Ke Kin Kamehlele Kaundahn Krais?
“Kumwail dehr pil ngoangki aramas akan en wiahkin kumwail arail ‘kaun,’ pwe amwail Kaun metehmen, iei [Krais].”—MADIU 23:10.
1. Ihs kelepw me wiahla Kaun en Kristian mehlel akan?
RAHNO iei Ni Are, Nisan 11. Rahn siluh mwuri, Sises Krais pahn kamakamala. Met iei kaimwiseklahn eh pahn ketiket nan Tehnpas Sarawio. Rahno, Sises padahkiong pokono oh sapwellime kan me pokonpene wasao padahk kesempwal ieu. E mahsanih: “A kumwail dehr kin men aramas akan en kin ekerkin kumwail ‘Sounpadahk,’ pwe kumwail koaros kin wia pirien ehu, oh amwail sounpadahk metehmen. Kumwail dehr pil ekerki emen nin sampah ‘Sahm,’ pwe Samamwail metehmen me ketiket nanleng. Kumwail dehr pil ngoangki aramas akan en wiahkin kumwail arail ‘Kaun,’ pwe amwail kaun metehmen, iei Mesaia.” (Madiu 23:8-10) E sansal me Sises Krais kin wia Kaun en Kristian mehlel akan.
2, 3. Dahme atail rong Siohwa oh kamehlele Kauno me Koht ketin idihada en kaunda kitail kin wia ong atail mour?
2 Kapai tohto kin kohwong atail mour ni ahnsou me kitail kin peikiong sapwellimen Sises kaunda! Siohwa Koht doadoahngki soukohp Aiseia en kohpada duwen ketidohn Kaun menet: “Kumwail koaros me men nimpildahr, kumwail kohdo—iet pwarer en pihlen! Kumwail me sohte noumwail mwohni, kumwail kohdo—kumwail pwainda amwail tungoal pilawa oh iang kepinkonot! Kumwail kohdo! Alehda amwail tungoal wain oh milik—kumwail sohte pahn pwain!. . . . Kumwail rong ie oh kapwaiada dahme I pahn mahsanih, kumwail ahpw pahn nsenamwahukihla kisin tungoal me keieu kaselel sang koaros. . . . I wiahkihla ih sounkaweid oh kaunen wehi kan, I kasalehda ei manaman ong wehi kan pwehki ih.”—Aiseia 55:1-4.
3 Aiseia kin doadoahngki pihl, milik, oh wain ong karasaras kan pwehn kasalehong kitail iaduwen atail pahn ale kapaipen atail kin peikiong Siohwa oh idawehn Kauno oh Sounkaweid me Siohwa ketikihong kitail. Imwilahn met kin wia mehkot inenen kansenamwahu. E kin duwehte niminim kep en pihl lemwlemwer ieu ni ahnsoun karakar. Oh ni karasaras, met kin kaitarala atail kin men nim padahk mehlel oh pwung. Nin duwen milik kin kakehlahda seri pwelel kan oh sewese irail en keirda, ‘milik en mahseno’ kin kakehlahda kitail oh sewese kitail en kekeirada ni pali ngehn ni atail kin karanih Koht. (1 Piter 2:1-3) Oh pil, ihs me pahn kak kahmahmki me wain kin kaperenda kitail ni ahnsou kamadipw kan? Ni ahlohte, kaudokiong Koht mehlelo oh kahlemengih kaun me Koht ketin idihada kin kahrehong kitail en “peren.” (Deuderonomi 16:15) E kesempwal kitail koaros—pwulopwul oh mah, ohl oh lih—en kasalehda me kitail kin uhdahn kamehlele sapwellimen Krais kaunda. Ahpw, iaduwen kitail pahn kak kasalehda me kitail kin mweidong Mesaia en kaunda kitail ni ehuehu rahn?
Kumwail, me Pwulopwul kan —“Kekeirada oh Loalokongla”
4. (a) Ni ahnsou me Sises me sounpar 12 oh e kohlahng Serusalem ni ahnsoun Pahsohpa, dahme wiawi? (b) Ia uwen laud en wehwe me Sises sapwellimaniki ni ahnsou me e sounpar 12?
4 Medemedewe duwen mehn kahlemeng mwahu me atail Kaun kin wia ong me pwulopwul kan. Edetehn kitail sohte kin wehwehki duwen mouren Sises ni ahnsou me e pwulopwul, mie irair ehu me koasoaiepe kin dehde mwahu. Ni ahnsou me Sises sounpar 12, eh pahpa oh nohno kahre ih en iang ira kohla Serusalem ong Pahsohpa nin duwen ira kin wia nan pahr koaros. Eri, iei ahnsowo me Sises ngoangkihla koasoakoasoia duwen Paipel ong aramas akan, oh kahrehong ah peneinei en manokehla oh kohkohlahsang ih. Rahn silu mwuri, eh pahpa oh nohno, Sosep oh Mery, inenen pwunodada laud oh diarada Sises nan Tehnpas Sarawio “ni eh ketiket nanpwungen sounkawehwe ko, karokaronge irail oh kekeinemwe rehrail.” Oh pil, “koaros me iang rongorong inenen pwuriamweikihla sapwellime kupwurokong me pwaraa ni sapwellime pasapeng kan.” E inenen kapwuriamwei pwehki Sises me mahki sounpar 12 ahnsowo oh e kin kaidehn ihte wia peidek loal ngenin kan ahpw e pil kak kihda pasepeng loalokong kan! E inenen sansal me eh pahpa oh nohno kin kaiahne ih mwahu.—Luk 2:41-50.
5. Iaduwen irail pwulopwul kan pahn kak tehk pein arail madamadau kan ong onop en Paipel en peneinei?
5 Ma ke wia emen pwulopwul, oh ahmw pahpa oh nohno kin wia sapwellimen Koht sounpapah lelepek kan, uhdahn mie koasoandi en onop Paipel en peneinei nan imwomw. Ahpw, ia ahmw madamadau ong onop en peneinei? Menlau ken doudouloale duwen peidek pwukat: ‘I kin sang ni ai mohngiong unsek utungada koasoandi en onop Paipel nan ahi peneinei? I kin utungada koasoandi wet ni ei sohte kin kauwehla ahnsoun onop en peneinei?’ (Pilipai 3:16) ‘I kin kalapw iang pasapeng kan ni ansoun onop en peneinei? Ni ahnsou me konehng, I kin wia peidek kan me pid audepen onop en peneinei oh kin kasalehda iaduwen I kak doadoahngki ireo nan ahi mour? Ni ahi wia kekeirada ni pali ngehn, I kin kaiahnehda pein ngehi ong ahi men kang “kisin tungoal kekeluwak me aramas koahieklahr kan kin tungoale”?’—Ipru 5:13, 14.
6, 7. Ia duwen prokram en wadawad en Paipel ni rahn koaros kak How valuable pahn kak mie katep laud ong me pwulopwul kan?
6 Koasoandi en wadek Paipel rahn koaros kin wia koasoandi kesempwal ieu. Sounmelkahkao koulki: “Meid pai aramas akan me kin soikala kaweid en aramas suwed kan, . . . ahpw re kin perenki wadek Kosonned en Siohwa oh medemedewe nan kapehdihr nin rahn oh nipwong.” (Melkahka 1:1, 2, New World Translation) Sosua me wiliandi Moses kin ‘wadek pwuhken Kosonnedo ni rahn oh nipwong.’ Met kin sewese ih en loalokongla oh pweida mwahu ni e kin kapwaiada pwukoa me Koht ketikihong ih. (Sosua 1:8) Atail Kaun, Sises Krais, mahsanih: “E ntingdier nan Pwuhk Sarawi, ‘Kaidehkin pilawahte me aramas kak mourki, pwe mahsen koaros me kin pwilipwilsang nin doaueseng Koht.’ ” (Madiu 4:4) Ma kitail anahne kang mwengehn war rahn koaros, e kesempwal kitail en pil kang mwengehn ngehn ahnsou koaros!
7 Ni ahnsou me Nicole (sounpahr 13) tepida wehwehki duwen kesempwalpen ketihnain en pali ngehn, met kamwekid ih en tepida wadek Paipel rahn koaros.a Met e mahki sounpar 16, oh e wadekehr Paipel pwon pak ehu oh e pwurehng tepida wadek Paipel sang nin tepio oh wadekehr elep en Paipel. Eh koasoandi en wadek Paipel sohte apwal en wia. E koasoia met: “I kin nantihong wadek ehu irelaud nan ehuehu rahn.” Sawas dah kei e aleier pwehki e kin nantihong en wie eh wadawad en Paipel ni rahn koaros? E sapengki: “Kasongosong suwed akan nan rahnwet kin inenen tohto. Rahn koaros I kin lelong kasongosong kan nan sukuhl oh wasa teikan me kin kasonge ahi pwoson. Ahpw, ahi koasoandi en wadek Paipel rahn koaros kin sewese ie en mwadangete tamanda kosonned kan oh mouren kaweid kan en Paipel oh met kin kangoange ie en powehdi kasongosong pwukat. Imwilahn met: I kin pehm me I kin karanih Siohwa oh Sises.”
8. Dahme Sises kin ahn wia me pid tehnpaso, oh iaduwen irail me pwulopwul kan kak kahlemengih ih?
8 Sises kin ahn rongorong oh iang wadek Nting Sarawi kan nan Tehnpas Sarawio. (Luk 4:16; Wiewia 15:21) Kumwail me pwulopwul kan kak paiekihda laud ma kumwail pahn kahlemengih mehn kahlemeng mwahu wet en kaukaule iang towehda mihding en Kristian akan, iei wasa me wadawad oh onop en Paipel kin wiawi! Richard me sounpar 14 kasalehda duwen eh kalahnganki mihding pwukat: “I kin inenen kesempwaliki mihding kan. Mihding pwukat kin kaukaule katamankin ie dahme mwahu oh dahme suwed, dahme min oh dahme samin, oh iaduwen I kak idawehn Krais. I sohte anahne lelohng kahpwal kan me kin kohsang sohte men rong kaweid.” Ei, “kosonned en Kauno [“Siohwa,” NW] me unsek mehlel; e kin pwurehng kakehlahda aramas. Mahsen en Kauno [“Siohwa,” NW] me likilik, e kin kaloalokongihala me soaloalokong kan.” (Melkahka 19:7) Nicole pil kin nantihong en iang towehda mihding limau koaros en mwomwohdiso nan ehuehu wihk. E pil kin doadoahngki aua riau de siluh pwehn kaunopada ong mihding pwukat.—Episos 5:15, 16.
9. Iaduwen me pwulopwul kan kak “kekeirda oh loalokongla”?
9 Ni ahnsou me emen pwulopwul, met iei ahnsou mwahu ieu en sukuhliki duwen ‘loalokong me pid Koht mehlelo, oh esehla ih me Koht ketin kadarodo, iei Sises Krais.’ (Sohn 17:3, NW) Mwein ke ese ekei pwulopwul kan me kin doadoahngki ahnsou laud en wadek pwuhk en mangnga kan, kilang TV, mwadong video games, de doadoahngki Internet. Dahme kahrehda ke pahn alasang irail ni ahmw kak kahlemengih mehn kahlemeng unsek en atail Kaun? Ni ahnsou me e wia pwutak men, e kin perenki sukuhliki duwen Siohwa. Oh met kin imwikihla dah? Pwehki e kin poakohng mehkan me ngehnin, “Sises eri ketin kekeirda oh kupwurokongla.” (Luk 2:52) Eri, ke pil kak wia met.
“Uhpahpene Nanpwungamwail”
10. Dahme pahn kak sewese mouren en peneinei en wia wasahn popohl oh peren?
10 Imwen aramas emen kak wia wasahn popohl oh meleilei de e kak wia wasahn akamaipene de kailok. (Lepin Padahk 21:19; 26:21) Atail kin uhpaiong kaundahn Krais kin kak kahrehong popohl oh peren en miehla nan atail peneinei. Tohnpeneinei kan kak idawehn mehn kahlemeng mwahu en Sises. Pwuhk Sarawi mahsanih: “Kumwail uhpahpene nanpwungamwail ni lemmwin Krais. Kumwail lih pwopwoud kan, kumwail pein uhpah amwail pwoud kan, duwehte amwail kin uhpah Kauno. Pwe ohl pwopwoud ih me moangen eh pwoud, duwehte Krais me tapwin mwomwohdiso, oh pein Krais me Sounkomourpen mwomwohdiso, me iei paliwere. . . . Kumwail ohl pwopwoud kan, kumwail poakohng amwail werek kan duwehte Krais eh ketin poakohng mwomwohdiso oh ketin pangala pein ih pwehki mwomwohdiso.” (Episos 5:21-25) Ong mwomwohdiso en Kolose, wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Kumwail seri kan, kumwail pahn kin peikiong amwail pahpa oh nohno kan, pwe iei me Koht kin ketin kupwurperenki.”—Kolose 3:18-20.
11. Iaduwen ohl pwopwoud men pahn kak kasalehda me e kin kamehlele kaundahn Krais?
11 Kapwaiada kaweid wet kin wehwehki me ohl pwopwoudo anahne en tiengala mwowe nin duwen tapwi men, oh eh pwoud lih pahn ni lelepek utungada eh koasondi kan, oh seri kan pahn peikiong arail pahpa oh nohno kan. Pwukoa en ohl en wiahla tapwi, kin kak imwikihla peren ihte ma ohlo pahn doadoahngki eh pwukoa ni ahl me konehng. Ohl pwopwoud loalokong anahne sukuhliki iaduwen e pahn doadoahngki eh pwukoa en wiahla tapwi ni eh pahn kahlemengih eh Kaun, Sises Krais. (1 Korint 11:3) Mendahki Sises mwuhr wiahla “Kaunen mehkoaros oh tapwin mwomwohdiso,” ahnsou me e ketidihdo sampah, e wia met “kaidehn pwe aramas akan en papah, a pwe en papah aramas akan.” (Episos 1:22; Madiu 20:28) Ni ahlohte, emen ohl pwopwoud en Kristian pahn doadoahngki eh pwukoa en tapwi, kaidehn ni roporop ong pein ih, ahpw en nsenohki apwalihada eh pwoud lih oh nah seri kan—ei, peneineio pwon. (1 Korint 13:4, 5) E kin nantihong alasang irairen Koht me eh tapwi Sises Krais kin kasalehda. Duwehte Sises, e kin opampap. (Madiu 11:28-30) Ni ahnsou me e kin wiahda sapwung ieu, e sohte pahn apwaliki nda lepin lokaia pwukat duwehte: “mahk ohng ie” de “ke pwung.” Ah mehn kahlemeng mwahu kin kahrehong eh pwoud en mengeiki wia “sounsawas emen,” oh “sounkaitar emen,” oh “werek mwahu men ong ohlo,” ni ah kin padahngki mehkan sang reh oh ieiang ih wiewia doadoahk kan.—Senesis 2:20; Malakai 2:14.
12. Dahme pahn kak sewese lih pwopwoud men en kapwaiada koasondi en tapwi?
12 Pwais en lih pwopwoud iei en uhpaiong eh pwoud ohl. Ahpw, ma ngehnen sampah wet kin kaluwetala ih, met pahn kak kahrehong ih en mwamwahleki koasondi en tapwi, oh e sohte pahn perenki uhpaiong eh pwoud ohl. Paipel sohte kin kangoange ohl pwopwoud kan en kaunda lemei ahr pwoud lih akan, ahpw lih pwopwoud kan anahne en uhpaiong ahr pwoud kan. (Episos 5:24) Paipel pil kin kapwukoahki ohl pwopwoud kan de pahpa kan en apwalih mwahu arail peneinei kan, oh ni ahnsou irail kin kapwaiada kaweid wet, popohl oh soandi mwahu pahn wiawi nan peneineio.—Pilipai 2:5.
13. Mehn kahlemeng mwahu dahieu me kin pid peik me Sises wia ong seri kan?
13 Seri kan anahne en peikiong arail pahpa oh nohno kan. Sises wia mehn kahlemeng mwahu duwen peik. Mwurin dahme wiawi nan Tehnpas Sarawio ni ahnsou me Sises sounpar 12 oh eh pahpa oh nohno manokehla ih rahn siluh, “Sises eri ketin iang ira ketiketlahng Nasaret, wasa e kin ketin peikiong ira.” (Luk 2:51) Ni ahnsou me seri kan kin peikiong arail pahpa oh nohno kan, met kin kahrehong popohl oh miniminpene en kehlailda nanpwungen tohnpeneinei kan. Ni ahnsou tohnpeneinei kan koaros kin uhpaiong kaundahn Krais, met pahn imwikihla peneinei nsenamwahu ieu.
14, 15. Dahme pahn kak sewese kitail ni ahnsou kahpwal ieu pahn pwarada nan atail peneinei? Kihda karasepe ieu.
14 Edetehn apwal akan kin pwarada nan peneinei, kih en powehdi kahpwalo iei en kahlemengih Sises oh kapwaiada sapwellime kaweid kan. Karasepe ieu, ni ahnsou me Jerry (sounpar 35) oh Lana, me naineki peinakapw men, pwopwoudla—re sohte kasik kahpwal me pahn pwarada. Jerry kawehwehda: “I ese me: ma I pahn wia emen tapwi mwahu, I anahne kapwaiada mouren kosonned akan en Paipel me peneinei teikan kin paiekihda. Ahpw, I diarada me I anahne doadoahngki kaweid en Paipel ni elen erpit laud oh wehwe.” Nein ah pwoud serepein ong ah pwoud en mahs kin wiahki ih aramas emen me kin kadohwanpeseng nanpwungen serepeino oh ah nohno oh kin inenen kailongki ih. Jerry eri wehwehki me soangen madamadau wet me serepeino ahneki kin kamwekidada eh wiewia kan oh eh lokaia kan. Dahme Jerry wia pwehn kamwahuwihala kahpwal wet? Jerry sapeng: “Ngehi oh Lana pwungkipene me Lana pahn pwukoahki pwukoa en kaiahne nah serepein, oh I pahn nantihong en ahneki nanpwungmwahu rehn nein ai pwoud serepein. Kedekedeo, wiepe wet me imwikihla mwahu.”
15 Ni ahnsou me kitail kin lelohng kahpwal akan nan atail peneinei, kitail anahne wehwehki dahme kahrehda tohnpeneinei kan ahr kin wia soangen koasoi oh wiewia kan nin duwen irail kin wia. Kitail pil anahne en doadoahngki erpit pwen kak sewese kitail en kapwaiada ni ahl me konehng sapwellimen Koht mouren kaweid kan. Karasepe ieu, Sises, kin dehdehki ni unsek duwen dahme kahrehda liho me kohwahki mehn warmwowi doahke ih, oh ni elen erpit oh limpoak e mahsanih ong lih menet. (Lipai 15:25-27; Mark 5:30-34) Erpit oh dehdehki mwahu iei irair akan me atail Kaun kin sapwellimaniki. (Lepin Padahk 8:12) Kitail pahn peren ma kitail pahn kahlemengih ih.
‘Rapahki Mahs Wehio’
16. Dahme kitail anahne en keieu kesempwaliki nan mouritail kan, oh iaduwen Sises wia mehn kahlemeng mwahu duwen met?
16 Ni sansal Sises padahkiong kitail duwen dahme pahn anahne en wia keieu kesempwal nan mour akan en irail me kin uhpaiong sapwellime kaunda. E mahsanih: “Eri, kumwail rapahki mahs Wehin Koht oh dahme e kin ketin kupwurki.” (Madiu 6:33) Mehn kahlemeng mwahu me e wia kin kasalehong kitail iaduwen kitail kak kapwaiada met. Ni imwin rahn 40 en ah kaisihsol oh doudouloale, oh kapakap oh mwurin ah papdaisla, Sises eri lelong kasongosong ieu. Sehdan me Tepil kasonge ih en ale manaman en kaunda “wehi koaros en sampah.” Medemedewe duwen soangen mour nsenamwahu me Sises pahn kak ahneki ma e ale dahme Tepil men kihong ih! Ahpw, Krais, kin loalenohng kapwaiada kupwuren Seme. E pil kin ese duwen uwen mwotomwot ahn Sehdan sampah. Ih eri mwadangete soikala dahme Tepil men kihong ih, mahsanih: “Pwe e ntingdier, ‘Ke pahn pwongih Kauno, omw Koht, oh ihete me ke pahn papah.’ ” Mwurin met, Sises “ketin tapihada kapahrengkiseli sapwellime padahk, mahsanih, ‘Kumwail koluhla oh wiliakapwala! Pwe Wehin Koht kerendohr.’ ” (Madiu 4:2, 8-10, 17) Mwurin met ni erein eh mour nin sampah, Krais kin kaukaule wia doadoahk en kalohkiseli Wehin Koht.
17. Iaduwen kitail kak kasalehda me kitail kin mwohniki mehkan me kin pid Wehio?
17 Kitail anahne en kahlemengih atail Kaun oh sohte mweidong ahn Sehdan sampah en pahnehkitaildi ong kedirepwkihla doadoahk pweilaud kan. (Mark 1:17-21) Inenen wia elen pweipwei kitail en rapahki mahs noarok en sampah oh uhd wiahki mehkan me kin pid Wehio en keriau nan atail mour! Sises kapwukoahkinkitail doadoahk en kalohki Wehio oh katohnpadahk. (Madiu 24:14; 28:19, 20) Ei, mwein kitail kin ahneki pwukoa en pahpa de nohno de pwukoa teikan, ahpw kitail soh kin perenki doadoahngki ni soutik kan oh pil ni imwin wihk akan en wia atail pwukoa en Kristian en kalohk oh padahk? Oh inenen kaperen en kilang nan pahr en kalohk 2001, ekei sounkalohk kan meh 780,000 kin papah nin duwen sounkalohk kaukaule kan, de pioneer kan!
18. Dahme kin sewese kitail en perenki wia doadoahk en kalohk?
18 Rongamwahu kin kawehwehda duwen Sises nin duwen ohl emen me kin kapwaiada dahme e kin padahk oh kin poakepoake aramas akan. Ni ahnsou aramas akan kin kapilpene ih, e kin kilang duwen ahr anahnpen pali ngehn arail kan, oh e poakepoake irail oh ngoangki tepida sewese irail. (Mark 6:31-34) Atail doadoahk en kalohk kin kaperen ma kitail kin wia doadoahk wet sang nan mongiongitail kan oh ma kitail uhdahn men sewese aramas teikan. Ahpw iaduwen kitail kak ahneki soangen ineng wet? Mwahnakapw men me adaneki Jayson koasoia, “Ni ahnsou I mwahnakapw, I sohte perenki iang kalohk.” Eri, dahme sewese ih en ahneki ineng en perenki wia doadoahk wet? Jayson sapengki peidek wet: “Nan ai peneinei, kitail kin iang kalohk ni menseng en Rahn Kaunop kan koaros. Met kin wia mehkot inenen mwahu ong ie, pwe ni ai kin kilang me ai doadoahk en kalohk kin mie katepe laud, met kin kahrehong ie en perenki wia doadoahk wet.” Kitail pil anahne kaukaule oh ngoangki iang doadoahk en kalohk.
19. Dahme kitail anahne en koasonehdi nan loalitail en wia me pid kaundahn Krais?
19 Mweidong kaundahn Krais en kaunda atail mour kin inenen kansenamwahu oh pahn wahdohng kitail kating tohto. Ni ahnsou emen pwulopwul pahn wia met, met kin wia ahnsou ieu ong ih en kekeirada ni loalokong oh erpit. Mouren en peneinei kin wia utupen popohl oh peren, oh doadoahk en kalohk kin wahdohng kitail peren oh nsenamwahu. Eri, sang atail wiewia kan ni ehu ehu rahn, kitail en nantihong kasalehda me kitail kin kamehlele kaundahn Krais. (Kolose 3:23, 24) Sises Krais, kin kaunda kitail ni pil ehu ahl tohrohr—iei mwomwohdiso en Kristian. Artikel en mwuri pahn kawehwehda iaduwen kitail kak paiekihda sang koasondi wet.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Uhdahn eden aramas menet weksang ede me se kihong ih nan artikel wet.
Ke Tamanda?
• Iaduwen kitail kin paiekihda sang ni atail pahn kahlemengih Kauno me Koht ketin idihada pwehn kahluwa kitail?
• Iaduwen kumwail me pwulopwul kan kak kasalehda me kumwail men idawehn kaundahn Krais?
• Dahme kaundahn Krais pahn kak wiaiong peneinei kan me kin uhpaiong kaunda wet?
• Iaduwen atail doadoahk en kalohk pahn kak kasalehda me kitail kin kamehlele kaundahn Krais?
[Kilels nan Pali 9]
Ahnsoun pwulopwul kin wia ahnsou mwahu en sukuhliki duwen Koht oh Kauno me Koht ketin idihada pwehn kahluwa kitail
[Kilel nan Pali 10]
Uhpaiong kaundahn Krais kin sewese tohnpeneinei en ahneki popohl nanpwungarail
[Kilels nan Pali 12]
Sises kin rapahki mahs Wehio. Ke pil kin wia met?