Kasalehda “Mpahi Ong Aramas Koaros”
“Eri, katamanki irail . . . en kasalehda mpahi ong aramas koaros.”—TAITUS 3:1, 2.
1. Dahme kahrehda e sohte ahnsou koaros mengei en kasalehda mpahi?
“WAHNPOARON Pohl ntingihdi, “Kumwail kahlemengih ie, duwehte ei kin kahlemengi Krais.” (1 Korint 11:1) Rahnwet, sapwellimen Koht ladu kan koaros kin nantiong en kapwaiada kaweid wet. Ahpw, ni mehlel, e sohte mengei, pwe kitail sohsohki ineng kan en roporop ong pein kitail oh ineng pwukat kohsang keieun atail pahpa oh nohno, oh irair pwukat sohte kin pahrekiong mehn kahlemeng mwahu en Krais. (Rom 3:23; 7:21-25) Ahpw, kitail koaros kak pweida ni atail pahn kasalehda mpahi, ma kitail pahn nannanti. Ahpw, ma kitail pahn likih pein atail kehl en kasalehda mpahi, e sohte pahn itar. Dahme kitail anahne?
2. Iaduwen kitail kak kasalehda “mpahi ong aramas koaros”?
2 Mpahi me Koht kin ketin kasalehda iei kisehn wahn ngehn akan. Ma kitail pahn kapwaiada sawas me kohsang sapwellimen Koht manaman, wahn ngehn akan pahn sansal rehtail. Eri, mwurin met, kitail pahn kak “kasalehda mpahi” ong aramas koaros. (Taitus 3:2) Kitail pahn kasawihada iaduwen kitail kak kahlemengih sapwellimen Sises mehn kahlemeng pwehn sewese irail akan me kitail kin tuhwong en “diar kommoalparail.”—Madiu 11:29; Kalesia 5:22, 23.
Nan Peneinei
3. Irairen peneinei dahieu kin wia kasalepen ngehn en sampah wet?
3 E inenen kesempwal en kasalehda mpahi nanpwungen tohnpeneinei. Pwihn en World Health Organization mwenekpe me wiewia lemei me kin pwarada nan peneinei kin keieu keper ong roson en lih kan, laud sang keper me kin kohsang aksident en sidohsa kan oh soumwahu en malaria kapatapatpene. Karasepe ieu, nan London, England, tiahk lemei me aramas ripohtki ong polis, pahkis ehu kin pid wiawi nan peneinei. Polis kin kalapw tuhwong aramas akan me kin “weriwer oh doadoahngki lokaia lemei kan.” Ahpw, suwed sang met, ekei pwopwoud kan kin mweidong “kailok en nan kapehdarail kan” en kawehla arail ehupene nan pwopwoud. Wiewia pwukat iei kasalepen “ngehn en sampah wet” oh e sohte konehng en wiawi nan peneinei en Kristian akan.—Episos 4:31; 1 Korint 2:12.
4. Dahme pahn wiawi ma tohnpeneinei kan kin kasalehda mpahi nanpwungarail?
4 Kitail anahne sapwellimen Koht ngehn sarawi pwen sewese kitail en pelianda wiewian sampah wet. “Wasa me ngehn en [Siohwa] kin ketiket ie, iei wasao me maiau kin mi ie.” (2 Korint 3:17) Limpoak, kadek, liksang me suwed, oh kanengamah kin kakehlailihala ehupenehn ohl pwopwoud oh lih pwopwoud soh-unsek kan. (Episos 5:33) Mpahi oh kanengamah kin sewese tohnpeneinei kan en meleilei oh meleilei wet kin weksang akamai me kin pwarada oh kauwehla popohl en peneinei tohto. Dahme emen kin nda me kesempwal, ahpw mwomwen ah kin nda koasoi kan pahn kasalehda uhdahn eh pepehm kan. Ma kitail pahn kasalehda atail pwunod akan ni mpahi, met pahn kak katikitikihala lingeringer. Nanmwarki Solomon ntingihdi: “Sapengki ngihl tikitik kin kameleilei lingeringer, ahpw ngihl kehlail kin kamwakidada.”—Lepin Padahk 15:1.
5. Iaduwen mpahi kak wia sawas laud nan peneinei kan me tohnpeneinei kan sohte kin iang ehu pelien lamalam?
5 Inenen kesempwal en doadoahngki mpahi nan peneinei ieu me tohnpeneinei kan sohte kin iang ehu pelian lamalam. Patehng wiewia mwahu kan, met pahn kak sewese mehteikan en pwoson Siohwa. Piter kihong Kristian lih pwopwoud kan kaweid wet: “Pil duwehte kumwail lih pwopwoud kan, kumwail peikiong amwail pwoud kan, pwe ma ekei irail sohte pwoson mahsen en Koht, re en alehkihla pwoson amwail mouren wiewia mwahu. Kumwail sohte anahne kapahrekiong irail, pwe re pahn pein kilang amwail mour mwakelekel oh duwen amwail wauneki Koht. Kumwail dehr kin doadoahngki kapwat en paliwar pwe en kalinganahla pein kumwail, duwehte wiepen ingihng en pitenmoang, de mwaramwar elin takai kesempwal oh kisin kohl mehn tiati, de likou kan me kumwail kin likawih. Ahpw amwail lingan en mihmi loalamwail ni mour mwakelekel en nan kapehdomwail, me iei ih lingan poatopoat ong me kin kadek oh meleilei, mepwukat me kesempwal mehlel mwohn silangin Koht.”—1 Piter 3:1-4.
6. Iaduwen mpahi pahn kak kakehlailihala nanpwungmwahu nanpwungen pahpa/nohno kan oh neirail seri kan?
6 Nanpwungmwahu me kin wiawi nanpwungen pahpa/nohno kan oh neirail seri kan pahn kak ohla ma irail sohte kin poakong Siohwa. Ahpw nan peneinei kan en Kristian, e inenen kesempwal en kasalehda mpahi. Pohl kihong pahpa kan kaweid wet: “Kumwail sahm akan, kumwail dehr kamwakara mwahl noumwail seri kan, ahpw kekeirirailda ni kaiahn oh madamadau en Siohwa.” (Episos 6:4, NW) Ma tohnpeneinei kan kin kalapw kasalehda mpahi, pahpa/nohno kan oh neirail seri kan kin kak kerenpene. Dean, emen ohl me kohsang peneinei me seri limen, koasoia met duwen ah pahpa: “Pahpa kin kasalehda mpahi. I sohte taman ahnsoukis me ngehi oh ai pahpa kin akamaida—pil ni ahnsou me I mwahnakapw, se sohte kin akamai. Edetehn e kin nsensuwed, e kin ahnsou koaros kasalehda mpahi. Ekei pak, e kin ndaiong ie en kohla oh ritidi nan ahi pere de ekei pak, e kin irehsang ie ekei wiewia kan me kaperen, ahpw se sohte kin akamai. E sohte wiahte aht pahpa ahpw e pil wia kompoakepaht, oh se sohte men wia mehkot me pahn kansensuwedihala ih.” Mpahi kin ni mehlel kakehlailihala nanpwung mwahu nanpwungen pahpa/nohno kan oh neirail seri kan.
Nan Atail Doadoahk en Kalohk
7, 8. Dahme kahrehda e kesempwal kitail en kasalehda mpahi nan doadoahk en kalohk?
7 E pil kesempwal en kasalehda mpahi ni ahnsou me kitail kin kalohk. Ni atail kin ehukihong aramas teikan Rongamwahu en Wehio, kitail kin tuhwong soangsoangen aramas tohto. Ekei aramas kin perenki rong atail padahk kan. Ahpw, pwehki soangsoangen kahrepe kan, ekei aramas sohte kin perenki rong. Ni ahnsou me aramas akan sohte kin perenki rong atail padahk kan, irair en mpahi kin sewese kitail en kapwaiada atail pwukoa en kadehde ong aramas akan ni irepen sampah.—Wiewia 1:8; 2 Timoty 4:5.
8 Wahnpoaron Piter ntingihdi: “Ahpw kumwail lemmwiki Krais nan kapehdomwail kan, oh wiahki amwail Kaun. Onopada ahnsou koaros pwe kumwail en kak sapeng mehmen me peki rehmwail kumwail en kawehwehiong koapworopwor me mi rehmwail.” (1 Piter 3:15) Pwehki kitail kin kamehlele Krais nin duwen atail Soun Kahlemeng Mwahu, kitail kin nantiong kasalehda mpahi oh wahu, edetehn kitail kin kalohk ong aramas me kin lokaia lemei ong kitail. Ma kitail pahn kasalehda mpahi ahnsou koaros ni atail wiewia oh lokaia, e pahn kak imwila mwahu.
9, 10. Kihda ekspiriens ehu me kin kasalehda duwen kesempwalpen kasalehda mpahi ahnsoun kalohk.
9 Ni ahnsou me Keith oh ah pwoud rong letelet ni wenihmw en imwara, e ndaiong ah pwoud en sapeng wenihmwo. Ni ahnsou me liho diarada me aramas me leteleto emen Sounkadehdehn Siohwa, sang ni a lingeringer, e nda me dene Sounkadehde kan kin lamaih neirail seri kan. Ahpw, brothero sohte lingeringer. Ni ngilen mpahi, e sapeng: “I pwuriamweikihla ma iei duwen omwi pepehm met. I kak kasalehiong komwi dahme Sounkadehdehn Siohwa kan kin kamehlele duwen ire wet?” Keith wie rongorong koasoakoasoipene wet oh ih eri aluhdo pwehn kauhdier koasoakoasoaipene wet.
10 Ahpw mwurin brothero kohkohla, pwopwoudo pahtoukihla ara lokaia lemei ong aramas en kohdo menet. Ah wiewia mpahi me e kasalehda sair kapehdara. Ahpw, ira pwuriamwei me wihk en mwurio, brothero pil pwurodo ni imwara, oh Keith oh eh pwoud kihong ih ahnsou mwahu en kasalehda dahme e kin kamehlele sang nan Pwuhk Sarawi. Ira koasoia, “Erein sounpar riau mwurin mwo, se kin rong dahme Sounkadehdehn Siohwa kan kin koasoia.” Ira pwungkihda aramas en wia onop Paipel rehra, oh ira koaros eri papidaisla pwen kasalehda me ira wiahdahr inou ong Siohwa. Ia uwen kapai me kohsang tepin Sounkadehde menet me koasoiong Keith oh eh pwoud! Brothero tuhwong pwopwoudo sounpar kei mwuri oh kilang me ira wiahlahr rie kan ni pali ngehn. Kasalehda mpahi kin pweida mwahu mehlel.
11. Iaduwen mpahi pahn kak sewese aramas emen en rong padahk mehlel en Kristian?
11 Dahme Harold kin lelong ni ahnsou me e wiahla sounpei kin kahrehong ih en wia soangen aramas me kin nsensuwed oh peikasalki ma mie Koht de soh. Oh ni ahnsou me emen aramas sakaula oh diraip sidohsa oh loi ong ih, met kin kalaudehla eh kahpwal akan pwehki Harold mwoatorala. Ni ahnsou me Sounkadehdehn Siohwa kan kohla ni imweo, Harold doadoahngki lokaia kehlail oh padahkiong irail en dehr pwurala reh. Ahpw, ehu rahn, emen Sounkadehde adaneki Bill pilahn en kalohk ni ehu ihmw tohrohr (ihmw riau dohsang imwen Harold). Ahpw, Bill sapwungala oh kohla ni imwen Harold. Ni ahnsou me Harold ritingihdi wenihmwo, e doadoahngki sokon riau, Bill mwadangete pek mahk, oh kawehwe me e pilahn en kohla ni pil ehu ihmw me karanih imwen Harold. Dahme Harold wia? Eri, Bill sehse me Harold ahpwtehn kilang nuhs nan TV me ripohtki me Sounkadehdehn Siohwa kan kin doadoahkpene kauwada Kingdom Hall kapw ni ahnsou mwotomwot. E pwuriamwekihla kilang aramas tohto doadoahkpene, oh met kin kawekihla eh madamadau ong Sounkadehde kan. Harold pil mwekidkihda ahn Bill pek mahk ni mpahi, oh met kamwekid Harold en kasamwo Sounkadehde kan. E tepida onop Paipel, kekeirada oh wiahla sapwellimen Siohwa ladu papidaisla men.
Nan Mwomwohdiso
12. Irairen sampah dah kei me tohnmwomwohdiso en Kristian akan pahn soikala?
12 Irair kesiluh me e kesempwal en kasalehda mpahi iei nan mwomwohdiso en Kristian. Uhpene nanpwungen aramas kin kalapw wiawi nan sampah wet. Akamaipene kin kalapw wiawi nanpwungen aramas akan me kin ahneki madamadau en sampah wet. Ahpw, ekei ahnsou, soangen madamadau en sampah pwukat kin ekis ekis pedolong nan mwomwohdiso en Kristian oh kin imwikihla akamaipene nanpwungen Kristian akan. Brother kan me kin ahneki pwukoa nan mwomwohdiso kin nsensuwed ni ahnsou me irail anahne kapwungala akamai kan oh nanpwung suwed kan me kin wiawi nanpwungen Kristian akan. Ahpw, pwehki limpoak ong Siohwa oh riarail kan kin kamwekid irail en kapwungala aramas me wiahda sapwung kan pwehn ren koluhla mehlel.—Kalesia 5:25, 26.
13, 14. Dahme pahn kak wiawi ma kitail pahn “kin mpahi ni atail pahn kapwung pelie kan”?
13 Nan keieun senturi, Pohl oh ienge Timoty kin lelong kahpwal akan me ekei tohnmwomwohdiso kin wia ong irail. Pohl padahkiong Timoty en kaleke brother kan me kin rasehng soangen dahl “me sohte kesempwal.” Pohl mahsanih, “Ladun Kauno men en dehr akamai. E pahn kin kadek ong aramas koaros, sounpadahk mwahu oh kanengamah men, pahn kin mpahi ni eh pahn kapwung pelie kan.” Ni ahnsou me kitail kin nantihong kasalehda mpahi mendahki uhwong, atail kasalehda mpahi pahn kak sewese aramas me kin uhwong kitail en pwurehng medemedewe pein arail komplain kan. Oh nin duwen Pohl ntingihdi, me Siohwa mwein pahn, “ketikihong irail ahnsou mwahu en koluhla oh esehla me mehlelo.” (2 Timoty 2:20, 21, 24, 25) Ke pahn tehk me Pohl kin kasalehda me kadek oh kanengamah kin doadoahkpene rehn mpahi.
14 Pohl kin kapwaiada dahme e kin padahkiong aramas teikan. Ni ahnsou me e kin koasoiong “wahnpoaron lapalap kan” nan mwomwohdiso en Korint, e kangoange brother kan: “Ngehi, Pohl, men pein wia ei pekipek ngidingid rehmwail—dene I me kin mpahi oh aktikitik ni ei kin mihmi rehmwail, ahpw kin lipwoar ni ei kin dohsang kumwail.” (2 Korint 10:1; 11:5) Pohl kin kahlemengih Krais ni mehlel. Tehk me e wia ah pekipek ngidingid rehn brother pwukat ki “mpahi” en Krais. E kin liksang soangen madamadau en aklapalap oh kaunda lemei. Ah kaweid kin kamwekidada tohnmwomwohdiso kan me kin ahneki mohngiong mwahu kan. E kin kamwahuwiahla nanpwungsuwed akan oh sewese tohnmwomwohdiso kan en ahneki popohl oh miniminpene. Met soh kin wia mehkot me kitail koaros anahne en kahlemengih? E kesempwal ong elder kan en kahlemengih mehn kahlemeng mwahu en Krais oh Pohl.
15. Dahme kahrehda e kesempwal emen en kasalehda mpahi ni ahnsou me e pahn kihda kaweid?
15 Atail pwukoa en sewese tohnmwomwohdiso teikan sohte pahn wiawi ihte ni ahnsou me popohl oh minimin nan mwomwohdiso kin wie tikitikla. Mwohn nanpwung suwed pahn wiawi, riatail kan anahne sawas ni elen limpoak. Pohl kihda kangoang wet, “Riei ko, ma mie emen rehmwail me lohdiong nan sapwung ehu, kumwail kan me poadidi ni ngehn, kumwail kapwungala. Ahpw iaduwen e pahn kihda kapwung wet? “Ahpw kumwail pahn [kasalehda mpahi], oh mwasamwasahn pein kumwail, pwe kumwail de pil lohdiong pahn songosong.” (Kalesia 6:1) Kolokolete “mpahi” sohte kin mengei en wia ahnsou koaros, pwehki Kristian kan koaros, iangahki ohl idihdda kan, kin wia aramas soh-unsek kei. Ahpw, ma emen me kin kihda kaweid kin kasalehda mpahi, met pahn kak sewese aramas me wiahda sapwung en kapwungala ah sapwung kan.
16, 17. Dahme pahn kak sewese emen me kin sohte men kapwaiada kaweido?
16 Ni lokaiahn Krihk, lepin lokaia wet “kapwungala” pil kak wehwehki kainenehla tih kan me tipwpeseng, wiewia ehu me kamedek. Toahkte en tih me kin wia doadoahk wet kin koasoia duwen kamwahu kan me pahn kohsang doadoahk wet. Ah wiewia oh lokaia kadek kin wahdo nsenamwahu. Lepin lokaia kan me e kin mwadangete koasoia mwohn e kainenehla tih kan kin kamwahuwih medek laud me pahn mwuhr. Pil duwehte “kapwungala” emen ni pali ngehn, e kin kak kamedek. Ahpw, koasoi mpahi pahn kak sewese aramaso en alehda kaweid oh kahrehdo ehupene kadek oh kahrehong aramas sapwungo en wekidala ah wiewia kan. Edetehn aramaso pahn uhwong kaweid nin tepio, ma emen me kin kihda kaweid pahn kasalehda mpahi, met pahn kak sewese aramaso en sohlahr uhwong kaweid en Paipel.—Lepin Padahk 25:15.
17 Ni ahnsou me kitail pahn kapwungala aramas teikan, kitail anahne kanahieng, pwe aramaso me kitail kin kaweidih pahn kak lemehong me kitail kin kauwe ih. Ihme soun nting men koasoia: “E wia keper ieu ma kitail pahn nohn uk, ihme kahrehda kitail anahne kasalehda mpahi ahnsou me kitail kapwungala mehteikan.” Kakehlailihala irairen mpahi me kin poahsoankihda lamalam aktikitik pahn kak sewese Kristian sounkaweid kan en liksang keper wet.
“Ong Aramas Koaros”
18, 19. (a) Dahme kahrehda Kristian akan pahn kak apwaliki kasalehda mpahi ong kaunen wehi kan? (b) Dahme pahn kak sewese Kristian akan en kasalehda mpahi ong kaun pwukat, oh met kak imwikihla dah?
18 Aramas tohto kin apwaliki kasalehda mpahi ong kaunen wehi kan. Ni mehlel, ekei me kin ahneki pwukoa wet kin lemei oh sohte kin limpoak. (Eklesiasdes 4:1; 8:9) Ahpw atail limpoak ong Siohwa pahn sewese kitail en pohnese sapwellime kaunda ileile oh peikiong pwungen wehi kan. (Rom 13:1, 4; 1 Timoty 2:1, 2) Edetehn kaun lapalap en wehi kan kin song rapahki ahl akan en kauhdi atail kin kalohki duwen atail kaudok ong Siohwa, kitail kin ni peren rapahki ahl teikan en wia atail meirong en kaping.—Ipru 13:15.
19 Sohte pak ehu kitail pahn akamai. Kitail pahn nantiong ahneki wehwe mwahu oh dehr pangala dahme pwung. Ni ahl wet, riatail kan kin pweida ni ahr kin nantiong wia arail doadoahk en kalohk nan sahpw 234 nin sampah pwon. Kitail kin kapwaiada kaweid en Pohl, “katamanki omw kohwa aramas akan re en dukiong arail kaun akan oh soumas akan, re en peikiong irail, oh kapwaiada soahng koaros me mwahu. Padahkihong irail re en dehr kauwe emen, ahpw re en kin meleilei oh kadek, oh ahnsou koaros re en kin kasalehda mpahi ong aramas koaros.”—Taitus 3:1, 2.
20. Kapai dah kan mie ong irail akan me kin kasalehda mpahi?
20 Kapai tohto pahn kohwong aramas akan me kin kasalehda mpahi. Sises mahsanih, “Meid pai me nan kapehd opampap akan; pwe re pahn sohsohki sampah.” (Madiu 5:5) Ong rien Krais me keidi kan, ma irail pahn nantiong en kasalehda mpahi, met pahn kamehlelehiong irail duwen ahr peren oh pwais tohrohr en kaunda sampah me kisehn Wehio. Ong “pokon kalaimwun” en “sihpw teikan,” irail kin pil pousehla kasalehda mpahi oh kasikasik arail mour nan Paradais nin sampah. (Kaudiahl 7:9; Sohn 10:16; Melkahka 37:11) Kapai kasalel kan kin mih mwohtail! Kitail en dehr soikala dahme Pohl katamankin irail Kristian akan nan Episos: “Eri, ngehi, me mihmi nan selipei kat pwehki Kauno, I peki ni ngidingid rehmwail, kumwail en kin weweidki nan amwail mour soangen ahl me Koht ketin kilelehiong kumwail ni eh ketin malipei kumwailo. Ahnsou koaros kumwail kasalehda amwail mpahi.”—Episos 4:1, 2.
Kousapahl
• Kapai dah kan kin kohsang kasalehda mpahi
• nan peneinei?
• nan kalohk?
• nan mwomwohdiso?
• Koht kin inoukiong aramas mpahi kan kapai dah kan?
[Kilel nan Pali 25]
E kesempwal en kasalehda mpahi nan peneinei kan me tohnpeneinei sohte kin iang ehu pelien lamalam
[Kilel nan Pali 25]
Mpahi kin kakehlailihala nanpwung mwahu en tohnpeneinei kan
[Kilel nan Pali 27]
Kitail kak kasalehda mpahi oh wahu oh pil ahnsowohte utungada padahk mehlel
[Kilel nan Pali 28]
Ma sounkaweid men kin kasalehda mpahi, met pahn kak sewese aramaso me wiahdahr sapwung