Kahpwal en Ahnsouwet me Pid Sapahrekpeseng Ong Lapalap En Aramas
“Kitail ese me padahk mehlel pwukat me sansal ong emen emen, me aramas koaros kapikipikda pwehn ahneki soangen lapalap tehieu, me Sounkapikpatail ketikihong kitail soangen pwung kan, oh nanpwungen pwung pwukat iei Mour, Saledek, oh Nsenamwahu.”—Declaration of Independence, adopted by the United States in 1776.
“Aramas koaros ipwidi saledek oh arail pwung kan pahrekpene.”—Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, adopted by France’s National Assembly in 1789.
“Tohnsampah koaros ipwidi saledek oh arail wahu oh pwung kan pahrekpene.”—Universal Declaration of Human Rights, adopted by the United Nations General Assembly in 1948.
ARAMAS koaros pahn pwungkipene me ineng en men ahneki soangen lapalap tehieu kin mihmi rehn aramas wasa koaros nan sampah. Ahpw e inenen kansensuwed pwe aramas tohto kin kalapw koasoia iaduwen aramas koaros pahn ahneki soangen lapalap tehieu kin kasalehda me lao lel ahnsouwet, aramas koaros sohte kin ahneki soangen lapalap tehieu.
Mie emen me kak akamaiki me ahnsouwet ni kaimwiseklahn senturi 20, kahpwal wet mwahulahr? Towe mehlel kan koaros en United States oh Prans, de irail me kisehn wehi 185 me iang United Nations, uhdahn kin paiekihda arail pwung kan ni pahrek me re ipwikihdi?
Mendahki aramas tohto men ahneki soangen lapalap tehieu, aramas koaros en ahneki pwung en “Mour, Saladek, oh Nsenamwahu” sohte kin pahrekpene nanpwungen aramas koaros. Karasepe ehu, pahrek dahieu ong pwung en mour kitail kak ndahki seri men nan Aperika ma e sohte kak kelehpw naineki emen toahkte pwe toahkteo pil kin kilang soumwahu 2,569 teikan likin serio, ahpw seri men nan Iurop ah toahkteo kin kilangte soumwahu 289 teikan likin ih? De pahrek dahieu ong pwung en saledek oh nsenamwahu me pwutak kan oh serepein kan nan India pahn ahneki ma silikis ehu en pwutak pwukat oh silikis riau en serepein pwukat pahn laudla sehse nting oh wadawad, ahpw nan wasa kan me duwehte Sapahn, Sehmen, oh Great Britain, kereniong seri koaros pahn ale kasukuhl?
Aramas kan nan sahpw akan en Central America me pweinerail nan sounpar ehu iei tala $1,380 kin paiekihda “wahu oh pwung” ohte nan mour duwehte irail ko nan Prans, me pweinerail nan sounpar ehu tala $24,990? Soahngen pahrek dahieu mie me kisin serepein pwelel kan nan Aperika ahneki ma re pahn mourkihte sounpar 56 ahpw kisin serepein pwelel kan nan North America pahn kak mour reireiki sounpar 79?
Mie irair tohto me kin pid sapahrekpeseng ong lapalap en aramas, oh koaros me suwed. Mie soahngen sapahrek tohto likin sapahrek en irair en mour oh sapahrek en kapai kan en pelien wini oh kasukuhl. Ekei pak sawehwe kan en pelien politik, keinek, de pelien lamalam kin kihsang wahu en aramas oh arail saledek. Mendahki aramas tohto kin koasoipene iaduwen aramas koaros pahn kak ahneki soangen lapalap tehieu, ni mehlel, kitail momour nan ehu sampah me sapahrekpeseng ong lapalap en aramas. E duwehte soumwahu ehu—“me kin kahrehda kalokolok oh weirek wasa koaros,” nin duwen wehwehn lepin lokaia wet—sapahrek kin mihla nan koasoandi kan koaros en aramas. Medek me e kin wahdo ni mwomwen semwehmwe, soumwahu, sohte sukuhl, sohte doadoahk en mwohni, oh lipilipilki aramas kin kamedek mehlel.
“Aramas koaros kapikipikda pwehn ahneki soangen lapalap tehieu.” Met wia madamadau kaselel ehu! Ahpw ia uwen dahme kin uhdahn wiawi kin weksang met!
[Credit Line]
UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER