Paralahn Kailok
“Aramas sohte kin wehwehki aramas kan me re kailongki.”—JAMES RUSSELL LOWELL, ESSAYIST AND DIPLOMAT.
KAILOK mwomwen kin kapilpene kitail wasa koaros. Soangen kilel en ihmw kan me ohkihla kisiniei, sousou kan me ahpwtehn sarepedi paliwaren aramas mehla tohto, kin tengala nan atail madamadau.
Auramenih ehu ahnsou kohkohdo me kailok, uhpene, oh pepei pahn sohla mie. Danielle Mitterand, me pwoudiki president en mehn Prans me melahro, kin tamanda ahnsou me e pwulopwul: “Aramas kin auramenih arail pahn kousoan saledekpene nan koasoandi en pirienpene me re kak likih, ni arail ahneki madamadau en meleilei kousoan rehn meteikan; re auramenih arail pahn mour roson, popohl oh mour mwahu nan sampah ehu me kehlail oh kadek me kin apwahpwahlih irail.” Dahme wiawihong auraman pwukat? Liho kaulimki: “Elep en senturi ehu mwurin met, at aurameno sohte pweida.”
Kitail sohte kak pohnsowehla kekeiradahn kailok nan ahnsouwet. E mihlar wasa koaros nan sampah, oh e sansaldahr ni mwohmw kan. Irair en pepehm en meleilei me aramas tohto kin isanekihla kin ohkihla wiewiahn kailok, ehuehu wiewia pwukat kamasepwehk sang mehn mwowe. Mendahki ma sohte me kin kailongkin kitail nan imwatail de nan sapwatail, miehte me kin kailongkin kitail wasa teikan. Ele kitail kin kilang kadehdepen met rahn koaros nan nuhs kan nan T.V. oh nan pakair kan. Met kin pil pwarada nan Internet. Tehk ekei karasepe kan.
Sounpar eisek samwalahro uhki wehi kin wie kekeirada laud sang mahso. “Uhki wehi,” koasoia Joseph S. Nye, Jr., director en Harvard Center ong International Affairs, “kin wie kehlailla nan pali laud en sampah, kaidehn wie tikitikila. E solahr wie ehu kisin kousapw nan sampah pwon ahpw kousapw tohrohr kan nan sampah pwon me kin tetehk emenemen. Met, kin uhd kalaudehla ahnsou mwahu kan ren uhpene.”
Ekei mwomwen kailok kin nohn mwersuwed, me kin mihmi nan ehu sahpw de nan en emen wasahn kousoan. Ni ahnsou me skinhead (eden pwihn ehu me kin kailongki meteikan) limen kemehla emen Sikh nan Canada, wiewia wet “kasalehda dahme ekei kin kilangwohng me iei kekeiradahn mwersuwed kan me kin kohsang kailok nan sahpw ehu me kin ale kapingki ah kin mweidohng soangsoangen keinek nan sapwe.” Nan Sehmen, mwurin ah wie kekeirdi nan sounpar samwalahro, uhwong sang keinek kan me adaneki extremists keirkihda persent 27 nan 1997. “E kin inenen wia wiewia ehu me kamworus,” koasoia Interior Minister Manfred Kanther.
Ni paliepeng en Albania mie ehu ripoht me kasalehda me seri tohtohsang me 6,000 wialahr sounkalapwuhk kei nan pein imwerail pwehki se masak me imwintihti kan en arail peneinei pahn kemeirailla. Seri pwukat mihlar pahn kalokolok pwehki pei, “me kauwehla mouren peneinei kid kei.” Nan United States, nin duwen me Federal Bureau of Investigation (FBI) kasalehda, “lipilipilki keinek teikan kin kamwekidada elep en mwersuwed 7,755 samwa me kin wiawihda pwehki kailok nan 1998 me kin ripohtkilahng pelien FBI.” Ekei karepe kan ong ekei mwersuwed kan me kin wiawihda pwehki kailok kin pidada lipilipilki kaudok, keinek de wehi, de soakoahiek en meteikan.
Pil ehu, oaralap en nuhspehpa kan ehuehu rahn kin idialahng kaparaparlahn xenophobia, me kin keieu wiawihong irail kan me pokousang nan sapwarail, me ahnsouwet mihmi ni uwen aramas rar pak 21. E kansensuwed en nda me, pali moron en irail kan me kin kasalehda kailok ong mehn liki kan iei me pwulopwul kan, me kin ale kangoang sang rehn kaun en politik kan oh meteikan me kin raparapahki ihs me ren kapwukoahki arail kailok kan. Kilelpen soangen irair wette kin sansalki seulikilik, sohte mweidohng pwung en meteikan, oh wiadahr ahr madamadau ong soangen aramas kan me weksang irail.
Ia ekei kahrepe kan me karehda soangen kaparaparlahn kailok? Oh dahme kak wiawi pwehn kihsang kailok? Artikel en mwuri pahn sapengla peidek pwukat.
[Kilel Credit Line nan Pali 2]
COVER, top: UN PHOTO 186705/J. Issac
[Kilel Credit Line nan Pali 3]
Daud/Sipa Press