“Kumwail Koaros Kin Wia Pirien Ehu”
“A kumwail dehr kin men aramas akan en kin ekerkin kumwail ‘Sounpadahk,’ pwe kumwail koaros kin wia pirien ehu, oh amwail sounpadahk metehmen.”—MADIU 23:8.
1. Dahme kesempwal kitail en tehk ni ahnsou wet?
“EMEN lih Kristian nan ehu wehi nan Orient ni mehlel idek misineri men me kohsang Australia peidek wet, “Ihs nanpwungen misineri emen oh emen tohndoadoahk en Bethel me keieu warohng wahu laud?” E men ese ma misineri me kohsang ehu wehi tohrohr de emen sounpapah me kin doadoahk nan rahn ophis en Watch Tower Society nan pein sapwe me keieu warohng wahu. Peidek wet kin kasansalehda me tiahk en sahpwo kin nsenohki duwen mwar laud kan oh keinek lapalap kan, oh misineri menet pwuriamweikihla ahnsou me liho wia peideko. Peidek duwen ihs me warohng wahu keieu laud rehra kin kohsang ahn aramas arail men wehwehki ia uwen laud ahn emen pwukoa me kin pid manaman.
2. Iaduwen kitail pahn kilangwong iengatail sounkaudok kan?
2 Nsenoh wet kaidehn mehkot kapw. Pil, sapwellimen Sises tohnpadahk kan kin kalapw akamaikipene ihs me keieu lapalap nanpwungarail. (Madiu 20:20-24; Mark 9:33-37; Luk 22:24-27) Irail pil kin kohsang tiahk en keieun senturi en mehn Suhs akan me kin kesempwaliki mwar laud kan. Sises wehwehki duwen ahr tiahk kan oh e kaweidkin irail met: “A kumwail dehr kin men aramas akan en kin ekerkin kumwail ‘Sounpadahk,’ pwe kumwail koaros kin wia pirien ehu, oh amwail sounpadahk mehtehmen.” (Madiu 23:8) Emen me samanih Paipel Albert Barnes koasoia duwen daidel en pelien lamalam kan duwehte “Sounpadahk”: “met kin kahrehong aramas akan me alehdi daidel kan en aklapalapla oh medemedewe me irail lapalap sang mehteikan, oh irail akan me sohte kin ale daidel kan pahn peirin oh ahneki madamadau me irail sohte warohng; oh koasoandi wet sohte kin pahrekiong ‘aktikitik me Krais me sapwellimaniki.’” Ni mehlel, Kristian akan sohte kin ekerkin sounapwalih kan “Elder,” oh doadoahngki lepin lokaia wet “elder” nin duwen daidel ehu. (Sohp 32:21, 22) Ni pali teio, irail elder kan kin kapwaiada kaweid en Sises en wauneki tohnmwomwohdiso teikan, nin duwen Siohwa kin kasalehda wahu ong tohnkaudok lelepek kan oh Sises pil kin wauneki tohnpadahk lelepek kan.
Mehn Kahlemeng Mwahu en Siohwa oh Sises
3. Iaduwen Siohwa kin kasalehda wahu ong sapwellime tohnleng akan?
3 Mendahki Siohwa kin wia “Wasa Lapalapie,” sang nin tepio e kin wauneki sapwellime kapikapikda kan ni e kin mweidong irail en iang sapwellime doadoahk kan. (Melkahka 83:18) Ni ahnsou me e kapikada tepin aramas, Siohwa mweidong sapwellime Iehros en iang wia doadoahk wet nin duwen “sounsawas emen.” (Lepin Padahk 8:27-30; Senesis 1:26) Siohwa pil mweidong sapwellime tohnleng kan en kasalehda ahr pepehm akan ong iaduwen irail pahn kasorehla nanmwarki suwedo, Ahab, mendahki Siohwa koasonehdier dahme e pahn wia.—1 Nanmwarki 22:19-23.
4, 5. Iaduwen Siohwa kin kasalehda wahu ong sapwellime aramas akan?
4 Siohwa kin wia Kaunepen Lahng oh Sampah pwon. (Deuderonomi 3:24) E sohte anahne idek rehn aramas akan mehkot. Ahpw, e kin katikitikihala pein ih pwehn kak tehkada aramas akan. Sounmelkahka men koulki met: “Sohte emen duwehte Kauno, atail Koht. E kin ketiket powe wasa ileilehie, ahpw kin ketin mahsendihdo oh ireirong nanleng oh sampah. E kin ketin pwekada me semwehmwe kan sang nanpwel.”—Melkahka 113:5-8.
5 Mwohn Siohwa kasorehla Sodom oh Komora, E ketin karonge ahn Eipraam kalelapak kan oh Siohwa uhd kaitarala madamadau en Eipraam duwen kopwungpwung. (Senesis 18:23-33) Edetehn Siohwa wehwehki duwen imwilahn ahn Eipraam pekipek kan, ni kanengamah E rong Eipraam oh kupwurki ahn Eipraam madamadau kan.
6. Dahme imwila pwehki Siohwa kasalehda wahu ong Apakuk ni e wia peidek ehu?
6 Siohwa pil karonge Apakuk, ni e wia peidek wet: “Maing Kaun, ia erein ei kin patohwan liklikweriong komwi oh peksawas, a komwi ahpw sohte ketin karonge oh doareikitasang nan at apwal laud?” Siohwa kin kilangwong peidek wet me e kin uhwong sapwellime kaunda? Soh, E kin kilangwong peidek en Apakuk nin duwen peidek konehng, oh mwuhr e kasansalehda sapwellime kupwur kan en doadoahngki mehn Kaldia kan en wia kadeik wet. E kamehlelehong soukohpo me ‘kokohp en kadeik wet pahn uhdahn pweida.’ (Apakuk 1:1, 2, 5, 6, 13, 14; 2:2, 3) Siohwa kin kasalehda wahu ong soukohpo ni E kin rong kanahieng kapwunod kan en Apakuk oh sapengla eh peidek. Imwilahn met, soukohpo sohlahr pwunod ahpw e peren oh likih Koht ni unsek. Irair wet kin mih nan pwuhken Apakuk me kohsang rehn Koht oh me kin kakehlaka atail likih Siohwa nan rahnpwukat.—Apakuk 3:18, 19.
7. Dahme kahrehda pwukoan Piter nan Pendekos 33 C.E. kesempwal?
7 Sises Krais pil wia mehn kahlemeng mwahu duwen emen me kin wauneki aramas akan. Sises padahkiong sapwellime tohnpadahk kan: “A mehmen me pahn kahmahmkin ie mwohn aramas akan, nahn I pahn pil kahmahmki mwohn Semei me ketiket nanleng.” (Madiu 10:32, 33) Ni pwong me re pangala ih, sapwellime tohnpadahk kan koaros tangasang ih, oh wahnpoaron Piter kahmahmkihla Sises pak siluh. (Madiu 26:34, 35, 69-75) Sises sohte kin tehk duwen mas liki en aramas akan, ahpw e kin tehk duwen pepehm loal en Piter, me e koluhla mehlel. (Luk 22:61, 62) Pwe, ihte rahn 51 mwuri, Krais kasalehda wahu ong wahpoaron menet me koluhla, ni e kin mweidong ih en wiliandi sapwellimen Sises tohnpadahk 120 ni Rahnen Pendekos en doadoahngki keieun “kih kan en wehio.” (Madiu 16:19; Wiewia 2:14-40) Piter kin ale mweimwei en ‘sapahldo oh kakehlahda pwoson en rie kan.’—Luk 22:31-33.
Kasalehda Wahu ong Tohnpeneinei kan
8, 9. Iaduwen ohl pwopwoud men pahn kak kahlemengih Siohwa oh Sises ni eh pahn kasalehda wahu ong eh pwoud lih?
8 Ohl pwopwoud kan oh pahpa oh nohno kan anahne kahlemengih Siohwa oh Sises Krais ni arail kin doadoahngki pwukoa en apwalih mehteikan me Koht ketikihong irail. Piter kihda kaweid wet: “Kumwail ohl pwopwoud kan pil duwehte, ni amwail pahn kin werekiong amwail pwoud kan, kumwail uhdahn pahn kin pohnese me iei irail me luwet, oh kumwail uhdahn pahn waunekin irail.” (1 Piter 3:7) Medemedewe me ke pahn pwekada sah ehu me wiawikihda porcelain, e sansal me e luwet sang sah ehu me wiawikihda tuhke. Ke soh pahn kanahieng apwalihala laudsang sah me wiawikihda tuhke? Ohl pwopwoud men kak wia met ni e pahn kahlemengih Siohwa, e pahn rong duwen madamadau en eh pwoud lih ni ahnsou me ira kin koasoaiapene duwen pilipil kan en peneinei. Tamanda me Siohwa isaneki ahnsou pwehn sewese Eipraam en medemedewe duwen irairo. Pwehki ohl pwopwoud men me soh-unsek, mwein e sohte pahn wehwehki irairo ni unsek. E soh pahn konehng en kasalehda wahu ong eh pwoud lih ni e pahn rong eh madamadau kan?
9 Nan sahpw akan me koasoandi en ohl akan kin kehlail, ohl pwopwoud men pahn anahne tamanda me eh pwoud lih mwein pahn anahne powehdi irair wet pwehn kasalehda eh pepehm loal kan. Kitail anahne kahlemengih Sises Krais ni ahnsou me e ketiket nin sampah, ni ahl me e wiaiong sapwellime tohnpadahk kan, me pahn ni karasaras wiahla kisehn eh pwoud. E kin kesempwaliki irail, oh pil kin wehwehki duwen ahr luwet akan ni pali war oh pali ngehn, mwohn re kasalehda ahr anahn akan. (Mark 6:31; Sohn 16:12, 13; Episos 5:28-30) Likin met, ke anahne isaneki ahnsou en kilang dahme ahmw pwoud lih kin wia ong uhk oh ahmw peneinei, oh ke kak kasalehong ih omw kalahngan ni omw lokaia kan oh wiewia kan. Siohwa oh Sises kin kasalehda ara kalahngan ong aramas kan me warohng, oh pil kin kapinga oh kapaiada irail. (1 Nanmwarki 3:10-14; Sohp 42:12-15; Mark 12:41-44; Sohn 12:3-8) Emen lih Kristian nan Orient koasoia met mwurin eh pwoud ohl wiahla emen Sounkadehdehn Siohwa kan: “Ai pwoud ohl kin kalapw alu kahk silu de pahieu mwowe, oh e kin kihong ie ehd kan koaros en wahda. Ahpw ni ahnsouwet, e kin uhd wahda ehd akan oh kasalehda eh kalahngan ong ai doadoahk kan nan ihmw!” Kalahngan me kin kohsang mohngiong en aramas kin kak sewese omw pwoud lih en lemeleme me ke kin kesempwaliki ih.—Lepin Padahk 31:28.
10, 11. Dahme pahpa oh nohno kan kak sukuhliki sang mehn kahlemeng mwahu en Siohwa ni ahnsou me e men sewese wehin Israel suwed akan?
10 Pahpa oh nohno kan anahne kahlemengih Koht ni ahnsou me re kin kihong neirail seri kan kaiahn me anahn. “Kauno padahkiong mehn Israel oh Suda” en kesehla arail wiewia suwed kan, ahpw re “keptakaila.” (2 Nanmwarki 17:13-15) Mehn Israel akan “kin song en pitihdi ih sang ar koasoi kan; sohte mehkot me re kin nda kin mehlel.” Mwein ele, pahpa oh nohno tohto kin lemeleme me neirail seri kan kin wia duwehte met. Mehn Israel kan “pwurupwurehngete kasongosonge Koht” oh kamedekihala oh katoutouwihala nan kupwuren Koht. Ahpw, Siohwa “me inenen kalahngan ong sapwellime aramas akan. E ketin mahkikihong irail diparail kan oh sohte ketin kamwomwirailla.”—Melkahka 78:36-41.
11 Siohwa pil mahsanihong mehn Israel kan: “Kumwail kohdo kitail kapwungala mahs ire pwukat . . . Mehnda ma kumwail weitahtahkilahr dipamwail kan, ahpw I pahn kamwakeleikumwailda duwehla sinoh.” (Aiseia 1:18) Edetehn Siohwa sohte wiahda sapwung, e lukedo wehi suwed wet en kohdo reh pwehn kapwungala ire pwukat. Madamadau kaselel wet en Siohwa kin inenen mwahu ong pahpa oh nohno kan en kahlemengih ni ahnsou me re kin koasoiong neirail seri kan! Ni ahnsou konehng, kasalehda wahu ong irail ni amwail pahn rong kanahieng dahme re men koasoia, oh sewese irail en wehwehki ia kahrepe irail anahne wukila.
12. (a) Dahme kahrehda kitail en dehr waunekihki neitail seri kan laud sang Siohwa? (b) Dahme anahn ma kitail pahn kasalehda wahu ong neitail seri kan ni ahnsou me kitail kin kapwungala irail?
12 Ni mehlel, ekei seri kan anahne kaweid kehlail. Pahpa oh nohno kan sohte men duwehte Ilai, me kin ‘waunekihki nah pwutak kan sang Siohwa.’ (1 Samuel 2:29, New World Translation) Ahpw, irail pwulopwul kan anahne en pil kilang me kaweido kin poahsoankihda limpoak. Re anahne en wehwehki me arail pahpa oh nohno kan kin poakohng irail. Pohl kin kaweidkin sahm akan: “Dehr kamwakara mwahl noumwail seri kan ahpw kekeirirailda ni kaiahn oh madamadau en Siohwa.” (Episos 6:4, NW) E sansal me pahpa oh nohno kan anahne kaunda neirail seri kan, ahpw mouren kaweid wet iei me pahpa men pahn anahne en kasalehda wahu ong neirail seri kan ni ahr sohte pahn kamwakara mwahl. Ei, en kasalehda wahu ong seri kan, pahpa oh nohno kan anahne isaneki ahnsou mwahu oh nantihong en kapwaiada met, ahpw imwilahn doadoahk laud wet pahn inenen katepe laud.
13. Dahme Paipel kin mahsanih duwen irail likeilapalahr kan nan peneinei?
13 En kasalehda wahu ong tohnpeneinei kan kin wehwehki laudsang kasalehda wahu ong lih pwopwoud kan oh seri kan. Ehu lokaiahn kaweid en Sapahn kin koasoia: “Ni ahnsoun mahla, peikiong noumw seri kan.” Mouren lokaia pwukat iei me irail pahpa oh nohno mahlahr kan anahne en dehr nok lemeidihdiong neirail seri kan ahpw re en karonge dahme neirail seri laudlahr kan kin koasoia. Mendahki Paipel kin mahsanih duwen pahpa oh nohno kan en kasalehda wahu ong neirail seri kan ni ahr pahn rong neirail seri kan, irail seri kan sohte pahn mwamwahliki me laud kan nan peneinei. Lepin Padahk 23:22 mahsanih, “Ni ahnsoun omw nohno pahn likeilapalahr, ke sohte pahn mwamwahliki ih.” Nanmwarki Solomon kapwaiada lepin padahk wet oh wauneki eh nohno ni ahnsou me eh nohno tuhwong ih oh wia pekipek ehu. Solomon mahsanih pil ehu mwoahl en wisikdo ni palimaune, oh e rong dahme eh nohno mahlahr, Padsipa men koasoiaiong ih.—1 Nanmwarki 2:19, 20.
14. Iaduwen kitail kak kasalehda wahu ong irail me mah kan nan mwomwohdiso?
14 Nan atail peneinei ni pali ngehn, kitail kak “tiengala mwowe” en kasalehda wahu ong irail tohnmwomwohdiso likeilapalahr kan. (Rom 12:10) Mwein irail sohte kak wia mehkan duwehte irail kin wia mahso, oh met pahn kak kansensuwedih irail. (Eklesiasdes 12:1-7) Sounkadehde luwen me keidi likeilapalahr men soumwahuda oh kin mih nan peht nan wasahn apwalih me soumwahu kan oh e nsensuwed laud oh e koasoia met: “I sohte kak awih lao I mehla oh I en pwurehng wia doadoahk.” Ong aramas mahlahr pwukat, kitail kak sewese irail ma kitail pahn kasalehda wahu oh pohnese irail. Mehn Israel kan ale kaweid wet: “Mwohn aramas mah kan ke anahne kesihnenda, oh ke anahne kahkahki oh wauneki ohl mah men.” (Lipai 19:32) Kasalehda wahu ong irail me mah kan sang ni omw pahn kahrehong irail en pehm me irail katepe oh aramas kin kesempwaliki irail. ‘Kesihnenda’ pil kak wehwehki me emen pahn mwohndi rehrail oh rongorong arail koasoiahda dahme irail wia mahso. Met pahn kawahuwih me mah kan oh pil kakehlahka pein atail mour ni pali ngehn.
‘Tiengala Mwowe Ni Amwail Wahupene Nanpwungamwail’
15. Dahme elder kan kak wia pwen kasalehda wahu ong tohnmwomwohdiso kan?
15 Tohnmwomwohdiso kan kin kehlail ni pali ngehn ahnsou me elder kan kin wia mehn kahlemeng mwahu. (1 Piter 5:2, 3) Mendahki irail kin kedirepw, elder kan me kin nsenohki tohnmwomwohdiso kan pahn tiengala mwowe en tuhwong irail me pwulopwul kan, tapwin peneinei kan, nohno kan me sohte arail pwoud ohl, lih pwopwoud kan me kin doadoahk nan pein imwarail kan, irail me mah kan, mendahki aramas pwukat kin lelohng kahpwal akan de soh. Elder kan kin rong dahme tohnmwomwohdiso kan kin nda oh kapinga irail ong dahme re kak wia. Elder men kin kahlemengih Siohwa me kin kesempwaliki sapwellime aramas akan, ma e pahn kin nsenohki tohnmwomwohdiso kan oh kin kapinga brother oh sister kan.
16. Dahme kahrehda kitail anahne kasalehda wahu ong elder kan oh pil mehteikan nan mwomwohdiso?
16 Ni ahnsou me elder kan kin kahlemengih Siohwa, irail pahn wia mehn kalehmeng mwahu ehu en kapwaiada kaweid en Pohl: “Kumwail limpoakpene nin duwen limpoak en Kristian; oh kumwail wahupene nanpwungamwail.” (Rom 12:10) Met pahn apwal ong irail elder kan me kin koasoan nan wehi kan me kin ahnla kesempwaliki mwar de keinek lapalap kan. Karasepe ieu, nan wehi ehu ni Orient, mie lepin lokaia riau ong “brother,” ehu ni lokaiahn meing oh meteio ni lokaiahn aramas sohte lipilipil. Lao lel ahnsou kerente, tohnmwomwohdiso kan kin doadoahngki lokaiahn meing “brother” ong irail elder kan oh me mah kan, oh doadoahngki lokaiahn aramas sohte lipilipil “brother” ong tohnmwomwohdiso teikan. Ahpw, re ale kangoang en doadoahngki lokaiahn aramas sohte lipilipil ong brother ni ahnsou koaros, pwehki nin duwen Sises me mahsanihong sapwellime tohnpadahk kan, “kumwail koaros kin wia pirien ehu.” (Madiu 23:8) Mwein met sohte kin nohn sansal nan wehi teikan, kitail koaros anahne en kanahieng en dehr kasalehda wahu ongete ekei aramas ahpw ong mehteikan soh.—Seims 2:4.
17. (a) Dahme kahrehda elder kan anahne en wia soangen elder me tohnmwomwohdiso kan kin mengei en tuhwong? (b) Ni ahl dah kei elder kan kak kahlemengih Siohwa ni ahr kin wiewia ong tohnmwomwohdiso kan?
17 Mehlel, Pohl kangoange kitail en kasalehong ekei elder kan “wahu me pak riau laud sang dahme uhdahn pahn kohwong irail,” ahpw irail pwukat wiwiahte kisehn riatail brother kan. (1 Timoty 5:17) Ma kitail kak “ni saledek en koasoi keiong mpen mwoalen Koht” Kaunepen Lahng oh Sampah, kitail soh pil pahn kak keiong mpen elder kan, me pil kin wia aramas ekei me kin kahlemengih Siohwa? (Ipru 4:16; Episos 5:1) Irail sounapwalih kan anahne tehk pein irail, ma tohnmwomwohdiso kan kin mengeiong tuhwong irail pwen ale kaweid de kasalehong elder kan duwen sawas kan re men kihda. Sukuhlikihsang Siohwa ni ahl me e kin mweidong mehteikan en iang Ih nan sapwellime doadoahk kan. E kin kasalehda wahu ni e kin ketikihong irail pwukoa kan. Elder kan pahn anahne kesempwaliki sawas kan me emen Sounkadehde kihda mendahki eh sawas sohte kin doadoahk. Tamanda, dahme Siohwa wiaiong Eipraam ni ahnsou me e wia peidek kan oh pil ni ahnsou me Apakuk pwunod laud.
18. Iaduwen elder kan kak kahlemengih Siohwa ni ahnsou irail pahn kapwungala emen me anahne sawas?
18 Ekei Kristian akan anahne kaweid. (Kalesia 6:1) Ahpw, Siohwa pil kin kesempwaliki irail oh re warohng en ale wahu. Sounkadehde men koasoia, “Ni ahnsou me emen kin kaweid ie ni elen wahu, I kin mengeiong tuhwong ih.” Pali moron en aramas kin mwekidki mwahu kaweid kan me kin kohwong irail ni elen wahu. Mwein ke anahne doadoahngki ahnsou laud, ahpw ma ke pahn rong mahs irail akan me wiahda sapwung, met pahn kahrehong irail en mengeiong kapwaiada omw kaweid kan. Tamanda Siohwa, ni elen limpoak, e kin pwurpwurehng men sewese mehn Israel kan en wehwehki duwen ahr sapwung kan. (2 Kronikel 36:15; Taitus 3:2) Ma kaweid kan pahn kohwong emen ni elen limpoak, kaweido pahn kak lel mohngiong en aramas me anahne sawas.—Lepin Padahk 17:17; Pilipai 2:2, 3; 1 Piter 3:8.
19. Iaduwen kitail pahn kilangwong aramas akan me sohte kin kamehlele Koht nin duwen me Kristian akan kin kamehlele?
19 Kitail pil anahne kasalehda wahu ong aramas teikan me mwein ehu rahn pahn wiahla riatail brother oh sister ni pali ngehn. Ekei aramas mwein kin pwand en rong oh pwungki atail padahk kan, ahpw kitail anahne en kanengamah oh pohnese me irail aramas akan me warong wahu. Siohwa “sohte ketin kupwurki emen en lekdekla, pwe e ketin kupwurki koaros en wiliakapwala oh sohpeisang nan diparail kan.” (2 Piter 3:9) E soh konehng kitail en kilangwong aramas akan nin duwen me Siohwa kin kilangwong irail? Ma kitail pahn ahnsou koaros nsenohki aramas akan oh kadek ong irail, kitail kak kaunopada ahl akan en kalohk ong irail. Ni mehlel, kitail kin liksang aramas akan me pahn kak kaluwetala kitail ni pali ngehn. (1 Korint 15:33) Ahpw, kitail kin “kadek,” sohte mwamwahliki aramas akan me sohte kin kamehlele Koht nin duwen kitail kin kamehlele.—Wiewia 27:3.
20. Dahme mehn kahlemeng mwahu en Siohwa oh Sises Krais kin kamwekid kitail en wia?
20 Ei, Siohwa oh Sises Krais kin kesempwaliki emenemen kitail oh kasalehong kitail wahu. Kitail anahne ahnsou koaros tamanda duwen ara wiewia kan oh kahlemengih ira en tiengala mwowe ni atail kin wahupene nanpwungatail. Oh pil, kitail pahn ahnsou koaros tamanda duwen mahsen kan en atail Kaun Sises Krais: “Pwe kumwail koaros kin wia pirien ehu.”—Madiu 23:8.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Iaduwen ke pahn kilangwong iengomw tohnkaudok akan?
• Iaduwen mehn kahlemeng mwahu en Siohwa oh Sises kin kamwekid uhk en wauneki aramas akan?
• Iaduwen ohl pwopwoud kan oh pahpa oh nohno kan kak wauneki mehteikan?
• Ma elder kan pahn kilangwong iengerail Kristian akan nin duwen riarail brother kan, met pahn kak sewese elder kan ni ahl dah kan?