“Ia Uwen Ei Poakohng Sapwellimomwi Kosonnedo!”
“Ia uwen ei poakohng sapwellimomwi kosonnedo! I kin medemedewe sang ni menseng lel ni pwong.”—MELKAHKA 119:97.
1, 2. (a) Soangen irair dahieu me soun nting en Melkahka 119 lelohng? (b) Ia mwomwen ah mwekidki met, oh dahme kahrehda?
SOUN NTING en Melkahka 119 lelohng kalokolok kehlail. Imwintihti aklapalap kan me sohte kin peikiong sapwellimen Koht kosonned kin kapailoke oh karaunlikamwih. Soupeidi kan kin kohpene oh kapwungada dahme pahn wiawihong ih oh kaloke ih. Aramas suwed akan kapilpene ih, oh ah mour mihla nan irair keper. Soahng pwukat koaros kahrehong ih en “toutoukilahr nsensuwed.” (Melkahka 119:9, 23, 28, 51, 61, 69, 85, 87, 161) Mendahki kalokolok wet, Sounmelkahkao koulki: “Ia uwen ei poakohng sapwellimomwi kosonnedo! I kin medemedewe sang ni menseng lel ni pwong.”—Melkahka 119:97.
2 E konehng ken pein idek rehmw, “Iaduwen sapwellimen Koht kosonnedo kak wia mehn kansenamwahu oh kaperen ohng sounmelkahkao?” Dahme kin kakehle ih iei ah likih me Siohwa kin nsenohki ih. Sang ni ah wehwehkihla duwen sawas en limpoak kan me kin kohsang ah kapwaiada kosonnedo, e kin kahrehong sounmelkahkao en peren, mendahki soangen kahpwal kan me eh imwintihti kan kin wiahiong ih. E kilangada duwen kadek en Siohwa ni ah kin ehuiong ih. Oh pil, kapwaiada kaweid sang sapwellimen Koht kosonned kahrehong sounmelkahkao en loalokongla sang ah imwintihti kan oh pil kahrehong en pil kak mourla. Ah kapwaiada kosonnedo kin kihong ih meleilei oh en ahneki nsen mwakelekel.—Melkahka 119:1, 9, 65, 93, 98, 165.
3. Dahme kahrehda e wia mehkot apwal ohng Kristian kan rahnwet en mour nin duwen me Koht kin kupwurperenki?
3 Pil ekei sapwellimen Koht ladu kan rahnwet kin pil lelohng kasongpe laud en arail pwoson. Kitail mwein sohte pahn lelohng soangen irair keper me kitail kakete mehkihla me duwehte sounmelkahkao, ahpw kitail kin mih nan “ahnsou apwal ekei.” Aramas tohto me kin kapilkitailpene sohte kin kilangwohng soahng kan me pwung oh sapwung nin duwen me Koht kin kupwurki—arail mehn akadei kan kin roporop oh noahrok, oh irail kin ahneki madamadau en pohnmwahso oh loaumwohmw. (2 Timoty 3:1-5) Kristian pwulopwul kan kin anahne powehdi soangen kasongosong kan me kin pid arail elen mour pwung oh mwakelekel. Nan soangen irair duwehte met, e pahn kak apwal en kolokolete atail limpoak ohng Siohwa oh dahme pwung. Iaduwen atail kak pere pein kitail?
4. Iaduwen sounmelkahkao kin kasalehda ah kalahnganki sapwellimen Koht kosonned, oh Kristian akan pil anahne wia met?
4 Dahme sewese sounmelkahkao en kak kesihnenda teng mendahki uhwong kan me e lelohng iei sang ni ah kin kihong ahnsou laud en wadek oh doudouloale sapwellimen Koht kosonned kan. Ni ahl wet, e kekeirada limpoak ohng sapwellimen Koht kosonned kan. Ni mehlel, kereniong ire koaros en Melkahka 119 kin koasoia ekei irair kan en sapwellimen Siohwa kosonned.a Kristian akan nan rahnpwukat sohte kin mih pahn Kosonned en Moses, me Koht ketikihong wehin Israel en mahs. (Kolose 2:14) Mendahki met, soangen mour en padahk kan me kin sansalda nan Kosonnedo kin kesempwal leledo ahnsouwet. Mour en padahk pwukat kin kansenamwahuwih sounmelkahkao, pwehki e kin wia sawas ohng sapwellimen Siohwa ladu kan me kin nannanti en powehdi kahpwal akan en mour nan ahnsouwet.
5. Ia ekei irair akan en palien kosonned en Moses me kitail pahn tehkpene ahnsou wet?
5 Kitail tehk soangen mehn kangoang dah me kitail kak ale sang soahng siluh en Kosonned en Moses: koasoandi kan en Sapad, koasoandi en luhwehkihdi wahnsahpw ohng aramas paisuwed akan, oh kosonned me pid noahrok. Nan ehuehu irair, kitail pahn wehwehkihla duwen mour en kaweid me pid kosonned pwukat, oh met kesempwal ni atail pahn lelohng kahpwal oh uhwong kan en atail ahnsou.
Kaitarala Atail Anahn en Pali Ngehn
6. Soangen anahn dahieu me aramas koaros kin ahneki?
6 Aramas koaros wiawihda oh mie arail anahn akan. Karasepe, mwenge, pihl, oh ihmw kin anahn ma aramas men ahnekihte paliwar kehlail. Ahpw, aramas pil anahne apwalih arail “anahn akan en pali ngehn.” Aramas emen sohte pahn ahneki peren mehlel ma e sohte kaitarala ah anahn en pali ngehn. (Madiu 5:3) Siohwa kin tehk duwen anahn en kaitarlahn anahn kesempwal wet oh pwehki met e padahkihong sapwellime aramas akan en uhdihsang arail wiewiahn ehuehu rahn ohng rahn ehu pwon nan ehuehu wihk pwehn kaitarala arail anahn kan en pali ngehn.
7, 8. (a) Iaduwen Koht ah kasalehda wekpeseng en rahnen Sapad oh rahn teikan? (b) Ia kahrepen koasoandi en Sapad eh wiawihda?
7 Koasoandi en Sapad kin kasalehda duwen kesempwal en doadoahngki ahnsou laud ong kamwahuwihala ahn emen nanpwungmwahu rehn Siohwa. Tepin ahnsou me lokaia “sapad” pwarada nan Paipel iei ni ahnsou me manna kohdi nan sapwtehno. Kehkehlik kohieng mehn Israel ko en rikpene pilawa wet me kohsang ni manaman ohng ni rahn weneu. Ni keweneu en rahn, irail pahn rikpene “pilawa ohng rahn riau,” pwehki ni keisuh en rahn sohte pilawa pahn kohda. Rahn keisuh pahn wia “rahn en sapad ong Siohwa,” oh erein rahno emenemen pahn mwomwohd nan pein ah wasa. (Eksodus 16:13-30) Ehu kosonned en Kosonned Eiseko kehkehlingki me sohte doadoahk pahn wiawi ni rahnen Sapad. Rahno kin wia rahn sarawi ehu. Kalokepen arail sohte kapwaiada met iei mehla.—Eksodus 20:8-11; Nempe 15:32-36.
8 Kosonned en Sapad kasalehda duwen ahn Siohwa kin nsenohki paliwar oh pali ngehn en sapwellime aramas akan. Sises mahsanih: “Rahnen Sapad wiawidahng ni kamwahupen aramas.” (Mark 2:27) Met sohte kin ihte kihong ahnsou ong mehn Israel ko en kommoal ahpw e pil kihong irail ahnsou mwahu en karanih Siohwa oh kasalehong ih arail limpoak. (Deuderonomi 5:12) E wia rahn ehu me ohngete mehkan en pali ngehn. Met kin pidada kaudok nin duwen peneinei, kapakap, oh doudouloale sapwellimen Koht Kosonned. Koasoandi wet wiawihda pwehn pere mehn Israel kan en dehr doadoahngki arail ahnsou oh kehl koaros ohng kepwehn sampah kan. Sapad kin katamankihong irail me arail nanpwungmwahu rehn Siohwa iei me keieu kesempwal nan arail mour. Sises kapwurehiong kaweid wet ni eh mahsanih: “E ntingdier nan Pwuhk Sarawi, ‘Kaidehkin pilawahte me aramas kak mourki, pwe mahsen koaros me kin pwilisang nin doauesen Koht.’”—Madiu 4:4.
9. Mehn kasukuhl dahieu me koasoandi en Sapad kin kihong Kristian akan?
9 Sapwellimen Koht aramas akan sohlahr anahne kommoal ni rahnen Sapad erein awa 24 duwehte mehn mahs ako, ahpw rahnen Sapad sohte ihte wia kisehn poadoapoad me kitail men ese. (Kolose 2:16) Met sou kin katamankin kitail me kitail pil anahne mwohneki mahs atail pali ngehn? Soahng kan me pid atail kaudok en dehr tikitikla pwehki atail kedirepwki kepwehn sampah kan de mehn kamweit kan. (Ipru 4:9, 10) Eri kitail kak pein idek rehtail: “Dahme I kin mwohneki nan ahi mour? I kin mwohneki mahs onop, kapakap, iang towehda mihding en Kristian akan, oh iang towehda doadoahk en kalohki Rongamwahu en Wehio? De mwein soahng kan me I perenki kin uhd kihsang ahi ahnsou ohng soahng pwukat?” Ma kitail pahn mwohneki mahs mehkan en pali ngehn nan atail mour, Siohwa kamehlelehong kitail me atail anahn akan nan mour pahn itar.—Madiu 6:24-33.
10. Iaduwen atail kak paiekihda atail kihong atail ahnsou ohng mehkan en pali ngehn?
10 Ahnsou kan me kitail kin kihong onop Paipel oh sawasepen Paipel kan, oh pil iangahki doudouloale soahng iren kaweid kan me re kihda, kak sewese kitail en karanihala Siohwa. (Seims 4:8) Susan, me mpen sounpar 40 samwalahro tepiada koasoanehdi ah ahnsou ohng wadek Paipel kaukaule, kasalehda me ni tepio ah wadek Paipel sohte wia mehkot kaperen. E wia mehkot toutou ong ih. Ahpw, ni ah kin kalaudehla ah ahnsou en wadawad, e tepida perenki wia met. Met, e kin nsensuwedki ma e sohte wia pein eh onop. E koasoia: “Onop sewese ie I en esehla Siohwa nin duwen Sahm men. I kak likih Ih, ale utuht sang reh, oh saledek ni ahi kin koasoiong ih ni kapakap. E inenen mwahu en kilang ia uwen Siohwa kin limpoak ohng sapwellime ladu kan, ia uwen ah nsenohkin ie, oh ah kin sewese ie.” Ia uwen peren laud me kitail pil kak ale sang ni atail pahn kaukaule nsenohki atail anahn akan en pali ngehn!
Sapwellimen Koht Kosonned me Pid Duwen Koasoandi en Luhwehkihdi Wahnsahpw ong Aramas Paisuwed kan
11. Ia mwomwen koasoandi me pid rikirikpene luhwen wahnsahpw akan a kin wiawi?
11 Keriaun pali en Kosonned en Moses me kin kasalehda duwen sapwellimen Koht nsenohki mour en sapwellime aramas akan iei pwung en ale luhwen wahnsahpw akan. Siohwa koasoanehdi me ni mehn Israel men pahn dolung wahn sapwe sang nan ah mwaht, irail kan me paisuwed pahn mweimweiong en rikpene dahme irail soundondol kan luhwehkihdi. Soumwet kan sohte pahn pelehsang wahnsahpw akan me mih ni keilen arail mwaht akan, oh re sohte pahn rikpene luhwen kreip de olip kan. Irail sohte kak rikida kapakap en krein kan me soundondol kan manokehla oh kihdihte nan mwahto. Met wia koasoandi limpoak ehu ohng aramas paisuwed kan, irail mehn liki kan, me sepwoupwou kan, oh liohdi kan. Ni mehlel, en rikpene luhwen wahnsahpw kan kin wia doadoahk laud, ahpw sang ni koasoandi wet, irail sohte anahne pekipek.—Lipai 19:9, 10; Deuderonomi 24:19-22; Melkahka 37:25.
12. Ahnsou mwahu dahieu me koasoandi me pid luhwen wahnsahpw akan kin kihong soumwet akan?
12 Kosonned me pid duwen luhwen wahnsahpw kan sohte kin koasoanehdi ni oaritik ia uwen laud me irail soumwet kan anahne luhwehkihdi ohng irail me semwehmwe kan. Irail soumwet kan me pahn pein pilada ia uwen laud de tikitik en arail pahn pelehsang wahnsahpw kan me mi ni keilen arail mwahto. Koasoandi wet kin kasukuhlih irail duwen kadek. E kin kihong soumwet kan ahnsou mwahu en kasalehda arail kalahnganki Sounketikihda rahko, pwehki “tiahk en kadek ong me semwehmwe kan kin kalinganahda [Sounkapikadao].” (Lepin Padahk 14:31) Pohas iei emen me kin wia met. E kin ni kadek tehk me Rud, liohdi men me kin rikpene luhwen wahnsahpw akan nan ah mwaht, en kin rikpene krein tohto. Siohwa kin kapaiada laud Pohas pwehki ah kadek.—Rud 2:15, 16; 4:21, 22; Lepin Padahk 19:17.
13. Dahme kosonned en mahs me pid duwen luhwehkihdi wahnsahpw kin padahkihong kitail?
13 Mouren kaweid me pid koasoandi en luhwen wahnsahpw akan sohte kin wekila. Siohwa kasik sapwellime ladu kan en kin kadek, ni mehlel ohng irail kan me paisuwed. Ni atail kadek pahn kin laudla, atail kapai pahn pil laudla. Sises mahsanih: “Kumwail kihwei, pwe kumwail en ale dupukpe sang rehn Koht; kumwail wia kisakis sapan, e ahpw pahn ketin kasapahldohng kumwail ni uwe ieu me itar, me laudsang, me siksang kowahlap. Pwe mehn sohngohte me kumwail pahn sohngki meteikan, ih me Koht pahn pil ketin sohngkin kumwail.”—Luk 6:38.
14, 15. Iaduwen atail kak kasalehda kadek sapan, oh ia soangen kamwahu kan me kitail oh pil iangahki irail akan me kitail sewese kak alehdi?
14 Wahnpoaron Pohl kangoange kitail en “wia mwahu ong aramas koaros; ahpw mehlel ong irail kan me kisehn atail pwoson.” (Kalesia 6:10) Kahrehda, kitail anahne en nsenohki riatail Kristian akan en alehdi sawas en pali ngehn ni ahnsou kan me irail kin lelohng kasongepen arail pwoson. Iaduwen, irail sou anahne sawas akan, duwehte wahla irail ni Kingdom Hall de kohla wasahn netinet kan? Iaduwen, mie irail kan me mah, soumwahu, de solahr kak kohseli me iang mih nan ahmw mwomwohdiso oh pahn kalahnganki ma ke mwemweitla de sewese irail? Ma kitail nantihong en kin kasawihada soangen anahn pwukat, eri mwein Siohwa pahn kak doadoahngki kitail en wia pasapengpen ahn irail me paisuwed kan kapakap. Mendahki sewese emenemen nan mwomwohdiso wia pwukoahn Kristian men, atail wia met pil kin wia sawas laud ohng irail kan me kin apwalih irail pwukat. Kasalehda limpoak mehlel ohng riatail ni pali ngehn kan kin kahrehda peren laud oh pepehm en itarki me kin kahrehong Siohwa en perenki oh pwungkin kitail.—Lepin Padahk 15:29.
15 Ehu ahl kesempwal me Kristian akan kin kasalehda ahr madamadau en soh roporop iei ni arail kin doadoahngki arail ahnsou oh kehl en koasoia duwen sapwellimen Koht kupwur akan. (Madiu 28:19, 20) Irail akan me kin ahneki kapai en sewese emen aramas en inoukihong Siohwa ah mour kin ese mehlelpen sapwellimen Sises mahsen pwukat: “Kihwei kaperen sang ale.”—Wiewia 20:35.
Pere Iuk Sang Noahrok
16, 17. Dahme kosonned kaeisek kehkehliki kitail en dehr wia, oh dahme kahrehda?
16 Ire kesiluh me pid duwen sapwellimen Koht Kosonned ong Israel me kitail pahn tehkpene iei kosonned kaeisek, me kehkehlikihong kitail en dehr noahrok. Kosonnedo ntingihdi: “Kumwail sohte pahn noahroke en emen eh pwoud, de eh lidu, de nah ahs de nah kou, de mehkot me uhdahn ah.” (Eksodus 20:17) Sohte aramas kak wiahda soangen kosonned wet, pwehki sohte emen kak kilang mohngiong en meteikan. Ahpw kosonned wet kaiada sapwellimen Koht Kosonnedo ni irair ehu me ilehsang kosonned en aramas. E kasalehiong emenemen mehn Israel kan me pein ih pahn pwukoahki eh sapwung kan ohng Siohwa, me kak mwahngih irair en mohngiong. (1 Samuel 16:7) Patehng met, kosonned wet kin dokedoke poahsoanpen soangen wiewia suwed tohto.—Seims 1:14.
17 Kosonned me pid duwen noahrok kin kangoange sapwellimen Koht aramas en soikala ineng en ahneki kepwe tohto, noahrok, oh kaulimki irair en ahr mour. E kin pere irail sang wiahda dipen pirap oh dipen nenek de kamwahl. Ahnsou koaros pahn kin mie irail akan me kitail kin wadek pwehki dipwisou kan me re ahneki de pil mwomwen pweida mwahu sang kitail. Ma kitail sohte pahn kin kanahieng atail madamadau nan soangen irair pwukat, kitail pahn kak sohla ahneki peren oh pil peirin ohng meteikan. Paipel kin koasoia me noahrok wia kasalepen “sapwungala en madamadau.” E pahn mwahu ma kitail sohte noahrok.—Rom 1:28-30.
18. Soangen ngehn dah me sampah wet kin kangoange oh soangen imwila suwed dah kan me met kak wahdo?
18 Soangen ngehn me sampah wet kin kangoange iei noahrok oh madamadau en siaipene. Sang advertisement kan, pisnis kan kin kakairada ineng en men ahneki soangen kepwe kapw kan oh e kin kalapw kihong kitail madamadau me kitail sohte kak peren ma kitail sohte ahneki soangen kepwe kapw pwuko. Met iei soangen ngehn me sapwellimen Siohwa Kosonned kin kadeikada. Me duwehte met iei ineng en men keieu nan mour mendahkihte ma met kak imwila suwed pwehn kak kepwehpwehla. Wahnpoaron Pohl kehkehliki: “Irail kan me men kepwehpwehla kin pwupwudiong nan songosong oh lohdiong nan lidip en ineng pweipwei oh keper tohto, me kin kauweirailla. Pwe limpoak ong mwohni, iei tepin soangen suwed koaros. Mie ekei me kin inenen kasikasik en naineki mwohni, eri, re ahpw salongala sang pwoson oh kauwehkihla mohngiongirail soangen kapahtou tohtohie.”—1 Timoty 6:9, 10.
19, 20. (a) Ohng aramas emen me kin poakohng sapwellimen Siohwa kosonned, soahng dah kan me kin inenen kesempwal? (b) Dahme kitail pahn koasoiapene nan artikel en mwurin met?
19 Irail kan me kin poakohng sapwellimen Koht kosonned kin pohnese kahpwal me kak kohsang ngenin noahrok oh kin pere irail sang met. Karasepe ehu, soun melkahkao kapakap ohng Siohwa: “Komw ketikihong ie ineng en kapwaiada sapwellimomwi kosonned kan, a kaidehk I en kepwehpwehla. I kesempwalki kosonnedo me komwi ketikihdo sang mwohni en sampah koaros.” (Melkahka 119:36, 72) Atail pahn kamehlele mehlelpen mahsen pwukat pahn sewese kitail en kak kolokol madamadau en toupahrek me pahn pere kitail sang lidip en men ahneki kepwe tohto, noahrok, oh kaulimki irair en atail mour. “Lelepek ohng Koht,” kaidehn ahneki kepwe tohto, iei ahl en ale kapai me keieu kesempwal.—1 Timoty 6:6.
20 Mouren sapwellimen Siohwa Kosonned me e ketikihong wehin Israel en mahs kin pil kesempwal ohng kitail nan ahnsou apwal pwukat duwehte ahr pil kesempwal ohng mehn Israel ko ni ahnsou me e ketikihong Kosonnedo rehn Moses. Ni atail pahn kin kapwaiada mouren kosonned pwukat nan atail mour, atail limpoak ohng mouren kosonned pwukat pahn lalaudla, oh atail peren pahn pil lalaudla. Kosonned wet kin kihong kitail mehn kasukuhl kesempwal tohto ohng kitail, oh irair sansal me pid kesempwalpen mehn kasukuhl pwukat kin sansal sang koasoipen mouren irail kan nan Paipel. Kitail pahn koasoiapene duwen ekei irail pwukat nan artikel en mwurin met.
[Nting tikitik me mi pah]
a Nan Melkahka 119, iretikitik 176 koaros kin kasalehda duwen sapwellimen Siohwa kehkehlik, pilipil kan en kosonnedo, palien kosonnedo, mehn kataman, madamadau kan, ahl akan oh mahsen kan, ahpw iretikitik pahieute me sohte kin kasalehda soahng pwukat.
Iaduwen Ahmw Pahn Sapeng?
• Dahme kahrehda soun nting en Melkahka 119 kin poakohng sapwellimen Siohwa kosonned?
• Dahme Kristian kan kak sukuhliki sang koasoandi en Sapad?
• Ia kesempwalpen sapwellimen Koht kosonned me pid duwen en luhwehkihdi wahnsahpw ohng aramas paisuwed akan nan rahn pwukat?
• Iaduwen kosonned me pid duwen noahrok kin pere kitail?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 19]
Dahme kosonned en Sapad kin kasalehda me kesempwal?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 21]
Dahme kosonned en luhwehkihdi wahnsahpw ohng aramas paisuwed akan kin padahkihong kitail?