“Emenemen Pahn Pein Wa Ah Mehn Wisik”
“Emenemen kitail pahn pwukoahki pein ah mour mwohn Koht.”—ROM 14:12.
1. Pwukoa dahieu me irail mehn Ipru silimeno me pwulopwul lelohng?
IRAIL mehn Ipru silimen me kin kousoan nan Papilon lelohng irair ehu me irail pahn anahne wiahda pilipil ehu me pahn kahrehiong irail nan mour de mehla. Iaduwen, irail pahn poaridi mwohn sansal lapalapo nin duwen me kosonned eh sahpwo kehkehliki? De irail pahn pilada irail en dehr poaridiong mwohn sansalo oh lekdeklahng nan kisiniei mwehlo? Sohte ahnsou ohng Sadrak, Mihsak, oh Apedneko en ale kaweid sang emen oh irail sohte pil anahne wia met. Ni soh peikasal, irail nda: “A komwi en ketin mwahngih me se sohte kin pwongih omwi koht, oh se sohte pahn pil poaridihsang sansal koht me komw ketin kauwadahro.” (Daniel 3:18) Mehn Ipru silimen pwukat kin pein weuwa arail mehn wisik de pwukoa.
2. Ihs me kamwekid Pailet en wiahda pilipil me pid Sises Krais, oh iaduwen, met wehwehki me Kepina en Rom menet sohla pwukoahki met?
2 Sounpahr wenepwiki mwuri, kepina karongehier duwen kadip kan me irail ndahki ohlo. Ni ah kasakasawih met, e ahpw pwungkihdahr me ohl menet sohte dipe. Ahpw, pokono ngihtehtehki ohlo en kamala. E ekis song en dehr dukila pahn pokono, ahpw mwuri, e sansal me e sohte wa ah mehn wisik de pwukoa pwe e pwupwudi pahn songosong. Ni e omwiomw mwohrail, e patohwan ohng irail: “I sohte pahn pwukoahki ntahn ohl menet.” Ih eri mweidohng irail en kemehla ohlo. Ehi, e sohte wia ah pwukoa en wiahda pilipil ohng dahme pahn wiawihong Sises Krais ahpw Pontius Pailet mweidong meteikan en wiahda pilipilo. Sohte uwen pihl ehu kak kapwungala uwen sapwung me e wiahiong Sises ni ah mweidong en ale kopwung sapwung.—Madiu 27:11-26; Luk 23:13-25.
3. Dahme kahrehda e kesempwal en dehr mweidong meteikan en wiahda pilipil kan ohng kitail?
3 Iaduwen kowe? Ni ahmw kin lelohng irair ehu me ke anahne wiahda pilipil kan, ke kin duwehte mehn Ipru silimeno de ke kin mweidong meteikan en wiahda pilipil kan ohng uhk? Mehlel, en wiahda pilipil sohte mengei. Anahne emen koahiek en madamadau pwe en kak wiahda pilipil pwung. Karasepe, irail pahpa oh nohno kan anahne en wiahda pilipil mwahu kan ohng neirail seri tikitik kan. Mehlel, wiahda pilipil kan inenen apwal ma irairo kin apwal oh tohto mehkan ke anahne medewe. Ahpw, pwukoa en wiahda pilipil kan kak pil sohte nohn toutou ma kitail pahn mweidong en iang wia “katoutou kan” de “kahpwal kan” me irail me “koahiek ni pali ngehn kan” pahn sewesekin kitail. (Kalesia 6:1, 2) Ahpw, met kin wia mehn wisik ehu me “emenemen kitail pahn pwukoahki pein ah mour mwohn Koht.” (Rom 14:12) Paipel mahsanih: “Emenemen pahn pein wa ah mehn wisik.” (Kalesia 6:5) Eri, iaduwen kitail kak wiahda pilipil erpit kan nan atail mour? Keieu, kitail anahne pohnese atail luwet kan oh sukuhliki dahme kitail anahne pwe kitail en kak kapwungala.
Dahme Kesempwal Pwehn Wiahda Pilipil Mwahu kan
4. Mehn kasukuhl kesempwal dahieu duwen wiahda pilipil kan me kitail sukuhliki sang sapeik en tepin pwopwoudo?
4 Ni tepin poadoapoad en aramas, tepin pwopwoudo wiahda pilipil ehu me imwikihla kahpwal laud kan. Irail pilada en kang wahn tuhkehn kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed. (Senesis 2:16 ,17) Dahme poahsoanehda ara pilipilo? Paipel mahsanih: “Liho eri lingankihda tuhkeo oh men tungoalehda wah ko; e ahpw lemehda kamwahupen eh pahn marainla. Ih eri dolung wahntuhkeo oh tungoale. E ahpw pil kihong eh pwoudo pwe en pil iang tungoale. Eh pwoudo ahpw pil iang tungoale.” (Senesis 3:6) En Ihp pilipilo kin poahsoanda pohn ah pepehm en roporop. Pwehki e wia met kahrehiong Adam pil iang ih wia duwehte. Imwilahn met, dihp oh mehla “lelohngehr aramas koaros.” (Rom 5:12) Ahn Adam oh Ihp sapeik kin padahkiong kitail mehn kasukuhl kesempwal ehu duwen ahn aramas soh itar kan: Ma aramas emen sohte kin kapwaiada kaweid kan me kohsang rehn Koht, eri e pahn mengei en wiahda pilipil sapwung kan.
5. Soangen mehn kaweid dah me Siohwa ketikihong kitail oh dahme kitail anahne en wia pwe kitail en kak paiekihda?
5 Ia uwen kaperen en ese me Koht sohte kin likidmeliehla kitail oh e kin ahnsou koaros kihong kitail kaweid mwahu. Iren Pwuhk Sarawi kan padahkiong kitail: “Ma kumwail pahn salongasang nan ahlo oh kolahng ni palimeing de maun, kumwail pahn rong kapitie sang mwurimwail me mahsanih, “Iet ahlo, kumwail idawehn.” (Aiseia 30:21) Siohwa kin mahsanihong kitail ni e doadoahngki sapwellime Mahsen sarawi, me iei Pwuhk Sarawi. Kitail anahne sukuhliki Pwuhk Sarawi oh alehda loalokong pwung kan. Pwehn kak wiahda pilipil pwung kan, kitail anahne ale “kisin tungoal kekeluwak, iei ih me aramas koahieklahr kan kin tungoale.” Ma kitail pahn wia met kitail pahn “ahnlahr oh esehlahr wekpeseng en dahme mwahu oh dahme suwed.” (Ipru 5:14) Kitail kak kaiahnehda atail koahiek en madamadau sang ni atail pahn doadoahngki de mwekidki dahme kitail sukuhliki sang Mahsen en Koht.
6. Dahme anahn pwe kadeikpen loalatail en kak doadoahk pwung?
6 Atail nsen mwakelekel pil kesempwal ni atail kin wia atail pilipil kan. E kin sewese kitail en wia kopwung kan oh met kak wia “mehn pakadeik ehu ohng kitail de e pil kak doarekitailla.” (Rom 2:14, 15) Pwe kadeikpen loalatail en kak sewese kitail en wia dahme mwahu oh pwung, kitail anahne en kamarainihki loalokong pwung en sapwellimen Koht Mahsen oh sukuhlih ong en kin kapwaiada Mahseno. Kadeikpen loalen aramas me sohte marain kin mwadangete mwekidki tiahk en sahpwo de ahnepen aramas. Soahng kan me duwehte dahme kin kipehdi kitail oh madamadau en aramas teikan pahn kahrehiong en kak kahluwa kitail ni ahl sapwung. Dahme kin wiawihong kadeikpen loalatail ni atail kin kalapw pohnsehse dahme e kin ndaiong kitail oh kitail pil kalapw kauwehla tiahk mwahu kan? Mwuri, kadeikpen loalarail pahn duwehla “uduk mehla” me sohla kak pehm de kehn mehkot. (1 Timoty 4:2) Ni pali teio, ma kadeikpen loalatail pahn kin kaiahnda mwahu ki Mahsen en Koht, e kak pere kitail oh e pahn wia mehn kaweid mwahu.
7. Kih kesempwal dahieu me kitail anahne pwe kitail en kak wiahda pilipil erpit kan?
7 Ehu kih kesempwal pwe kitail en kak wa atail pwukoa en wiahda pilipil erpit kan iei en ahneki loalokong pwung en audepen Pwuhk Sarawi oh en pil ahneki koahiek en kapwaiada dahme kitail sukuhliki. Kitail dehr mwadangete wiahda pilipil kan ni karuwaru oh sohte madamadau pwung ahpw kitail en kihong ahnsou mwahu en rapahki kaweid sang rehn Koht oh kakehle atail madamadau pwe kitail en kak kapwaiada mepwukat. Mehnda me kitail lel irair ehu me kitail anahne wiahda pilipil ahnsowohte—duwehte Sadrak, Mihsak oh Apedneko—kitail kaunopadahr ma kitail ahneki loalokong pwung sang Mahsen en Koht oh kadeikpen loalatail kin sukuhl sang met. En diarada iaduwen atail pahn koahiekla ni pali ngehn kak en kakoahiekihala atail kehl en wiahda pilipil kan, kitail sukuhliki mahs soahng riau nan mour.
Ihs me Kitail Kin Werekiong?
8, 9. (a) Iren kaweid dah kan me kasalehda duwen kesempwal en liksang werek suwed? (b) Werek suwed kin wehwehki ihte en werekiong irail akan me kin wia tiahk suwed kan? Kawehwehda.
8 “Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Kaleke kumwail pitida pahn meteikan! Pwe werek suwed kin kauwehla tiahk mwahu.” (1 Korint 15:33) Sises Krais mahsanihong sapwellime tohnpadahk ko: “Kumwail kaidehn kisehn sampah.” (Sohn 15:19) Ni atail kin sukuhliki kaweid pwukat, kitail kin mwadangete diarada me kitail anahne liksang werekiong irail akan me kin wia dipen nenek, kamwahl, pirap, kamamsakau oh pil soangen tiahk teikan me duwehte mepwukat. (1 Korint 6:9, 10) Ni atail kin kekeirada nan atail loalokongkihla dahme pwung sang Pwuhk Sarawi, kitail pahn diarada me werekiong soangen aramas pwukat, ni atail kilang soangen kasdo kan, de kilel kan nan computer oh wadek pwuhk kan me kasalehda mepwukat pahn kauweikitailla. Kitail pil kak ndahki met duwen soangen werek me kitail kin wia nan Internet chat room kan rehn irail akan “me kin ekihla uhdahn arail mour.”—Melkahka 26:4.
9 Eri, iaduwen ma kitail kin karanih de kalapw werekiong irail akan me kin mwomwen tiahk mwahu ahpw sohte kin pwoson Koht mehlelo? Pwuhk Sarawi mahsanihong kitail: “Sampah unsek mi pahn manaman en Me Suwedo.” (1 Sohn 5:19) Kitail sukuhlikihier me werek suwed kaidehn ihte wehwehki werekiong irail me kin wia tiahk suwed kan. Ahpw, kitail kin, ni loalokong, werekiong oh karanih ihte irail me kin poakohng Siohwa.
10. Dahme kak sewese kitail en wiahda pilipil mwahu kan me pid atail werekiong sampah?
10 En liksang werekiong douluhl irail mehn sampah kan sohte uhdahn kak wiawi oh sohte pil wia mehn idihd ehu. (Sohn 17:15) Atail iang kalohk, kohla sukuhl de doadoahk, mepwukat koaros kin kahrehda kitail anahne tuhwong irail mehn sampah kan. Pali laud en ahnsou, Sounkadehde men me pwoudiki mehn liki men pahn kin anahne tuhwong mehn sampah kan laudsang emen me sohte pwoudiki mehn liki. Ni atail pahn ahneki lamalam en loalokong, kitail kak perenki me tuhwong mehn sampah kan ni ahl keite weksang en karanih irail de ahneki nanpwung keren ohng irail. (Seims 4:4) Eri, kitail pil anahne en wiahda pilipil mwahu ohng ma kitail anahne iang soangen mwekid kan me sohte nohn anahn nan sukuhl me duwehte mwadong, patpene kan, oh pil kohpene oh mwenge rehn iengetail tohndoadoahk kan ni ahnsou me nek doadoahk.
Wiahda Pilipil Mwahu kan me Pid Doadoahk
11. Dahme kitail anahne keieu medewe ni atail pahn rapahki atail doadoahk?
11 Ni atail pahn kapwaiada kaweid kan sang nan Paipel ni elen koahiek, met kak sewese kitail en kapwaiada atail pwukoa en ‘kihong anahn en tohn imwatail kan.’ (1 Timoty 5:8) Me kitail pahn tepin medewe iei mwomwen doadoahko—dahme kitail pahn kin anahne en wia. En pilada soangen doadoahk me kin utungada dahme sohte pwung ohng kaweid en Pwuhk Sarawi uhdahn sapwung. Eri, Kristian mehlel kan sohte kin iang ale doadoahk kan me kin pid kaudok ohng dikedik kan, pirap, doadoahngki nta ni ahl sapwung, de pil soangen mwekid teikan me sohte pwung ohng Paipel. Kitail sohte pil pahn likamw de mwersuwedih meteikan, mehnda ma atail kaunen doadoahk kin ndaiong kitail en wia met.—Wiewia 15:29; Kaudiahl 21:8.
12, 13. Ia ekei soahng kan me likin doadoakohte me kitail pil anahne medewe me kesempwal ni atail pahn wia pilipil kan me pid doadoahk?
12 Iaduwen ma pein doadoahko sohte kin uhwongada Mahsen en Koht? Ni atail kin kalaudehla atail wehwehki Pwuhk Sarawi oh atail koahiek en teneki mehkan kin mwahula, kitail pahn kak pil medewe soahng teikan. Iaduwen ma atail doadoahk kin pidada mehkan me sohte pwung ong Pwuhk Sarawi, duwehte sapeng telephone nan wasahn pilein mwohni kan? Wasa me pwainen atail doadoahk kin kohsang ie oh wasa me doadoahko kin wiawi ie pahn pil kak wia ire kei me kitail anahne medewe. Karasepe ehu, iaduwen Kristian akan me kin wia kaunen soun wia ihmw kan, irail pahn kak iang pid ki doadoahk ehu me duwehte litepwih ihmw sarawi kan en Kristendom oh iang sewese utungada sarawi likamw kan?—2 Korint 6:14-16.
13 Iaduwen ma ehu ahnsou atail kaunen doadoahk alehda ehu contract en kamwahuwihala oh kalinganahla wasahn sarawi likamw ehu? Nan soangen irair wet, kitail anahne medewe ma mie atail manaman en wiahda pilipil kan oh ia atail pwukoa nan irair wet. Iaduwen ma kitail kin wia soangen doadoahk ehu me sohte uhwongada Pwuhk Sarawi duwehte wahseli kisinlikou kan wasa koaros, ahpw pil lella ni wasa kan me irail kin wia tiahk sapwung kan? Kaweid en Madiu 5:45 soh kak doadoahk ni soangen irair wet? Kitail en pil tehk iaduwen de ni ahl dah kei met ma met pahn lidere kadeikpen loalatail ma kitail kin rahn koaros kohla soangen wasa pwukat. (Ipru 13:18) Ei, en wa atail mehn wisik de pwukoa en wiahda pilipil koahiek kan me pid doadoahk kin anahne kitail en kakehlailih atail kehl en wia pilipil mwahu kan oh kadeikpen loalatail me Koht ketikihong kitail.
“Taman Koht ni Mehkoaros me Ke Wia”
14. Ni atail kin wia pilipil kan, dahme kitail anahne en ahnsou koaros medewe?
14 Iaduwen soangen pilipil teikan me duwehte rapahki sukuhl laud oh alehda de sohte alehda soangen mwomwen wini kan? Ni atail pahn kin lel soangen irair pwukat, kitail anahne doadoahngki kaweid konehng kan en Paipel oh mwuri pil doadoahngki atail koahiek en madamadau en kapwaiada kaweid pwukat. Nanmwarki loalokong Solomon mahsanihong mehn Israel kan en mahs: “Likih Siohwa ni mohngiongomw unsek. Dehr koapworopworki mehkan me ke pein lemeleme me ke ese. Tamanda Siohwa ni omw wiewia kan koaros, oh e pahn ketin kasalehiong uhk ahl me pwung.”—Lepin Padahk 3:5, 6.
15. Dahme kitail sukuhliki sang rehn irail Kristian kan en senturi keieu?
15 Pali laud en ahnsou, pilipil kan me kitail kin wiahda kin pil kamwekid meteikan. Karasepe, irail Kristian kan nan senturi keieu sohlahr mih pahn Kosonned en Moses me pid mwenge. Irail kak en pilada kang mwenge kan me ni mwehin Moses kin wia mehkot samin oh sohte konehng. Ahpw, wahnpoaron Pohl ntingihdi met duwen uduk en mahn kan me pahn ele iang pidada wasahn kaudok en dikedik kan: “Eri, ma ei tungoal kisin mwenge kan me pahn kahrehiong rieio nan dihp, I solahr pahn tungoale uduk kohkohlahte, pwe I en dehr kahrehiong rieio nan dihp.” (1 Korint 8:11-13) Kangoang kin kohwong tepin Kristian kan en kin medewe de kesempwaliki nsen mwakelekel en meteikan pwe re dehr kadipikelekelih irail. Atail pilipil kan en dehr kahrehiong kitail en “kadipikelekelih” meteikan.—1 Korint 10:29, 32.
Rapahki Erpit en Koht
16. Iaduwen kapakap kak sewese kitail en wiahda pilipil kan?
16 Ehu mehn sawas kesempwal iei kapakap. Seims mahsanih: “Ma emen rehmwail anahne erpit, a en kapakap oh peki rehn Koht, oh Koht ahpw pahn ketikihong, pwe Koht me kupwursapan oh kalahngan ong aramas koaruhsie.” (Seims 1:5) Kitail kak koapworopwor oh sohpeiong Siohwa ni kapakap oh peki erpit me kitail anahne ong wia pilipil pwung kan. Ni atail kin koasoiong Koht mehlelo duwen atail lamalam kan oh rapahki sapwellime kaweid kan, ngehn sarawi pahn sewese kitail en kak wehwehkihla mwahu ire kan nan Paipel oh tamanda irail kan me kitail sohte kin medewe mahso.
17. Iaduwen meteikan kak sewese kitail ni atail kin wia pilipil kan?
17 Iaduwen, meteikan kak sewese kitail en wiahda pilipil mwahu kan? Ei, Siohwa ketikihong kitail irail me koahiek kan nan mwomwohdiso. (Episos 4:11, 12) Kitail kak tuhwong irail, mehlel ma pilipil me kitail pahn wia inenen apwal. Irail kan me arail loalokongki soahng ngenin kan me loal oh kin ekspiriens laud nan mour kak sewesekin kitail ekei kaweid kan sang rehn Koht me ele pahn sawas laud ohng pilipil kan me kitail pahn wia pwe kitail en kak “pilada mehkan me keieu en kesempwal.” (Pilipai 1:9, 10) Mendahki e konehng en ale sawas sang meteikan, ahpw kitail anahne en kanahieng pwe kitail dehr mweidala meteikan me en kin wiahda pilipil kan ohng kitail. Kitail me pahn pein wa atail mehn wisik de wia atail pwukoa.
Imwila Mwahu Ahnsou Koaros
18. Dahme sansalda duwen imwilahn atail pilipil mwahu kan?
18 Iaduwen, pilipil kan me poahsoanda pohn kaweid en Paipel oh kadeikpen loalatail me ale kaiahn mwahu kin ahnsou koaros imwila mwahu? Ei, mwuhr, e kin imwila mwahu. Mehlel, mwein ekei pak, nin tepio, e sohte kin nohn kansenamwahu. Sadrak, Mihsak oh Apedneko ese me irail kakete mehkihla imwilahn arail pilipil en dehr kaudokiong sansal kalaimwuno. (Daniel 3:16-19) Duwehte met, ahnsou me irail wahnpoaron kan ndaiong irail Sanhedrin en mehn Suhs ko me irail pahn peikiongete Siohwa nin duwen kaun emen ahpw kaidehn aramas, irail ale kamakam laud mwohn arail saledekla. (Wiewia 5:27-29, 40) Pil ehu, “ahnsou oh mehkan me sohte kasikpe” kak kauwehla imwilahn pilipil kan me kitail wiahda. (Eklesiasdes 9:11) Ma kitail pahn lelohng kahpwal kan, mendahki atail wiahda soangen pilipil pwung kan, kitail kak en koapworopworki me Siohwa pahn sewese kitail en kak dadaurete mendahki kitail lelohng kahpwal kan oh e pahn kapaiada kitail mwuhr.—2 Korint 4:7.
19. Iaduwen atail kak ni eimah wa atail mehn wisik me pid pwukoa kan ni atail pahn wia atail pilipil kan?
19 Ni atail kin wiahda pilipil kan, eri kitail anahne en rapahki kaweid kan sang nan Paipel oh doadoahngki atail koahiek en madamadau kan en kapwaiada kaweid pwukat. Ia uwen atail kin kalahnganki sawas me Siohwa ketikihong kitail me iei sawas en sapwellime ngehn sarawi oh sawas sang rehn irail me koahiek nan mwomwohdiso kan! Ki soangen kaweid oh kisakis pwukat, kitail en ni eimah wahda atail mehn wisik kan me pid atail pwukoa kan pwe kitail en kak wiahda pilipil loalokong kan.
Dahme Ke Koledi?
• Dahme kin kesempwal pwe kitail en kak wiahda pilipil mwahu kan?
• Iaduwen atail pahn koahiekla ni pali ngehn pahn kak kamwekid atail pilipil kan en ihs me kitail pahn werekiong?
• Ia ekei ire kan me kitail kak en medewe ni atail pahn wiahda pilipil kan me pid doadoahk?
• Soangen sawas dah kan me kohda ohng wiahda pilipil mwahu kan?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 24]
Ahn Adam oh Ihp sapeik kin padahkiong kitail mehn kasukuhl kesempwal ehu
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 26]
Mwohn atail pahn wiahda pilipil kesempwal kan, kitail anahne rapahki kaweid kan sang nan Paipel