Song En Kasawih Mehteikan Nin Duwen Siohwa Kin Ketin Kasawih Irail
“[Koht] sohte kin kasawih aramas nin duwen me aramas akan kin wia.”—1 SAMUEL 16:7.
1, 2. Iaduwen Siohwa kasawih Eliap kin weksang ahn Samuel kin kasawih Eliap, oh dahme kitail kak sukuhliki sang met?
NAN senturi 11 B.C.E., Siohwa kadarala soukohp Samuel en wia doadoahk rir ieu. E padahkiong soukohpo en kohla ni imwen ohl adaneki Sehsi, oh keiehdi nein Sehsi pwutak emen pwehn wiahla nanmwarki en Israel ong ahnsou kohkohdo. Ni ahnsou me Samuel kilang nein Sehsi nah pwutak mesenih, Eliap, e lemeleme me e diarada aramaso me Koht ketin pilada. Ahpw, Siohwa ketin mahsanih: “Ke dehr tehk duwen eh reirei oh masamwahu. Pwe kaidehk ih me I piladahr. Pwehki I sohte kin kasawih aramas nin duwen me aramas akan kin wia. Aramas kin kasawih mwomwen aramas, ahpw ngehi, I kin kasawih nan mohngiong en aramas akan.” (1 Samuel 16:6, 7) Samuel sohte kasawih Eliap nin duwen me Siohwa kin wia.a
2 Ia uwen ah nohn mengei ong aramas akan en wiahda sapwung ni arail kin kasawih de tenekih aramas teikan! Ekei aramas kin mwomwen mwahu ahpw loale diren widing, oh irail kak pitihkitaildi. Ni pali teio, ekei aramas kin mwahu ahpw sang ni mwomwarail kan, kitail kak kailongkin irail.
3, 4. (a) Ma kahpwal ehu pwarada nanpwungen Kristian riemen, dahme ira pahn anahne nantihong wia? (b) Peidek dah kei kitail anahne pein idek rehtail ni ahnsou me kitail oh emen iengatail nan pwoson kin pingkihda irair ehu?
3 Kahpwal akan pahn kak pwarada ni ahnsou me kitail kin mwadang kadeik aramas teikan—mendahki kitail kin ese irail sounpar tohto. Ele mwein ke akamaiong emen Kristian me wiahla kompoakepahmw keren mahs. Ke men kapwungala nanpwungsuwed wet? Dahme pahn kak sewese iuk en wia met?
4 Dahme ke soh kasawih kanahieng kamwahu kan me riomw brother de sister kin ahneki? Oh ke kak wia met ni ahmw pahn doudouloale duwen mahsen en Sises pwukat: “Sohte emen me pahn kak kohdo rehi, ma Semei me ketin kadariehdo sohte kainangihedo rehi.” (Sohn 6:44) Mwurin met, pein idek rehmw: ‘Dahme kahrehda Siohwa kainangihedo rehn sapwellime Ohl aramas menet? Irair mwahu dah kei me aramas menet kin ahneki? I kin pohnsehse de sohte katapanki irair mwahu pwukat? Dahme kahrehda I kin perenki ih mahs? Ia kahrepe kan me I kin karanih ih mahs?’ Ni ahnsouwet, mwein ke pahn apwaliki medemedewe irair mwahu kan en aramas menet, keieu ma ke kolokolete ahmw nsensuwed ni ahnsou werei. Ahpw, met ewen kahk kesempwal ieu pwen kamwahuwihala nanpwung suwed me wiawi nanpwungamwa. Pwen wehwehki iaduwen kitail kak wia met, kitail pahn rapahki irair mwahu kan en ohl riemen me kitail kakete tamatamante ara sapwung kan. Emen rehra iei soukohp Sona oh mehteio wahnpoaron Piter.
Atail Tehk Kanahieng Sona
5. Pwukoa dahieu me kohwong Sona, oh iaduwen e mwekidki ah pwukoa?
5 Sona kin wia soukohp emen ong wehin Israel ni paliepeng ni mwehin Nanmwarki Seropoam II, nein Sehoas. (2 Nanmwarki 14:23-25) Ehu rahn, Siohwa padahkiong Sona en kohkohlahsang Israel oh seiloaklahng Ninipe, poahsoan kaunen wehi lapalap en wehin Asiria. Pwukoa dahieu kohwong ih? E anahne padahkiong towe kan en kahnimw lapalapo me irail pahn kamakamala. (Sona 1:1, 2) Ahpw, Sona sohte kapwaiada sapwellimen Koht kaweid, e uhd tangasang eh pwukoa! E iangada sohp pwoat me pahn kohla Tarshish, dohsang Ninipe.—Sona 1:3.
6. Dahme kahrehda Siohwa pilada Sona en kohla Ninipe?
6 Dahme ke kin mwadang tamanda ni ahmw kin medemedewe mour en Sona? Ke kin lemeleme me ih emen soukohp sapeik? Ma kitail sohte pahn medemedewe mwahu, mwein kitail pahn ahneki soangen madamadau. Ahpw, Koht ketin idihada Sona en wiahla soukohp men pwehki e kin sapeik? Soh! Sona kin ahneki irair kaselel kan. Medemedewe duwen dahme e wia nin duwen soukohp emen.
7. Pahn soangen irair dah kei me Sona kin papah Siohwa nan Israel, oh pwehki ke sukuhliki duwen met, iaduwen met kin kawekila ahmw madamadau duwen ih?
7 Sona kin lelepek ni e kin doadoahk laud nan Israel, mendahki aramas akan nan Israel sohte kin perenki rong. Soukohp Eimwos, me momour ni ahnsou me Sona memour, kawehwehda me mehn Israel akan en ni ahnsowo kin noahrok mwohni.b Soahng suwed kan kin wiawi nan sahpwo, ahpw irail mehn Israel akan sohte kin katapanki. (Eimwos 3:13-15; 4:4; 6:4-6) Ahpw, mendahki met, Sona kin lelepek pwehki e kin kapwaiada eh pwukoa en kalohk ong irail rahn koaros. Ma ke wia sounkalohk en Rongamwahu men, ke ese uwen apwal en koasoiong aramas akan me kin itarki arail mour oh sohte perenki rong. Eri, mehlel, kitail wehwehki duwen luwet akan en Sona, ahpw kitail en dehpa manokehla me e kin lelepek oh nantihong kalohk ong mehn Israel soh-pwoson akan.
8. Kahpwal dah kei pahn kak lelohng emen soukohp en mehn Israel me pahn kalohk nan Ninipe?
8 Ah pwukoa en kohla Ninipe iei pwukoa apwal sang pwukoa teio. Sona anahne sapahl mpen mwail 500 pwen lel kahnimwo—seiloak apwal wet pahn wiawi erein sounpwong ehu. Ni ahnsou me e lel wasao, soukohp menet anahne kalohk ong mehn Asiria kan, oh irail kin ndandki arail tiahk lemei. Kalokolok suwed akan kin wia kisehn arail tiahk en mahwen. Irail kin pil suweiki arail wiewia suwed akan. Ihme kahrehda Ninipe adaneki “kahnimw en kamaramas”!—Nahum 3:1, 7.
9. Ni ahnsou me melimel wiawi ong irail koaros me mihmi nan sohpo, mehnia irair kaselel kan me Sona kin kasalehda?
9 Sona sohte men kapwaiada sapwellimen Siohwa koasondi, kahrehda e iangada sohp pwoat me pahn wahla ih wasakis me doh sang eh pwukoa. Ahpw, Siohwa sohte kesehla sapwellime soukohp oh koasonehdi emen tohrohr en wiliandi ih. Siohwa eri song en sewese Sona en wehwehki duwen kesempwalpen eh pwukoa. Koht ketin kamwekid sehdo en melimel. Sohp me Sona iangadao eri kin mihla nan ailepen iloak laud kan me kin pwungupwung ni keilen sohp. Pwehki Sona iangada sohpo, aramas mwahu kan me pil mihmi pohn sohpo kakete mehla! (Sona 1:4) Dahme Sona pahn wia? Pwehki e sohte men tohn sohpo en mehla pwehki ih, Sona padahkiong irail: “Kumwail ale ie oh keseielahng nansedo; eri, e ahpw pahn kak mwelehdi.” (Sona 1:12) Ni mehlel, e sohte lemeleme me Siohwa pahn doarela ih ni ahnsou tohn sohpo kesehla ih nansedo. (Sona 1:15) Ahpw, Sona men tohnmeteikihla moure pwe tohn sohpo en dehr mehla. Kitail soh kilang ekei irair mwahu kan me Sona ahneki duwehte eimah, aktikitik, oh limpoak?
10. Dahme wiawi mwurin Siohwa pwurehng padahkiong Sona en wia eh pwukoa?
10 Ni imwilao, Siohwa doarehla Sona. Dahme Sona ahpwtehn wia kin kahrehong ih en solahr kak papah Koht nin duwen emen soukohp me kin doadoahk ong Koht? Soh, pwehki sapwellimen Siohwa mahk oh limpoak, Siohwa pwurehng kawehwe ong sapwellime soukohp Sona duwen eh pwukoa en kalohk ong mehn Ninipe kan. Ni ahnsou me Sona lellahng Ninipe, e kin eimah ni e padahkiong towe kan duwen diparail kan me Koht ketin mwahngih oh me arail kahnimw pahn ohla ni imwin rahn 40. (Sona 1:2; 3:4) Mwurin mehn Ninipe kan rong padahk kehlail en Sona, irail eri koluhla, oh arail kahnimw sohte ohla.
11. Dahme kin kasansalehda me Sona sukuhliki sang karasaraso?
11 Ahpw, Sona saikinte ahneki madamadau pwung. Ni kanengamah, Siohwa doadoahngki karasaras ehu pwehn sewese Sona en wehwehki me Siohwa sohte kin mahsanihte mas liki en aramas akan. E kin kasawihada mohngiong en aramas akan. (Sona 4:5-11) Kitail ese me Sona sukuhliki sang karasaras wet, oh met sansal pwe pein ih ntingihdi duwen uhdahn dahme wiawi ong ih. Pwehki e men ntingihdi duwen ah soh-unsek kanamenek kan ni oaretik, met kin kasansalehda me e kin ahneki lamalam aktikitik. E wia tiahk en lamalam kehlail en wehkada ah sapwung kan!
12. (a) Iaduwen kitail ese me Sises kin kasawih aramas akan duwehte Siohwa kin kasawih irail? (b) Kitail kin ale kangoang en ahneki madamadau dahieu ong aramas akan me kitail kin kalohk ong? (Kilang koakon ni pali 12.)
12 Mwurin sounpar epwiki kei, Sises Krais mahsanih mehkot mwahu duwen mouren Sona. E mahsanih: “Pwe duwen Sona eh mihmihki nan kapehd en rohso rahn siluh oh pwohng silipwong, ih duwen Nein-Aramas eh pahn mihmihte rahn siluh oh pwohng silipwong pahn sampah.” (Madiu 12:40) Mwurin Sona pahn iasada, e pahn sukuhliki me Sises karasepene ahnsou me Sises mih nan sousou ong ni ahnsou rotorot en mouren soukohp Sona. Kitail soh kin perenki papah Koht emen me sohte kin mwadang kesehla sapwellime ladu kan ni ahnsou me irail kin wiahda sapwung kan? Sounmelkahkao ntingihdi: “Duwen sahm emen eh kin kadek ohng nah seri kan, ih duwen Kauno [“Siohwa,” NW] eh kin ketin kupwurkalahngan ong irail kan me kin wauneki. Pwe e mwahngih dahme kitail wiawihkihda; e pil ketin tamataman me kitail uhdahn pwehl.” (Melkahka 103:13, 14) Ni mehlel, “pwehl” wet—me pil kin wehwehki aramas soh-unsek kan en rahnwet—pahn kak wia soahng tohto ma sapwellimen Koht ngehn sarawi kin ketin sewese irail!
Lamalam Toupahrek me Pid Piter
13. Mehnia irair akan en Piter me kitail kin mwadang tamanda, ahpw dahme kahrehda Sises pilada ih en wiahla wahnpoaron men?
13 Kitail kak ni ahnsou mwotomwot koasoiapene duwen mehn karasepe keriauwo, iei wahnpoaron Piter. Ma emen pahn idek rehmw en kawehwehda irair akan en Piter, ke soh pahn mwadangete medemedewe me ih aramas emen me kin pwurur en lokaia oh wia mehkot sohte konehng oh aklapalap? Mehlel, Piter kin wia met ekei ahnsou. Ahpw, medemedewe duwen met, Sises pahn kak pilada Piter en iang wiahla emen sapwellime wahnpoaron 12 ma Piter kin wia soangen aramas me kin pwurur en lokaia de wia mehkot sohte konehng de aklapalap? (Luk 6:12-14) Uhdahn soh! Sises sohte kin tehk sapwung tikitik kan ahpw e kin tehk duwen irair mwahu kan en Piter.
14. (a) Dahme kahrehda mwein ele Piter kin mwadang lokaia ekei ahnsou? (b) Dahme kahrehda kitail kak kalahnganki me Piter kin kalap wia peidek kan?
14 Ekei ahnsou, Piter kin wilian wahnpoaron teikan oh koasoi. Ekei aramas mwein pahn nda me Piter aramas popolap. Ahpw, iaduwen—met kak mehlel? Ekei aramas lemeleme me mwein Piter mah sang wahnpoaron teikan—mwein e pil mah sang Sises. Ma met mehlel, kitail kak wehwehki dahme kahrehda, pak tohto, Piter kin mwadangete koasoi mwohn mehteikan. (Madiu 16:22) Ahpw, mie pil ehu irair me kitail en medemedewe. Piter iei emen ohl kehlail ni pali ngehn. Pwehki e men kalaudehla eh loalokong, met kin kamwekid ih en wia peidek kan. Ahpw, kitail kin paiekihda peidek kan me e kin wia. Sises kasalehda duwen ekei padahk kesempwal ni ahnsou me e sapeng peidek kan me Piter kin wia, oh mehpwukat kileldier nan Paipel. Karasepe ieu, Sises kasalehda duwen “ladu lelepek oh loalokong” ni e ketin sapeng peidek ehu me Piter wia. (Luk 12:41-44) Oh medemedewe duwen peidek wet me Piter wia: “Maing, iet kiht me keselahr at mehkoaros oh ideidawehn komwi; eri, dahme pahn pwaisat?” Met kin kahrehong Sises en wia inou wet: “Oh irail koaros me tounmeteikilahr imwarail kan, riarail kan, samarail de inarail kan, de neirail seri kan, de sapwarail kan, pwehki ngehi, re pahn ale pak epwiki iangahki mour soutuk.”—Madiu 15:15; 18:21, 22; 19:27-29.
15. Dahme kahrehda kitail kak nda me Piter aramas lelepek men?
15 Pil ehu irair mwahu me Piter kin ahneki iei lelepek. Ni ahnsou me sapwellimen Sises tohnpadahk tohto sohlahr idawehn ih pwehki irail sohte wehwehki padahk ehu me Sises ketikihda, Piter wiliandi wahnpoaron 12 oh ni eimah koasoia: “Maing, ihs me se pahn patohla reh? Sapwellimomwi mahsen kan, iei mahsen en mour soutuk.” (Sohn 6:66-68) Ia uwen mahsen pwukat kin kamweitala kupwuren Sises! Mwuhr, pwihn en aramas ehu koledi Sises, arail Soumaso, pali laud en sapwellimen Sises wahnpoaron kan tangasang wasa. Ahpw, Piter sang ni wasa doh idawehn pokono oh pedolong nan palahngki en tehnpas en Samworo Lapalap. Eimah, kaidehn irairen masepwehk, me kamwekid ih en kohla wasao. Ni ahnsou me aramas akan wia peidek kan ong Sises, Piter aluhla rehn pwihn en mehn Suhs me kohpene oh wie rengireng wasao. Emen lidu en samworo lapalapo kilang Piter oh nda me Piter me e kin iang Sises. Ei, ahnsowo Piter kahmahmki ah Soumas, ahpw kitail en dehr manokehla me pwehki ahn Piter lelepek oh nsenohki Sises, met kahrehong Piter en mihla nan irair keper, oh wahnpoaron teikan sohte eimah duwehte ih.—Sohn 18:15-27.
16. Dahme kahrehda kitail koasoiapene duwen irair mwahu kan en Sona oh Piter?
16 Irair mwahu kan me Piter kin kasalehda kin siksang eh luwet akan. Met pil duwehte Sona. Pil duwehte me kitail ahpwtehn wia—kasawih irair mwahu kan en Sona oh Piter, rahnwet kitail pil anahne kaiahne pein kitail en kak kasawih irair mwahu kan en riatail brother oh sister kan ni pali ngehn. Met pahn imwikihla nanpwung mwahu rehrail. Dahme kahrehda e kesempwal kitail en rapahki irair mwahu kan en riatail brother oh sister kan?
Doadoahngki Mehn Kasukuhl Rahnwet
17, 18. (a) Dahme kahrehda nanpwung suwed kan kak wiawi nanpwungen Kristian akan? (b) Mehnia kaweid sang nan Paipel pahn kak sewese kitail en kapwungala nanpwungsuwed kan nanpwungen kitail oh iengatail tohnkaudok akan?
17 Rahnwet, ohl, lih, oh seri kan, sohte lipilipil ma irail aramas kepwehpwe de soh, iang sukuhl laud de soh, oh sohte lipilipil mehnia keinek irail kin kohsang ie, irail kin miniminpene papah Siohwa. (Kaudiahl 7:9, 10) Soangsoangen irair tohto kin mie nan mwomwohdiso en Kristian! Pwehki kitail kin kalapw tuhpene ni atail kin papah Koht, ekei ahnsou nanpwung suwed pahn kak wiawi nanpwungatail.—Rom 12:10; Pilipai 2:3.
18 Edetehn kitail kin kilang soh-unsek kan en riatail brother oh sister kan, kitail en dehr rapahki de medemedewe duwen arail sapwung kan. Kitail kin nantihong kahlemengih Siohwa, me sounmelkahkao koulki: “Ma komw pahn ketin kilelehdi dipat akan, ihs me kak pitsang sapwellimomwi kadeik?” (Melkahka 130:3) Kitail en dehr medemedewe duwen irair en aramas akan me pahn kak imwikihla saminimin nanpwungatail, ahpw kitail en “ngoangki ahnsou koaros mehkan me kin kahrehiong kitail popohl, oh pil kin kakehlailihala emenemen kitail.” (Rom 14:19) Kitail en nantihong kasawih aramas akan nin duwen me Siohwa kin ketin kasawih irail, me kin wehwehki me kitail en pohnsehse arail sapwung kan oh medemedewe duwen arail irair mwahu kan. Ni ahnsou me kitail pahn wia met, e kin sewese kitail en “sawaspene oh mahkpene.”—Kolose 3:13.
19. Kasalehda dahme emen Kristian kak wia pwehn kapwungala nanpwungsuwed akan.
19 Dahme pahn wiawi ma mie sawehwe me wiawi nanpwungatail oh nan kapehdatail kan, kitail sohte kak powehdi? (Melkahka 4:4) Met wiawi nanpwungen kowe oh iengomw brother de sister? Dahme ke soh pahn song en kamwahuwihala kahpwalo? (Senesis 32:13-15) Keieu, ke pahn kapakap ong Siohwa, oh peki sapwellime sawas en sewese iuk. Oh mwurin mwo, medemedewe irair mwahu kan en aramaso, oh tuhwong ih “ni mpahi oh erpit.” (Seims 3:13) Padahkiong ih me ke men ahneki nanpwungmwahu reh. Tamanda kaweid me kohsang rehn Koht: “Mwadang ong rong, ahpw dehr nan kapehd karuaru en lokaia oh lingeringer.” (Seims 1:19) Kaweid en “dehr nan kapehd lingeringer” kin wehwehki me emen aramas ele pahn kak wia de nda mehkot me pahn kak kalingeringer. Ma met pahn wiawi, peki rehn Siohwa en sewese iuk en kanengamah. (Kalesia 5:22, 23) Mweidong riomw brother de sister en kasalehda dahme e kin nsensuwedki, oh rong kanahieng. Dehr katokedi eh koasoi, mehnda ma ke sohte pwungki dahme e ndinda. Ele mwein ah madamadau me sapwung, ahpw met iei ah madamadau. Song en wehwehki kahpwalo nin duwen ah wehwehki kahpwalo. Met pahn kak sewese iuk en kilang pein kowe nin duwen riomwo kin kilang uhk.—Lepin Padahk 18:17.
20. Ni ahnsou me kitail pahn kapwungala nanpwung suwed nanpwungen kitail oh meteikan, dahme kitail pil kak wia pwehn kapwungala kahpwalo?
20 Ni ahnsou me ke pahn koasoi, doadoahngki lokaia me kadek oh kansenamwahu. (Kolose 4:6) Padahkiong riomw dahme ke kin perenki reh. Pek mahk ki mehkan me ke kin sawehwe loale. Ma kumwa kapwungala kahpwalo pwehki ahmw kasalehda lamalam aktikitik, wia ahmw kapingkalahngan ong Siohwa. Ahpw, ma e sohte pweida, kaukaule pekipek rehn Siohwa en ketikihong uhk kaweid oh ni ahnsowohte rapahki ahl akan en kapwungala kahpwalo.—Rom 12:18.
21. Iaduwen onop wet sewese iuk en kasawih aramas teikan nin duwen me Siohwa kin ketin kasawih irail?
21 Siohwa kin poakong sapwellime ladu kan koaros. E kin kupwurperenki doadoahngki kitail koaros en wia sapwellime doadoahk edetehn atail soh-unsek kan. Ni atail kin kalaudehla atail kin wehwehki iaduwen Siohwa kin kasawih aramas akan, pein atail limpoak ong riatail brother oh sister kan pahn kekeirada. Ma atail limpoak ong emen iengatail Kristian tikitikla, kitail pahn kak kamwahuwihala nanpwungatail. Kitail pahn ale kapai tohto ma kitail pahn nantiong rapahki irair mwahu kan en mehteikan—ei, kasawih aramas teikan nin duwen Siohwa kin kasawih irail!
[Nting tikitik me mi pahs]
a Mwuhr, e sansal me masamwahu Eliap sohte ahneki irair akan me mwahu ong emen me pahn wia nanmwarki en wehin Israel. Ni ahnsou me Kolaiad, kodon en mehn Pilisdia men pei ong mehn Israel kan, Eliap oh ohl en Israel teikan masapwehkada.—1 Samuel 17:11, 28-30.
b Pwehki kalowehdi laud kan oh kapwurupwurdohn sahpw akan oh ele isais kan me kin alalda sang ni wiewia pwukat, e sansal mwahu me Serepoam II kin nahkpene pai en wehi ong wehi en pali epeng.—2 Samuel 8:6; 2 Nanmwarki 14:23-28; 2 Kronikel 8:3, 4; Eimwos 6:2.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Dahme Siohwa kin medemedewe duwen sapwung kan me sapwellime ladu lelepek kan kin wia?
• Ke kak kawehwehda duwen irair mwahu kan en Sona oh Piter?
• Soangen madamadau dahieu ke pahn nantiong ahneki me pid riomw Kristian teikan?
[Kaokon nan Pali 12]
Medemedewe Iaduwen Koht kin Kasawih Aramas Teikan
Ni ahnsou me ke pahn doudouloale duwen poadopoad en Sona me mih nan Paipel, ke pahn kilang me ke anahne ahneki madamadau kapw oh pwung ong iaduwen ke kin kasawih aramas akan me ke kin kalap kalohk ong? Ele mwein irail kin itarki arail mour oh sohte perenki rong, duwehte mehn Israel akan, de mwein irail kin uhwong mahsen en Koht. Ahpw, iaduwen Siohwa Koht kin kasawih irail? Edetehn ekei aramas akan nan koasondi wet kin ahneki pwukoa laud, irail pil kak ehu rahn sohpeiong Siohwa, duwehte nanmwarki en Ninipe koluhla ni ahnsou me Sona kalohk ong ih.—Sona 3:6, 7.
[Kilel nan Pali 8]
Ke kin kasawih aramas teikan nin duwen me Siohwa kin kasawih irail?
[Kilel nan Pali 10, 11]
Sises rapahki mehkot mwahu en kasalehda duwen irair me Sona lelong