“Kupwuromwi en Kin Wiawi Nin Sampah Duwen eh Kin Wiawi Nanleng”
“Palien Catholic kin koasoia laud Soahng Kesempwal Pahieu: Mehla, Kadeik, Ehl, Nanleng.”—Catholicism, me George Brant ntingihdi.
EHK pwe nanpwungen mehn pahieu ko ohng aramas, sampah sohte iang pwarada. Met sohte wia mehkot kapwuriamwei pwehki sarawi en Catholic, duwehte pelien lamalam tohto, kin tengedihong padahk me sampah pahn ohla ehu rahn. Pwuhk en The Dictionnaire de Théologie Catholique kadehdehda mwahu nan wasa me nda “End of the World” oh koasoia: “Mwomwohdiso en Catholic kamehlele oh padahki me sampahn ahnsouwet, me Koht ketin kapikada oh wie mihmi, sohte pahn mihmi soutuk.” Ehu Kadikisimus kapw pil kasalehda madamadau wet: “Atail sampah . . . pahn sohrala.” Ahpw ma atail sampah pahn sohrala, ia pahn mwomwen inou kan me pid sampah pahn wiahla paradais?
Paipel mahsanih ni sansal paradais me pahn kohdo mwuhr pohn sampah. Karasepe, soukohp Aiseia koasoia duwen sampah oh towe kan ni ahl wet: “Aramas akan pahn kauwada imwarail kan oh kousoanla loale sohte emen tohrohr pahn kak doadoahngki. Re pahn wiahda ar mwetuwel en wain oh pahn kin nsenamwahuki wahn wain kan ahpw sohte emen tohrohr pahn kak adihasang ar wain. Nei aramas akan pahn mour werei, rasehng tuhke kei. Re pahn nsenamwahuki mehlel dipwisou kan me re kadoahkihada.” (Aiseia 65:21, 22) Mehn Suhs akan me Koht ketikihong irail inou ko, kamehlele me sapwarail nan Sapwen inouo oh pil sampah pwon ehu rahn pahn wiahla paradais oh kamwahu pahn wia poatopoat ohng tohnsampah.
Melkahka 37 kamehlelehda koapworopwor wet ni ah mahsanih:“a me aktikitik kan pahn sapwenikihla sahpwo oh re pahn paiamwahu oh popohl.” (Melkahka 37:11) Iretikitik wet sohte koasoakoasoia kamwahulahn lepin ahnsou ohng wehin Israel nan Sapwen Inouo. Nan iren Melkahka wet pil kadehdehda mwahu: “Me pwung kan pahn koukousoan nan sahpwo oh re pahn sapwenikihla kohkohlahte.” (Melkahka 37:29)a Tehk mwahu pwe melkahka wet mahsanih me mour soutuk pohn sampah pahn wia pweipwei ieu ong “me opampap.” Nan Paipel en France, ire wet mahsanih me lepin lokaia “opampap” kin wehwe tehlapasang lepin lokaia opampap; e kin pil pidada irail me paisuwed, irail akan me mih nan lokolok oh kamakam pwehki Yahweh, ahpw kin mohngiong karakarahk oh kin peikiong Koht.”
Pohn Sampah de Nanleng?
Nan Sapwellimen Sises Kapahrek en Pohn Dohl, e ketin wia inou ehu me katamankin kitail duwen iren Pwuhk Sarawi me ntingdi powe: “Meid pai me nan kapehd opampap akan; pwe re pahn sohsohki sampah.” (Madiu 5:5, Revised Standard Version) Sampah pahn wia wasahn kating poatopoat ohng irail me lelepek kan. Ahpw Sises kadehdehda mwahu ong sapwellime wahnpoaron akan me e pahn ketin kaunopadahng irail arail wasa “nan Tehnpesen Sahmo” oh irail pahn iang ih ket nanleng. (Sohn 14:1, 2; Luk 12:32; 1 Piter 1:3, 4) Eri, ia mwomwen atail wehwehki inou en ale kapai kan nan sampah? E dokedoke kitail rahnwet, oh ihs irail akan me inou pwukat dokedoke?
Aramas loalokong en Paipel wekpeseng kei nda me “sampah” me pwarada nan Sapwellimen Sises Kapahrek en Pohn Dohl, oh nan Melkahka 37 kin wia lokaiahn karasaras. Ni F. Vigouroux ah ntingihdi nah pwuhk Bible de Glaire, kin nda me iretikitik pwukat kin koasoia “lahng oh Mwomwohdiso karasaras.” Ong M. Lagrange, soun research en Paipel mehn France, kapai wet “kaidehn inou ieu me aramas opampap pahn sapwenikihla sampah me kitail koukousoan ie, kaidehn pahn koasoandi wet de pil kaidehn nan ehu koasoandi unsek sang met, ahpw inouo kin dokedoke me irail me opampap akan pahn sohsohki wasa ieu, sohte lipilipil iawasa, ahpw e pahn wia wehin nanleng.” Pil emen soun research en Paipel nda me doadoahkepen lepin lokaia sampah kin mih ni karasaras me wehwehki nanleng. Ah pil emen soun research tohrohr, “sapwen inou, Kenan, kin wehwehki sapwen inou en pali ngehn oh kin wehwehki sahpw powe, Wehin Koht, oh irail me pahn sapweniki iei irail oko me kin opampap. Oh pil wehwe wet me mie nan Melkahka 37 oh pil wasa teikan.” Ahpw iaduwen met pahn kahrehiong atail mwadangete kihsang madamadau en sampah sang nan sapwellimen Koht inou kan?
Koasoandi Soutuk ohng Sampah
Nin tapio, sampah mih nan sapwellimen Koht koasoandi ong aramas. Soun Melkahkao ntingihdi, “Kauno kelehpw me ketin sapwellimanki nanleng, a sampah e ketikihong aramas akan.” (Melkahka 115:16) Sapwellimen Koht tepin koasoandi ong tohnsampah kin pid sampah, ah kaidehn nanleng. Siohwa ketkihong tepin pwopwoudo kehkehlik en kalaudehla mwetuwel en Ihden en mihla pohn sampah pwon. (Senesis 1:28) Koasondi wet kaidehn ong lepin ahnsou. Siohwa ketin kakehlailihala sapwellime mahsen me sampah pahn mihmi kohkohlahte: “Ehu dih kin kohdo oh kohkohla, oh mwuri pil ehu dih kin kohdo oh pil kohkohla; ahpw sampah pahn mihmi kohkohlahte.”—Eklesiasdes 1:4; 1 Kronikel 16:30; Aiseia 45:18.
Sapwellimen Koht inou kan sohte pahn rosala, pwe ih me Keieu Ileile oh e ketin kadehde me re pahn pweida. E ketin wiahki sapwellime karasaras, pidepidekin pihl, oh Paipel kawehwehda me pweidahn sapwellimen Koht inou kan pahn wiawi: “Ei mahsen kin rasehng sinoh oh keteu me kin mweredi sang pahnlahng pwe en kalamwurih sampah. E kin kawosehda oh kakairada wahnsahpw, oh pil kin kihong aramas werentuhke mehn poad oh kisin tungoal akan mehn tungoal. Ih pil duwen mahsen me I kin kapwilewei—e pahn kin kapwaiada audepen kupwurei koaros; e pahn kin kapwaiada mehkoaros me I anahne en pweida.” (Aiseia 55:10, 11) Koht ketikihda sapwellime inou kan ong tohnsampah kan. Ahnsou ehu pahn dower powe lao inou pwukat ahpw pahn pweida, ahpw e sohte pahn manoknokla. Mepwukat pahn “pwuralahng” ih oh pweida mwahu nin duwen inoupahr.
Siohwa kin inenen “kupwurperenki” kapikada aramas pohn sampah. Ni kaimwiseklahn rahn kaweneu en sapwellime doadoahk en kepikipik, e mahsanih me soahng koaros “inenen mwahu.” (Senesis 1:31) Kawekilahng sampah en wiahla paradais kohkohlahte, wia kisehn sapwellimen Koht koasoandi me saikinte pweida. Ahpw, sapwellime inou kan ‘sohte pahn pwuroda ahpw sohte pweida.’ Inou kan koaros me pid mour unsek pohn sampah, wasa me tohn sampah kan pahn mour kohkohlahte nan meleilei oh nsenamwahu, pahn pweida.—Melkahka 135:6; Aiseia 46:10.
Sapwellimen Koht Koasoandi Pahn Uhdahn Wiawi
Dipen atail tepin pahpa oh nohno, Adam oh Ihp, ong lepin ahnsou kin kalipwalipwiada tepin sapwellimen Koht koasoandi en wiahkihla sampah paradais ieu. Mwurin ara sapeikla, ira pekeusang nan mwetuwelo. Ira eri luhsang kapai tohrohr en iang kaunsekiala koasoandi sarawi ong aramas unsek kan en kousoan nan paradais nin sampah. Ahpw Koht ketin koasoakoasoanehte mehkan me pahn kapwaiada sapwellime koasoandi. Iaduwe?—Senesis 3:17-19, 23.
Irair en nan Ihdeno e duwehte aramas emen me tapiada ihmw ehu pohn sahpw kaselel ieu. Ni ah apwtehn koasonehdi poahsoan en ihmwo, aramas emen kohdo oh kawehla dahme e koasoanehdiero. Eri, e sohte kesehla ah koasoandi en doadoahko, ahpw e uhd ale ehu ewen kahk pwe en uhdahn kanokehla ihmwo. Mehndahte ma doadoahk kapatapat pahn kahrehda kalaudlahn pweinen ihmwo, ahpw uhdahn met sohte pahn kahrehda tepin koasoandi en doadoahko en suwedla.
Pil duwehte, Koht ketin koasoanehdi pwe kupwure en pweida. Mwurinte tepin pahpa oh nohno ara dipada, e ketin lohkihda koapworopwoar ong kadaudokara kan—“wah” men me pahn kihsang sapwung me miehiero. Pwe kokohp wet en pweida, poahson kesempwal en wah iei sapwellimen Koht Ohl, Sises, me ketido sampah oh ketikihda sapwellime mour en wia meirong ehu oh pwainda tohn sampah. (Kalesia 3:16; Madiu 20:28) Ni ah ketin iasada oh ketidahla nanleng, Sises pahn wiahla Nanmwarki en Wehio. Ni wehwe laud, Sises iei ih me opampap me sohsohkihier sampah oh pil pahn mie ienge me lelepek kan me pahn iasada kohla nanleng en iang ih kakaun Wehio. (Melkahka 2:6-9) Mwurin ahnsou kis, koperment pahn katanga wiewia koaros nin sampah pwe sapwellimen Koht koasoandi sang nin tapio en wiahkihla sampah paradais en pweida. Aramas million kei me opampap pahn “sohsohki sampah” me wehwehki irail pahn ale kapai en kaundahn Wehio me Sises Krais oh ienge kan pahn kaunda.—Senesis 3:15; Daniel 2:44; Wiewia 2:32, 33; Kaudiahl 20:5, 6.
“Duwen Ah Kin Wiawi Nanleng, Pil Iei Duwen Ah Pahn Wiawi Sampah”
Komour wet wasa riau,nanleng oh sampah, iei me pwarada nan ahn wahnpoaron Sohn kasansalo. E kilangada nanmwarki kan pohn mwoalen nanmwarki kan nanleng ong irail akan me pilipilda sang nanpwungen sapwellimen Krais tohnpadahk lelepek kan. Paipel kasalehda mwahu duwen iengen Krais pwukat me “irail pahn kaunda duwen nanmwarki kei ong sampah.” (Kaudiahl 5:9, 10)Tehk mwahu duwen pweida riau me pahn wiawi ong sapwellimen Koht koasoandi—sampah onehda sapahl ieu pahn kaweid en Wehin nanleng, me wiawihkihda Sises Krais oh ienge kan. Koasoandi sarawi pwukat koaros me kahrehda pweidahn onohn sapahldahn sampah en wiahla paradais nin duwen sapwellimen Koht koasondio sang nin tapio.
Nan sapwellimen Sises karasepen kapakapo, e lukehki sapwellime wahnpoaron oko en kapakapki kupwuren Koht “en wiawi sampah duwen ah kin wiawi nanleng.” (Madiu 6:9, 10) Mahsen pwukat pahn mie katepe ma sampah pahn ohla de sampah kin wehwehki nanleng? Ni mwohmwohte e pahn mie wehwe ma aramas mwahu koaros pahn kohla nanleng? Kupwuren Koht ong sampah inenen sansal mwahu nan iren Pwuhk Sarawi kan, sang koasoiepen kepikipik lel kasansal akan nan pwuhken Kaudiahl. Sampah pahn wiahla dahme Koht ketin kupwurkihong—paradais ehu. Iei me kupwuren Koht me e ketin inoukihdahr. Aramas lelepek en sampah kan kin kapakapki kupwur wet en pweida.
Mour soutuk pohn sampah iei met me Sounkapikadao, Koht emen me sohte kin wekiwekseli ketin koasonehdi sangete nin tapio. (Malakai 3:6; Sohn 17:3; Seims 1:17) Wereisangehr pahr 100, makisihn wet, The Watchtower kin kawekawehwe duwen pweida riau ong koasoandi sarawi wet. Met mweidohng kitail en wehwehkihla duwen inou kan ong onohnda sapahl en sampah me dierek nan iren Pwuhk Sarawi kan. Se luhke komwi en kalaudehla omwi kasawih ire wet, sang ni omw pahn kak mahmahseniong Sounkadehdehn Siohwa kan de sang omwi pein ntinglahng wasahn wiahda makasihn wet.
[Nting tikitik me kileldi pah]
a Pwehki kawehwehn Paipel tohto kin kawehwe lepin lokaiahn Ipru ’eʹrets ong “sahpwo” a kaidehn “sampah,” e sohte pwung kitail en kihong wehwehn ’eʹrets nan Melkahka 37:11, 29 en wehwehkihte sahpw me kohwong wehin Israel. Old Testament Word Studies (Onop en Lepin Lokaia kan nan Kadehde Mering) by William Wilson kawehwe lepin lokaia ’eʹrets wehwehki “sampah ni wehwe unsek, iangahki towe kan oh pil wasa me sohte aramas kak kousoan ie, oh pil kin kawehwe lepin lokaia sohte nohn sansal akan en wehwehki wasa kei pohn pwelen sampah, sahpw de wehi.” Kahrehda tepin wehwe iei atail sampah.—Kilang The Watchtower, January 1, 1986, pali 31.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 4]
Paipel ni sansal kin mahsanih duwen koasoandi en Paradais nin sampah me pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 7]
Sapwellimen Sises karasepen kapakapo kin kak pwung ma sampah wet pahn sohralahr?