Pelianda “Irair En Sampah Wet”
“Eri, kitail sohte ale irair en sampah wet, pwe manaman me Koht ketin poaronehdo.”—1 KOR. 2:12, NW.
1, 2. (a) Dahme kahrehda mehn British kan kin kihong kisin menpihr canary kan nan pwoahr en weir coal kan? (b) Soangen keper dahieu me Kristian akan kin sohpeiwohng?
NAN pahr 1911, mehn Britain kan kamanahla kosonned ehu pwehn kak doare mour en soun weir coal kan, de soangen pwehl me kin mihdihla pahn pwehl. Nan ehuehu pwoar en weir coal kan, menpihr tikitik riemen me adaneki canary anahne en mih loale. Ia kahrepe? Pwehki ma mie kisiniei tepida wiawi nan ehu pwoahr pwukat, eri sounsawas akan anahne wahda kisin menpihr pwukat oh wisik kohdi nan pwoar pwuko. Soangen menpihr tikitik pwukat kin pehmitik ong ahng poisin duwehte carbon monoxide. Ma ahng poisin pahn mih nan pwoar pwukat, menpihr pwukat kak kasalehda sang ni arail pahn medekla oh pwupwudi nan eh kehlo. Dahme lelohng irail kin wia kilel me mie kahpwal. Aramas sohte kak kilang ahng duwehte Carbon monoxide, pil sohte pwouwe oh e kak kemehla aramas ni eh pahn kauhdi tangatang en nta me kin weuwa kisinieng (oxygen) nan paliwar. Ma sounsawas akan sohte pahn kilang kilel me mie kahpwal en ahng poisin, re kak lipwongmaskihla oh eri mehla.
2 En sounweir coal men mih nan irair keper duwehte met kin pahrekiong en Kristian kan kin mih nan irair kan me pahn keper ong arail pwoson. Iaduwen met kin pahrekpene? Ni en Sises ketin kadarala sapwellime tohnpadahko pwehn kalohki rongamwahu nan sampah pwon, e ketin wehwehki me irail pahn kohla wasa me keper, wasa ehu me en Sehdan kaunda oh irair en sampah kin kehlail. (Mad. 10:16; 1 Sohn 5:19) Sises inenen nsenohki sapwellime tohnpadahko kahrehda e ketin loulou ong Semeo nipwongo mwohn e ketin pwoula, ketihtihki: “I sohte peki rehmwi pwe komwi en ketikinirailsang nin sampah, ahpw pwe komwi en ketin perehsang irail Me Suwedo.”—Sohn 17:15.
3, 4. Mehnia kaweid me Sises ketikihong sapwellime tohnpadahko? Dahme kahrehda met kesempwal ong kitail?
3 Sises ketin kaweidkihong sapwellime tohnpadahk ko duwen keper kan me kak kahrehiong irail en mehla. Wehwehn sapwellime mahsen kan kin inenen kesempwal ong kitail ahpw mehlel ong imwilahn koasoandi suwed wet. E ketin kangoangehki sapwellime tohnpadahk kan: “Kumwail eri mwasamwasahn . . . pwe kumwail en kehlail oh itarohng pitsang mepwukat koaros me pahn wiawi, oh pil warohng uh mwohn silangin Nein-Aramas.” (Luk 21:34-36) Ahpw e kaperen en ese me Sises pil ketin inoukihda me Semeo pahn ketikihdo sapwellime manaman pwe en sewese irail en tamataman dahme re sukuhlikier pwe ren pepehd oh kehlail oh eimah.—Sohn 14:26.
4 Ahpw iaduwen kitail rahnwet? Sapwellimen Koht manaman kak pil sewesei kitail? Ma ei, eri dahme kitail en wia pwehn alehdi met? Dahkot irair en sampah wet oh iaduwen e kin kamwakidih aramas? Oh iaduwen kitail kak pweida ni atail pahn pelianda irair en sampah?—Wadek 1 Korint 2:12.
Sapwellimen Koht Manaman de Irair en Sampah?
5, 6. Dahme sapwellimen Koht manaman kak wiahiong kitail? Dahme kitail kak wia pwe kitail en kak alehdi sawas sang manaman wet?
5 Sapwellimen Koht manaman sohte kin kadoadoahk ongete Kristian en mahs akan. E kin pil kadoadoahk ong kitail ahnsou koaros nan rahnpwukat oh sapwellimen Koht manaman kak kihong kitail kehl en wiahda me pwung oh kakehla kitail en pwerisek en wia sapwellime doadoahk kan. (Rom 12:11; 2 Kor. 4:7) E kin pil sewese kitail en kapwarehda irair mwahu kan duwehte limpoak, kadek, kamwahu, irair akan me kisehn ‘wahn sapwellimen Koht manaman.’ (Kal. 5:22, 23) Ahpw Siohwa Koht sohte kin ketin itonehng sapwellime manaman en kadoadoahk ong irail akan me sohte men ale eh sawas.
6 Eri e pahn pwung ma kitail pahn peidengki, ‘Dahme I kak wia pwe ien kak ale sawas en sapwellimen Koht manaman?’ Eri Paipel kasalehda soahng tohto kan me kitail kak wia. Ehu kahk me kesempwal oh mengei en wia iei—en peki rehn Koht en alehdi sapwellime manaman. (Wadek Luk 11:13.) Ehu kahk me pil katep iei en onopki oh doadoahngki kaweid en sapwellimen Koht Mahsen me e ketin ketikihdohki sapwellime manaman. (2 Tim. 3:16) E mehlel me kaidehn aramas koaros kak wadekete Paipel oh alehdi sapwellimen Koht manaman. Ahpw ni ahnsou me Kristian lelepek men onopki sapwellimen Koht Mahsen, e kak wehwehkihla loal pepehm oh madamadau me kin sansalda nan Mahsen kan me pwildohsang rehn Koht. Dahme pil inenen kesempwal iei atail pahn pwungki duwen en Siohwa ketin idihadahr Sises en wia wiliepe oh pwehki ih, Koht ketikihdohng kitail sapwellime manaman. (Kol. 2:6) Kahrehda kitail anahne en alasang sapwellimen Sises kahlemeng mwahu oh en mour pahrekiong sapwellime padahk kan. (1 Pit. 2:21) Atail kin nantihong en kalaudehla atail kin kahlemengih Krais, pahn kalaudehla atail alehda sawas sang sapwellimen Koht manaman.
7. Iaduwen irair en sampah wet kin kamwakidih emenemen aramas?
7 Dahme kin weksang met iei irair en sampah me kin kamwakidih aramas en kasalehda irair en Sehdan kan. (Wadek Episos 2:1-3.) Irair en sampah kin doadoahk ni soangen ahl kei. Duwehte dahme kitail kilangehr me wiawi nan rahnpwukat, irair wet kin utungada wiewia kan me kin uhwongada sapwellimen Koht koasoandi mwahu kan. E kin kalingana “dipen ineng en uduk, oh mehkan me aramas kin kilang oh ahnehda, oh mehkoaros me mi nin sampah me aramas kin pohnmwahsohkihda.” (1 Sohn 2:16) E kin kapwarehda ahnepen aramas kan me duwehte nenek, kamwahl, pwongih dikedik en eni kan, wunahni, luwak, lingeringer, oh sakaula. (Kal. 5:19-21) E kin kahrehda koasoi en lahlahwe me kin kasuwedihla dahme sarawi. (2 Tim. 2:14-18) Ni en aramas emen kin mweidala pein ih en mwekidiki irair en sampah wet, e uhdahn pahn kalaudehla eh kin kasalehda irair en Sehdan kan.
8. Pilipil dahieu kitail koaros ahneki?
8 Kitail sohte kak mihla wasa kis me sohte mih pahn irair en sampah. Emenemen aramas anahne en pilada dahme e pahn mweidohng en kaunda eh mour—Sapwellimen Koht manaman sarawi de irair en sampah wet. Irail akan ahnsou wet me irair en sampah kin kaunda arail mour kak pitsang met oh kak mweidohng sapwellimen Koht manaman sarawi en uhd kaunirailda. Oh irail akan me sapwellimen Koht manaman kin kaunda arail mour ahnsou wet, kakete pwupwudi nan lidip en irair en sampah. (Pil. 3:18, 19) Kitail kilang iaduwen kitail kak pelianda irair en sampah wet.
Kilangada Keper kan Mwohn Apwal Leledo
9-11. Ia ekei kilel akan me kasalehda me kitail ele mihlahr pahn irair en sampah wet?
9 Soun weir coal kan en Britain mahso, me kitail koasoiahier mwowe, kin doadoahngki menpihr canary kan pwe ren kak esehda kilel keper en ahng poisin mwohn re pahn lel apwal. Ma soun weir coal men kilangada menpihro pwupwudi nan eh kehlo, e esehier me e anahne mwekid mwadang pwe en mourla. Ma kitail kapahrekiong met atail mour en Kristian, soangen kilel keper dah kei kitail anahne ese me kin kasalehda me kitail mihlahr pahn irair en sampah wet?
10 Ahnsou me kitail tepin sukuhliki padahk mehlel nan Mahsen en Koht oh mwuri inoukihda atail mour ong Siohwa, kitail ele kin perenki wadek neitail Paipel kan. Mwein kitail pil kin kalapw kapakap ni ngidingid. Oh kitail kin perenki towehda mihding kan oh wiahki ehuehu mihding utupen atail pwoson, me rasehng pihl ong aramas me men nimpildahr. Keirdahn pwoson wet kin sewese kitail en saledek sang oh sohla mih pahn irair en sampah wet.
11 Kitail kin nantihongete en wadek neitail Paipel ehuehu rahn? (Mel. 1:2) Kitail kin kalapw kapakap oh kasalehda pepehm en loalatail? Kitail kin perenki mihding kan, oh kin iang towehda mihding kan koaros nan ehuehu wihk? (Mel. 84:10) De kitail sohla ahn wia soangen wiewia mwahu pwukat? E mehlel, ele mie soangen pwukoa kan kitail ahneki me kin anahne atail kehl oh ahnsou laud oh me kak kahrehiong kitail en apwaliki kolokol atail koasoandi en kaudok ong Koht. Ahpw ma kitail kin solahr wia ekei atail wiewia mwahu kan, iaduwen, met wehwehki me irair en sampah wet me uhd kin kamwakidih kitail? Iaduwen, kitail pahn nantihong en pwurehng kapwurehdo wiewia mwahu kan me kitail kin ahneki mahs?
“Kumwail Dehr Kedirepwehkin Kumwail”
12. Sises ketin mahsanihong sapwellime tohnpadahk kan en “mwasamwasahn” ihs oh pwekida?
12 Dahme kitail pil kak wia pwe en pelianda irair en sampah wet? Ni ahnsou me Sises kehkehlikihong sapwellime tohnpadahk kan en “mwasamwasahn” e ketin kaweidki irail en ese ekei oaritik en soahng kan me keper. E mahsanih: “Kumwail pein mwasamwasahn kumwail. Kumwail dehr kedirepwehkin kumwail mwenge laud oh sakau kehlail, oh pwunod kan en sampah wet; pwe Rahno kakete leledohng kumwail ni ahnsou mwadang. E pahn kohdo, rasehng nsar ehu ong aramas koaros nin sampah.”—Luk 21:34, 35.
13, 14. E pahn konehng en pein idek rehtail soangen peidek dah kei me pid mwenge laud oh nim sakau?
13 Song medewehla kehkehliko. Sises kin ketin keinepwih peren en mwengemwenge oh niminim? Soh! E ketin mwahngih koasoi kan en Solomon me nda: “I eseier me ihte me aramas emen kak wia: en peren oh wia uwen eh kak ni ahnsou me e momour. Kitail koaros eri en kin mwenge oh nim, oh nsenamwahuki wahn atail doadoahk, pwe met sang ni kalahngan en Koht.” (Ekl. 3:12, 13) Ahpw Sises ketin mwahngih me sampah wet kin utungada tiahk en mehwo ong mepwukat.
14 Iaduwen, kitail kak ese ni mehlel ma irair en sampah wet saikinte kasaminehkihla poisin atail kehl en pehmitik ong keper kan me pid mwenge laud oh sakau daulihla? Mwein kitail kak idek rehtail: ‘Iaduwen ei pepehm ni ei kin wadek ire me pid mwenge laud nan neitail pwuhk en sawasepen Paipel kan? I kin wiahki me kaweid wet sohte nohk kesempwal de nohn kehlail oh kin kihda kahrepe kan pwehn mwomwen kamwahwihala pein ei pilipil kan?a Ia ei lamalam ong kaweid kan me pid sakau en wai. I pahn nim ekiste oh sohte pahn “kamamsakau?” I kin katikala kesempwalpen soangen kaweid pwukat oh kin medemedewe me e sohte dokedoke ie? Ma I esehier me ekei kin pwunodki ei luwet ong nim sakau en wai, I kin uhwong arail kaweid kan de lingeringer pahrail? I kin ndaiong meteikan en dehr nohn kin nsenohki kaweid en Paipel wet?’ Ei, mwomwen tiahk en aramas emen kin kasalehda ma e kin mweidohng irair en sampah en kin kaunda ih.—Pil kilang Rom 13:11-14.
Pwunod Laud en Dehr Kasokehla Emen
15. Dahme Sises ketin kaweidki ong me pid dahme aramas kin kalapw wia?
15 Pil ehu kahk kesempwal en pelianda irair en sampah wet kin pidada atail kin song en apwalihala oh powehdi atail kapwunod kan. Sises ketin mwahngih me kitail sohte unsek kahrehda kitail kin kalapw pwunodikihda soahng koaros me pid atail mour en ehuehu rahn. Ni limpoak e ketin mahsanihong sapwellime tohnpadahk kan: ‘Kumwail dehr kin pwunod.’ (Mad. 6:25) E kin pwung en pwunodki soahng kesempwal akan me duwehte atail kin nantihong en kaperenda Koht, apwalih atail pwukoa kan nin duwen Kristian emen oh sewesehki peneinei ong dahme anahn nan mour en ehuehu rahn. (1 Kor. 7:32-34) Eri dahme kitail kak sukuhlikihsang sapwellimen Sises kaweid?
16. Soangen irair dahieu sampah ahneki pohn aramas tohto?
16 Irair en sampah me aramas kin ahnehda oh pohnmwahsohkihda nan arail mour kin kahrehiong irail en ahneki pwunod laud me sohte mwahu ong arail roson en paliwar. Sampah wet kin men kitail en kamehlele me mwohni iei me kin wahdohng emen nsenamwahu oh uwen kesempwal en emen kin sang uwen tohto oh mwahu en arail kepwe kan, ahpw kaidehn pwehki arail irair mwahu kan en Kristian. Irail akan me mweidala soangen madamadau wet en pitih irail kin wiahla lidun men ahneki kepwe me keieu kapw, keieu laud, oh keieu mwahu. (Lep. Pad. 18:11) Soangen madamadau sapwung wet kin kahrehda pwunod me kak kasokehla en emen kekeirdahn eh pwoson.—Wadek Madiu 13:18, 22.
17. Iaduwen kitail kak ire kitail sang kahpwal en pwunod laud?
17 Kitail kak ire kitail sang kahpwal en pwunod laud ma kitail kin peikiong sapwellimen Sises kaweido: “Kumwail rapahki mahs Wehin Koht oh dahme e kin ketin kupwurki.” Sises ketin kamehlelehiong kitail me ma kitail wia met, soahng kan me kitail kin uhdahn anahne pahn kohwong kitail. (Mad. 6:33) Iaduwen kitail kak kasalehda me kitail kamehlele inou wet? Ehu ahl iei en rapahki mahs pwung en Koht—ni atail kin idawehn sapwellime koasoandi kan ong dahme pwung me pid duwen doadoahngki mwohni. Karasepe, kitail sohte kin men likamwkihda neitail doaropwehn pweinen daksis de koasoi likamw mehnda ma e mwomwen mehkot me tikitik ahnsou me kitail wia pesines. Kitail anahne nantihong en mehlel nan soangen wiewia koaros me pid mwohni, me kasalehda mehlelpen atail kin nda “Ei en Ei” ong ahnsou kitail pahn pwain atail pweipwand kan. (Mad. 5:37, NW; Mel. 37:21) Tiahk pwung oh mehlel pwukat sohte pahn kakepwehpwehla aramas emen ahpw Koht pahn ketin kupwurki ih, wadohng ih nsenmwakelekel oh katikala eh kapwunod kan.
18. Mehnia mehn kahlemeng mwahu Sises ketin kasalehiong kitail? Iaduwen kitail kak paiekihda atail pahn kahlemengih ih?
18 Rapahki mahs Wehio kin pid atail wehwehki dahme keieu kesempwal nan atail mour. Medewehla sapwellimen Sises mehn kahlemeng. Mie ahnsou me e ketin likawih likou me wiawihdahsang kepwe me inenen mwahu. (Sohn 19:23) E kin ketin kupwurki sak oh nim wain rehn kompoakepah kan. (Mad. 11:18, 19) Mepwukat kin wia mehkan me kaperen nan eh mour ahpw kaidehn ihme e kin ketin kesempwaliki nan eh mour. En kapwaiada kupwuren Siohwa iei me sapwellimen Sises tungoal. (Sohn 4:34-36) Atail mour pahn inenen kaperen ma kitail kin idawehn sapwellimen Sises mehn kahlemeng mwahu! Kitail kin perenki sewese aramas me nsensuwedla de pahtoula pwe ren ale kamweit sang nan Pwuhk Sarawi. Kitail kin paiekihda limpoak oh utuht sang irail akan nan mwomwohdiso. Oh kitail kin kaperenda kupwuren Siohwa. Ahnsou me kitail kin koasoanehdi mwahu mehkan me keieu kesempwal nan atail mour, ineng en kepwehpwehla oh rapahki mehn kaperen kan sohla pahn kaun kitail. Ahpw re pahn uhd wiahla lidu kei de kepwehn doadoahk kan me pahn sewese atail kin kaudokiong Siohwa. Oh atail kin kalaudehla atail utungada doadoahk en Wehin Koht, pahn katikala ahl kan me pahn kahrehiong kitail en lohdi pahn irair en sampah wet.
Usehlahte ‘Nsenohki Kapwaiada Kaweid en Sapwellimen Koht Manaman’
19-21. Iaduwen kitail kin usehlahte ‘nsenohki kapwaiada kaweid en sapwellimen Koht manaman’? Dahme kahrehda kitail anahne en wia met?
19 Madamadau kin imwikihla wiewia kan. Dahme tohto kin medewehki tiahk en soh nsenoh kin kalapw tepidohsang wiewia en ahnepen aramas. Kahrehda wahnpoaron Pohl kin katamankin kitail anahnepen kanaiehng atail madamadau. E ntingihdi: “Irail akan me kin momour nin duwen ahnepen aramas, re kin nsenohki duwen arail pahn kapwaiada ahnepen aramas. A irail akan me kin momourki kaweid en sapwellimen Koht manaman, re kin nsenohki arail pahn kapwaiada kaweid en sapwellime manaman.”—Rom 8:5, NW.
20 Iaduwen kitail en dehr mweidohng atail madamadau—me imwikihla atail wiewia kan—en mihla pahn irair en sampah wet? Kitail anahne pere atail madamadau oh song uwen atail kak en kihsang madamadau kan me pid mwekid en sampah me kakete pitihdi kitail. Karasepe, ni atail kin pilada mehn kamweit kan, kitail sohte kin mweidohng atail madamadau en saminkihla prokram kan me kalingana tiahk suwed oh lemei. Kitail wehwehki me sapwellimen Koht manaman me mwakelekel sohte pahn ketiket nan madamadau samin. (Mel. 11:5; 2 Kor. 6:15-18) Kapatahiong met, kitail kin lukehdo sapwellimen Koht manaman en audehda atail madamadau ni atail kin kaukaule wadek neitail Paipel kan, doudouloale oh iang towehda mihding kan. Oh kitail kin kekeidki sapwellime manaman ni atail kin kaukaule iang towehda doadoahk en kalohk.
21 Uhdahn kitail anahne en pelianda irair en sampah wet oh ahnepen aramas me e kin utungada en mihla wasa koaros. Ma kitail nantihong oh nsenohki wia met, kitail pahn paiekihda imwila mwahu, pwehki Pohl koasoia: “Imwilahn arail nsenohki kapwaiada ahnepen aramas, iei mehla; ahpw imwilahn atail nsenohki kapwaiada kaweid en sapwellimen Koht manaman, iei mour oh popohl.”—Rom 8:6, NW.
[Nting tikitik me mi pah]
a En kin mwenge de nim daulihala iei madamadau en mehwo. Kahrehda madamadau wet kin dokedoke kaidehn ia uwen mworourou de tihti en emen ahpw e kin dokedoke irair en madamadau en emen ong mwenge. Aramas men kak en paliwaramwahu de tihti ahpw e kak wia emen me kin mwenge daulihla de kin mehwo. Ni pali teio, emen aramas kin mworourou pwehki sang ni soumwahu me e ahnekihda de sang soumwahu nan eh peneinei. Mour en koasoi wet iei ma aramaso, mehnda ma e mworourou de tihti, kin wia aramas mehwo men ong me pid mwenge.—Kilang “Peidek kan Sang Sounwadawad kan” sang nan The Watchtower en lokaiahn wai en November 1, 2004.
Ke Tamataman?
• Pwe en alehdi sapwellimen Siohwa manaman, dahme kitail anahne en wia?
• Ia ekei ahl akan me irair en sampah wet ele kak kamwakidih kitail?
• Iaduwen kitail kak pelianda irair en sampah me kin kamwakid aramas?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 23]
Kapakapki sapwellimen Koht manaman mwohn kohla doadoahk de sukuhl
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 25]
Kitail anahne kolokol madamadau mwakelekel, wia pwukoahn pesines pwung kan oh wia tiahk mwahu