En Ngoangki Kaudok ong Siohwa!

“Ei loalenohng tehnpasomwi kin okohk loalei duwehte kisiniei.”—SOHN 2:17.

1, 2. Dahme Sises ketin wia nan tehnpaso nan pahr 30? Dahme kahrehda?

MEDEWEHLA dahme wiawi ni Pahsohpa en pahr 30. Sounpwong weneu mwowe, Sises ketin tapihada sapwellime doadoahk en kalohk nin sampah. Met e ketiket kohla Serusalem. Ni palangk en tehnpaso, Sises mahsanihada “ohl ekei me kin netinetki kou, sihpw oh mwuroi, oh pil ekei ohl me kin kawiliali mwohni, wie mwomwohd ni arail tehpel kan.” Ih eri ketin wiahda mehn wowoki sahl ekei, oh ketin pwakihasang mahn akan koaros oh sounetinet ko. Sises pil ketin wekidedi en sounkawilian mwohni ko ar tehpel oh wudekihdi nair mwohni ko. E mahsanihong irail kan me netiki mwuroi en wahsang arail dipwisou kan oh kohkohla.—Sohn 2:13-16.

² En Sises wiewia kan kin kasalehda eh nsenohki mehlel tehnpaso. E mahsanih: “Dehr wiahki tehnpas en Semeiet imwen netinet ehu!” Ni sapwellimen Sises tohnpadahk kan ar kilikilang dahme wiawi, irail tamanda mahsen kan me sounnting en Melkahka Depit ntingihdi sounpar epwiki kei mwowe: “Ei loalenohng tehnpasomwi kin okohk loalei duwehte kisiniei.”—Sohn 2:16, 17; Mel. 69:9.

3. (a) Ia wehwehn ngoang? (b) Peidek dahieu kitail kak idek rehtail?

³ Pwehki Sises ketin nsenohki oh ngoangki tehnpas en Koht met kamwakid ih en wia mwekid wet. Ngoang kin wehwehki en “uhdahn men oh nantihong en wia mehkot.” Sang pahr 2001 kohdo, irail Kristian daulih isirar kin kasalehda arail ngoangki kaudok ong Koht. Emenemen kitail kak pein idek, ‘Ia duwen ei kak kalaudehla ei ngoangki kaudok ong Siohwa?’ Pwehn sapengla peidek wet, kitail tehk mahs dahkot tehnpas en Koht nan atail ahnsou. Mwuri, kitail pahn tehk mehn kahlemeng en irail me lelepek kan me kasalehda ar ngoangki tehnpas en Koht. Arail mehn kahlemeng kan ntingdier “pwe en padahkih kitail” oh kamwakid kitail en kalaudehla atail ngoang.—Rom 15:4.

Tehnpas en Koht—Mahs oh Ahnsou Wet

4. Tehnpas me Solomon kauwada iei wasahn dahieu?

⁴ Nan Israel en mahs, tehnpas en Koht kin mihmi nan Serusalem. Ahpw Siohwa sohte ketin kousoan wasao. E mahsanih: “Nanleng iei mwoalei, oh sampah iei utupen aluweluwei kat. Eri, ia soangen tehnpas me kumwail kak kauwadahng ie, ia mwomwen wasa me I pahn kousoan ie?” (Ais. 66:1) Eri, tehnpas me kokouda ni mwehin Solomon iei wasahn kaudok ong Siohwa, wasa me aramas kan kin wia ar kapakap.—1 Nan. 8:27-30.

5. Koasoandi dahieu me tehnpas en Solomon kin mwete nan atail ahnsou?

⁵ Rahnwet tehnpas en Siohwa sohte kokouda nan Serusalem de ehu wasa tohrohr. Ahpw, met iei koasoandi ehu ong kitail en kaudokiong ih poahsoankihda meirong tomw en Krais. Koaros sapwellimen Koht ladu lelepek kan nin sampah kin miniminpene pwehn kaudokiong Siohwa nan tehnpas wet.—Ais. 60:4, 8, 13; Wiewia 17:24; Ipru 8:5; 9:24.

6. Mehnia nanmwarki en Suda me kasalehda ngoang laud ong kaudok mehlel?

⁶ Mwurin wehin Israel tohrohrpeseng ong wehi riau, nanmwarki pahmen sang nanpwungen nanmwarki 19 me kaunda palieir en Suda, kin kasalehda ngoang laud ong kaudok mehlel. Irail iei Asa, Seosopat, Esekaia, oh Sosaia. Mehn kasukuhl kesempwal dah kan kitail kak sukuhlki sang arail mehn kahlemeng?

Papah ni Mohngiong Unsek Wahdo Kapai kan

7, 8. (a) Soangen papah dah me Siohwa kin ketin kapaiada? (b) Mehn kasukuhl dahieu me kitail kak sukuhlki sang Nanmwarki Asa?

⁷ Erein kaundahn Nanmwarki Asa, Siohwa ketin poaronehdo soukohp kan pwehn kahluwa Sapwellime wehi ni elen lelepek. Karasepe, Paipel mahsanihong kitail me Asa karonge soukohp Asaraia, nein Oded pwutak. (Wadek 2 Kronikel 15:1-8.) Onohnsapahl me Asa wiahda kaminiminpene aramas kan nan Suda oh pil me tohto sang wehin Israel me kohdo pwehn iang kapokon laud nan Serusalem. Irail koaros inoukihda en kaudokiong Siohwa ni lelepek. Kitail kin wadek: “Re ahpw kahukihla mwaren KAUN-O ni ngihl laud me re pahn kapwaiada inowo, mwuhr, re ahpw ngisingis oh pepeuk neirail sowi kan. Tohn Suda koaros eri pereperen pwehki arail wiadahr inou wet ni mohngiongirail unsek. Re pereperenki arail kaudokiong KAUN-O, oh KAUN-O ketin kupwureirailla oh ketikihong irail popohl wasa koaros nan wehio.” (2 Kron. 15:9-15) Siohwa pahn pil ketin kapaiada kitail ma kitail kin papah ih ki mohngiong unsek.—Mark 12:30.

⁸ E kansensuwed me mwuhr Asa mwehlda oh sohte men ale kaweid sang soukohp Ananai. (2 Kron. 16:7-10) Ia duwen kitail kin mwekidki ni ahnsou me Siohwa ketikihong kitail kaweid sang rehn elder kan? Kitail kin mwadang pwungki oh kapwaiada kaweid kan me kohsang Paipel oh dehr mwadang en mwehlda?

9. Keper dahieu me Seosopat oh mehn Suda kan lelohng? Ia duwen arail mwekidki?

⁹ Ni ahnsou me Seosopat kakaun nin duwen nanmwarki nan Suda, ih oh mehn Suda kan koaros mihla nan keper pwehki karis en mehn Ammon kan, Mohap kan, oh aramas kan sang nahnahn Seir me kohdohn mahweniong irail. Mendahki nanmwarkio masepwehkada, dahme e wia? Ih oh ohl kan nan Suda, iangahki arail pwoud kan oh neirail seri kan, pokonpene ni tehnpas en Siohwa pwehn kapakap. (2 Kron. 20:3-6) Pwehn pahrekiong mahsen en Solomon ni ahnsoun kasarawi en tehnpaso, Seosopat kapakap ong Siohwa: “Komwi me at Koht! Komwi ketin angiangih irail, pwe se sohte kak uhwong karis lapalap wet me mahmahweniong kiht. Se sohte patohwan dahme se pahn wia, ahpw se patohwan peki sapwellimomwi sawas.” (2 Kron. 20:12, 13) Mwurin Seosopat kapakap, sapwellimen Siohwa manaman kamwakid Sahasiel mehn Lipai men “nan pokono” pwehn patohwan lokaiahn kamweit me kakehlailih aramas kan.—Wadek 2 Kronikel 20:14-17.

10. (a) Ia duwen Seosopat oh wehin Suda alehdi kaweid? (b) Ia duwen kitail kak kasalehda atail kalahnganki kaweid kan me Siohwa ketikihong kitail rahnwet?

¹⁰ Ei, ni ahnsowo, Seosopat oh wehin Suda kin ale kaweid en Siohwa sang rehn Sahasiel. Rahnwet, kitail kin ale mehn kamweit oh kaweid kan sang rehn pwihn en ladu lelepek oh loalokong. Ei, kitail kin ahnsou koaros anahne utungada oh wauneki elder kan, me kin doadoahk laud pwehn apwalih kitail oh kapwaiada kaweid kan sang “ladu lelepek oh loalokong.”—Luk 12:42; 1 Des. 5:12, 13.

11, 12. Dahme kitail kak sukuhlki sang dahme wiawi ong Seosopat oh mehn Suda kan?

¹¹ Duwehte Seosopat oh nah aramas akan ar pokonpene pwehn rapahki kaweid sang rehn Siohwa, kitail en dehr tokedihsang atail kin kaukaule towehda mihting kan rehn riatail kan. Ma kitail ekei pak mi nan apwal, oh sohte ese dahme kitail en wia, kitail en alasang mehn kahlemeng en Seosopat oh mehn Suda kan oh likih Siohwa oh sohpeiong Ih ni kapakap. (Lep. Pad. 3:5, 6; Pil. 4:6, 7) Mehnda ma kitail kelehpwla wasakis, atail pekipek ong Siohwa pahn sewese kitail en pehm me kitail sohte kelekelehpw ahpw kitail kisehn ‘riatail Kristian kan wasa koaros nin sampah.’—1 Pit. 5:9.

¹² Seosopat oh nah aramas akan kin idawehn kaweid en Koht me kohsang rehn Sahasiel. Ia imwilahn met? Irail kana nan mahwen oh pwurala Serusalem “nan Tehnpas Sarawio kokoul kohla kesekesengki arp oh sowi kan.” (2 Kron. 20:27, 28) Kitail pil kin wauneki sapwellimen Siohwa kaweid kan sang ladu lelepek oh loalokong oh iang Sapwellime aramas kan kapinga Ih.

Apwalih Mwahu Atail Wasahn Mihting

13. Doadoahk dahieu me Esekaia tapiada ni tepin eh kaunda?

¹³ Ni keieun sounpwong en ahn Esekaia kaunda, e kasalehda eh ngoang ong kaudok ong Siohwa sang ni eh pwurehng ritingada oh onehda sapahl tehnpas sarawio. E koasoanehdi samworo kan oh mehn Lipai kan en kamwakelehda tehnpas en Koht. Irail wia met erein rahn 16. (Wadek 2 Kronikel 29:16-18.) Ngoang wet kin katamankihong kitail anahn en kamwakele oh apwalih mwahu atail wasahn mihting pwehn wia kasalepen atail ngoangki kaudok ong Siohwa. Mie pak me ke rong aramas kan ar mwekidki ngoang me riatail kan kin kasalehda nan soangen doadoahk wet? Ei, arail nannanti kin wahdo kaping ong Siohwa.

14, 15. Doadoahk dahieu nan atail ahnsou kin wahdo kaping ong Siohwa? Menlau kihda mehn karasepe kan.

¹⁴ Nan kahnimw ehu nan England, ohl emen uhwongada doadoahk en onohnsapahl en ehu Wasahn Kaudok en Sounkadehdehn Siohwa kan me mi limwahnte sapweo. Brother kan nan wasao ni kadek nda me re pahn kamwahwihala kelen wasao. Irail kilang me mie anahnepen kamwahwihala kehl me irepeseng sapwen ohlo oh Wasahn Kaudoko. Re ahpw toukihda en wia doadoahk wet ni soh isepe. Irail doadoahk laud oh onehda sapahl pali laud en kehlo. Wiewiahn riatail pwukat kawekila madamadau en ohlo. Met e kin sewese tetehk Wasahn Kaudoko.

¹⁵ Sapwellimen Siohwa aramas akan kin iang wia doadoahk en kauwada ihmw nan sampah pwon. Brother kan me mi nan ehuehu sahpw kin toukihda arail ahnsou iangahki irail kan me kohsang sahpw teikan me kin iang doadoahk tohrohr wet en kauwada Wasahn Kaudok kan, Wasahn Kapokon kan, oh pil imwen Bethel kan. Sam oh eh pwoud Ruth, seiloaklahng ekei wehi kan nan Iurop oh Aperika pwehn sewese doadoahk en kauwada ihmw. Sohte lipilipil wasa me re kohla ie, ira kin perenki iang kalohk rehn tohnmwomwohdiso kan. Sam kasalehda dahme kin kamwakid ih en iang wia soangen doadoahk tohrohr wet nan sampah pwon ni eh nda: “Kangoang me kohsang brother oh sister kan sang sahpw teikan me doadoahk nan Bethel. En kilangete arail ngoang oh peren kin kamwakid ie en men papah brother kan nan wehi teikan.”

Peikiong Sapwellimen Koht Padahk kan

16, 17. Doadoahk tohrohr dahieu me sapwellimen Koht aramas akan ngoangki iang wia? Ia imwilahn met?

¹⁶ Patehng onohnsapahl en tehnpaso, Esekaia pwurehng wia kasarawi en Pahsohpa me Siohwa ketin kehkehlikihong irail. (Wadek 2 Kronikel 30:1, 4, 5.) Esekaia oh tohn Serusalem luke tohn wehio pwon iangahki irail kan sang paliepeng en wehio. Meninkeder kan eri tangahkihpeseng kisinlikou en luhk kan nan sahpwo.—2 Kron. 30:6-9.

¹⁷ Sounpar kan me kerendo, kitail pil kin iang luke aramas ong Katamanpen Kamatalahn Krais nan sampah pwon. Kitail kin doadoahngki doaropwehn luhk kaselel kan pwehn lukehdo aramas akan nan atail wasahn kalohk en iang kitail kasarawi Sak en Soutik en Kauno pwehn kapwaiada kehkehlik en Sises. (Luk 22:19, 20) Kitail aleier padahk kan sang atail Mihting en Kalohk oh ngoangki iang towehda doadoahk wet. Ia uwen Siohwa kin ketin kapaiada atail nannanti! Nan pahr nekiero, kitail mpen meh isirar iang kihseli doaropwehn luhk kan, oh aramas dep isirar isilopw duwenen wenepwiki siliakan emen (17,790,631) me iang towehda Katamano.

18. Dahme kahrehda ngoangki kaudok mehlel inenen kesempwal ong uhk?

¹⁸ Paipel mahsanih duwen Esekaia: “Esekaia kin likih KAUN-O, Koht en Israel; sohte nanmwarki men mwowe de mwuri nan Suda me duwehte eh mwehi. E kin loalopwoatohng KAUN-O oh sohte mwahn kin sapeikiong, e kin kanahieng kapwaiada koasoandi koaros me KAUN-O ketikihong Moses.” (2 Nan. 18:5, 6) Kitail en pil idawehn eh mehn kahlemeng. Atail ngoangki kaudok ong Koht pahn sewese kitail en ‘loalopwoatohng Siohwa’ oh kilikilangwohng atail koapworopwor en mour soutuk.—Deud. 30:16.

Mwadang Mwekidki Kaweid

19. Soangen wiewia ngoang dah kin sansalda ni ahnsoun Kataman?

¹⁹ Ni ahnsou me Sosaia kakaun nin duwen nanmwarki, e pil kaunopada mwahu pwe wehin Suda pwon en kasarawi Pahsohpa. (2 Nan. 23:21-23; 2 Kron. 35:1-19) Kitail pil kin kaunopada mwahu ong mihting tohrohr kan, oh pil ong Kataman. Riatail kan nan sahpw teikan kin mendahkihla arail mour pwe irail en iang pokonpene pwehn kasarawih kamatalahn Krais. Elder kan kin ngoangki tehk kanahieng pwe koaros en iang towehda Katamano. Kitail pil kin sewese me mah kan oh me soumwahu kan en pil kak iang towehda rahno.

20. (a) Dahme wiawi erein kaundahn Nanmwarki Sosaia? Dahme e wia? (b) Mehn kasukuhl dah me kitail anahne kapwaiada?

²⁰ Erein doadoahk en onohnsapahl me Nanmwarki Sosaia koasoanehdi, Samworo Lapalap Ilkaia “diarada pwuhken Kosonned en KAUN-O, Kosonned me Koht ketikihong Moses.” E ahpw kihong pwuhko rehn Sapan, sounnting en tehnpaso, en wadek ong Sosaia. (Wadek 2 Kronikel 34:14-18.) Ia imwilahn met? Nanmwarkio ahpw mwadang tehrpeseng eh likou kan ni kupwur toutou oh padahkihong nah ohl akan en rapahki kupwuren Siohwa. Koht ketin doadoahngki soukohp Ulda en kadeikada arail wiewiahn kaudok kan nan Suda. Ahpw, Siohwa mwahngih duwen en Sosaia kin nantihong kihsang kaudok en dikedik en eni kan, oh e kenikenla rehn Siohwa mendahki kahpwal laud pahn lelohng wehio pwon. (2 Kron. 34:19-28) Dahme kitail sukuhlki sang met? Atail ineng en kin duwehte en Sosaia. Kitail anahne mwadang mwekidki sapwellimen Siohwa kaweid oh men medemedewe kanaiehng dahme pahn wiawi ma kitail mweidohng irair en uhwong kaudok mehlel oh salelepek en kerempwa atail kaudok ong Siohwa. Oh kitail kak kamehlele me Siohwa pahn mwahngih atail ngoang ong kaudok mehlel, duwehte e ketin wiahiong Sosaia.

21, 22. (a) Dahme kahrehda kitail en ngoangki kaudok ong Siohwa? (b) Dahme kitail pahn tehk nan iren onop en mwuhr?

²¹ Asa, Seosopat, Esekaia, oh Sosaia wia nanmwarki pahmen en Suda me wiahda mehn kahlemeng mwahu ong kitail en ngoangki kaudok mehlel. Atail ngoang en pil kamwakid kitail en likih Siohwa oh nantihong uwen me kitail kak ong atail kaudok ong Siohwa. Ei, e wia elen erpit oh elen peren en peikiong sapwellimen Koht padahk kan oh mwekidki sawas oh kaweid kan me kitail kin ale sang mwomwohdiso oh elder kan.

²² Iren onop en mwuhr pahn kasalehiong kitail duwen atail ngoang ong doadoahk en kalohk oh pahn kangoange me pwulopwul kan en ngoangki papah Samatail limpoak. Kitail pahn pil tehk ia duwen kitail kak soikala ehu widing en Sehdan me kehlail. Ni atail ngoangki kapwaiada mehn kataman kan sang Siohwa, kitail pahn kahlemengih sapwellimen Siohwa Ohl Sises, me Paipel mahsanihki: “Ei ngoangki lingan en Tehnpasomwi kin ngkengken loalei rasehng kisiniei.”—Mel. 69:9; 119:111, 129; 1 Pit. 2:21. 

Ke Tamataman?

• Soangen papah dah me Siohwa kin ketin kapaiada? Dahme kahrehda?

• Ia duwen kitail kak kasalehda atail likih Siohwa?

• Ia duwen ngoang kak kamwakid kitail en peikiong sapwellimen Koht padahk kan?

[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 15]

Ia duwen Asa, Seosopat, Esekaia, oh Sosaia kin ngoangki tehnpas en Siohwa?