Kristian Akan Kin Kasalehda Sapwellimen Siohwa Lingan
“Meid pai kumwail pwehki masamwail kan kin kilang wasa oh salengamwail kan kin rong wasa.”—MADIU 13:16.
1. Peidek dah me kin kohda me pid duwen en mehn Israel kan ahr wiewia ong Moses pohn Nahna Sainai?
EN MEHN Israel kan pokonpene pohn Nahna Sainai wia kahrepe mwahu en karanihala Siohwa. Pwe Siohwa ketikihsang irail nan Isip ni ah doadoahngki kehl en lime. E apwalih arail anahn akan sang ni ah kihong irail pihl oh mwenge nan sapwtehno. Mwurin mwo, e pil ketikihong irail kana ni arail powehdi irail sounpei en Amalek kan. (Eksodus 14:26-31; 16:2–17:13) Ni arail kin mihmi mwohn Nahna Sainai, aramas ako wie rerrer pwehki arail masak nansapwe oh lioal piripir. Mwuhr, irail kilangada Moses e kohkohdihdohsang pohn nahna Sainai oh silangih wie mamarainki sapwellimen Siohwa lingan. Ahpw, irail sohte pwuriamweiki oh kalahnganki sapwellimen Siohwa lingan, ahpw, re uhd kahng keiong mpen Moses. “Re masak keilahng mpe.” (Eksodus 19:10-19; 34:30) Dahme kahrehda irail masak kilang sapwellimen Siohwa lingan, irail sohte kin tamataman me Ih me ketikihong irail soahng tohto?
2. Dahme kahrehda mehn Israel kan masepwehkada ni arail kilang sapwellimen Koht lingan me Moses kasalehda?
2 Ni mehlel, kahrepe keieu laud me irail mehn Israel kan masak keiong mpen Moses pwehki dahme wiawihier mwowe. Ni arail pilada en sapeikiong Siohwa sang ni arail wiahda sansal en kou kohlo, e kaweidih irail. (Eksodus 32:4, 35) Irail sukuhliki sang sapwellimen Siohwa kaweid oh kalahnganki met? Soh, pali laud sohte kalahnganki. Ni ah kerenlahngehr kaimwiseklahn eh mour, Moses tamanda ahnsou me irail wiahda sansal en kou kohlo iangahki pil ahnsou teikan me irail mehn Israel ko sapeikiong Siohwa. E mahsanih ong irail: “Ni eh ketin kadarkumwailewei sang Kades Parnea oh mahsanih kumwail en kohwei oh sapwenikihla sahpw me e ketikihongkumwailehr, kumwail ahpw kahngohdiong, kumwail sohte likih de peikiong. Sang ni ahnsowo me I tapihada mihmi rehmwail, kumwail kin kahngohdiong Kauno.”—Deuderonomi 9:23, 24.
3. Dahme Moses wia me pid doadoahngki mehn koaduhpwel?
3 Tehk iaduwen Moses mwekidki ong masak me mehn Israel ako kasalehda. Pwuhk Sarawi kasalehda: “Ni Moses eh kaimwisekala eh kapahrek, e ahpw perehkihla meseo koaduhpwel ehu. Ahnsou koaros me e kin patohla nan Impwal me Kauno kin ketiket loale, pwe en tuhwong Kauno oh patohong, e kin kihsang perehpen meseo. Ni eh kin pedoi sang loale, e kin padahkihong mehn Israel ko mehkoaros me Kauno kin ketin mahsanih ong en patohwanda. Irail kin kilang duwen meseo eh kin lingaling, ahpw e kin pwurehng perehkihla koaduhpwelo meseo lao lel ahnsou me e kin pwurala pwe en patohong Kauno.” (Eksodus 34:33-35) Dahme kahrehda ekei pak Moses kin pwaindi meseo? Dahme kitail kak sukuhliki sang met? Pasapengpen peidek pwukat kak sewese kitail en kasawih pein atail nanpwung mwahu rehn Siohwa.
Irail Sohte Isaneki Arail Ahnsou Mwahu
4. Wehwe dahieu me wahnpoaron Pohl kasalehda duwen en Moses eh doadoahngki mehn koaduhpwelo?
4 Wahnpoaron Pohl kawehwehda me en Moses doadoahngki mehn koaduhpwel kin pidada madamadau oh irair en mohngiong en mehn Israel ko. Pohl ntingihdi: “Mehnda ma lingalingo wie tikitikla pohn mesen Moses, ahpw lingalingo pil wie lingalingte mehlel me kahrehda mehn Israel ko sohla kak kilangki meseo . . . Pwe ar lamalam keptakaila.” (2 Korint 3:7, 14) Ia uwen kansensuwed en irair wet! Mehn Israel ko iei sapwellimen Siohwa aramas pilipilda kei oh e kin kupwurki irail en karanihada Ih. (Eksodus 19:4-6) Mendahki met, irail pweiek en kadehde sapwellimen Siohwa lingan. Arail wiewia kan kasalehda me irail sohpeisang Siohwa sang ni arail sohte kihong mohngiongarail oh arail madamadau ong Ih.
5, 6. (a) Dahme kin duwepene nanpwungen irail mehn Suhs akan nan keieun senturi oh mehn Israel akan ni mwehin Moses? (b) Wekpeseng dahieu mie nanpwungen irail akan me kin rong mahsen en Sises oh irail akan me sohte kin rong?
5 Nan irair wet, kitail kak kilang duwepene me mie nan keieun senturi C.E. Ni ahnsou me Pohl wiahla Kristian emen, Kosonnedo uhd wilialihkihdi kosonned kapwo, me Sises Krais, Moses Lapalap, kin wia sounkadokepene nanpwungen Koht oh aramas akan. Sises, ni ah lokaia oh wiewia kan koaros, kin kasalehda sapwellimen Siohwa lingan. Pohl ntingihdi duwen Sises mwurin ah iasadahr oh mahsanih: “Lingan en Koht kin dakedaker; e duwehte Koht.” (Ipru 1:3) Ia uwen kapai laud me irail mehn Suhs ako ahneki! Irail kak pein rong mahsen me pid mour kohkohlahte sang rehn sapwellimen Koht ohl! Ahpw, ia uwen kansensuwed pwe pali laud en irail ako me Sises kalohk ong sohte karonge ih. Me pid duwen irail, Sises kasalehda sapwellimen Siohwa kokohp ni ah doadoahngki Aiseia: “Pwe kapehd en aramas pwukat keptakailahr, salengarail kan ponlahr, oh masarail kan rotalahr. Pwe ma soh, re pahn kilangki masarail kan, re pahn rongki salengarail kan, re pahn dehdehki kapehdirail kan, re ahpw pahn wekidekiong ie, Koht ahpw ketin mahsanih, a I ahpw pahn kakehlairailda.”—Madiu 13:15; Aiseia 6:9,10.
6 Mie wekpeseng laud nanpwungen mehn Suhs akan oh sapwellimen Sises tohnpadahk kan. Sises mahsanih ong sapwellime tohnpadahk kan: “Meid pai kumwail pwehki masamwail kan kin kilang wasa oh salengamwail kan kin rong wasa.” (Madiu 13:16) Kristian mehlel akan kin men esehla oh papah Siohwa. Irail kin perenki kapwaiada kupwure me kileledi nan Pwuhk Sarawi. Imwilahn met, irail Kristian me keidi kan kin kasalehda sapwellimen Siohwa lingan nan arail doadoahk en kalohk en kosonned kapwo, oh irail pwihn en sihpw teikan pil kin iang irail wia met.—2 Korint 3:6, 18.
Dahme Kahrehda Ekei Aramas Sohte Kin Rong Rongamwahuo
7. Dahme kahrehda e sohte kapwuriamwei me pali moron aramas kin kahng rong Rongamwahuo?
7 Ni atail kilangehr, nan sapwellimen Sises ahnsou oh pil nan mwehin Moses, pali laud en mehn Israel ako kahng alehda pwukoa tohrohr me kohwong irail. Met pil duwehte nan atail ahnsou. Pali laud en aramas kin kahng rong Rongamwahu me kitail kin kalohk ong irail. Met sohte kapwuriamwei ong kitail. Pohl ntingihdi: “Pwe ma Rongamwahu me se kin kapahrengki me sawehwe, eri, ongete me pahn lekdekla kan me e sawehwehiong. Re sohte kin pwoson, pwehki nan kapehdirail kan rotorotkilahr koht suwed en sampah wet. Koht menet kin karotongeirailla pwe re dehr kilang marain me dakedaker irail, marain en Rongamwahu duwen lingan en Krais, me uhdahn duwehte mwomwen Koht.” (2 Korint 4:3, 4) Me pil patehng en Sehdan nanti en karotongala mesen aramas pwe irail sohte pahn paiekihda Rongamwahuo, aramas tohto kin pein perehla masarail kan pwehki irail sohte men kilang.
8. Ni ahl dah kei me aramas tohto kin ni karasaras maskun pwehki irail kin sehse Koht, oh dahme kitail kak wia pwe kitail en dehr duwehte irail?
8 Mesen aramas tohto kin maskunla, ni karasaras, pwehki irail sehse Koht. Pwuhk Sarawi kin mahsanihki duwen wehi pwukat me “nan kapehdirail inenen rotorot. Re sohte iang ahneki mour me kin sang rehn Koht, pwehki ar mihmi nan rotorot douluhl oh nan ar nan kapehd keptakai.” (Episos 4:18) Mwohn ah wiahla Kristian, Pohl, ohl emen me samanih Kosonnedo, maskunkihla ah sehse ahl pwung en kaudokiong Koht me kahrehda e kaloke mwomwohdiso en Koht. (1 Korint 15:9) Mendahki met, Siohwa kasalehong ih padahk mehlelo. Pohl kawehwehda: “Pwehki iei kahrepe wette me Koht ketin mahkikihong ie, pwe I en kak kasalehda uwen laud en Krais Sises eh ketin kanengamahiong ie. Mehnda ma I suwed sang me dipan akan koaros ahpw I en wiahla mehn kahlemengih ehu ong koaros me pahn pwoson Krais mwuhr oh ale mour soutuk.” (1 Timoty 1:16) Me duwehte Pohl, aramas tohto me mahs kin uhwong padahk mehlel en Koht, ahpw ni ahnsouwet irail kin papah Ih. Met wia kahrepe mwahu en kalohk ong irail akan me kin uhwong kitail. Ni ahnsowohte atail kaukaule onopki Mahsen en Koht oh wehwehkihla, kitail kin pere kitail en dehr wia mehkot me pahn kansensuwedihala Siohwa.
9, 10. (a) Iaduwen mehn Suhs akan nan keieun senturi kasalehda me irail men kolokolete pein arail madamadau kan oh irail sohte men sukuhliki sang meteikan oh kapwungala arail madamadau kan? (b) Ia mwomwen irail oh Kristendom kin duwepenehte? Kawehwe.
9 Ong aramas tohto, e kin apwal en wehwehkihla mehkan en pali ngehn pwehki irail men kolokolete pein arail madamadau me irail ahneki oh irail sohte men sukuhliki sang rehn meteikan. Mehn Suhs tohto kin soikala Sises oh sapwellime padahk kan pwehki irail keptakai kolokolete Kosonned en Moses. Ahpw, mie irail me alehda oh mwekidki mahsen en Sises. Karasepe, mwurin Sises iasada, “me tohto rehn samworo ko me pil iang pwosonla.” (Wiewia 6:7) Oh pil, me pid duwen pali laud en mehn Suhs ako, Pohl ntingihdi: “Pil lel rahnwet, ni ar kin wadewadek Kosonned en Moseso, koaduhpwelo kin pereperehte ar lamalam.” (2 Korint 3:15) Pohl mwein esehlahr duwen dahme Sises padahkihongehr irail kaunen pelien lamalam en Suhs ako: “Kumwail kin sukuhliki Pwuhk Sarawi pwehki amwail lemeleme me kumwail pahn diar mour soutuk sang loale. Ahpw, Pwuhk Sarawi kin kadehde duwen ngehi!” (Sohn 5:39) Ma irail tehk kanahieng duwen iren Pwuhk Sarawi kan, ire pwukat pahn sewese irail en dehdehkihla me Sises iei ih me Mesaiao. Ahpw, mendahki met, irail koasoanedier pein arail madamadau oh wehwe, kahrehda sapwellimen Koht Ohl sohte pil kak kawekidala arail madamadau ki manaman kan me e wiahdahr.
10 Met pil mehlel ong tohto nan Kristendom rahnwet. Me duwehte mehn Suhs en keieun senturi, “irail kin inenen poadidiong Koht, ahpw re sohte kekeid ni pwungen marain mehlel.” (Rom 10:2) Mendahki ekei kin onop Paipel, ahpw irail sohte men kamehlele dahme Paipel mahsanih. Irail kahng kamehlele me Siohwa kin kaweid sapwellime aramas akan ni e doadoahngki sapwellime ladu lelepek oh loalokong me iei irail Kristian me keidi kan. (Madiu 24:45) Ahpw, kitail kin kamehlele oh wehwehki me Siohwa kin kaweid sapwellime aramas oh kitail kin ekis ekis kekeirada ni atail wehwehki padahk mehlel en Koht. (Lepin Padahk 4:18) Ni atail kin mweidong Siohwa en kaweid kitail, kitail kin ale kapai sang atail pahn wehwehkihla sapwellime koasoandi kan.
11. Pwehki ekei aramas kin ahneki madamadau me irail kin kamehlele dahme re kin men kamehlele, iaduwen met kin kahrehong irail en sohte kak kilang mwahu dahme mehlelo?
11 Ekei aramas kin maskunkihla soahng kan me irail kin men kamehlele. E kohpadahr me ekei aramas pahn kapailoke sapwellimen Koht aramas akan oh dahme re kin kalohki me pid duwen Sises a ketiketier pohn mwoale nanleng. Wahnpoaron Piter ntingihdi: “Irail sohte kin men ese duwen Koht eh ketin mahsenier kawao,” me Koht ketin koasoanehdier Nohlik Lapalap en wiawi ni mwehin Noha. (2 Piter 3:3-6) Me duwehte met, irail me dene me irail Kristian kan kin pwungki me Siohwa kin kasalehda soangen irair kan duwehte limpoak, kadek oh mahk, ahpw re kin pohnsehsehla me e pahn kasohrala irail akan me sohte peikiong sapwellime koasoandi kan. (Eksodus 34:6, 7) Ahpw, ni pali teio, Kristian mehlel akan kin nantiong en wehwehkihla dahme Pwuhk Sarawi kin padahkih.
12. Iaduwen aramas akan kin maskunkihla tiahk kan?
12 Aramas tohto me kin kohla sarawi kin maskunkihla tiahk en aramas akan. Sises mahsanih duwen kaunen lamalam en ahnsowo: “Eri, ih duwen amwail kin mwamwahliki mahsen en Koht pwe kumwail en daur pein amwail tiahk kan.” (Madiu 15:6) Mehn Suhs ko ni ngoang kapwurehdo kaudok mehlel mwurin arail pwurodo sang Papilon, ahpw irail samworo ko pohnmwahsohla oh wiahla mehn mwohmw. Arail kaudok solahr kin kasalehda me irail kin wauneki Koht. (Malakai 1:6-8) Ni mwehin Sises, soun nting kan en Kosonnedo oh Parisi kan kapataiong tiahk tohto ong ni Kosonned en Moses. Sises kasalehda me irail ohl pwuko mwalaun pwehki irail solahr kak kilangada wehwe mehlel oh dahme uhdahn poahsoanehda Kosonnedo. (Madiu 23:23, 24) Kristian mehlel kan anahne tehk kanahieng oh dehr mweidong tiahk en aramas akan en kauwehla arail kaudokiong Siohwa ni ahl me pwung.
“Likamwete E Kilang Koht Me Soh Sansal”
13. Ni ahl riau dah kei me Moses kilang sapwellimen Koht lingan?
13 Moses peki en kilang sapwellimen Koht lingan pohn nahnao oh e kilang ihte lingan en Siohwa mwurin Siohwa sohpeisangehr wasao. Ni ah pedolong nan impwal sarawio e sohte doadoahngki mehn koaduhpwel. Moses iei ohl pwoson emen me kin men wia kupwuren Koht. Mendahki e ale kapai laud en kilang lingan en Siohwa nan kasansal ieu, ni karasaras, mwomwen Moses kilangehr Koht ni e doadoahngki mesen ah pwoson. Pwuhk Sarawi mahsanih me Moses, “wonlahte mwowe nan eh seiloak, likamwete e kilang Koht me soh sansal.” (Ipru 11:27; Eksodus 34:5-7) Oh pil, e kasalehda sapwellimen Koht lingan kaidehnte sang ni linganlahn meseo me wiawihki erein ahnsou kis ahpw pil sang ni ah nantiong sewese mehn Israel ko en esehla oh papah Siohwa.
14. Iaduwen Sises kilang sapwellimen Koht lingan, oh dahme e kin perenki wia?
14 Ni ah ketiket nanleng, Sises kilangki pein mese silangin Koht ki ahnsou reirei, pil mwohn lahng oh sampah kepikpikda. (Lepin Padahk 8:22, 30) Ni erein ahnsou wet, limpoak laud oh mehlel mihier nanpwungara. Siohwa Koht kin kasalehda limpoak keieu laud ong sapwellime mesenih. Sises pil kasalehong ah limpoak mehlel ong Ih me Soun Ketikihda Mour me iei Siohwa. (Sohn 14:31; 17:24) Ara limpoak wia limpoak unsek ieu nanpwungen sahm men oh nah pwutak. Sises, duwehte Moses, kin perenki kasalehda sapwellimen Siohwa lingan nan sapwellime padahk kan.
15. Ni ahl dahieu me irail Kristian akan kin perenki kasalehda oh doudouloale duwen sapwellimen Koht lingan?
15 Duwehte Moses oh Sises, sapwellimen Koht Sounkadehde kan rahnwet pohn sampah kin perenki kasalehda oh doudouloale duwen sapwellimen Siohwa lingan. Irail sohte kin sohpeisang de kahngala rong Rongamwahu en Wehio. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Perehpen mesen Moses ahpw kohsangehr ni ahnsou me e sohpeiong Kauno.” (2 Korint 3:16) Kitail kin sukuhliki Pwuhk Sarawi pwehki kitail men wia kupwuren Koht. Kitail kin pwungki lingan me kin sansalda nan silangin sapwellimen Siohwa ohl oh nanmwarki keidi Sises Krais oh kitail en kahlemengih ah mehn kahlemeng kan. Duwehte Moses oh Sises, kitail kin ale kapai en iang kalohk, padahngki meteikan duwen Koht lingan me kitail kin kaudokiong.
16. Iaduwen kitail kin paiekihda padahk mehlel?
16 Sises kapakapki: “Semei, Kaunen nanleng oh sampah! I kapingahkin komwi omwi ketin kasalehiong me soaloalokong kan mehkan me komw ketin ekihsang me koahiek oh loalokong en sampah kan.” (Madiu 11:25) Siohwa kin mweidong irail akan me mehlel oh karakarahk nan mohngiongarail en wehwehkihla sapwellime kupwur kan oh irair akan. (1 Korint 1:26-28) Kitail kin mih pahn epwelpe oh e kin padahkihong kitail en nantihong ale kamwahupen atail mour ni uwen atail kak koaros. Kitail en nantihong isaneki atail ahnsou mwahu koaros en karanih Siohwa, oh kalahnganki ahl akan me e kin ketikihda pwe kitail en kak karanih Ih.
17. Iaduwen kitail kak esehla ni mehlel sapwellimen Siohwa irair kan?
17 Pohl ntingwohng Kristian keidi kan: “Eri, kitail koaros wia sansal en lingan en Kauno ni sohte perehpen masatail kan; oh linganohte me kin kohsang rehn Kauno, iei ngehno me kin kawekiong kitail ni uhdahn mwomwen Kauno, ni lingan ehu me wie lalaudla.” (2 Korint 3:18) Mendahki ma kitail ahneki koapworopwor en mour nanleng de sampah, ni atail kin esehla Siohwa, sapwellime irair kan oh wiewia kan me Pwuhk Sarawi kin kasalehda, kitail en nantihong kahlemengih Ih ahnsou koaros. Ma kitail pahn ni kalahngan doudouloale duwen mour en Sises, sapwellime doadoahk en kalohk, oh sapwellime padahk kan, kitail pahn kak kasalehda ni mehlel sapwellimen Siohwa irair akan. Ia uwen ah wia mehkot kaperen ieu en ese me kitail kin wahdo kaping ong atail Koht me sapwellime lingan kitail kin men kasalehda!
Ke Tamatamante?
• Dahme kahrehda mehn Israel akan kin masak kilangki lingan en Koht me Moses kasalehda?
• Ni ahl dah kei me koaduhpwelo kin “pereperehte” Rongamwahu nan keieun senturi? Oh nan atail ahnsou?
• Iaduwen kitail kak kasalehda sapwellimen Koht lingan?
[Kilel nan Pali 9]
Mehn Israel akan sohte kak kilangki mesen Moses
[Kilel nan Pali 11]
Duwehte Pohl, aramas tohto me mahs kin uhwong padahk mehlel en Koht ahpw ni ahnsouwet irail kin uhd wekila oh papah Koht
[Kilel nan Pali 13]
Sapwellimen Siohwa ladu kan kin perenki kasalehda sapwellimen Koht lingan