Ke Kak Diar Ia Kapehd Meleilei?
Atail ahnsou weksang en Thoreau ahnsou, me sansalda nan artikel en mwowe. Mehkot me weksang ah ahnsou iei me nan rahnwet mie soangen kaweid tohto ong duwen iaduwen emen en kak ahnekihla kapehd meleilei. Psychologists (toahkte kan me kin sewese aramas en kamwahuiala arail kahpwal kan oh ahneki kapehd meleilei) oh irail kan me kin ntingihda pwuhk kan me kin pein kihda sawas kan—pil sounnting en nuhs kan—kin kihda arail madamadau kan. Arail kaweid kan ele kak sawas ong ahnsou mwotomwot; ahpw pwe en kak sawas ong ahnsou reirei, mehkot laudsang met me anahn. Ih met me aramas kan me sansalda nan artikel en mwowe diarada.
ANTÔNIO, Marcos, Gerson, Vania, oh Marcelo kohsang wasa kan me wekpeseng oh arail kahpwal akan pil wekpeseng. Ahpw mie soahng siluh rehrail me duwepenehte. Keieu, mie ahnsou ehu me “sohte arail koapworopwor oh sohte kin mourki kupwuren Koht.” (Episos 2:12) Keriau, re inengieng en ahneki kapehd meleilei. Oh kesiluh, irail koaros diarada arail kapehd meleilei me re inengieng mwurin arail onopki Paipel rehn Sounkadehdehn Siohwa kan. Nindoken arail kekeirada, re pohnesehla me Koht kin ketin nsenohkin irail. Mehlel, nin duwen me Pohl padahkiohng mehn Adens kan en ah mwehio, Koht “sohte dohsang emenemen kitail.” (Wiewia 17:27) En uhdahn kamehlele met kin wia ahl keieu laud en alehdi kapehd meleilei.
Dahme Kahrehda Meleilei Inenen Tikitikla?
Paipel kin kihda kahrepe riau ong dahme kahrehda meleilei sohla kin wiawi nan sampah—kapehd meleilei de meleilei nanpwungen aramas akan. Seremaia 10:23 kin kawehwehda keieun kahrepeo: “I ese me sohte mehmen me kaunda pein imwilahn eh mour; sohte aramas emen me kaunda pein eh mour.” Aramas sohte ahneki erpit de loalokong en kak kaunda pein ih ni soh sawas oh ihte sawas me mie katepe kin kohsang rehn Koht. Aramas kan me sohte kin rapahki kaweid en Koht sohte pahn kak alehdi meleilei poatopoat. Kahrepe keriau me kahrehda sohte meleilei kin sansalda nan mahsen kan en wahnpoaron Sohn: “Sampah unsek kin mihmi pahn manaman en me suwedo.” (1 Sohn 5:19) Ma aramas sohte kin rapahki kaweid en Koht, arail nannanti en alehda meleilei pahn ahnsou koaros sohte pweida sang ni wiewia kan en me soh sansalo me uhdahn mie—oh uhdahn manaman—“Me Suwedo,” Sehdan.
Pwehki kahrepe riau pwukat me pali moron en aramas sohte kin rapahki kaweid en Koht oh me Sehdan kin doadoahk kehlail nan sampah: tohnsampah pwon kin mih nan irair kansensuwed ehu. Wahnpoaron Pohl kawehwehda mwahu met: “Audepen lahng oh sampah koaros kin weiweirek, rasehng medek en neitik, lao lel ahnsou wet.” (Rom 8:22) Ihs me kak sapwungki met? Nan wehi kepwehpwe kan iangahki me semwehmwe kan, kahpwal en peneinei, mwersuwed, kopwungsapwung, uhpenehn irairen aramas, soh tengeteng en pelien paien wehi, kailok nanpwungen keinek kan, kalokolok, soumwahu, oh pil soahng tohto kin kihsang en aramas kapehd meleilei.
Iawasa Ke Kak Diar Kapehd Meleilei
Ni ahnsou me Antônio, Marcos, Gerson, Vania, oh Marcelo onopki Mahsen en Koht, Paipel, re sukuhliki soahng kan me wekidala arail mour. Ehu, re sukuhlkihdi me ehu rahn irairen sampah pahn wekila. Met kaidehn ihte koapworopwor soh dehde ehu me soahng koaros pahn imwila mwahu. E wia koapworopwor ehu me mehlel, tengeteng me mie kupwuren Koht ong tohnsampah oh me ahnsouwet kitail kak paiekihda kupwuren Koht ma kitail pahn kapwaiada kupwure. Re kapwaiada nan arail mour dahme re sukuhlikihsang Paipel, oh arail mour mwahula. Re diarada nsenamwahu oh meleilei laudsang dahme re lemeleme me kak wiawi.
Antônio sohla kin iang pidada uhwong koasoandi kan oh iang keper kan oh pingiping kan me pidada met. E ese me wekidekla kan me kin wiawi ni ahl wet kin ongete ahnsou mwotomwot oh soh tengeteng. Menet me kin wia kaun en doadoahk mahso kin sukuhlikiehr duwen Wehin Koht. Met iei Wehio me aramas rar kan kin kapakapki ni ahnsou me re kin wadlikih Kapakap en Kauno (de, Kapakap en Samat) oh patowanohng Koht: “Wehiomwi en pweida.” (Madiu 6:10a, New International Version) Antônio sukuhlikihdi me Wehin Koht kin uhdahn wia koperment ehu nanleng me pahn wahdo meleilei mehlel ong tohnsampah.
Marcos sukuhliki en kapwaiada kaweid erpit en Paipel me pid oaralapo pwopwoud. Imwilahn met, ohl menet me mahso wia emen sounpolitik ahnsouwet pwurehngehr patehng ah pwoud oh ira nsenamwahu met. E pil kin kilikilanglahng ahnsouwo, me kereniong kohdo, ni ahnsou me Wehin Koht pahn uhd wiliankihdi koasoandi en sampah noahrok oh roporop wet ki ehu koasoandi en sampah me mwahusang. E wehwehkihla loal lokaia ko nan kapakap en Kauno me ketihtihki: “Kupwuromwi en wiawi nan sampah duwehte ah kin wiawi nanleng.” (Madiu 6:10b, NIV) Ni ahnsou me kupwuren Koht pahn wiawi pohn sampah, aramas pahn pehm irairen mour ehu me sohte kin wiawi sangete mahso.
Iaduwen Gerson? E solahr kin wia emen me kin seiseiloakseli mwahl oh pirap. Mouren seri menet me tikida nan ahl akan mahso kin ahnsouwet mieiehr wehwehn ah mour pwehki e kin doadoahngki ah kehl en sewese meteikan en pil diarada arail kapehd meleilei. Nin duwen me eksperiens pwukat kasalehda, onopki Paipel oh kapwaiada dahme e mahsanih kin kak uhdahn wekidala mouren emen en mwahula.
Ahneki Kapehd Meleilei nan Sampah Pingiping ehu
Meno me kin keieu kapwaiada kupwuren Koht iei Sises Krais, oh ni ahnsou me aramas kin onopki Paipel rehn Sounkadehdehn Siohwa kan, re kin sukuhlkihdi duwen soahng tohto duwen ih. Ni pwohng me e ipwidi, tohnleng kan koulki sapwellimen Koht kaping kan: “Kaping ong Koht nanleng wasa ileilehie, oh mwehi kapohl nin sampah ong aramas akan m e kin ketin kupwuramwahwih.” (Luk 2:14) Ni ahnsou me Sises keirada, e kin nsenohki kamwahuwihla mouren aramas. E wehwehki arail pepehm akan oh kin kasalehda limpoak laud ong me lokolok oh soumwahu kan. Oh pil, pahrekiong mahsen kan en tohnleng ko, e kin kahrehong me opampap kan en ahneki kapehd meleilei. Ni kaimwiseklahn ah doadoahk en kalohk, e mahsanih ong sapwellime tohnpadahk kan: “I kihong kumwail popohl, pein ei popohl me I kihong kumwail, I sohte kihong kumwail nin duwen me sampah wet kin wia. Kumwail dehr nsensuwed, oh pahtou, oh masak.”—Sohn 14:27.
Sises kin wia laudsang ihte emen me kin sewese aramas akan. E kin kapahrekiong pein ih duwehte emen sounsilepen sihpw, oh e kin karasahiong sapwellimen sounidawehn ih karakarahk kan duwehte sihpw ni ah mahsanih: “A ngehi, I pwarodohr pwe irail en ahneki mour, iei mour unsek. Ngehi me silepen sihpw mwahu. Silepen sihpw mwahu kin tounmeteikihla eh mour pwehki nah sihpw kan.” (Sohn 10:10, 11) Ehi, weksang kaun tohto nan rahnwet me kin nsenohki mahs pein irail, Sises tounmeteikihla pein moure pwehki sapwellime sihpw kan.
Iaduwen kitail kak paiekihda dahme Sises wia? Me tohto kin ese mahsen ko: “Pwe iei uwen Koht eh ketin loalloale sampah, me e ketikihdohki Sapwellime Iehros, pwe mehmen me kin pwosonla ih en dehr salongala, a en ahneki mour soutuk.” (Sohn 3:16) Atail pwoson Sises, mwohn mehkoaros, iei me se anahne en esehla duwen ih oh Semeo, Siohwa. Loalokongkihla Koht oh Sises Krais kak kahluwalahng nanpwung keren ehu rehn Siohwa Koht me pahn sewese kitail en alehdi kapehd meleilei.
Sises mahsanih: “Nei sihpw akan kin rong ngilei; oh I ese irail, oh re kin idawehn ie. I kihong irail mour soutuk, oh re sohte pahn mehla. Sohte emen me pahn adihirailsang rehi.” (Sohn 10:27, 28) Ia uwen mahsan pwukat kin limpoak oh wia mehn kamweit! Mehlel, Sises mahsanih mahsan pwukat kereniong sounpar riekid samwalahro, ahpw re wie manamante rahnwet duwehte mahso. Kitail en dehr manokehla me Sises Krais momourte oh wie doadoahkte ahnsou wet, ni ah kin kakaun sapwellimen Koht Wehi nanleng nin duwen Nanmwarki idihdda men. Duwehte ahnsou me e ketiket nin sampah mahso, e pil kin nsenohkihte me opampap kan me inengineng en ahnekihla kapehd meleilei. Pil ehu, e wiahte Sounsilepen sapwellime sihpw kan. Ma kitail pahn idawehnla ih, e pahn sewese kitail en ahnekihla kapehd meleilei, me iangahki koapworopworki kasikasik en kilang nan ahnsou kohkohdo meleilei unsek—me wehwehki sohla pahn mie pepei, mahwen, oh mwersuwed.
Kamwahu mehlel kan kin kohsang esehla oh kamehlele me Siohwa, ki Sises, pahn kak sewese kitail. Tamanda Vania, me nin duwen kisin serepein pwulopwul men ahnekihdi pwukoa toutou kan oh kin lemeleme me Koht manokehla ih? Ahnsou wet Vania wehwehkiehr me Koht sohte kesehla ih. E koasoia: “I sukuhlikihdi me Koht uhdahn wia emen me mie me ketin sapwellimanki irair kompoak kan. Sapwellime limpoak kamwekid ih en kadarodo sapwellime Ohl nin sampah pwehn ketikihong kitail mour. E inenen kesempwal en ese duwen met.”
Marcelo kadehdehda me ah nanpwung rehn Koht uhdahn mehlel. Ohl menet me mahso kin mouren party koasoia: “Me pwulopwul kan kin kalap sehse dahme ren wia, oh re kin imwikihla kamedekihla pein irail. Ekei kin iang pidada doadoahngki wini suwed, duwehte me I wia. I koapworopworki me tohto pahn ale kapai pwukat, duwehte ngehi, ni ahr pahn sukuhliki duwen padahk mehlel duwen Koht oh sapwellime Ohlo.”
Sang ni ara kin onop kanahieng Paipel, Vania on Marcelo kekeirada ara pwoson kehlail Koht oh koapworopworki me e kupwurki en sewese ira apwalihala ara kahpwal akan. Ma kitail pahn wia dahme re wiaher—onopki Paipel oh kapwaiada dahme e mahsanih—kitail pahn kak diar kapehd meleilei laud, duwehte me re wia. Eri, mehn kangoang en wahnpoaron Pohl pahn uhdahn kadoadoahk rehtail: “Kumwail dehr pwunodki mehkot, ahpw nan amwail kapakap akan kumwail en peki dahme kumwail kin anahne. Amwail kasapahlkalahngan en pil iang amwail kapakap ahnsou koaros. Eri, sapwellimen Koht popohl, me inenen laudsang uwen atail dehdehki, ahpw pahn nekinekid mohngiongimwail oh pil amwail lamalam rehn Krais Sises.”—Pilipai 4:6, 7.
Diarada Meleilei Mehlel Rahnwet
Sises Krais kin kahluwa aramas akan me kin duhpeki padahk mehlel nan ahl me kahluwalahng mour soutuk nan paradais nin sampah. Nindoken e kin kahluwairaillahng kaudok mwakelekel en Koht, re kin pehmada meleilei me duwehte me sansalda nan Paipel: “Imwen sapwellimen Koht aramas akan pahn kin diren popohl oh nsenamwahu, oh re sohte pahn kin pwunodki mehkot.” (Aiseia 32:18) Oh meleilei wet kin wiahte ekis mweten meleilei me re pahn paiekihda nan ahnsou kohkohdo. Kitail wadek: “A me aktikitik ka pahn sapwenikihla sahpwo oh re pahn paiamwahu oh popohl. Me pwung kan pahn koukousoan nan sahpwo oh re pahn sapwenikihla kohkohlahte.”—Melkahka 37:11, 29.
Eri kitail kak ahneki kapehd meleilei rahnwet? Ehi. Oh pil ehu, kitail kak kamehlele me nan ahnsou kohkohdo me inenen kerendohr, Koht pahn kapaiakihda tohnsampah peik kan meleilei me sohte kin wiawi sangete mahso. Eri, ke soh peki reh ni kapakap en ketikihong uhk sapwellime meleilei? Ma mie omw kahpwal akan me kin kihsang omw meleilei, kapakap ni ahlo me Nanmwarki Depit kin kapakap: “Komw ketin kamaiauwihiehda sang nan ei pwunod akan oh ketin doareiesang nan ei apwal akan koaros. Komw ketin kupwurehla ei pahtou oh lokolok oh ketin mahkikihong ei dipei kan koaros.” (Melkahka 25:17, 18) Koapworopworki me Koht kin ketin karonge soangen kapakap wet. E kin ketin kapahwei lime oh ketikihong irail kan koaros me kin rapahki meleilei sang ni mohngiongarail mehlel. Ni limpoak kitail kin ale mehn kamehlel wet: “E kin ketiket limwahn irail kan me kin likweriong, irail kan me kin likweriong ni mehlel. E kin ketikihong anahn en irail me kin wauneki; e kin ketin karonge ar likwer, oh kin ketin komourirailla.”—Melkahka 145:18, 19.
[Blurb nan Pali 5]
Aramas sohte ahneki erpit de loalokong en kaunda pein irail ni soh sawas sang Koht, ahpw ihte sawas me kin kesempwal sang koaros kin kohsang rehn Koht
[Blurb nan Pali 6]
Loalokongkihla Koht oh Sises Krais kak kahluwalahng kitail en ahnekihla nanpwung keren rehn Siohwa Koht me pahn sewese kitail en alehda kapehd meleilei
[Kilel nan Pali 7]
Idawehnla kaweid en Paipel kin wahdo mouren peneinei meleilei