Kaudokiong Koht “Ki Ngehn”

“Ihs me ke kak karasahiong Koht? Mehnia sansal me ke kak kaparekiong Ih?”AISEIA 40:18, “THE JERUSALEM BIBLE”

MWEIN ele ke kin uhdahn iang kamehlele me doadoahngki mahlen sarawi kan wia mehkot me Koht kupwurki en wiawi nan sapwellime kaudok. Ke ele pehm me met pahn sewese oh kakerenihiukalahng Koht me kin karonge kapakap, mehmen me ke sohte kak kilang ah soh sansal.

Ahpw, iaduwen kitail ahneki saledek en pein pilada pein atail ahl en kaudokiong Koht? Kaidehn pein Koht me sapwellimaniki pwung en kaweid mehnia elen kaudokiong Ih me pwung oh mehnia me sapwung? Sises kawehwehda duwen kupwuren Koht ohng met ni e mahsanih: “Ngehi me ahl, ngehi me mehlel, ngehi me mour. Sohte me kak kohdohng rehn Sahmo ma sohte ngehi.” (Sohn 14:6)a Mahsen pwukat te kainapwihedi doadoahngki mahlen sarawi kan de pil mehn kaudok sarawi teikan.

Eri, mie elen kaudok me Siohwa Koht ketin kupwurki. Oh ia elen kaudoken? Pak ehu, Sises kawehwehda: “Ahpw ahnsou pahn leledo, oh e lelehr, me tohnkaudok mehlel kan pahn kaudokiong Sahmo ni ngehn oh mehlel, pwe iei soangen tohnkaudok kan me Sahmo ketin kupwurki en kaudokiong ih. Ngehn ehu Koht, oh me kin kaudokiong re en kaudongki ngehn oh mehlel.”​—Sohn 4:23, 24.

E kak Koht me “iei ngehn ehu” en mih nin sansal de dikedik takai? Soh. Edetehn e wiawihda lingan, e sohte kak pahrekiong lingan oh wahu en Koht. Kahrehda, sansal en Koht sohte kak wia wiliepe mehlel ieu en Ih. (Rom 1:22, 23) Aramas emen kak ‘kaudok ki mehlel’ ma e pahn songen karanih Koht ni ah doadoahngki mahlen me aramas wiahda?

Padahk en Paipel me Kin Sansal Mwahu

Sapwellimen Koht kosonned inapwihedi wiawihdahn sansal takai kan ong wia mehn kaudok. Keriau en kosonned nan Kosonned Eisek mahsanih: “Kumwail sohte pahn wiahiong kumwail dikedik en eni de sansal en mehkot me mi pahnlahng, de nin sampah, de nan pihl kan pahn sampah. Kumwail sohte pahn poaridiong dikedik en eni men de pwongih.” (Eksodus 20:4, 5) Palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Krihk pil pahngokih: “Kumwail liksang pwongih dikedik en eni kan.”​—1 Korint 10:14.

Mehlel, me tohto kin nda me arail doadoahngki sansal akan nan kaudok sohte wia kaudok ong dikedik en eni. Kristian Orthodox kan kin kalap kahmahmki me re kin kaudokiong mahlen sarawi kan me re kin poaridi mwohrail, kelepwikihdi oh kapakap ong. Emen kaun en lamalam en Orthodox ntingihdi: “Se kin waunekin irail pwehki irail dipwisou sarawi kei oh pwehki lemmwin me mahlen sarawi kan kin wia kasalepe.”

Ahpw, peideko mihmihte: Iaduwen​—⁠Koht kin ketin kupwurki kitail en doadoahngki mahlen sarawi kan pwe kitail en wiahki mehn sewese atail wauneki Koht? Sohte wasahkis nan Paipel me mweidala soangen wiewia wet. Ni ahnsou me mehn Israel akan wiahda sansal en kou pwul emen, oh kose me dene met wia mehn katamandohng irail duwen wahu en Siohwa, E ketikihda mahsen en uhwong mehlel wiewia wet, oh mahsanih me irail uhwongadahr kupwure.​—Eksodus 32:4-7.

Keper Me Riro

Doadoahngki mehkan me kitail kak kilang pwehn wia kaudok iei wiewia keper ieu. E inenen mengei ong aramas akan en uhd kaudokiong dikediko ahpw kesehla kaudok ong Koht me dikediko kin wia wiliepe. Karasepe, mahlen sarawi uhd wiahla mehn wia kaudok en dikedik en eni.

Met wiawihiong dikedik kan nan rahn akan en mehn Israel akan. Nin doken arail seiseiloak nan sapwtehn, Moses wiahda sineik sang mete bronze. Nin tapio, kilel en sineiko ni tuhkeo wia mehn kamwahuwihala aramas. Irail oko me keikeikihdi sineik ni ahnsoun kalokolok kak kilang sansal en sineik meteo oh irail alehdi sawas sang rehn Koht. Ahpw, mwurin aramas ako arail lella nan Sapwen Inou, irail wiahkihla sansal en sineik meteo en uhd wiahla dikedik, me likamwete sansal wet me ahneki kehl en kamwahuwihala soumwahu. Irail kin isikada warpwohmwahu mwowe, oh pil kihong ede: Nehushtan.​—Nempe 21:8, 9; 2 Nanmwarki 18:4.

Mehn Israel akan pil song en doadoahngki kohpwahn inouo en wia mehn keriahla arail imwintihti kan, oh met sohte pweida. (1 Samuel 4:3, 4; 5:11) Oh pil, ni mwehin Seremaia, tohn Serusalem akan nsenohki laud imwen kaudok laud sang arail nsenohki kaudok en Koht.​—Seremaia 7:12-​15.

E kin mengei kaudokiong mehkan oh weliankihdi Koht oh met pil wiewiawihte wasa tohto nan rahnwet. Lokaia me dene mahlen sarawi kan kin wia mehn sawasepen madamadau ni ahnsoun kaudok wia peidek laud ieu. Pwekihda? Eri, e soh mehlel me ekei mahlen sarawi en Mery de pil “aramas sarawi kan” kin kesempwal sang mahlen sarawi teikan? Karasepe ieu, mahlen sarawi en Mery me mih Tínos, Greece, sarawi sang mahlen sarawi en Mery me mih Soumela, pali epeng en Greece. Ahpw, ni mehlel, ehuehu pwihn en aramas pwukat kin medemedewe me neirail mahlen sarawio me sarawi sang nein meteiko, oh kak wiahda manaman.

Kapakap ong “Aramas Sarawi kan” de Mery?

Ah iaduwen wiahkihla aramas akan en sarawihla mwurin arail mehlahr, me rasehng Mery oh “aramas sarawi kan”? Sises, sapengki Sehdan, ni ahnsou me e ale kasongosong me duwehte me ntingihdi nan Deuderonomi 6:13, oh mahsanih: “Ke pahn kaudokiong Kauno, omw Koht, oh Ih ete me ke pahn papah.” (Madiu 4:10, New World Translation) Mwuri, e mahsanih me tohnkaudok mehlel akan pahn kaudok ong “Sahmo,” sohte emen likin Ih. (Sohn 4:23) Pwehki met, tohnleng emen kihong Wahnpoaron Sohn kaweid kehlail ni ah songen kaudokiong ih, oh mahsanih: “Ke dehr wia men! . . . Koht me ke pahn kin kaudokiong.”​—Kaudiahl 22:9, NW.

E konehng kitail en kapakap ong inen Sises mehn sampah me iei Mery de pil emenemen “aramas sarawi kan,” oh peki rehrail en welian kitail di oh kadokelahng atail pekipek rehn Koht? Pasapeng sang Paipel iei met: “Soun kadokei kitail ong Koht iei mehtehmen​—⁠iei Sises Krais.”​—1 Timoty 2:5.

Kolokol Kanahieng Ahmw Nanpwung Mwahu Rehn Koht

E sansal me doadoahngki mahlen sarawi kan nan kaudok kin uhwong padahk en Paipel, kahrehda e sohte kak sewese aramas akan en kenikenla rehn Koht oh alehdi komour. Weksang met, Sises mahsanih me mour soutuk kin kohsang atail loalokongkihla Koht mehlel mehtehmen, oh wehwehkihla sapwellime irair akan me sohte mehkot kak pahrekiong oh pil esehla sapwellime koasoandi kan oh esehla sapwellime wiewia kan ong aramas akan. (Sohn 17:3) Mahlen sarawi kan sohte kak kilang wasa, de pehm mehkot, de lokaia​—⁠kahrehda irail sohte kak sewese aramas emen en esehla Koht oh kaudokiong Ih ni ahl me pwung. (Melkahka 115:4-8) Ihte elen kasukuhl me keieu kesempwalen kak dierek ihte sang kasukuhl en sapwellimen Koht Mahsen iei Paipel.

Eri, kaudokiong mahlen sarawi kan sohte kak wahdo kamwahu oh pil e kak wia mehkot keper. Iaduwen? Me keieu kesempwal: e kak kauwehla nanpwungen aramas oh Siohwa Koht. Ohng mehn Israel, me “kin kaengiengihada Ih dikedik en eni kasaut akan,” Koht kohpada: “I pahn karirihala silangi sang irail.” (Deuderonomi 32:16, 20, The New American Bible) Ma irail men pwurehng ehuiong Koht, re pahn anahne ‘kailongki dikedik en eni dipan akan.’​—Aiseia 31:6, 7, NAB.

Ia uwen konehng kaweid en Pwuhk Sarawi me mahsanih: “Nei sei kan, kalekehkin kumwail dikedik en eni kan”!​—1 Sohn 5:21, NAB.

[Nting tikitik me mi pahs]

[Box/Picture on Page 7]

Mahlen Sarawi kan Nin Duwen Kasalepen Koahiek?

Nan pahr kerendo kan, wasa koaros nan sampah, aramas akan kin nekidpene nan imwarail kan mahlen sarawi kan en pelien Orthodox. Irail pwukat me kin rapahkihpene mahlen sarawi pwukat sohte kin wiahki mehkot sarawi, ahpw re kin wiahki doadoahk en pehn aramas koahiek kan me kin wia kasalepen doadoahk en mehn Byzantine. E sohte kin wia mehkot kapwuriamwei ma ke diar mahlen sarawi pwukat wia mehn kapwat nan imwen aramas de ahn aramas me sohte kamehlele Koht arail ohpis kan.

Ahpw, Kristian poadidi kan sohte kin manokehla poahsoan en dahme wia kahrepen mahlen sarawi kan arail wiawihda. E wia dipwisou en kaudok. Kristian mehlel akan sohte kin uhkihiong meteikan arail naineki mahlen sarawi kan, ahpw pein irail sohte kin kolokol nan imwarail akan soangen mahlen pwukat, mendahte me e kak wia mehn kapwat. Met kin pahrekiong kaweid en nan Deuderonomi 7:26, The Jerusalem Bible me mahsanih: “Kumwail dehr wahdo mehkot me kasaut [dikedik en eni kan me aramas kin doadoahngki nan kaudok] nan imwamwail akan, de ong pein kowe pwe e keinepwi. Kumwail pahn wiahkin irail mehkan me samin oh katantat.”

[Kilel nan Pali 7]

Koht kin ketin kupwursuwedki doadoahngki sansal takai kan nan kaudok