Likih Siohwa Ni Mohngiongomw Unsek
“Aramas akan me kin esehla mwaromwi pahn likih komwi.”—MELKAHKA 9:10, NW.
1, 2. Ia ekei soahng soh katepe kan me aramas kin likih me dene re pahn wahdo nsenamwahu?
RAHNWET, soahng tohto kin kak kauwehla atail mour nsenamwahu, iei kahrepen aramas akan ahr kin rapahki emen aramas de mehkot me pahn kaitarala arail anahn akan. Ekei aramas lemeleme ma re pahn naineki mwohni tohto, irail pahn kak ahneki mour nsenamwahu ni ahnsou kohkohdo, ahpw ni mehlel, mwohni sohte kak pere nsenamwahu en aramas ni ahnsou koaros. Paipel mahsanih: “Irail kan me kin koapworopworki reken kepwe pahn pwupwudi.” (Lepin Padahk 11:28) Aramas teikan kin koapworopworki kaun en aramas akan, ahpw pil kaun en aramas mwahu akan kin wiahda sapwung. Oh irail koaros kin pil mehla. Paipel mahsanih: “Kumwail dehr koapworopworki me lapalap en sampah kan; [oh pil dehr koapworopworki aramas teikan] me komour sohte kin kohdohsang rehrail.” (Melkahka 146:3, NW) Mahsen pwukat me kin pwilsang rehn Koht kin pil kaweidkin kitail en dehr likih pein kitail. Kitail pil ‘nein aramas akan.’
2 Soukohp Aiseia diarada sapwung en kaun akan en wehin Israel pwehki irail kin likih “mour likamw oh widing.” (Aiseia 28:15-17) Ni arail kin rapahki mour nsenamwahu, irail kin ehukihong wehi teikan me kin kapilirailpene palien politik. Soangen ehupene pwukat sohte mih ni irair en likilik—oh me likamw. Rahnwet, pil mie kaun en pelien lamalam tohto me kin song en ehuiong rehn kaun en wehi kan. Soangen ehupene pwukat me “likamw.” (Kaudiahl 17:16, 17) Irail sohte pahn kak wahdohng aramas nsenamwahu poatoapoat.
Mehn Kahlemeng Mwahu en Sosua oh Kalep
3, 4. Iaduwen ripoht me Sosua oh Kalep wia kin weksang ehk lipoahrok teikan?
3 Eri, ia wasa kitail kak kilang pwen rapahki nsenamwahu? Kitail kak rapahki nsenamwahu oh meleilei nan wasao me Sosua oh Kalep kin sohpeiong ni mwehin Moses. Ahnsoukis mwurin wehin Israel me pitsangehr Isip, Wehin Israel kaunopada en pedolong nan sapwen Kenan, Sapwen Inou. Ohl ehk riemen pekederala en kasawih oh dawih sahpwo, oh mwurin rahn 40, irail pwurodo sang ar dawih sahpwo oh kasalehda dahme re kasawih. Ihte lipoahrok riemen, Sosua oh Kalep, kawehwehda me Israel pahn kak pweida nan sapwen Kenan. Meteikan pwungkipene me sahpwo inenen kaselel, ahpw irail nda met: “Ahpw towe kan me inenen kehlail, oh kahnimw kan me laud oh inenen kelpene mwahu . . . Kitail sohte kak mahweniong tohnsahpw pwukat, pwe re inenen kehlail sang kitail.”—Nempe 13:27, 28, 31.
4 Mehn Israel akan kin rong dahme lipoahrok ehk nda oh irail tepida masapwehkada, lao lel irail lipahnedihada Moses. Ahpw, ni ngoang kehlail, Sosua oh Kalep ndalahng aramas ako: “Sahpw me se dawihero iei sahpw mwahu ehu. Ma Kauno ketin kupwurei kitail, e pahn ketin kahluweikitaillahng nan sahpw kaselel wet oh ketikihong kitail. Eri, kumwail dehr kahngohdiong Kauno. Kumwail dehr masak tohnsahpw wet; me mengei kitail en kaloweiraildi. Kauno pahn ketin ieiang kitail. E ketin kamwomwala ar koht akan, mehn doareparail. Kumwail dehr masak!” (Nempe 14:6-9) Mendahki kangoang wet kin kohwong irail, mehn Israel kan kin kahng rong, oh met kin imwikihla ar sohte ale mweimwei en pedelong nan Sapwen Inou ni ahnsowo.
5. Dahme kahrehda Sosua oh Kalep wiahda ripoht mwahu?
5 Dahme kahrehda Sosua oh Kalep kak wiahda ripoht mwahu, ahpw lipoahrok ehk wiahda ripoht suwed? Lipoahrok ehk riemen kilang kahnimw kehlail kan oh wehi kan me mihmihte nan sahpwo ni ahnsou werei. Pwihn en lipoahrok ehk me pwung ni ar ndinda me Israel sohte kehlail en kalowehdi sahpwo. Sosua oh Kalep pil ese duwen met. Ahpw lipoahrok ehk kin kilangwong irairo nin duwen aramas luwet ni pali ngehn. Sosua oh Kalep, kin likih Siohwa. Ira kilangehr sapwellime manaman kehlail kan nan Isip, nan Sehd Weitahta, oh ni Nahna Sainai. Pwe, sounpar kan mwowe, ni ahnsou me Reap rongete duwen sapwellimen Koht manaman akan, met kamwekid ih en sewese sapwellimen Siohwa aramas akan mendahki ah mour kak mihla nan irair keper! (Sosua 2:1-24; 6:22-25) Sosua oh Kalep, pein kilangada sapwellimen Siohwa wiewia kan, oh ira kin, ni unsek, likih Koht me E pahn sewese sapwellime aramas akan. Sounpar paheisek mwuri, ara likih Koht kin pweida ni ahnsou dih kapw en mehn Israel kan, pahnangin kaundahn Sosua, irail pedolong nan sapwen Kenan oh kalowehdi sahpwo.
Dahme Kahrehda Kitail Anahne Likih Siohwa ni Unsek
6. Dahme kahrehda Kristian akan rahnwet kin lelong kasongosong laud, oh ihs me irail anahne likih?
6 Nan “ahnsou apwal akan,” kitail kin duwehte mehn Israel akan, pwe atail imwintihti kan me kehlail sang kitail. (2 Timoty 3:1) Kitail kin lelong kasongosong me pid tiahk, pali ngehn, oh ekei pak, kapwal akan en paliwar. Pein kitail sohte kak powehdi kasongosong pwukat, pwe kasongosong pwukat kin tepisang rehn emen kehlail, Sehdan me Tepil. (Episos 6:12; 1 Sohn 5:19) Ia wasa kitail kak ale sawas? Emen ohl lelepek mahsanih met ni ahnsou me e kapakap ong Siohwa: “Maing Kaun, irail kan me patohwan ese komwi pahn kin likih komwi.” (Melkahka 9:10) Ma kitail kin ni mehlel ese Siohwa oh wehwehki duwen wehwehn mware, kitail pahn likih Ih duwehte me Sosua oh Kalep kin likih Ih.—Sohn 17:3.
7, 8. (a) Iaduwen kapikapikda kan kin kihong kitail kahrepe mwahu kan en likih Siohwa? (b) Oh kahrepe dah kei Paipel kin ketikihong kitail en likih Siohwa?
7 Dahme kahrehda kitail anahne likih Siohwa? Ehu kahrepe: Sosua oh Kalep kin likih Siohwa pwe ira kin pein kilangehr sapwellime manaman akan. Pil duwehte kitail. Karasepe, kitail kilangehr sapwellimen Siohwa kapikapikda kan me pid audepen lahng oh sampah, me kin audaudkihda mwutumwut en usu lik kan. Manaman me Koht kin sapwellimaniki pwen kamwekid mehkan kin kasalehda me Ih me ketin kohwahlap. Ni atail kin doudouloale duwen kapikapikda kapwuriamwei kan, kitail kin pwungki dahme Sohp koasoia duwen Siohwa: “Sohte emen kak kapweiekidi; sohte me kak eimah en idek reh, “Dahme komwi ketin wiahki men?’ ” (Sohp 9:12) Ni mehlel, ma Siohwa kin perehla kitail, kitail sohte anahne masak mehmen me kin mih nan audepen lahng oh sampah pwon.—Rom 8:31.
8 Oh pil, medemedewe duwen sapwellimen Siohwa Mahsen, Pwuhk Sarawi. Sapwellimen Koht erpit me sohte irepe, kin ketikihong kitail sawas laud en powehdi atail wiewia sapwung kan oh sewese kitail en kapwaiada kupwuren Siohwa. (Ipru 4:12) Kitail kin esehla Siohwa oh pil mware oh wehwehn mware sang ni atail kin sukuhliki Pwuhk Sarawi. (Eksodus 3:14) Kitail sukuhlikier me Siohwa kak pilada dahme E ketin kupwurki en wiahla—Sahm limpoak men, Sounkopwung pwung men, oh Sounpei kana men—E ketin wia met pwen kapwaiada sapwellime koasoandi kan. Oh kitail kin kilang me sapwellime mahsen kan kin pweida ahnsou koaros. Ni atail kin onop Mahsen en Koht, kitail kin duwehte sounmelkahkao: “I koapworopworki sapwellimomwi mahsen.”—Melkahka 119:42; Aiseia 40:8.
9. Iaduwen tomw oh kaiasadahn Sises kin kakehlahda atail kin likih Siohwa?
9 Tomwo iei pil ehu kahrepe kitail kak likih Siohwa. (Madiu 20:28) Inenen kaselel me Koht ketin kadarodo sapwellime Ohl en tomwki dipatail kan! Tomwo kin sawas laud. E kin pwaindi dipen aramas koaros me kin koluhla oh sohpeiong Siohwa ki mongiong mehlel. (Sohn 3:16; Ipru 6:10; 1 Sohn 4:16, 19) Kisehn koasoandi ehu ong pwainda tomwo, iei ni ahnsou me Sises kaiasada. Manaman wet, me aramas epwiki kei pein kilangada, iei pil ehu kahrepe kitail anahne likih Siohwa. Met kin kamehlele ong kitail me atail koapworopwor kan pahn uhdahn pweida.—Wiewia 17:31; Rom 5:5; 1 Korint 15:3-8.
10. Ia ekei kahrepe en likih Siohwa me pid ahn emenemen irair de pepehm?
10 Mehpwukat iei ekei te nanpwungen kahrepe tohto me elehiong kitail en kak anehki likilik unsek ong Siohwa. Pil mie kahrepe teikan, ahpw ekei kin ongete pein emenemen. Karasepe ieu, ekei ahnsou, pein kitail kin lelong kahpwal akan. Ahpw, ni ahnsou me kitail kin rapahki sapwellimen Siohwa kaweid, kitail kin kilang uwen mwahu oh pwung sapwellime kaweid kan. (Seims 1:5-8) Ma kitail pahn likih Siohwa ehu ehu rahn oh pein kilang pweidahn atail kin likih Ih, atail kin likih Ih pahn kehlailda.
Depit kin Likih Siohwa
11. Depit kin likih Siohwa, mendahki e kin lelong soangen kahpwal dah kei?
11 Nan Israel en mahs, Depit iei emen me kin likih Siohwa. Depit kin lelong kasongosong sang rehn Nanmwarki Sohl me kin song en kemehla Depit, oh sang rehn karis kehlail en mehn Pilisdia kan me kin song en kalowehdi Israel. Dahme kahrehda? Depit pein kawehwehda: “Kauno me kamarainpei oh komourpei; I sohte pahn masak mehmen. Kauno kin ketin sile sang ie soahng keper kan koaros; I sohte pahn masak mehkot.” (Melkahka 27:1) Kitail pil pahn pweida, ma kitail pahn likih Siohwa.
12, 13. Iaduwen Depit kasalehda me kitail anahne likih Siohwa edetehn aramas akan me kin uhwong kitail kin doadoahngki lowarail kan rasehng arep kan?
12 Ehu ahnsou, Depit kapakapki: “Maing Koht, I patohwan milahr nan apwal—komw ketin karonge ei kapakap! I patohwan masakadahr ei imwintihti kan—komw ketin komouriehla! Komw ketin sileiesang koasoandien aramas suwed kan, sang mwekid suwed en aramas mwersuwed kan. Re kin edehda lowarail kan oh keng rasehng kedlahs kei oh kin kadar lokaia samin rasehng arep. Re inenen pitipitiong kaparaseli ar tiahk kanamenek kan en lokaia likamw; re kin kamwomwki aramas mwahu kan arail karaunlikamw.” (Melkahka 64:1-4) Kitail sehse ia kahrepe Depit ntingihdi mahsen pwukat. Ahpw e sansal me nan rahnwet, aramas me kin uhweng kitail kin pil ‘edehda lowarail kan,’ oh doadoahngki lokaia kan me rasehng dipwisou en mahwen kan. Irail kin “kadar” lokaia likamw kan rasehng “arep” ong Kristian pwung kan. Ahpw, ma kitail pahn likih Siohwa ni unsek, ia pahn imwilahn met?
13 Depit pousehla mahsanih: “Ahpw, Koht kin ketin kadar sapwellime arep pohn aramas akan oh re kin mwadang soahn. E pahn ketin kamwomwirailla pwehki lokaia pwuko; . . . Aramas pwung kan koaros ahpw pahn perenda pwehki wiepen nin limen Kauno. Re pahn diar reh arail wasahn ruk oh meleilei.” (Melkahka 64:7-10) Ei, edetehn atail imwintihti kan kin edehda lowarail kan, ni imwi ‘lowarail kan kin kamwomwirailla.’ Siohwa kin kawekila irair apwal en imwikihla mwahu, pwe aramas akan me kin likih Ih pahn kak perenda.
Ahn Esekaia Likih Siohwa kin Pweida Mwahu
14. (a) Esekaia kin likih Siohwa edetehn e lelong keper dahieu? (b) Iaduwen Esekaia kasalehda me e sohte kin kamehlele likamw akan en ohlen Asiria?
14 Nanmwarki Esekaia pil emen me kin likih Siohwa oh pweida mwahu. Erein ahnsou me Esekaia kin wie kakaun, karis en mehn Asiria tepida uhwong Serusalem. Karis wet me kalowehdier wehi teikan tohto. E pil kalowehdi kahnimw kan en Suda, ihte Serusalem irail saikinte kalowehdi, oh Senakarip suweiki me e pahn kalowehdi kanihmwo. E doadoahngki Repsaka, e kawehwehda—ni pwung—me arail kin likih Isip pahn imwila suwed. Ahpw, e pil koasoia met: “ Koht me komwi kin koapworopworki ketin mahsanihong komwi me komwi sohte pahn mihla pahn ei manaman, ahpw komwi dehr kamehlele met. ’ ” (Aiseia 37:10) Ahpw, Esekaia kin wehwehki me Siohwa sohte pahn pitihdi ih. Ih eri kapakapki: “Maing Kaun, komwi ketin doareikitasang nanmwarki lapalap en Asiria, pwe wehi koaros en sampah pahn esehla me komwihte me Koht.” (Aiseia 37:20) Siohwa kin ketin karonge kapakap en Esekaia. Ni pwong ehute, tohnleng emen kemehla sounpei en Asiria 185,000. Serusalem sohte ohla, oh Senakarip kohkohlahsang Suda. Aramas koaros me kin rong duwen wiewia wet kin sukuhliki duwen sapwellimen Siohwa manaman.
15. Dahme pahn kak sewese kitail en kaunopada en powehdi kahpwal akan me kitail pahn kak mihla nan liseliping sampah wet?
15 Rahnwet, duwehte Esekaia, kitail kin pil iang mahwen ieu. Ahpw, ong kitail, mahwen me kitail kin iang, iei mahwen ni pali ngehn. Ahpw nin duwen sounpei kan ni pali ngehn, kitail anahne en koahiekla powehdi kahpwal akan ma kitail men momour ni pali ngehn. Kitail anahne kasik kahpwal akan oh kaunopada en powehdi irail. (Episos 6:11, 12, 17) Nan sampah liseliping wet, irair akan kak mwadang wekila. Pingiping en kousoan akan pahn kak pwarada ni ahnsou me kitail sohte kin kasik e pahn wiawi. Wehi kan sangete mahs me kin mweidong pelien lamalam koaros en wia arail kaudok pahn kakete wekila oh tepida uhwong pelien lamalam akan. Ihte ma kitail duwehte Esekaia en kaunopada kakehlahda atail kin likih Siohwa, kitail pahn kak powehdi kahpwal akan koaros.
Ia Wehwehn Likih Siohwa?
16, 17. Iaduwen kitail kin kasansalehda me kitail kin liki Siohwa?
16 Kitail sohte kin likih Siohwa ni atail lokaia kan te. Likih Ih kin pid mohngiongitail kan oh atail wiewia kan. Ma kitail kin likih Siohwa, kitail pahn likih sapwellime Mahsen, Paipel ni unsek. Kitail pahn wadek Paipel rahn koaros, doudouloale, oh mweidong en kaweid atail mour. (Melkahka 119:105) Likih Siohwa kin pil pid atail kin likih sapwellime manaman en ngehn sarawi. Ki sawas sang ngehn sarawi, kitail kak kekeirada nan loalatail kan wahn ngehn akan me pahn kaperenda Siohwa oh kitail kak kesehla tiahk suwed me kin apwal en kesehla. (1 Korint 6:11; Kalesia 5:22-24) Ihme kahrehda, ki sawas sang ngehn sarawi, aramas tohto kin kesehla simwoak de wini kasaliel teikan. Aramas teikan kin pil kesehla dipen nenek. Ei, ma kitail kin likih Siohwa, kitail pahn likih sapwellime kehl, kaidehn pein atail kehl.—Episos 3:14-18.
17 Patehng met, likih Siohwa kin pil wehwehki me kitail pahn likih aramas akan me Siohwa kin likih. Karasepe ieu, Siohwa ketin koasoanehdi “ladu lelepek oh loalokong” en apwalih kesempwal kan en Wehio me kin mih nin sampah wet. (Madiu 24:45-47) Kitail sohte kin song en kelepwla, oh kitail pil sohte kin pohnsehsehla me Siohwa ketin idihada ladu lelepek, pwe kitail kin likih sapwellimen Siohwa koasoandi kan. Oh pil, elder kan kin papah nan mwomwohdiso en Kristian akan, oh wahnpoaron Pohl mahsanih me irail kin idihddahki ngehn sarawi. (Wiewia 20:28) Ma kitail pahn utungada koasoandi en elder kan nan mwomwohdiso, kitail pahn pil kasalehda me kitail kin likih Siohwa.—Ipru 13:17.
Kahlemengih Pohl
18. Iaduwen Kristian akan rahnwet kin kahlemengih Pohl, ahpw dahme irail sohte kin likih?
18 Wahnpoaron Pohl kin lelong kahpwal tohto kan nindokon eh kin wia ah doadoahk en kalohk, duwehte kitail. Ahnsowo, aramas akan kin wia likamwki Kristian ong me lapalap akan, oh ekei pak e kin song en kapwungala madamadau sapwung kan de kaweid doadoahk en kalohk en mih nin duwen pwung en kosonned. (Wiewia 28:19-22; Pilipai 1:7) Rahnwet, Kristian akan kin kahlemengih mehn kahlemeng mwahu en Pohl. Ahnsou koaros, kitail kin sewese aramas teikan en wehwehki duwen atail doadoahk, oh kitail kin doadoahngki ahl soh lipilipil en kasukuhlih irail. Oh kitail kin pere oh doadoahngki pwung en kosonned pwen kalohki rongamwahu. Ahpw, kitail sohte kin koapworopworki ni unsek soangen wiewia pwukat, pwe pweidahn atail doadoahk sohte kin pid ma kitail pahn kana nan mwoalen kopwung de soh. Kitail kin likih Siohwa. Kitail kin tamanda sapwellime kangoang ong mehn Israel kan en mahs: “Kumwail pwurodo oh koapworopworkin ie, pwe kumwail en kehlailla oh saledeksang amwail kahpwal akan.”—Aiseia 30:15.
19. Ni ahnsou me riatail kan kin lelong kalokolok, iaduwen arail likih Siohwa kin pweida mwahu?
19 Nan atail ahnsou, ekei pak wehi kan kin songen kauhdi atail doadoahk nan Eastern oh Western Europe, nan ekei wasa nan sapwen Eisia oh Aperika, oh nan ekei wehi kan nan South oh North America. Met kin wehwehki me atail kin likih Siohwa me sapwung? Soh. Edetehn ekei ahnsou e kin mweidong kalokolok en wiawi pwehki kahrepe ieu, Siohwa kin ni limpoak kakehlahda aramas akan me kin lelong kalokolok pwukat. Kristian tohto kin wia adamwahu en pwoson oh likih Koht ni ahnsou irail kin lelong kalokolok.
20. Edetehn kitail kak paiekihda saledek en pahn kosonned, ni ahl dah kitail en dehr pangala atail pwung?
20 Ahpw weksang met, pali laud en sahpw akan, pali en kosonned kin mweidong kitail en wia atail kaudok ni saledek, oh ekei ahnsou palien nuhs kan kin kapinga kitail. Kitail kin kalahnganki met oh pohnese me met pahn kak kapwaiada sapwellimen Siohwa koasondi. Sang ni sapwellime kapai kitail kin doadoahngki saledek laud wet, kaidehn mehn kalaudehla kansenamwahupe atail mour, ahpw ong mehn ritingada oh kalaudehla elen papah Siohwa. Ahpw, kitail en dehr kesehla atail doadoahk en kalohk oh luwetala ni atail kin papah Siohwa, pwe dene kaun en wehi kan en kapingahkin kitail de perenki kitail. Kitail kin wiahla tohn Wehin Mesaia oh kitail kin ni unsek utungada sapwellimen Siohwa kaunda. Kitail sohte kin koapworopworki koasondi en ni ahnsouwet, ahpw nan sampah kapwo, iei ahnsowo me Wehin Mesaia kelepw me kin ketiket nanleng, pahn kaunda sampah. Pakudang kan, de missile kan, de nuklear, sohte kak kaskihdi koperment wet sang nanleng. Wehin Koht sohte kak ohla oh e pahn kapwaiada kupwuren Siohwa.—Daniel 2:44; Ipru 12:28; Kaudiahl 6:2.
21. Dahme kitail kak koasoanehdi nan kapehdatail en wia?
21 Pohl mahsanih: “Eri, kaidehk kitail kisehn irail kan me kin kesehla ar pwoson, re ahpw kin lekdekla. Pwe mie atail pwoson oh kitail aleier komourpatail.” (Ipru 10:39) Kitail koaros pahn papah Siohwa ni lelepek lao lel ni imwio. Kitail kin ahneki kahrepe tohto en likih Siohwa ni unsek ni ahnsouwet oh pil ni ahnsou kohkohlahte.—Melkahka 37:3; 125:1.
Dahme Ke Sukuhliki?
• Dahme kahrehda Sosua oh Kalep wia ripoht mwahu?
• Ia ekei kahrepe kan kitail anahne likih Siohwa ni unsek?
• Ia wehwehn likih Siohwa?
• Pwehki atail kin likih Siohwa, pilipil dah me kitail pahn katengehdi?
[Kilel nan Pali 28]
Dahme kahrehda Sosua oh Kalep kihda ripoht mwahu?
[Kilel nan Pali 30]
Likih Siohwa kin wehwehki kitail pahn likih aramas akan me E kin ketin likih