Kosonned Kesempwal Padahk Kesempwal Ong Aramas Koaros
“Kumwail wiahiong meteikan me kumwail kin anahne aramas akan en kin wiahiong kumwail.”—Madiu 7:12.
MAHSEN pwukat iei me Sises Krais mahsanih nan sapwellime Kapahrek en Pohn Dohl mpen pahr riekid samwalahro. Ni erein pahr epwiki epwiki kei dower powe, aramas tohto kin koasoia oh pil ntingihdi koasoi kan me pid mahsen pwukat. Aramas kin kapinga mahsen pwukat duwehte: “iei poahsoan en Pwuhk Sarawi,” “iei oaralap en ahn Kristian eh pwukoah ong mehn mpe,” oh “poahsoanpen kosonned ong wiewia mwahu ong aramas.” Kahrehda, aramas tohto kin esehki mahsen pwukat ni ahd wet “Golden Rule”—me wehwehki “Kosonned Kohl” de “Kosonned Kesempwal.”
Madamadau en “Kosonned Kesempwal” sohte ongete irail akan me wia Kristian. Irail me iang pelien lamalam en mehn Suhs, pelien lamalam en Buddhism, oh pil irail me kin wadek loalokong en mehn Krihk—irail koaros kin kawehwe ni oaritik mour en mahsen pwukat ong soangen irair akan. Aramas akan en sahpw akan me adaneki “Far East,” irail kin ese mwahu koasoi loalokong kan en Confucius, oh irail mehn Oriental kan kin kesempwaliki ih me dene ih sounpadahk lapalap emen. Nan nah pwuhk me ede “The Analects,” me wia kesiluh en nein Confucius “Pwuhk Pahieu kan,” kitail kak wadek pak siluh me e doadoahngki madamadau me kohsang “Kosonned Kesempwal.” Pak riau, e wia eh pasapeng ong peidek me tohn sukuhl kan wia, Confucius koasoia: “Dahme ke kahng aramas en wiahiong uhk, ke dehr wiahiong meteikan.” Ehu pako, ahnsou me nah tohnsukuhl Zigong pohnmwahsohki oh nda: “Dahme I kahng meteikan en wiahiong ie, I pil sohte kin wiahiong irail,” sounpadahk Confucius sapengki, ni sansal, “Ehi, ahpw met ke saikinte kak wia.”
Ni atail wadek mahsen pwukat, kitail kak kilang me ahn Confucius lokaia kan mih ni irair ehu me wia peliepen mahsen en Sises akan me e mahsanih mwuhr. Me sansal duwen wekpeseng wet, iei me “Kosonned Kesempwal” me Sises mahsanih me kosonnedo kin pid wiewia mwahu kan me kitail en wia ong meteikan. Iaduwen ma aramas akan kin kapwaiada oh wia audepen sapwellimen Sises mahsen akan, oh aramas pahn nsenohki aramas teikan oh nantihong sewese irail, oh wiewia met rahn koaros. Ke leme met pahn wiahiong sampah rahnwet wasahn kousoan mwahu sang met? Uhdahn.
E sohte lipilipil ma mour en kosonned wet ntingihdi ohng dahme kitail en wia de dahme kitail en dehr wia, de ni soangen mwohmw teikan, ahpw dahme kesempwal iei me soangsoangen aramas me kousoan ni ahnsou wekpeseng oh wasa wekpeseng oh elen momour wekpeseng ahpw irail koaros kamehlele madamadau en “Kosonned Kesempwal.” Met kasalehda me dahme Sises mahsanih pohn Dohlo wia padahk ehu ong aramas koaros oh kin sair mour en aramas koaros nan irair en ahnsou koaros.
Pein idek rehmw: ‘I kin men aramas en waunekin ie oh mehlel ong ie? I kin men mih nan sampah ieu me aramas sohte kin lipilipilki aramas, oh aramas sohte kin kauwehla kosonned, oh sohte mahwen? I kin men wia kisehn peneinei ieu me towe koaros kin nsenohki pepehm oh kamwahu en meteikan?’ Ni mehlel, ihs me pahn nda “soh” ong soangen peidek pwukat? Ahpw, dahme uhdahn kin wiawi—aramas malaulau me kin nsenamwahuki soangen koasoandi mwahu pwukat. Ong aramas tohto, likamwete e kin apwal en pil koapworopworki me soangen koasoandi mwahu pwukat pahn kak wiawi ehu rahn.
“Kosonned Kesempwal” Meringlahr oh Solahr Katepe?
Nan poadoapoad en aramas, kin mie wiewia suwed ekei me wiawi me kin kauwehla pwungen aramas oh sohte me kin nsenohki wiewia pwukat. Met kin pid netilahn mehn Aperika kan en wiahla lidu, ahn Nazi wasahn kamala kan, iding ong seri kan en iang doadoahk laud, oh kamwomwalahn tohn keinek ehu pwon me kin wiawi nan ekei wasa kan. Irair kamasepwehk pwukat kitail kak wiahkihda keirekidi en nting reirei ehu.
Nan rahnwet, wasa kan me ndandki loalokong oh kepwehpwe, irail kin kilikilangete dahme mwahu ong pein irail. Aramas malaulau kin medewehki meteikan ma arail nsenamwahu de pwung kin mih nan irair keper. (2 Timoty 3:1-5) Dahme kahrehda aramas tohto kin wiahkihla aramas roporop, lemei, sempoak oh lehk? Met kaidehn pwehki “Kosonned Kesempwal” wia mehkot me aramas kehkemw, oh mehkot me mering? Meid suwed ahpw iei ih met me mehlel pil rehn irail aramas tohto me kose me irail pwoson Koht. Sang ni atail kasakasawih irair en rahnwet, e sansal me aramas pahn laudila mehlel nan arail wiewiahn roporop.
Kahrehda, peidek kesempwal kan me kitail anahne idek: Dahme anahn pwe emen en kak mourki “Kosonned Kesempwal”? Miemiehte aramas me kin mourki “Kosonned Kesempwal”? Oh e pahn mie ahnsou ehu me aramas pahn mourki “Kosonned Kesempwal”? Pwe kitail en ale kadehde mehlel ohng pasapeng en peidek pwukat, menlau wadek artikel en mwuhr.
[Kilel nan Pali 3]
Confucius oh aramas teikan kin wia pein arail padahk kan me kereniong duwehte “Kosonned Kesempwal”