepen met ni mahsen pwukat: “Pwe mehkoaros me ntingdier nan Pwuhk Sarawi e ntingdier pwe en padahkih kitail, pwe kitail en ahneki koapworopwor sang ni kanengamah oh kakehlepen loalatail me Pwuhk Sarawi kin ketikihong kitail.” (Rom 15:4) Loalokong en Paipel me pid Serusalem kak kihong kitail kamweit​—⁠ehi, oh koapworopwor en popohl, kaidehn nan kahnimwohte ahpw pil nan sampah pwon.

Wasa me “Sapwellimen Siohwa Mwoahl” kin Ket Ie

4, 5. Iaduwen Depit pidada sewese Serusalem en wiahda pwukoah kesempwal ehu ni pweidahn kupwuren Koht?

4 Nan senturi 11 B.C.E., Serusalem ndandla nan sampah pwon nin duwen poahsoan kaunen wehi ehu me meleilei oh popohl. Siohwa Koht ketin idiada ohl pwulopwulo Depit en wiahla nanmwarki en wehin mahso​—Israel. Ki poahsoan en kopermento nan Serusalem, Depit oh kadaudoke nanmwarki kan mwoalenkihla “mwoalen nanmwarki en Siohwa,” de “sapwellimen Siohwa mwoahl.”​—1 Kronikel 28:​5; 29:​23, New World Translation.

5 Depit me kin lahn Koht​—⁠iei emen mehn Israel sang ni keinek en Suda​—⁠me kalowehdi Serusalem sang rehn mehn Sepu kan me kin kaudok ong dikedik kan. Ahnsouwo kahnimwo kin mihte pohn dohl ehu me adaneki Saion, ahpw ahdo wiahla Serusalem. Kedekedeo, Depit kosoulahng nan Serusalem, kohpwahn inou en Koht me e wiahiong Israel, wasa re kihong ie nan impwal ehu. Sounpar tohto mwowe Koht ketin mahsen ong sapwellime soukohpo Moses sang nan pelin depwek ehu pohn kohpwa sarawio. (Eksodus 25:​1, 21, 22; Lipai 16:2; 1 Kronikel 15:​1-3) Kohpwao kin mwete en Koht ketiket rehrail, pwehki Siohwa iei me uhdahn wia Nanmwarki en Israel. Ihme kahrehda, ni irair riau, kitail kak nda me Siohwa Koht kin ketin wie kakaun sang nan kahnimw en Serusalem.

6. Inou dahieu Siohwa ketin wiahda me pid Depit oh Serusalem?

6 Siohwa ketin inoukihong Depit me wehin tehnpasehn nanmwarki, me Saion, de Serusalem, kin mwete, sohte pahn imwisekla. Met kin wehwehki me kadaudok en Depit men pahn sohsokihla pwung en kaunda kohkohlahte nin duwen sapwellimen Koht Me Keidio​—⁠Mesaia, de Krais.a (Melkahka 132:11-​14; Luk 1:​31-​33) Paipel pil kasalehda me menet me pahn sohsohkihla poatopoat “mwoalen Siohwa” pahn kaunda wehi kan koaros, kaidehn Serusalemte.​—Melkahka 2:​6-8; Daniel 7:​13, 14.

7. Iaduwen Nanmwarki Depit kekeirada kaudok mwakelekel?

7 Songosong kan me kin wiawi pwehn kihsang kaundahn sapwellimen Koht me keidi, Nanmwarki Depit, sohte kin pweida. Ahpw, wehi imwintihti kan kin lohdi, oh irepen Sapwen Inouwo kin kohpeseng lellahng wasa kan me Koht ketin kileleiong. Depit doadoahngki irair wet pwehn kekeirada kaudok mwakelekel. Oh tohtohn en Depit melkahka kan kin kapinga Siohwa me ih me uhdahn wia Nanmwarki nan Saion.​—⁠2 Samuel 8:​1-​15; Melkahka 9:​1, 11; 24:​1, 3, 7-​10; 65:​1, 2; 68:​1, 24, 29; 110:​1, 2; 122:⁠1-4.

8, 9. Iaduwen kaudok mehlel nan Serusalem kekeirada pahn kaundahn Nanmwarki Solomon?

8 Erein kaundahn nein Depit pwutako Solomon, kaudok en Siohwa inenen kohpeseng. Solomon kalaudehpeseng Serusalem ni paliepeng me oarepene dolen Moraia (wasao me rahnwet adaneki Dome of the Rock). Pohn wasa ileile wet, e paiekihda en kauwada tehnpas kaselel ehu ong kapingpen Siohwa. Kohpwahn inouwo kohieng nan pere me adaneki Wasa Sarawihe nan tehnpaso.​—1 Nanmwarki 6:​1-​38.

9 Wehin Israel paiekihda popohl pwehki sang nan mohngiongarail unsek re utungada kaudok en Siohwa, me mihmi nan Serusalem. Pwuhk Sarawi, ni lokaia kaselel, kasansalehda irair wet: “Aramas koaros en Suda oh Israel uhdahn tohto duwehte pihk en oaroahr; re kin mwengemwenge oh niminim sakau, oh pereperen. . . . Wasa koaros me e [Solomon] nin limaneki kin direkihla popohl. Erein eh ieias, aramas koaros nan Suda oh Israel ahneki mour mwahu, ehuehu peneinei mie pein arail mwetin wain oh tuhke pik.”​—1 Nanmwarki 4:​20, 24, 25, NW.

10, 11. Iaduwen kepwehn mahs kan me re weirda sang nan pwehl kadehdehda mehlelen dahme Paipel koasoiahki Serusalem ni ahnsou me Solomon kakaun?

10 Roporop kan sang kepwehn mahs kan me re weirada sang nan pwehl kin utungada koasoipen pweidahn kaundahn Solomon. Nan nah pwuhko me oaralap koasoia The Archaeology of the Land of Israel, Professor Yohanan Aharoni koasoia: “Kepwe kan me kin kohdo nan tehnpas en nanmwarkio sang wasa koaros, oh ah pisnes me kin pweida mwahu . . . kin wahdo wekidekla ehu me mwadang oh sansal nan koasoandi en kekeirada oh pweida mwahu en pelien kepwe kan. . . . Wekidekla me kin wiawi nan pelien kepwe . . . kin sansalda kaidehn sang ni kepwe pweilaud kante ahpw pil keieu ni sah kan me adaneki ceramic. . . . . Uwen kaselel en sah kan oh wiepe kan kin mwahu deila mehlel.

11 Me pil duwehte met, Jerry M. Landay ntingihdi: “Pahn kaundahn Solomon, kepwehpwehn mehn Israel kan kin inenen kekeirada erein sounpar 30 sang sounpar riepwiki mwowe. Se diarada sang aht weir nan pwehl ni mwein Solomon luhwen kakau lap kan, oh kahnimw laud kan me kin kehlki kehl kalaimwun kan, oh kekeiradahn wasahn kousoan en mwutumwuten imwen me kepwehpwe kan, oh kekeirada mehlel ni wiepen sah kan oh ah pelien wiahda kepwe kan. Se pil diarada luhwen kepwe kan me kin wiawihda nan sahpw doh kan, me wia mehn kadehdehpen ah kin wia pisnes ong wehi tohto nan sampah.”​—The House of David.

Wekidekla sang Popohl ong Tehnla

12, 13. Dahme kahrehda kaudok mehlel sohte pouslahte kekeirada nan Serusalem?

12 Popohl oh pweida mwahu en Serusalem, kahnimw me sapwellimen Siohwa tehnpas kokouda ie, kin wia ire pwung ehu en kapakapki. Depit ntingihdi: “Kumwail peki mwehi kapohl ong Serusalem: “Paiamwahu en kowohng irail kan me kin poakohng komwi. Mwehi kapohl en kin pweida nan omwi kehl kan, oh meleilei nan tehnpasomwi kan.” Pwehki riei kan oh kompoakepahi kan I pahn patohwanohng Serusalem, ‘Popohl en ieiang komwi.’” (Melkahka 122:​6-8) Mendahki Solomon paiekihda e kauwada tehnpas kaselel ehu nan kahnimw popohlo, kedekedeo e pwoudkihda lih en peiken tohto. Ni ahnsou me e likeilapalahr, re kahrehong ih en kekeirada kaudok en koht likamw kan en ahnsouwo. Pwupwsang kaudok mehlel wet kasaminehla wehio pwon, kihsang nan wehio oh rehn towe kan popohl mehlel.​—⁠1 Nanmwarki 11:​1-8; 14:​21-24.

13 Ni tepin kaundahn nein Solomon pwutako Reopoham, keinek eiseko pelianda oh wiahda wehin Israel ni paliepeng. Pwehki arail kaudok ong dikedik, Koht ketin mweidohng wehio en lohdi pahn mehn Asiria kan. (1 Nanmwarki 12:​16-30) Keinek riau en wehin Suda ni palieir pouselahte wia poahsoan kaunen Serusalem. Ahpw kedekedeo re pil sohpeisang kaudok mwakelekel, ihme kahrehda Koht ketin mweidohng kahnimw keptakaio en ohla pahn mehn Papilon kan nan pahr 607 B.C.E. Erein sounpar 70, mehn Suhs kan me kalipilipala kin lokolok nin duwen me seldi kei nan Papilon. Eri, ki mahk kalahngan en Koht, re mweimweidahr en pwurala Serusalem oh kapwurehdo kaudok mehlel.​—⁠2 Kronikel 36:​15-21.

14, 15. Iaduwen Serusalem pwurehng wiahda pwukoah kesempwal ehu mwurin kalipiliplao nan Papilon, ahpw ki wekidekla dahieu?

14 Mwurin sounpar 70 en ah tehnla, dihpw akan ele wosadahr oh pwaindi ihmw kan me mwerdi. Kelen Serusalem mwerdier, me kahrehda wehwe laud kan nan kehlo wasa me wenihmw en kehl akan oh uhr en imwen doulik kan kin kesikesihnen ie mahso. Ahpw, mehn Suhs akan me pwurodo peren. Re kauwada pei sarawi ehu wasa me tehnpaso kin mie mahso oh tepiada wiahda meirong kan ong Siohwa rahn koaros.

15 Met kin wia tepida mwahu ehu, ahpw Serusalem me onohnda sapahl sohla pahn pwurehng wia poahsoan kaunen wehi ehu me kadaudok en Nanmwarki Depit pahn kaunda. Ahpw, mehn Suhs akan pahn uhd mihla pahn kaundahn kepina men me irail kan me kalowehdi Papilon idihada oh re anahne pwain taksis ong arail kaun akan en mehn Persia. (Nehmaia 9:​34-37) Mendahki e mihla nan irair en “tiatipeseng,” Serusalem wiahte kahnimw ehu sang nan sampah pwon me Siohwa Koht kin keieu kupwurki. (Luk 21:24) Nin duwen poahsoan kaunen en kaudok mwakelekel, Serusalem kin pil mwete sapwellimen Koht pwung en kasalehda sapwellime kaundahn lahng oh sampah pohn sampah sang rehn emen kadaudok en Nanmwarki Depit.

Uhwong Sang Mehn Mperail kan me kin Kaudok Likamw

16. Dahme kahrehda mehn Suhs kan me pwuredohsang nan Papilon uhdihsang arail onesapahl Serusalem?

16 Ni ahnsou mwadang mehn Suhs akan me pwurodo Serusalem sang arail kalipilipala poahsonehdi poahson en tehnpas kapw ehu. Ahpw mehn mperail kan me kin kaudok likamw kadarlahng rehn Nanmwarki Ardaserksihs en Persia kisinlikou ehu, me kose me dene mehn Suhs akan pahn pelianda. Pwehki met, Ardaserksihs kauhdi kokou sapahl nan Serusalem. Ke kak medewehla ma komw kousoan nan kahnimwo ahnsouwo, komw pahn medemedewe dahme pahn wiawiong kahnimwo ni ahnsou kohkohdo. Duwen me wiawi, mehn Suhs akan uhdisang arail kokou sapahlih tehnpaso oh uhd kedirepwkihla raparapahki ren pein kepwehpwehla.​—⁠Esra 4:​11-24; Akkai 1:​2-6.

17, 18. Wiepe dahieu Siohwa ketin kupwurehda pwe Serusalem en pwurehng onohnda sapahl?

17 Mpen sounpar 17 mwurin arail pwurodo, Koht ketin doadoahngki soukohp Akkai oh Sekaraia en kapwungala madamadau en sapwellime aramas kan. Pwehki mehn Suhs kan mwekidki met oh koluhla, re pwurehng kou sapahlih tehnpaso. Nindoken met, Dairus uhd wiahlahr nanmwarki en Persia. E kadehdehda kosonned en Nanmwarki Sairus me tehnpas en Serusalem en pwurehng kokouda sapahl. Dairus kadarala kisinlikou ehu ong mehn mpe ohng mehn Suhs akan, oh kehkehlikihong irail ren ‘piseksang tehnpas sarawio’ oh ren kihda sawas en mwohni sang ni sapwellimen nanmwarki mwohni me kin rikirikda sang ni daksis kan pwe doadoahk en kokouwo en kak kaneknekla.​—⁠Esra 6:​1-13.

18 Mehn Suhs kan kanekehla tehnpaso nan pahr 22 en arail pwurodo. Komw kak wehwehki me wiewia kesempwal wet pahn wia mehkot me re pahn kasarawihkihla peren laud. Ahpw, ong ni pali laud, Serusalem oh ah kehl akan mwerdihte saikinte onohnda sapahl. Kahnimwo ale sawas me anahn “ni mwein Nehmaia, kepinahn wehio, oh ni mwein Esra, samworo me sukuhlki Kosonnedo.” (Nehmaia 12:​26, 27) E sansal me, lau lel ni imwin senturi kalimau B.C.E., Serusalem uhdahn onohnda sapahl unsek nin duwen kahnimw laud ehu en mahso.

Mesaia Pwarada!

19. Iaduwen Mesaia pohnese irair tohrohr me Serusalem mih loale?

19 Eri, kitail uhd kihlahng atail madamadau ong sounpahr epwiki kei mwurin ahnsouwo ong wiewia ehu me kesempwal sang soahng koaros, met iei ipwidi en Sises Krais. Sapwellimen Siohwa Koht tohnlengo padahkihong inen Sises meipwono: “Kauno [“Siohwa,” NW] Koht pahn ketin kasapwilda en nanmwarki duwehte seme Depit, . . . oh sapwellime wehi sohte pahn imwisekla.” (Luk 1:​32, 33) Sounpar kei mwuri, Sises wiahda sapwellime Kapahrek en Pohn Dohl me ndando. Nan kapahrek wet, e ketikihda mehn kangoang kan oh kaweid kan me pid oaralap tohto. Karasepe ehu, e kangoangehkin irail kan me rongorong ah kapahrek en kapwaiada arail inou kan ong Koht ahpw ren kanahieng dehr wiahda soahngen kahula kan me sohte kesempwal. Sises mahsanih: “Kumwail pil rongehr padahk wet me kohiengehr mehn mahs ako: ‘Ke dehr kauwehla omw inou ong Koht, a kapwaiada dahme ke kahukihla me ke pahn wiahda mwohn silangin Koht.’ A ngehi I ndaiong kumwail: kumwail dehr mwahn kahula nan amwail inou kan. Kumwail dehr kahukihla nanleng, pwe nanleng iei mwoalen Koht; kumwail dehr kahukihla sampah, pwe sampah iei wasahn kommoalpen aluweluwe kan; pil dehr kahukihla Serusalem, pwehki Serusalem ih me poahsoan kaunen Nanmwarki Lapalap.” (Madiu 5:​33-35) Kitail en tehk me Sises kin pohnese irair me Serusalem kin mihmi loale​—⁠irair ehu me Serusalem paiekihda erein sounpar epwiki kei. Ehi, e wia “poahsoan kaunen en Nanmwarki Lapalap,” Siohwa Koht.

20, 21. Madamadau wekidekla dahieu me aramas tohto nan Serusalem ahnekihda?

20 Kerenlahng ni imwin ah mour pohn sampah, Sises pwaralahng tohn Serusalem nin duwen arail Nanmwarki me keiehdi. Me tohto pwungki wiewia kaperen wet, ni ahr ngisingiski koulki: “Koht en ketin kupwuramwahwihala ih me ketiket kohdo ni mwaren Kauno [“Siohwa,” NW]. Koht en ketin kupwuramwahwihala wehin samatail Depit me pahn kohdo.”​—⁠Mark 11:​1-10; Sohn 12:​12-15.

21 Ahpw, mwotomwot sang wihk ehute, pokon en aramas kan mweidohng kaun en pelien lamalam kan en Serusalem en iding irail en uhwongada Sises. E kehkehlingki me kahnimw en Serusalem oh wehio pwon pahn katiasang arail irair mwahu mwohn Koht. (Madiu 21:​23, 33-45; 22:​1-7) Karasepe ehu, Sises mahsanih: “Serusalem, Serusalem! Komw me kemelahr soukohp ako oh kin koasungki takai sapwellimen Koht meninkeder kan me pekederdohng uhk! Pak depe me I kin men pwoalepene noumw aramas akan koaros, rasehng litok emen me kin kompwoalepene nah kisin pwurok kan pahn peh, ke ahpw sohte kin mweidohng ie! Eri, ke en ese pwe Tehnpas Sarawio pahn tehnla douluhl.” (Madiu 23:​37, 38) Ni ahnsoun Pendekos nan pahr 33 C.E., irail kan me kin uhwong Sises ni sapwung kemehla ih likin Serusalem. Mendahki met, Siohwa kaiasada sapwellimen Me Keidio oh kalinganakihda ih mour ngehnin me solahr kak pwurehng mehla nan Saion nanleng, wiewia ehu me kitail koaros kak paiekihda.​—⁠Wiewia 2:​32-36.

22. Mwurin pwoulahn Sises, dahme ire tohto kan me pid Serusalem kin dokedokei?

22 Sang ahnsouwo kohdo, kitail kak wehwehki me pali tohtohn kokohp kan en Saion, de Serusalem, me saikinte pweida kin dokedokei koasoandi en nanleng de dokedokei sapwellimen Sises werek keidi kan. (Melkahka 2:​6-8; 110:​1-4; Aiseia 2:​2-4; 65:​17, 18; Sekaraia 12:3; 14:​12, 16, 17) E sansal me ire tohto kan me pid “Serusalem” de “Saion” me ntingdi mwurin sapwellimen Sises pwoula kin kadoadoahk ni karasaras oh sohte kin dokedokei uhdahn kahnimwo de wasa me kahnimwo mihmi ie. (Kalesia 4:26; Ipru 12:22; 1 Piter 2:6; Kaudiahl 3:12; 14:1; 21:​2, 10) Ikmwurin mehn kadehde koaros me kasalehda me Serusalem solahr wia “poahsoan kaunen Nanmwarki lapalap” sansalda nan pahr 70 C.E. ni ahnsou me karis en sounpei kan en Rom kauwehla kahnimwo, nin duwen me Daniel oh Sises Krais kohpada. (Daniel 9:26; Luk 19:​41-44) Sounnting kan en Paipel oh pein Sises sohte kohpada me Serusalem en sampah pahn pwurehng kasapahldohng pahn irair soisoi tohrohr rehn Siohwa Koht nin duwen ah kin ahneki mahso.​—⁠Kalesia 4:25; Ipru 13:14.

Mwetehn Popohl Soutuk

23 Ni atail kousapahlih poadoapoad en Serusalem en sampah en mahsie, kitail sohte kak kalikamwe ire mehlelo me poadoapoad en kahnimwo kin pwung ohng wehwehn edeo​—⁠“Ahneki [de Poahsoanen] Popohl Riau”​—⁠erein kaunda popohl en Nanmwarki Solomon. Ahpw, met kin wiahte mwetehn popohl oh mour mwahu me ahnsou keren irail kan me kin poakohng Koht me pahn mour kohkohlahte pohn sampah ehu me pahn wiahla ehu paradais pahn paiekihda.​—⁠Luk 23:43.

24. Dahme kitail kak sukuhlkihsang irair kan me kin wiawi ni ahnsou me Solomon kakaun?

24 Melkahka 72 kin kasansalehda irair kan me kin wiawi erein kaundahn Nanmwarki Solomon. Ahpw audepen koul lingano kin wia mwetehn kapai kan me pahn wiawihong tohnsampah pahn kaundahn Mesaia, Sises Krais nanleng. Sounmelkahkao koulki duwen Ih: “Pwungen kosonned en kin pweidamwahu nan sapwellime mwehi, oh paiamwahu oh popohl en kin poatopoat erein maram eh kin kamakamarainih wasa. . . . E kin ketin kapitala me semwehwe kan me kin likweriong, oh pil irail kan me paisuwedlahr oh me lekdekla kan. E kin ketin kupwurkalahngan ong me luwet oh me semwehwe kan; e kin doarehla mouren me paisuwed kan. E kin ketin kapitirailla sang nan arail kehnaudek oh angkehlail kan; e kin ketin kesempwalki ar mour. Reken wahn pilawa en kin wiewiawihte nan wehiet; wahnsahpw en kin kipehdi dohl akan.”​—⁠Melkahka 72:​7, 8, 12-14, 16.

25. Dahme kahrehda kitail men sukuhlki laud duwen Serusalem?

25 Ia uwen mahsen ko kin kihong irail kan me poakohng Koht nan Serusalem de wasa koaros nan sampah kamweit oh koapworopwor! Komw kak iang kisehn irail ko me pahn paiekihda popohl nan sampah pwon pahn Wehin Koht Mesaia. Loalokongkihla poadoapoad en Serusalem en mahs kak sewese kitail en wehwehkihla kupwuren Koht ong tohnsampah. Artikel kan en mwuri pahn koasoia mehkan me wiawi sounpar isihsek oh walihsek mwurin mehn Suhs kan pwurodo sang kalipilipila nan Papilon. Met kin kihda kamweit ong koaros me inengieng wiahiong Siohwa Koht, Nanmwarki Lapalapo kaudok pwung.

[Nting tikitik me mi pah]

a Daidelo ko “Mesaia” (kohsang lepin lokaiahn Ipru) oh “Krais” (sang lokaiahn Krihk) koaros kin wehwehki “Me Keidio.”

Komw Tamataman?

◻ Iaduwen Serusalem wiahla wasa me “mwoalen Siohwa” kin mih ie?

◻ Pwukoah kesempwal dahieu Solomon ahneki ni ah kekeirada kaudok mehlel?

◻ Iaduwen atail ese me Serusalem sohla wia poahsoanen sapwellimen Siohwa kaudok?

◻ Dahme kahrehda kitail en nsenohki sukuhlki laud duwen Serusalem?

23. Dahme kahrehda kitail en nsenohkihte Serusalem?

[Kilel nan pali 6]

Kahnimw en Depit kin mih pohn kumwukumw kis ni palieir, ahpw Solomon kalaudehpeseng kahnimwo ni paliepeng oh kauwada tehnpas sarawio

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

    Pwuhk kan en lokaiahn Pohnpei (1987-2025)
    Log Out
    Log In
    • Ponapean
    • Share
    • Me Ke Mwahuki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share