Kahlemengih Koasoandi Kan Me Nanmwarki Kan Anahne Idawehn
“Ni eh pahn nanmwarkihla e pahn sapwellimanki ehu pwuhken pelien kosonned akan en Koht oh padahk kan me e pahn pein ntingihasang keieun pwuhk . . . E pahn kin nekinekid pwuhk wet reh oh kin wadewadek erein eh mour.”—DEUDERONOMI 17:18, 19, NW.
1. Kristian akan anahne kahlemengih ihs?
MWEIN ke sohte kak medewehong me ke kak wiahla nanmwarki men de lih nanmwarki men. Ihs nanpwungen Kristian lelepek kan oh irail me sukuhliki Paipel pahn kak medewehong me pein ih kak ahneki pwukoa laud kan duwehte nanmwarki men, duwehte Nanmwarki lelepek pwukat: Depit, Sosaia, Esekaia, oh Seosopat? Ahpw, ke kak oh pil anahne kahlemengih irail ni ahl tohrohr ieu. Iaduwen ke kak wia met? Oh dahme kahrehda ke anahne kahlemengih irail nanmwarki kan ni ahl wet?
2, 3. Dahme Siohwa mwahngih me pid ihs me mehn Israel kan pahn mwahuki en kakaun irail, oh dahme nanmwarki pwukat anahne wia?
2 Mwohnte Koht mweidong mehn Israel en pilada aramas emen en wia nanmwarki oh kaunda mehn Israel kan, E mwahngih me sapwellime aramas akan pahn inangihada met ni mwehin Moses. Kahrehda, E padahkiong Moses en ntingihdi kaweid konehng kan nan Kosonnedo. Iet kaweid me kohwong nanmwarki kan:
3 Koht mahsanih: “Mwurin amwail pahn alehdier sahpw me Kauno, amwail Koht, pahn ketikihong kumwail oh soandier loale, . . . kumwail pahn inangihada en tungoalenki emen nanmwarki, duwehte wehi teikan me mihmi limwahmwail. Kumwail kanahieng oh pilada aramas me Siohwa ketin piladahr en nanmwarki. . . . Ni eh pahn nanmwarkihla e pahn sapwellimanki ehu pwuhken pelien kosonned akan en Koht oh padahk kan me e pahn pein ntingdihasang keieun pwuhk wet me wie nekinek rehn samworo mehn Lipai kan. . . . E pahn nekinekid pwuhk wet reh oh kin wadewadek erein eh mour, pwe en kin padahngki duwen lemmwin Siohwa oh kapwaiada ni loalopwoat mehkoaros me audehdahr pwuhk wet.”—Deuderonomi 17:14-19, NW.
4. Dahme sapwellimen Koht kaweid kan ong nanmwarki kan kin pidada?
4 Ei, nanmwarki me Siohwa pahn ketin pilada en kaunda sapwellime aramas akan pahn anahne wiahda pein sapwellime pwuhk ni arail pahn ntingihasang Kosonnedo (me ke kak diar nan noumw Paipel). Nanmwarkio anahne pwurpwurehng wadek pwuhk wet rahn koaros. Met kaidehn wiewia ieu me pahn sewese ih en wadlikihla Paipel. Ahpw, met kin wia uhdahn onop ieu me pahn katapan. Nanmwarkio me Siohwa kin kupwurki pahn anahne nantihong wia kasukuhl wet pwehn kak sewese ih en kakehlahda madamadau oh mohngiong pwung ieu. E pil anahne onop nting sarawi pwukat me kohsang rehn Koht ma e men wiahla nanmwarki loalokong oh pweida mwahu.—2 Nanmwarki 22:8-13; Lepin Padahk 1:1-4.
Ken Sukuhl Duwehte Nanmwarki Men
5. Mehnia pwuhk kan en nan Paipel me Nanmwarki Depit anahne ntingihasang oh wadek, oh ia madamadau en Depit duwen met?
5 Dahme ke lemeleme Depit anahne wia ni ahnsou e wiahla nanmwarki en wehin Israel? Eri, e anahne wiahda pein sapwellime pwuhk ni e pahn pein ntingihasang pwuhken Pentateuch (Senesis, Eksodus, Lipai, Nempe, Deuderonomi). Medewehla uwen laud mahsen pwukat kin kamwekid madamadau oh mohngiong en Depit ni ahnsou me e pein ntingihasang Kosonnedo. Moses pil ntingihdi pwuhken Sohp oh Melkahka 90 oh 91. Eri, Depit pil ntingihasang pwuhk pwukat? Ele mwein. Oh pil, mwein e kin sapwellimaniki pwuhken Sosua, Sounkopwung kan, oh Rud. Eri, e sansal ong kitail me Nanmwarki Depit kin sapwellimaniki pwuhk tohto me mih nan Paipel me e kin kak wadek oh doudouloale. Oh kitail kak kamehlele me e kapwaiada met, pwe kilang dahme e koasoia duwen sapwellimen Koht Kosonnedo, me ntingihdi nan pwuhken Melkahka 19:7-11.
6. Dahme kahrehda kitail kak kamehlele me Sises duwehte seme Depit, me kin nsenohki Paipel?
6 Depit Lapalap—me iei Sises, me wia Sapwellimen Depit Ohl—kin kahlemengih wiewia wet. Sises kin kalap kohla ni sinakoke wihk koaros. Ih wasao me e kin rong wadawad oh kawehwehn iren Paipel kan. Oh pil, ekei pak Sises kin pein wadek oh kawehwehda Mahsen en Koht mwohn wehi pokon. (Luk 4:16-21) E mengei ong kitail en dehdehkihla me Sises kin uhdahn wehwehki duwen iren Paipel kan. Met kin sansal ong kitail ni ahnsou me kitail kin wadek Rongamwahuo oh tehk pak depe me Sises kin mahsanih mahsen pwukat “e ntingdier nan Pwuhk Sarawi” de iaduwen e doadoahngki mahsen kan ni oaretik en Paipel. Karasepe ieu, nan sapwellime Kapahrek en Pohn Dohl me Madiu ntingihdi, Sises doadoahngki iren Paipel 21 me kohsang Palien Pwuhk Sarawi ni Lokaiahn Ipru.—Madiu 4:4-10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Sohn 6:31, 45; 8:17.
7. Iaduwen Sises kin weksang irail kaun en pelien lamalam akan?
7 Sises kin kapwaiada kaweid me kohsang Melkahka 1:1-3: “Meid pai aramas akan me kin soikala kaweid en aramas suwed kan, . . . ahpw re kin perenki peikiong Kosonned en Kauno, oh medemedewe nan kapehdihr nin rahn oh nipwong. . . . Re kin pweida mwahu ni soahng koaros me re kin wia.” E weksang kaun en pelien lamalam akan en ni ahnsowo, pwe irail kin “ahneki manaman en kawehwehda Kosonned en Moses” ahpw irail kin pohnsehsehla “sapwellimen Siohwa kosonned”!—Madiu 23:2-4.
8. Dahme kahrehda sohte katepe irail kaun akan en mehn Suhs akan en wadek oh onop Paipel?
8 Ahpw, ekei aramas mwein kin pwonopwonkihla ehu iren Paipel me aramas akan pahn kak kawehwehda me Sises kin kangoange aramas akan en dehr onop neirail Paipel. Nan Sohn 5:39, 40, kitail kin wadek dahme Sises mahsanihong aramas kei: “Kumwail kin sukuhliki Pwuhk Sarawi pwehki amwail lemeleme me kumwail pahn diar mour soutuk sang loale. Ahpw Pwuhk Sarawi kin kadehde duwen ngehi! A kumwail kahng kodohng ie pwe kumwail en ahneki mour.” Mahsen pwukat sohte kin wehwehki me Sises sohte kupwurki mehn Suhs akan me kin rong eh padahk en dehr onop Pwuhk Sarawi. Ahpw, e men kasalehda duwen arail kin sohte mehlel de arail sohte kin tengehdi ong koasoandi ehute. Re kin pohnese me Pwuhk Sarawi kak kahluwairaillang mour soutuk, ahpw arail kin onopki Pwuhk Sarawi pil anahne kahreiraillahng Mesaia, Sises. Ahpw, irail kahng kamehlele ih. Sohte katepe arail kin onop Pwuhk Sarawi pwehki irail sohte kin mehlel oh aktikitik.—Deuderonomi 18:15; Luk 11:52; Sohn 7:47, 48.
9. Soangen mehn kahlemeng dahieu me irail wahnpoaron kan oh soukohp en kawao wiahda ong kitail?
9 Sapwellimen Sises tohnpadahk kan, iangahki wahnpoaron kan kin weksang irail kaun akan en pelien lamalam! Pwe irail kin onopki “Pwuhk Sarawi, me kak kasalehiong [emen] erpit me kak [kahluwairaillahng] mour soutuk.” (2 Timoty 3:15) Irail kin alasang soukohp en mahs akan me kin “wiahier rompe oh kalelapakpe.” Irail soukohp ako sohte kin lemeleme me roporop wet pahn wiawi ni ahnsou mwotomwot ni erein sounpwong kei de sounpar ehute. Wahnpoaron Piter mahsanih me “re kin song en rapahkihda” padahk mehlel me pid duwen Krais oh soangen lingan dah kan me pid duwen sapwellime pwukoa en doarehla aramas akan. Nan keieun sapwellime kisinlikou, Piter doadoahngki pwuhk eisek me kin kohsang Paipel pak 34.—1 Piter 1:10, 11.
10. Dahme kahrehda kitail koaros anahne en perenki wia atail onop en Paipel?
10 E inenen sansal me irail nanmwarki kan en wehin Israel en kawao anahne onop kanahieng Mahsen en Koht. Sises pil kin idawehn mehn kahlemeng mwahu wet. Oh irail akan me phan iang Krais kaunda sang nanleng nin duwen nanmwarki kan pahn pil anahne onop Pwuhk Sarawi. (Luk 22:28-30; Rom 8:17; 2 Timoty 2:12; Kaudiahl 5:10; 20:6) Mehn kahlemeng en nanmwarki kan kin pil kesempwal ong aramas koaros nan rahnwet me kin kasikasik ong kapai kan me pahn wiawi nin sampah pahn kaundahn Wehio.—Madiu 25:34, 46.
Pwukoah Ehu ong Nanmwarki kan oh Pil Komwi
11. (a) Keper dahieu me kin pid onop irail Kristian akan pahn kak lelohng? (b) Mehnia peidek kan me kitail anahne idek pein rehtail?
11 Kitail kak, ni ngoang oh mehlel, nda me Kristian mehlel akan koaros anahne en wiahda pein arail onop en Paipel. Met kaidehn mehkot me kesempwal kitail en wia ihte ni ahnsou me kitail tepin onop Paipel rehn Sounkadehdehn Siohwa kan. Pein emenemen kitail koaros anahne en koasoanehdi nan loalatail en dehr alasang aramas akan me kin momour ni mwehin wahnpoaron Pohl, pwe mwurin ahnsou kis, irail kin soukautih en wia pein arail onop Paipel. Irail kin sukuhlikier “keieun padahk kan duwen mahsen en Koht,” duwehte “padahk kesempwal kan duwen Krais.” Ahpw, irail sohte kin pousehlahte wia arail onop oh irail sohte “nantihong en mahla ni pali ngehn.” (Ipru 5:12–6:3) Kitail kak idek pein rehtail peidek pwukat: ‘Edetehn I ahpwtehn iangala mwomwohdiso en Kristian de iangala ni sounpahr tohto, ia ahi pepehm duwen wia pein ahi onop Mahsen en Koht? Pohl kin kapakapki me Kristian akan nan eh ahnsou en nantihong “kalaudehla arail kin loalokongkihla loalokong me pid duwen Koht.” I kin kasansalehda me I kin ahneki soangen ngoangohte?’—Kolose 1:9, 10.
12. Dahme kahrehda e kesempwal kitail en poakong Mahsen en Koht?
12 Dahme pahn sewese iuk en kolokol ahmw koasoandi en onop ahnsou koaros iei met: ken uhdahn poakohng oh perenki wadek Mahsen en Koht. Melkahka 119:14-16 kin kawehwehda ma kitail anahne wadek oh doudouloale duwen Mahsen en Koht ahnsou koaros oh met pahn kahrehong kitail en perenki wadek Mahsen en Koht. Met kin mehlel mehnda ia uwen werei kitail mihmi nan padahk mehlel. Pwehn kasansalehda met, tamataman mehn kahlemeng mwahu en Timoty. Edetehn ih emen Kristian elder me wiahier “sounpei loaloapwoat emen en Krais Sises” sangete ahnsou me e tikitik, Pohl kin kangoange ih en wia uwen me e kak en “doadoahngki mahsen en padahk mehlel ni pwung.” (2 Timoty 2:3, 15; 1 Timoty 4:15) Eri, e sansal: ma kitail pahn “wia uwen me kitail kak”—met kin wehwehki me kitail anahne wiahda atail koasoandi en kaukaule onop Paipel oh sawaspen Paipel kan oh kolokol koasoandi wet.
13. (a) Iaduwen kitail kak kalaudehla atail ahnsoun onop Paipel? (b) Soangen wekila dah kei ong atail koasoandi kan kitail kak wia pwehn kalaudehla atail ahnsoun onop?
13 Ehu ewen kahk pwen sewese kitail en ahnla onop Paipel iei en koasoanehdi ahnsou kan ong onop. Iaduwen ke kin wia met? Sohte lipilipil dahme ke pahn nda pwehn sapeng peidek wet ni mehlel, ahpw ke lemeleme ke pahn kapai kan ma ke pahn kalaudehla ahmw ahnsoun onop Paipel? Ahpw, mwein ke pahn medemedewe, ‘Iaduwen I pahn kak koasoanehdi ahnsou en wia met?’ Eri, ekei aramas kin kalaudehla arail ahnsoun onop Paipel ni arail kin pirida ekis mwadang sang ahnsou me irail kin kalapw pirida. Ele mwein irail kin wadek neirail Paipel minit 15 de wiahda pein arail koasoandi en onop. Oh pil, iaduwen ma ke pahn ekis kawekila ahmw koasoandi en ehuehu wihk? Karasepe ieu, ma ke kin ahn wadek nuhspepa rahn koaros de kilang nuhs nan TV ni soutik kan, eri ke kak wiahda ahmw koasoandi me rahn ehute nan ehuehu wihk: ke sohte pahn wadek de kilang nuhs? Ke kak doadoahngki rahno en kalaudehla ahmw ahnsoun onop Paipel. Ma ke sohte pahn kilang de wadek nuhs ni rahn ehute sang ehuehu wihk, oh uhd wiliankihdi ahnsowo ong onop Paipel ki minit 30 de pil laudsang, ke kak kalaudehla ahmw ahnsoun onop en daulih awa 25 nan ehuehu sounpar. Medewehla kapai laud me ke pahn ale sang ahmw kin kalaudehla ahmw ahnsoun onop ki awa 25! Iet pil ehu iren sawas: Erein wihk ehu, ni imwin ehuehu rahn, medemedewe dahme ke wia nan rahno. Tehk ma ke kak kihsang de katikitikihala ahnsou ong ahmw wiewia kan pwe ken kak kalaudehla ahmw ahnsoun wadek Paipel de onop.—Episos 5:15, 16.
14, 15. (a) Dahme kahrehda e kesempwal en wiahda mehn akadei kan me kin pid pein atail onop kan? (b) Ia ekei mehn akadei kan me kin pid wadawad en Paipel?
14 Dahme pahn sewese iuk en perenki onop Paipel? Mehn akadei kan. Soangen mehn akadei konehng dah kan me ke kak wiahda? Ong aramas tohto, irail men tepida wiahda arail mehn akadei en wadek Paipel pwon. Mwein lel ahnsouwet, ke pil wadek ekei wasa kan nan Paipel oh paiekihda audepe kan. Eri, ke kak nantihong wadek Paipel pwon? Mwein keieun mehn akadei me ke kak wiahda pwen sewese iuk en wadek Paipelo pwon iei en tepida wadek pwuhk pahieu en Rongamwahu ko, oh mwuri, ke kak wiahda keriaun ahmw mehn akadei: iei en wadek pwuhk teikan en palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Krihk. Ni ahnsou me ke pahn lel mehn akadei pwukat oh ale kapai kan me kin kohsang met, ke kak wiahda ahmw mehn akadei kapw: en wadek pwuhk kan me Moses ntingihdi oh pil pwuhk en poadoapoad kan lel pwuhken Ester. Ni ahnsou me ke pahn lel mehn akadei pwukat, ke pahn kamehlele me ke kak kanokehla wadek pwuhk teikan nan Paipel. Emen lih me kin mahki sounpar 65 samwa ahnsou me wiahla emen Kristian kin ntingihdi ni kilin nah Paipel ahnsou me e tepida wadek Paipel oh ahnsou me e kanokehla. Ni ahnsouwet e wadekehr Paipel pak limau! (Deuderonomi 32:45-47) Oh e sohte kin wadek nah Paipel sang computor de print out, ahpw e kin koledi Paipel nan peh kan oh wadewadek.
15 Ekei aramas me kin lel arail mehn akadei en wadek Paipel pwon kin pil doadoahngki sawas teikan pwehn sewese irail en wia arail onop Paipel ni ahl me re pahn keieu paiekihda. Ehu ahl, iei en pilada oh wadek sawaspen Paipel kan mwohn ke pahn wadek ehuehu pwuhk me mih nan Paipel. Nan pwuhk kan me oaralap koasoia “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial” oh Insight on the Scriptures, ke pahn kak diarada ire kesempwal kan me kin pid duwen poadoapoad kan nan Paipel, iangahki ire kan me pid mwomwen arail sidail en nting, oh kapai kan me kin kohsang ehuehu pwuhk me mih nan Paipel.a
16. Kitail anahne liksang soangen onop en Paipel dah kei?
16 Ni ahnsou me ke pahn wia ahmw onop, ken dehr wia ahmw onop nin duwen me irail me dene re samanih Paipel kin wia. Arail kasawih oh medemedewe duwen iren Paipel kan kin nohn daulihala oh likamwete Paipel kin wia pwuhk ehu me aramas pein wiahda. Ekei rehrail kin song en kose me ehuehu pwuhken Paipel kin ongete ehuehu soangen pwihn en aramas. Imwilahn soangen madamadau kan kin kak kahrehong aramas akan en medemedewe me Paipel kaidehn pwuhk ehu me pwilisang rehn Koht ahpw e wiahte pwuhk en poadoapoadte de re wiahki Paipel mehkot me kin utung padahk en evolution. Pil ekei aramas me kin kose me irail pil semen en Paipel kei kin tetehkete oh nsenohki esehla wehwehn lepin lokaia kan. Irail kin kesempwaliki sukuhliki duwen iawasa lepin lokaia kan kin tepisang ie oh ia wehwehn lepin lokaia kan ni lokaian Ipru oh Krihk, ahpw irail sohte kin nsenohki en wehwehki duwen mouren sapwellimen Koht mahsen kan. Ke lemeleme soangen onop pwukat pahn kak kahrehong aramas akan en ahneki pwoson loal oh kehlail?—1 Deselonika 2:13.
17. Dahme kahrehda kitail kak kamehlele me Paipel kin wia pwuhk ong aramas koaros?
17 Dahme irail aramas me dene me re samanih Paipel kin kamehlele kin pwung oh mehlel? E mehlel me ehuehu pwuhk en Paipel kin kasalehda ire kesempwal ehute de pwuhk kan kin ongete ehuehu soangen pwihn en aramas? (1 Korint 1:19-21) Ni mehlel, irail pwuhk kan en Mahsen en Koht kin katapan ong aramas koaros—sohte lipilipil arail sounpar de wasa kan me re kin kohsang. Edetehn ehu pwuhk nan Paipel me nting ong aramas emen, duwehte Timoty de Taitus, de ong pwihn en aramas akan, duwehte mehn Kalesia, de mehn Pilipai, kitail koaros kak oh anahne onop pwuhk pwukat. Pwuhk kan koaros me mihmi nan Paipel kin kesempwal ong kitail koaros, oh ehu pwuhk nan Paipel kin kak ahneki oaralap tohto oh soangsoangen aramas tohto kak paiekihda. Ei, padahk kan me kohsang Paipel kin konehng oh mwahu ong tohnsampah koaros, oh met kin sewese kitail en wehwehki duwen kahrepe me Paipel kawehwehdi ni soangsoangen lokaia kan en aramas nin sampah pwon.—Rom 15:4.
Mehn Kapai ong Komwi oh Aramas Teikan
18. Ni ahnsou me ke pahn wadek Mahsen en Koht, ke anahne doudouloale duwen dah?
18 Ni ahnsou me ke pahn wia ahmw onop, ke pahn diarada me e katapan en wehwehki audepen Paipel oh wehwehki iaduwen ire kesempwal oaretik kan kin doadoahkpene. (Lepin Padahk 2:3-5; 4:7) Dahme Siohwa kin kasansalehda sang sapwellime Mahsen me kin pid duwen sapwellime kupwur kan. Eri, ni ahnsou me ke pahn wadek Paipel, medemedewe iaduwen ire kesempwal kan oh kaweid kan kin pid duwen kupwuren Koht. Ele mwein ke pahn doudouloale iaduwen wiewia kan, madamadau kan oh kokohp kan nan Pwuhk Sarawi kin pid kupwuren Siohwa. Idek pein rehmw peidek pwukat: ‘Dahme met kin padahkiong ie duwen Siohwa? Iaduwen met kin pid sapwellimen Koht kupwur kan me kin pweida ki sapwellime Wehi?’ Ele mwein ke pil kak medemedewe: ‘Iaduwen I kak doadoangki ire kesempwal wet? Iaduwen I kak doadoahngki ire kesempwal wet me poahsoanda pohn Pwuhk Sarawi kan ong padahki de kaweidih aramas akan?’—Sosua 1:8.
19. Ihs me kin paiekihda ni ahnsou me ke pahn koasoiong aramas teikan duwen dahme ke sukuhlikier? Kawehwe.
19 Ma ke kin medemedewe oh nsenohki aramas teikan, e kak wahdohng uhk pil ehu kapai. Ni ahnsou me ke pahn wadek oh onop Paipel, ke pahn sukuhliki soahng kapw kan oh ke pahn ahneki wehwe kapw kan. Ken koasoaiong ahmw peneinei de aramas teikan duwen ire kesempwal pwukat. Ma ke pahn wia met ni ahnsou me konehng oh ni ahl me kin kasalehda aktikitik, koasoiapene soahng pwukat pahn katapan. Ni mehlel, ma ke pahn ngoangki koasoia dahme ke sukuhlikiehr de ire kesempwal kan me ke wadekehr me ke perenki, met pahn kak kahrehong meteikan en pil perenki ire kesempwal pwukat. Oh pil, ke pahn pil pein paiekihda. Ni ahl dahieu? Aramas loalokong kan diarada me aramas akan pahn kak tamanda dahme re sukuhliki ma re pahn mwadangete koasoiong aramas teikan ire kesempwal kan me re ahpwtehn wadek oh sukuhliki.b
20. Dahme kahrehda e katapan en pwurpwurehng wadek Paipel?
20 Ehuehu ahnsou me ke pahn wadek ehu pwuhk en Paipel, ke pahn sukuhliki ire kesempwal kapw kan. Ke pahn pwuriamweiki iren Paipel kan me ke wadekehr mahs ahpw ke sohte nohn wehwehki ahnsowo, ahpw ni ahnsou me ke pahn pwurehng wadek ireo, ke pahn wehwehki laud sang mahs. Met kin kasalehda me Paipel kaidehn pwuhk mwahl ehu, ahpw pwuhk kan en Paipel kin wia pwuhk kesempwal kei oh e konehng kitail en pwurpwurehng onop oh paiekihda. Tamanda, nanmwarki emen, duwehte Depit anahne “wadewadek erein eh mour.”
21. Kapai dah kan ke kak kasikasik sang ahmw kin kalaudehla ahmw kin onop Mahsen en Koht?
21 Ei, irail akan me kin isaneki ahnsou mwahu en wia onop en Paipel kin ale kapai laud tohto. Irail kin alehdi “takai kesempwal kan” ni pali ngehn oh loalokongkihla. Arail nanpwungmwahu rehn Koht kin kehlailda. Pwehki met, irail kin wia sawas laud ehu ong tohn arail peneinei kan, ong riarail brother oh sister kan nan mwomwohdiso en Kristian, oh pil ong irail akan me saikinte wiahla tohnkaudok kan en Siohwa.—Rom 10:9-14; 1 Timoty 4:16.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Sawaspen Paipel pwukat me kin wiawihda sang rehn Sounkadehdehn Siohwa kan oh wiawihda ni lokaia tohto.
b Kilang The Watchtower August 15, 1993, pali 13-14.
Ke Tamataman?
• Dahme nanmwarki kan nan Israel en kawao anahne wia?
• Mehn kahlemeng dahieu me Sises oh wahnpoaron kan kin wia me pid onop Paipel?
• Dahme ke kak koasoanehdi pwehn sewese iuk en kalaudehla ahmw ahnsoun onop Paipel?
• Soangen madamadau dahieu ken ahneki ni ahnsou me ke pahn onop Mahsen en Koht?
[Kaokon nan Pali 11]
“Mih Nan Pehtail kan”
“Ma kitail mwahuki . . . concordance me pid duwen Paipel, Internet me keieu mwahu. Ahpw ma kitail men wadek Paipel, onop Paipel, medemedewe oh doudouloale, kitail anahne koledi Paipel nan pehtail kan, pwe ihte ma kitail pahn met, e pahn kahrehong audepen Paipel en lel atail madamadau kan oh mohngiongitail kan.”—Gertrude Himmelfarb, me kommoal sang eh doadoahk en sounpadahk nan City University, New York.