“Karanih Koht”

“Kumwail karanih Koht, oh e pahn ketin karanih iuk.”​—​SEIMS 4:8, NW.

1, 2. (a) Dahme aramas tohto kin kalapw nda? (b) Ahpw kaweid dahieu me Seims kihda oh dahme karehda kaweid wet me kesempwal?

“KOHT kin ketin ieiang kitail.” Mahsen pwukat kin ntingdier nan kilel en wehi kan (national emblems) oh pil ni likoun sounpei kan. “Kitail kin likih Koht” kin pil ntingdier nan mwohni kan duwehte coin oh tala kan. Aramas tohto kin kalapw nda me re kin ahneki nanpwungmwahu rehn Koht. Ahpw, ke soh pwungki me ahnekihte nanpwungmwahu rehn Koht kin wehwehki laudsang ihte koasoiahki met de wiahda nting kan me kin kasalehda me ke kin likih Koht oh kihdi nting pwukat wasa kan me aramas teikan pahn kak kilang?

² Paipel mahsanih me kitail kak ahneki nanpwungmwahu rehn Koht. Ahpw, e sohte pahn mengei. Pwe, ekei irail Kristian me keidi kan nan keieun senturi pil anahne kakehlailihala arail nanpwung mwahu rehn Siohwa Koht. Kristian sounapwalih men, Seims, anahne kihong ekei Kristian kan kaweid pwehki re kin luwetkihla arail ineng en uduk oh re sohlahr nohn mwakelekel ni pali ngehn. Ni ahnsou me e kaweidkin irail, e pil kihda kaweid kehlail wet: “Karanih Koht, oh e pahn ketin karanih iuk.” (Seims 4:1-​12, NW) Ia wehwehn sapwellimen Seims mahsen en “karanih Koht”?

3, 4. (a) Dahme mwein ekei aramas me kin wadek kisinlikou en Seims nan keieun senturi ale mehn kataman ni ahnsou me irail wadek lepin lokaia pwukat “karanih Koht?” (b) Dahme kitail pahn kak kamehlele me aramas akan pahn kak karanih Koht?

³ Mahsen kan me Seims kin doadoahngki wasaht iei mahsen kan me aramas teikan kin wehwehki nan keieun senturi. Kosonned en Moses kin padahkihong irail samworo kan iaduwen irail pahn kak “karanih Koht” ni arail kin wiliandi aramas akan rehn Siohwa. (Eksodus 19:22) Aramas akan me kin wadek kisinlikou en Seims kin ale kataman me karanih Siohwa kaidehn mehkot me aramas akan pahn kak mwamwahleki. Re anahne tamataman me Siohwa kin keieu lapalap nanleng oh sampah.

⁴ Ni pali teio, nin duwen emen semen en Paipel koasoia, “kaweid wet me kohsang Seims 4:8 kin kihong kitail koapworopwor kehlail.” Seims ese me Siohwa kin ahnsou koaros ni limpoak luhke aramas soh-unsek kan en karanih Ih. (2 Kronikel 15:2) Meirong en Sises kin ritingada ahl en karanih Siohwa ni unsek. (Episos 3:11, 12) Rahnwet, elen karanih Koht kin ritingadahng aramas rar rar kei! Ahpw, iaduwen kitail kak doadoahngki ahl kaselel wet? Kitail pahn koasoia ni mwotomwot ahl silu me kitail pahn kak karanih Siohwa Koht.

Kaukaule “Loalokongkihla” Koht

5, 6. Iaduwen mehn kahlemeng en Samuel ni ahnsou me e pwulopwul kasalehda duwen “loalokongkihla” Koht?

⁵ Sises mahsanih nan pwuhken Sohn 17:3 (NW): “Met wehwehki mour soutuk: aramas akan en loalokongkin komwihla, me komwihte Koht mehlel, oh pil loalokongkihla Sises Krais me komw ketin poaronedohr.” Paipel tohto kin kawehwehdi iren Paipel wet weksang New World Translation. Kawehwe teikan sohte kin nda “loalokongkihla” Koht, ahpw irail kin ihte doadoahngki lepin lokaia “esehla” Koht. Ahpw, aramas tohto me samanih Paipel kin pwungkihpene me lepin lokaiahn Krihk wasao kin wehwehki laudsang ese emenemen​—⁠e kin wehwehki sukuhliki duwen emen me pahn imwikihla karanihala ih.

⁶ En karanih Koht ni mwehin Sises kaidehn mehkot me aramas akan sehse. Karasepe ieu, nan Palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Ipru, kitail wadek duwen Samuel ni ahnsou me e wia pwutak, e “saikinte esehla Siohwa.” (1 Samuel 3:⁠7) Met kin wehwehki me Samuel sohte nohn ese eh Koht? Soh. Ah pahpa oh nohno oh irail samworo kan kin padahkiong ih duwen Koht. Ahpw, nin duwen emen me samanih Paipel koasoia, lepin lokaia wet ni lokaiahn Ipru, “kak kadoadoahk ong nanpwungen riemen me kin inenen keren.” Samuel saikinte uhdahn esehla Siohwa, ahpw mwuhr ni ahnsou e wiahla sapwellimen Siohwa sounkair, e uhdahn esehla Siohwa. Ni ahnsou me Samuel kekeirada, e uhdahn esehla Siohwa, oh ahneki nanpwungmwahu rehn Koht.​—⁠1 Samuel 3:19, 20.

7, 8. (a) Dahme kahrehda kitail en dehr pweiek sukuhliki padahk loal kan en Paipel? (b) Ia ekei padahk loal kan en Mahsen en Koht me kitail anahne onopki?

⁷ Ke kin sukuhliki loalokong me kin pid Siohwa pwen sewese iuk en esehla ih? Pwehn wia met, ke anahne “ngoangkihte” kang mwengehn ngehn me Koht kin ketikihda. (1 Piter 2:2) Dehr itarki padahk mengei kan en Paipel. Nantihong sukuhliki padahk loal kan en Paipel. (Ipru 5:12-​14) Ke kin pweiek en sukuhliki padahk pwukat, pwe ke lemeleme me padahk pwukat me nohn apwal en wehwehki? Ma iei, tamataman me Siohwa iei “Sounpadahk Lapalapo.” (Aiseia 30:20) E kin ketin mwahngih elen kasukuhlih aramas soh-unsek kan duwen padahk loal kan. E pil kak katingih omw nanti kan pwehn wehwehki dahme E ketin padahkiong iuk.​—Melkahka 25:4.

⁸ Dahme ke soh tehk pein uhk ma ke ese duwen “wasa rir kan en kupwuren Koht”? (1 Korint 2:10) Oaralap pwukat kaidehn oaralap kapwang kan me aramas semen en Paipel kan oh kaunen pelien lamalam kan kin akamaikipene. Padahk pwukat kin mie katepe laud me kin sewese kitail en esehla duwen kupwuren Samatail limpoak. Karasepe ieu, tomwo, “wasa rir kan,” oh soangsoangen inou kan me Siohwa ketin doadoahngki en perehla oh kapaiada sapwellime aramas akan oh pil kapwaiada sapwellime inou kan​—oaralap pwukat oh oaralap teikan kin kaperen oh katep laud kitail en pein onopki.​—1 Korint 2:7.

9, 10. (a) Dahme kahrehda irair en aklapalap kin wia irair keper ieu, oh dahme pahn kak sewese kitail en dehr aklapalap? (b) Dahme kahrehda kitail anahne ahneki lamalam en aktikitik ni ahnsou me kitail kin loalokongkihla Siohwa?

⁹ Ni ahnsou me ke kin kaloalehla omw wehwehkihla padahk ngenin kan me loal, kanahieng pwe ken dehr aklapalap. (1 Korint 8:1) Aklapalap me inenen keper, pwe irair suwed wet kin kahrehong aramas akan oh Koht en dohpeseng. (Lepin Padahk 16:5; Seims 4:⁠6) Tamantaman me aramas koaros sohte ahneki kahrepe ieu en suweiki arail loalokong. Karesepe ieu, medemedewe mahsen pwukat me kohsang tepin koasoia ieu en nan pwuhk ieu me kin kasawihada kekeiradahn pelien sains kan: “Ni ahnsou me kitail kin kalaudehla atail loalokong, kitail kin diarada me kitail sehse mehkot. . . . Soahng koaros me kitail sukuhlikier kin mwomwen sohte mehkot ma ke pahn kapahrekiong dahme kitail saikinte sukuhliki.” Soangen lamalam en aktikitik wet me inenen kesempwal oh kansenamwahu. Ahpw, ma kitail pahn koasoia duwen loalokong me siksang mehkoaros​—iei loalokong me kin pid duwen Siohwa Koht​—kitail kin ahneki kahrepe keieu laud en ahneki lamalam en aktikitik ahnsou koaros. Dahme kahrehda?

¹⁰ Tehk duwen ekei mahsen kan en Paipel me kin pid Siohwa. “Ia uwen loal en audepen kupwuromwien.” (Melkahka 92:5) “Sapwellimen [Siohwa] kupwurokong sohte kak sosohngdi.” (Melkahka 147:5) “Sohte emen kak dehdehki sapwellimen [Siohwa] kupwurokong oh wehwe.” (Aiseia 40:28) “Ia uwen laud en sapwellimen Koht kapai kan! Ia uwen loalen sapwellime erpit oh kupwurokong!” (Rom 11:33) E sansal me kitail sohte pahn kak esehla soahng kan koaros duwen Siohwa. (Eklesiasdes 3:11) E ketin padahkiong kitail duwen soahng tohto me kaselel, ahpw kitail sohte pahn kak sukuhliki ni unsek duwen loalokong me kin pid duwen Koht. Met soh kin kahrehong kitail en ahneki lamalam en aktikitik? Ni ahnsou me kitail kin sukuhliki duwen Koht, kitail en doadoahngki atail loalokong pwen kahrehong kitail en karanih Siohwa oh pil sewese aramas teikan en karanih Ih​—ahpw dehr doadoahngki omw loalokong en kahrehong iuk en aklapalap oh lemeleme me ke mwahu sang meteikan.​—Madiu 23:12; Luk 9:48.

Kasalehda Sang Omw Wiewia kan Me Ke kin Poakohng Siohwa

11, 12. (a) Iaduwen loalokong me kitail kin sukuhliki duwen Siohwa kin kamwekid kitail? (b) Dahme kin kadehde ma aramas emen ah limpoak en Koht kin mehlel de soh?

¹¹ Ni konehng, wahnpoaron Pohl kapahrekpene loalokong oh limpoak. E ntingihdi: “I kin kapakap pwe amwail limpoak en lalaudla pwe kumwail en marainkihla dahme mehlel oh wia kadeik pwung.” (Pilipai 1:9) Padahk mehlel kesempwal kan me kitail kin sukuhliki duwen Siohwa oh sapwellime kupwur kan pahn anahne kalaudehla atail limpoak ong Samatail me kin ketiket nanleng, oh dehr mweidong loalokong wet en kahrehong kitail en wia aramas aklapalap.

¹² Ni mehlel, aramas tohto kin nda me irail kin poakohng Koht, ahpw irail sohte kin uhdahn poakong Ih. Eri, mwein irail kin kasalehda ni mehlel duwen arail pepehm kehlail kan. Soangen pepehm akan me mwahu, ma pepehm pwukat kin poahsoanda pohn loalokong pwung. Ahpw, pepehm pwukat sohte kin duwehte limpoak mehlel ong Koht. Dahme kahrehda? Eri, tehk iaduwen Mahsen en Koht kin kawehwehda soahngen limpoak wet: “Pwe iet duwen wehwehn poakohng Koht: kitail en peikiong sapwellime kosonned akan.” (1 Sohn 5:⁠3) Limpoak ong Siohwa kin mehlel ihte ma aramas kin peikiong Ih.

13. Iaduwen lahn Koht pahn kak sewese kitail en kasalehda atail limpoak ong Siohwa?

¹³ Lahn Koht pahn sewese kitail en peikiong Siohwa. Lahn Siohwa kin kohsang sukuhliki duwen Ih​—⁠sukuhliki duwen sapwellime sarawi, lingan, manaman, kopwungpwung, erpit, oh limpoak. Soangen lahn Koht kin wia mehkot kesempwal ong sewese kitail en karanih Ih. Ni mehlel, tehk dahme pwuhken Melkahka 25:14 (NW) mahsanih: “Irail akan me kin karanih Siohwa iei irail akan me kin lemmwiki Ih.” Eri, ma kitail kin masak wiahda mehkot me pahn kansensuwedih Samatail limpoak me kin ketiket nanleng, met pahn kak sewese kitail en karanih Ih. Lemmwiki Koht pahn sewese kitail en kapwaiada kaweid mwahu me ntingihdi nan pwuhken Lepin Padahk 3:6: “Tamanda Kauno ni omw wiewia kan koaros, oh e pahn ketin kasalehiong uhk ahl me pwung.” Eri, ia wehwehn met?

14, 15. (a) Ia ekei pilipil kan me kitail kin wiahda ni ehu ehu rahn? (b) Iaduwen kitail pahn kak wiahda atail pilipil kan pwen kak kasalehda me kitail kin lemmwiki Koht?

¹⁴ Ke anahne wiahda omw pilipil kan rahn koaros, pilipil laud kan oh pil tikitik kan. Karasepe ieu, dahme ke kin koasoakoasoaiong iengomw tohndoadoahk kan, tohnsukuhl akan, oh mehn mpamwail kan? (Luk 6:45) Ke pahn nantihong kapwaiada omw doadoahk kan oh pwukoa kan, de ke kin rapahki ahl me keieu mengei en kanokehla ahmw doadoahk mehnda e sohte nok mwahu? (Kolose 3:23) Ke pahn karanih aramas akan me sohte kin poakohng Siohwa, de ke pahn karanih aramas akan me kehlail ni pali ngehn? (Lepin Padahk 13:20) Dahme ke pahn wia, pil ni ahl tikitik kan, pwen utungada Wehin Koht? (Madiu 6:33) Ma mouren kaweid en Paipel pwukat kin kak kahrehong iuk en wiahda omw pilipil kan ni ehu ehu rahn, eri met wehwehki me ke kin tamanda Siohwa “ni omw wiewia kan koaros.”

¹⁵ Ni ahnsou kan koaros me kitail kin wiahda atail pilipil kan, kitail anahne mweidong peidek pwukat en sewese kitail en wia pilipil mwahu kan: ‘Dahme Siohwa kin kupwurki ien wia? Mehnia pilipil pahn keieu kaperenda Ih?’ (Lepin Padahk 27:11) Kasalehda lahn Koht ni ahl wet kin wia ahl me keieu mwahu en kasalehda atail limpoak ong Siohwa. Ma kitail kin lemmwiki Koht, met pahn kak pil kamwekid kitail en mwakelekel​—ni pali ngehn, tiahk kan oh ni paliwar. Tamataman me, nan iretikitik ohte, wasa me Seims kin kangoange Kristian akan en “karanih Koht,” e pil kangoange irail en: “Kamwakelehda pehmwail kan. Kumwail me mwalaun kan, kumwail kaminehla loalamwail kan.”​—Seims 4:8.

16. Edetehn kitail kin kihong Siohwa dahme kitail kin ahneki oh naineki, iangahki atail ahnsou oh kehl, dahme kitail sohte kak wia, ahpw dahme kitail kak kasalehda ahnsou koaros?

¹⁶ Ahpw, ni mehlel, limpoak ong Siohwa kin pid mehkot laud sang ihte liksang wiewia suwed akan. Limpoak pil kin kamwekid kitail en wiahda dahme pwung. Karasepe ieu, iaduwen kitail kin mwekidkihda sapwellimen Siohwa kadek sapan? Seims ntingihdi: “Soangen wiawi sapan koaros oh kisakis mwahu koaros kin kohdihdo sang nanleng; re kin kohdihdo sang rehn Koht, Sounwiepen marain koaros en nanleng kan.” (Seims 1:17) Mehlel, ni ahnsou me kitail kin kihong Siohwa mehkot me kitail kin ahneki de naineki, kitail ese me met sohte pahn kahrehong Ih en kepwehpwehla. Ih me sapwellimaniki soahng koaros nanleng oh sampah. (Melkahka 50:12) Oh pil, ni ahnsou me kitail kin kihong Siohwa atail ahnsou oh kehl, kitail sohte kin kaitarala anahn ehu me likamwete pein Siohwa sohte kak ketin wiahda. Mehnda ma kitail pahn kahng kalohki Rongamwahu en Wehin Koht, e kak kahrehong takai kan en pein lokaiahda! Eri, dahme kahrehda kitail anahne kihong Siohwa dahme kitail kin ahneki de naineki, iangahki atail ahnsou, oh kehl? Pwehki ih duwen kitail pahn kak kasalehda atail limpoak ong Ih, oh kitail kin wia met sang mohngiongatail unsek, lamalam unsek, oh atail kehl unsek.​—Mark 12:29, 30.

17. Dahme pahn kak kamwekid kitail en perenki kihong Siohwa dahme kitail kin ahneki oh naineki, iangahki kihong Ih atail ahnsou oh kehl?

¹⁷ Ni ahnsou me kitail kin kihong Siohwa mehkot, kitail anahne wia met ni peren, “pwe Koht kin ketin poakohng me kin perenki kihwei mehkot.” (2 Korint 9:7) Mouren kosonned me ntingdi nan Deuderonomi 16:17 pahn kak sewese kitail en perenki kihwei mehkot: “Uwen me e kakohng, sang ni pai kan me Kauno, amwail Koht, ketin kupwuramwahwiheki.” Ni atail kin doudouloale uwen kadek Siohwa kin kasalehong kitail, kitail ahnekihda ineng en perenki kihong Ih mehkot. Soangen kisakis wet kin kaperenda Ih, oh met kin rasehng kisakis tikitik ieu me emen seri pahn kihong eh pahpa de nohno. Kasalehda atail limpoak ong Siohwa ni ahl wet pahn kak sewese kitail en karanih Ih.

Kakehlahda Omw kin Karanih Koht ki Kapakap

18. Dahme kahrehda e katapan en tehk ni ahl dah kei me kitail pahn kak kamwahuwihala atail kapakap akan?

¹⁸ Ni ahnsou me kitail kin wia pein atail kapakap kan, met kin kihong kitail ahnsou kesempwal ong kelehpwla oh koasoiong Samatail me kin ketiket nanleng. (Pilipai 4:6) Pwehki kapakap kin wia ahl kesempwal ieu en kahrehong kitail en karanih Koht, e pahn katapan en uhdi oh medemedewe ma pein atail kapakap kan kin mwahu de soh. Met sohte kin wehwehki me kitail pahn doadoahngki lokaia kaselel kan de lokaiahn meing, ahpw atail kapakap kan anahne kohsang mohngiongitail. Iaduwen kitail kak kamwahuwihala atail kapakap kan?

19, 20. Dahme kahrehda kitail anahne doudouloale mwohn kapakap, oh ia oaralap konehng kan me kitail kak doudouloale?

¹⁹ Kitail pahn kak song en doudouloale mwohn kitail pahn wia atail kapakap kan. Ma kitail pahn doudouloale mwohn kitail pahn kapakap, atail kapakap kan pahn wiawi ni oaretik oh me pahn kohsang nan kapehditail kan, oh met pahn pil kak sewese kitail en dehr pwurpwurehng doadoahngki lepin lokaia kan me kitail kin kalap doadoahngki. (Lepin Padahk 15:28, 29) Ele mwein met pahn kak wia sawas laud ong kitail, ma kitail pahn doudouloale duwen ekei oaralap kan me Sises mahsanih nan kapakap en Samat, oh pil medemedewe iaduwen oaralap pwukat kin pid pein atail mour. (Madiu 6:⁠9-​13) Karasepe ieu, kitail pahn kak idek pein kitail: ni ahl tikitik dahieu me pein ngehi pahn kak kapwaiada kupwuren Siohwa nin sampah wet. Kitail kak kasalehong Siohwa atail kin perenki papah ih oh peki sapwellime sawas pwen sewese kitail en kapwaiada atail pwukoa kan me e ketin kihong kitail? Kitail kin toutoukihla pwunod kan en atail anahn akan? Soangen dihp dah kei mahkpe anahne kohwong, oh ong ihs me kitail anahne en kalaudehla atail kin kasalehda mahk? Soahngen kasongosong dah kan kitail kin lelong, oh kitail kin pohnese duwen uwen karuwaru kitail anahne sapwellimen Siohwa sawas?

²⁰ Oh pil, kitail kak medemedewe duwen aramas akan me anahne sapwellimen Siohwa sawas. (2 Korint 1:11) Ahpw, kitail en dehr manokehla en kasalehda atail kalahngan. Ma kitail pahn uhdi oh medemedewe duwen met, kitail pahn kak diarada kahrepe kan en kalahnganki Siohwa oh kapinga Ih ni ehu ehu rahn pwe sapwellime kadek mwuledek. (Deuderonomi 8:10; Luk 10:21) Kitail pahn alehda pil ehu kapai ma kitail pahn kapinga Siohwa​—met pahn kak sewese kitail en ahneki madamadau pwung ieu duwen atail mour oh pahn kalaudehla atail kalahnganki atail mour.

21. Mehnia mehn kahlemeng mwahu kan nan Paipel pahn kak sewese kitail ni ahnsou me kitail kin kapakap ong Siohwa?

²¹ Onopki Mahsen en Koht pil kak kamwahuwihala irairen atail kapakap kan. Kapakap kaselel kan en ohl oh lih lelepek kan kin ntingdi nan sapwellimen Koht Mahsen. Karasepe ieu, ma kitail pahn lelohng kahpwal laud ieu me kin kahrehong kitail en pwunod oh pil pwunodkihda atail mour de mour en kompoakpatail kan, kitail kak wadek kapakap me Seikop wia ni ahnsou me e pahn tuhwong rie ohl, Esau, me kin men dupuk ong ih. (Senesis 32:9-​12) De kitail mwein pahn kak wadek kapakap me Nanmwarki Asa wia ni ahnsou me sounpei kan en Idiopia kohdo mahweniong sapwellimen Koht aramas akan. (2 Kronikel 14:11, 12) Ma kitail kin pwunodkihda duwen sapwung ieu me pahn kakete kasaminehla mwaren Siohwa, eri, pahn mie katep laud ong kitail ma kitail pahn wadek duwen kapakap me Elaisa wia mwohn tohn kaudok kan en Paal pohn Nahna Karmel, oh pil kapakap me Nehmaia wia duwen irair suwed laud ieu me tohn Serusalem akan kin mihla pah. (1 Nanmwarki 18:36, 37; Nehmaia 1:4-​11) Wadawad oh doudouloale duwen kapakap pwukat pahn kak kalaudehla atail pwoson oh pahn kaweidih kitail en wehwehki duwen ahl me keieu mwahu en kapakap ong Siohwa duwen atail pwunod akan.

22. Ia iren pahr ong 2003, oh dahme kitail kak idek pein rehtail erein pahr wet?

²² E sansal me sohte wahu ieu oh mehn akadei ieu me mwahu sang kapwaiada kaweid en Seims, “karanih Koht.” (Seims 4:⁠8) Kitail kak karanih Koht ni atail pahn kalaudehla atail loalokong me pid duwen Koht, oh pil rapahki ahl en kasalehda oh kalaudehla atail limpoak ong Ih, oh pil karanih Ih ni kapakap. Erein pahr 2003, kitail pahn tamataman pwuhken Seims 4:8 pwe iren Paipel wet pahn wia Iren Pahr, oh kitail pahn kasawihada pein kitail ma kitail kin karanih Siohwa ni mehlel de soh. Ahpw, ia wehwehn lepin lokaia kan me ntingihdi ni imwin iren Paipel wet? Ia mwomwen me Siohwa pahn “karanih iuk,” oh met pahn imwikihla soangen kapai dah kei? Artikel en mwurin met pahn koasoia duwen peidek pwukat.

Ke Tamanda?

• Dahme kahrehda karanih Siohwa kin wia mehkot me kitail anahne en mehlel ong?

• Ia ekei mehn akadei kan kitail kak wiahda me kin pid atail kin loalokongkihla Siohwa?

• Iaduwen kitail kak kasalehda me kitail kin ahneki limpoak mehlel ong Siohwa?

• Ni ahl dah kei kitail kak kalaudehla atail kin esehla oh karanih Siohwa ki kapakap?

[Blurb nan Pali 8]

Iren pahr ong 2003 iei met: “Karanih Koht, oh e pahn ketin karanih iuk.”​—Seims 4:8.

[Kilel nan Pali 8]

Kapakap me Elaisa wia pohn Nahna Karmel kin wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail