Peikiong Koht oh Paiekihda Sapwellime Inou kan me E Ketin Kahukihla
“A nan eh sohte emen me lapalapasang, e ketin kahukihla ni pein mware.”—IPRU 6:13.
TEHK MA KE KAK SAPENG:
Dahme kahrehda kitail kak kamehlele me kupwuren Koht pahn pweida?
Dahme Koht ketin inoukihda mwurin Adam oh Ihp ara dipada?
Ia duwen atail paiekihda sapwellimen Koht inou tohrohr ong Eipraam?
1. Ia duwen sapwellimen Siohwa inou kan ar weksang inou kan me aramas kin wiahda?
SIOHWA iei “Koht loalopwoat emen. ” (Mel. 31:5) Pwehki aramas arail soh unsek, kitail sohte kin likih dahme re kin nda ahnsou koaros. Ahpw “Koht me sohte kak ketin wiahda likamw.” (Ipru 6:18; wadek Nempe kan 23:19.) Koht kin ketin kapwaiada ahnsou koaros dahme e kin ketin inoukihda ong aramas. Karasepe, Koht ketin kapikada soahng koaros nin sampah erein rahnen kapikipik weneu. Tepin ehuehu rahnen kepikipik pwukat, e ketin mahsanih dahme e pahn ketin wiahda. Ih eri ketin kapwaiada dahme e ketin inoukihda. Ni kaimwiseklahn keweneu en rahnen kepikipik ko, “Koht eri inenen kupwurperenkihda wiepen nin lime pwukat koaros.”—Sen. 1:6, 7, 30, 31.
2. Dahkot sapwellimen Koht rahnen kommoal? Dahme kahrehda e ketin kasarawihala rahno?
2 Mwurin Siohwa Koht eh ketin mahsanih me sapwellime kepikipik koaros inenen mwahu, e ketin pakairkihda tepidahn keisuh en rahno. Met iei sapwellimen Koht rahnen kommoal. Kaidehn rahn ehu me reireiki awa 24, ahpw ahnsou reirei ehu me e kin ketin kommoal sang eh ketin kapikada soahng koaros nin sampah. (Sen. 2:2) Sapwellimen Koht rahnen kommoal saikinte imwisekla. (Ipru 4:9, 10) Paipel sohte padahkihong kitail uhdahn iahd me e tepida. Ahpw kitail ese me e tepida ahnsou kis mwurin ahn Adam pwoud Ihp eh kepikipikda mpen sounpar 6,000 samwalahro. Sapwellimen Krais kaundahn pahr kido pahn kereniong tepida oh erein ahnsowo, Koht pahn ketin kapwaiada kupwure ong sampah. Koht ketin kupwurki sampah en wia paradais ehu wasa me aramas unsek kan kak mour ie kohkohlahte. (Sen. 1:27, 28; Kaud. 20:6) Ke kak kamehlele me ke kak ahneki ahnsou kaperen wet ni ahnsou kohkohdo. “E ahpw ketin kupwuramwahwih keisuhwen rahno, oh ketin kasarawihala.” Met iei inou ehu me sohte lipilipil dahme pahn wiawi, Koht uhdahn pahn ketin kapwaiada kupwure ni kaimwiseklahn sapwellime rahnen kommoal.—Sen. 2:3.
3. (a) Dahme wiawi mwurin tepidahn sapwellimen Koht rahnen kommoal? (b) Ia duwen Siohwa eh ketin kawehwehda eh pahn ketin kapwungala kahpwalo?
3 Ahpw mwurin sapwellimen Koht rahnen kommoalo eh tepida, ekei sapwellime kepikipik kan uhwongada ih. Sehdan, emen tohnleng ko nanleng, song en kahrehiong meteikan ren kaudokiong ih a kaidehn Koht. Sehdan wiahda tepin likamw oh pitihedi Ihp kahrehiong Ihp en sapeikiong Siohwa. (1 Tim. 2:14) Mwurin mwo, Ihp kahrehiong eh pwoudo en sapeikiong Siohwa. (Sen. 3:1-6) Uhwong wet me keieu suwed. Ahpw mendahki Sehdan nda me Siohwa ketin likamw, Siohwa sohte ketin medewe me e anahne ketin kahula pwehn kadehdehda me kupwure ong sampah pahn uhdahn pweida. Ahpw e ketin wiahda inou ehu me wehwepe pahn sansalda mwuhr. E ketin mahsanih ia duwen eh pahn ketin kapwungala kahpwalo. Sehdan oh liho oh kadaudokara ko pahn kin “imwintihtipene” de kailokpene nanpwungarail. Kadaudoko me inoupe mie pahn ketin kamwutepene ‘moangen’ Sehdan oh Sehdan pahn “ke keimwen neh.”—Sen. 3:15; Kaud. 12:9.
KAUHLA KAN KIN KAMANAHLA KADEHDEHPEN MEHKOHT MEHLEL
4, 5. Dahme Eipraam doadoahngki pwehn kamanahla eh inou ko?
4 Sangete tapio lel ahnsou me uhwongo wiawi, sohte kin anahnepen kahukihla mehkot mehlel. Kapikipik unsek kan me kin poakohng Koht oh alasang ih sohte kin anahne kahukihla mehkot. Re kin ahnsou koaros lokaia mehlel oh re kak likih emenemen ni unsek. Ahpw mwurin tepin pwopwoudo dipada oh sohla unsek, aramas tepida kalapw likamw. Kahrehda mwurin mwo, aramas akan anahne kahula pwehn kamanahla nin duwen kosonned mehlelpen inou kesempwal ehu me irail wiahda.
5 Eipraam kahula pak siluh de tohtohsang. (Sen. 21:22-24; 24:2-4, 9) Karasepe, e kahula ni ahnsou me e pwurasang eh kalowehdi nanmwarki en Elamoh nanmwarki koaros me iang mahweniong ih. Nanmwarki en Salem oh Sodom kohdohng tuhwong Eipraam. Melkisedek, nanmwarkien Salem me pil wia “samworo en Koht, Wasa Lapalahpie,” kapaiada Eipraam oh kapinga Koht pwehki eh ketin sewese Eipraam en kalowehdi eh imwintihti ko. (Sen. 14:17-20) Mwuhr, ni ahnsou me nanmwarkien Sodom men kisikise Eipraam pwehki eh doarehsang nah aramas ako pwihnen sounpei me mahweniong irail, Eipraam kahula oh nda: “I kahukihla mwohn KAUN-O, Koht Wasa Lapalahpie, Sounwiepen nanleng oh sampah, me I sohte pahn ale mehkot sang rehmwi, mehnda ma mwulen dereht ehu de selen suht ehu. Pwe komwi dehr mahsanih, ‘Ngehi me kahrehiong Eipram eh kepwehpwehla.’”—Sen. 14:21-23.
SIOHWA KETIN KAHULA PWEHN WIAHDA INOU TOHROHR ONG EIPRAAM
6. (a) Mehn kahlemeng dah me Eipraam wiahda ong kitail? (b) Ia duwen atail pahn paiekihda dahme Eipraam wiahdao?
6 Siohwa Koht pil ketin wiahda inou kan nin duwen kahula kei pwe aramas dipan kan en kak kamehlele sapwellime inou kan. Paipel kasalehda me Siohwa kin ketin kahula. Karasepe, Esekiel 17:16 mahsanih: “KAUN-O, Wasa Lapalahpie, ahpw mahsanih, ‘Nin duwen ngehi, Koht ieias.’” Tohtohsang pak 40 me Paipel padahkihong kitail me Siohwa kin ketin kahula. Ehu karasepe me aramas tohto ese duwe iei sapwellimen Koht inou me e ketin kahukihong Eipraam. Siohwa ketin wiahda inou kei erein Eipraam eh wie momour. Sang inou pwukat, Eipraam esehda me Kadaudoko me inoupe mie pahn kohsang nan eh peneinei, sang nah pwutak Aisek. (Sen. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12) Siohwa eri ketikihong Eipraam kasongosong apwal ehu. E ketin mahsanihong Eipraam en meirongkihla nah pwutak me e uhdahn poakohng. Eipraam mwadangete tepida wia dahme Siohwa ketin mahsaniho. Ahpw mwohnte eh pahn meirongkihla Aisek, tohnleng men kauhdi. Koht eri ketin kahukihla: “I kahukilahr ni pein mwarei—KAUN-O me mahmahsen—I pahn kapaiaiukada mehlel, pwehki omw wiadahr met oh sohte kahng meirongkihong ie noumw pwutaken. I inoukihong uhk me I pahn kangederehla kadaudokomw kan duwehte ngeder en usu kan en pahnlahng de ngeder en pihk kan pohn oaroahr kan. Kadaudokomw kan pahn kalowehdi ar imwintihti kan. Wehi koaros pahn peki I en kapaiairailda nin duwen ei kapaiadahr kadaudokomw kan—pwehki omw kapwaiadahr ei mahseno.”—Sen. 22:1-3, 9-12, 15-18.
7, 8. (a) Dahme kahrehda Koht ketin kahula ong Eipraam? (b) Ia duwen sapwellimen Krais “sihpw teikan” ar pahn paiekihda sapwellimen Koht inou oh kahula ong Eipraam?
7 Dahme kahrehda Koht ketin kahukihong Eipraam me Sapwellime inou kan pahn pweida? E ketin kahula pwehki met pahn kangoange oh kakehlaka pwoson en irail kan me pahn wiahla pali keriau en “kadaudok” me inoupe mie oh iang Krais kaunda. (Wadek Ipru 6:13-18; Kal. 3:29) Nin duwen wahnpoaron Pohl eh kawehwehda, Siohwa “ketin kapatakihong inowo sapwellime kahula.” Eri mie soahng riau me sohte kak wekila me irail me keidi kan pahn ‘kehlailkihda, kahrehda irail kak kasikasik kamwahu kan me Koht ketin inoukihong irail.’ Soahng riau pwukat iei sapwellimen Koht inou oh sapwellime kahula me kin kasalehda “duwen Koht me sohte kak ketin wiahda likamw.”
8 Kaidehn me keidi kante me pahn paiekihda sapwellimen Koht kahula ong Eipraam. Siohwa ketin kahukihla me e “pahn kapaiahkihda aramas en sampah koaros” ‘kadaudok’ en Eipraam. (Wiewia 3:25; Sen. 22:18)) Aramas ko me kohsang “wehi koaros” kin iangahki sapwellimen Krais “sihpw teikan” me kin lelepek, me ahneki koapworopwor en mour soutuk nan Paradais nin sampah. (Sohn 10:16, NW) Sohte lipilipil ma kowe emen me keidi de emen sihpw teikan, “kasikasik” de kolokol omw koapworopwor. Met wehwehki me ke anahne doadoahk laud pwe ken alehdi dahme ke kasikasik sang ni omw pousehlahte peikiong Koht ni mehkoaros me ke kin wia.—Wadek Ipru 6:11, 12.
KOHT KETIN WIAHDA KAHULA TEIKAN DUWEN EH INOU ONG EIPRAAM
9. Dahme Koht ketin kahukihla ahnsou me kadaudok en Eipraam kan wia lidu kei nan Isip?
9 Sounpar epwiki kei mwurin mwehin Eipraam, Siohwa ketin pwurehng kahukihla me e pahn ketin kapwaiada sapwellime inou kan ong Eipraam. Met wiawi ni eh ketin kadarala Moses pwehn koasoiong kadaudok en Eipraam kan, me wiahlahr lidu kei nan Isip. (Eks. 6:6-8) Koht ketin kawehwehda mwuhr me e ketin wiahda kahula ehu ni ahnsowo. E ketin mahsanih: “I inoukihong [“kahukihong,” NW] irail me I pahn wairailsang nan Isip oh kahluwairaillahng nan sahpw me I piladahr ong irail, sahpw kaselel oh pwelmwahu, sahpw me keieu kaselel nanpwungen sahpw akan.”—Esek. 20:5, 6.
10. Inou dahieu me Koht ketin wiahda ong mehn Israel kan mwurin eh ketin wairailsang nan Isip?
10 Mwurin Siohwa eh ketin wahsang wehin Israel nan Isip, e ketin wiahda pil ehu inou ong irail: “Ma kumwail pahn peikiong ie oh dadaur ei inou, kumwail pahn wiahla nei aramas kesempwal. Tohn sampah pwon uhdahn nei, ahpw kumwail me pahn wiahla nei aramas pilipil. Kumwail eri pahn wiahla wehi ehu me pahn papah ie nin duwen samworo, pwihnen aramas ehu me kasarawihong iehte.” (Eks. 19:5, 6) Met wia pwais kaselel tohrohr ehu ong wehin Israel. E wehwehki me ma re peikiong Siohwa, e pahn ketin kahrehiong irail en wiahla wehin samworo ehu me pahn kapaiahda tohnsampah. Mwuhr, Siohwa ketin kawehwehda me e ketin “kahulahr” ni ahnsou me e ketin wiahda inowo.—Esek. 16:8, NW.
11. Dahme Israel wia ni ahnsou me Koht ketin inoukihda me re pahn wiahla sapwellime wehi tohrohr ehu?
11 Siohwa sohte ketin idingkihong Israel en kahukihla me re pahn peikiong. Oh e sohte pil ketin idingkihong irail ren ale pwais kaselel tohrohr me e ketikihda. Ahpw irail me men kahukihla me re pahn peik. Re nda: “Se pahn kapwaiada mehkoaros me KAUN-O ketin mahsanih.” (Eks. 19:8) Rahn siluh mwuri, Siohwa Koht ketin mahsanihong Israel dahme e ketin kupwurki ong irail nin duwen sapwellime wehi pilipil ehu. Keieu, e ketikihong irail Kosonned Eiseko oh mwuhr ketin mahsanihong Moses en padahkihong irail kehkehlik teikan me kileldi nan Eksodus 20:22 lel 23:33. Dahme mehn Israel ko nda mwurin ar rong kehkehlik pwukat? “Aramas ako eri wiahkinteieu sapeng, nda, ‘Se pahn kapwaiada mehkoaros me KAUN-O ketin mahsanih.’” (Eks. 24:3) Moses eri ntingihedi kosonned ko nan “pwuhken inowo” oh wadek ong irail ni ngihl laud pwe wehio pwon en kak pwurehng rong. Mwurin met, kesiluh en aramas ko arail wiahda inou re nda: “Se pahn kapwaiada mehkoaros me KAUN-O ketin mahsanih.”—Eks. 24:4, 7, 8.
12. Dahme Siohwa ketin wia mwurin eh ketin inoukihda me mehn Israel kan en wiahla sapwellime wehi tohrohr? Dahme aramas ko wia mwurin arail wiahda arail inou ong Koht?
12 Siohwa ketin mwadang tepida wia dahme e ketin inoukihong mehn Israel ko nan sapwellime inowo. E ketin pilada samworo kan me pahn papah nan impwal tohrohr ehu ong kaudok. Doadoahk en samworo ko pahn sewese aramas soh unsek kan ren ahneki nanpwungmwahu rehn Koht. Ahpw mendahki mehn Israel ko inoukihong Koht arail mour, re mwadangete sapeikiongla ih. Re sohte wia dahme re inoukihda oh “katoutouwihala nan kupwuren Koht Sarawien Israel.” (Mel. 78:41) Karasepe, ni ahnsou me Moses mihmi ni Nahna Sainai oh Siohwa ketikihong ih ekei kaweid kan, mehn Israel ko sohla kanengamah oh tepida sohla pwoson Koht. Re medewe me Moses kohkohsang irail. Eri re wiahda sansal en kou kohl ehu oh ndaiong aramas ko: “Israel, iet atail koht me kahluweikitodo sang Isip.” (Eks. 32:1, 4) Irail eri tepida poaridi oh wia meirong ong sansalo, ahpw re nda me re wie kaukaudokiong Siohwa. Ni Siohwa eh ketin mahsanihada me re wie kaukaudokiong sansalo, e ketin mahsanihong Moses: “Re wetsangehr nan ahl me I kilelehiong irail re en kin idawehn.” (Eks. 32:5, 6, 8) Sang ahnsowo kohdo, mehn Israel kan wiahda inou tohto teikan ong Koht ahpw re kin pwurepwurehng sohte kapwaiada dahme re inoukihda ren wia.—Nemp. 30:2.
KAHULA RIAU TEIKAN
13. Kahula dahieu me Siohwa ketin wiahiong Depit? Ia duwen atail ese me kahula wet kin pidada Kadaudoko me inoupe mie?
13 Ni ahnsou me Depit wia nanmwarkien Israel, Siohwa ketin wiahda inou riau me pahn kapaiada irail koaros me kin peikiong Ih. Keieu, e ketin kahukihong Depit me kadaudoke kan pahn kaunda oh mwohd nan mwoale kohkohlahte. (Mel. 89:35, 36; 132:11, 12) Kadaudoko me inoupe mie, de Krais, pahn kohsang Depit oh e pahn mwarenki “Kadaudok en Depit.” (Mad. 1:1; 21:9) Ni karakarahk Depit kamwarenki Kadaudoko me inoupe mie eh “Kaun” pwehki Krais lapalap sang ih.—Mad. 22:42-44.
14. Kahula dahieu me Siohwa ketin wiahda me pid Kadaudoko me inoupe mie? Ia duwen atail paiekihda kahula wet?
14 Keriau, Siohwa ketin kasalehiong Depit me Kadaudoko me inoupe mie sohte pahn wiahte Nanmwarki ahpw e pahn pil wia Samworo Lapalap ong aramas akan. Met uhdahn wia pwais tohrohr ehu. Nin duwen Kosonned me Koht ketikihong mehn Israel ko, samworo kan pahn anahne kohsang kadaudok en Lipai oh nanmwarki kan pahn anahne kohsang kadaudok en Suda. Eri ni ahnsowo, sohte emen kak wia nanmwarki oh pil samworo ni ahnsowohte. Ahpw Depit kohpada Nanmwarki me pahn kohdo: “KAUN-O ketin mahsanihong ei kaun, nanmwarkio, ‘Komw ketidiong ni palimauniet I lao wiahkihda omwi imwintihti kan utupen aluweluwomwi kan.’ KAUN-O ketin inoukidahr kehlail, oh sohte pahn ketin koluhkihla: ‘Komwi pahn wiahla samworo sang met kohkohlahte nin duwen koasoandien samworo Melkisedek.’” (Mel. 110:1, 4) Duwehte me Depit kohpadahr, Sises Krais me wia Kadaudoko me inoupe mie, ketin kakaun ahnsou wet nanleng. E pil ketin papah nin duwen Samworo Lapalap men ong aramas akan oh kin ketin sewese aramas koluhla kan ren ahneki nanpwungmwahu rehn Koht.—Wadek Ipru 7:21, 25, 26.
ISRAEL KAPW EN KOHT
15, 16. (a) Israel riau dah me Paipel mahsanih duwe? Mehnia Israel me Koht kin ketin kapaiada rahnwet? (b) Kehkehlik dahieu me Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk kan me pid kahula?
15 Pwehki wehin Israel soikala Sises Krais, mwuhr Siohwa ketin soikirailla kahrehda re katihasang pwais en wia “wehi ehu me pahn papah [Koht] nin duwen samworo.” Sises mahsanihong kaun kan en pelien lamalam en mehn Suhs: “Wehin Koht pahn kohsang kumwail oh uhd kohieng aramas akan [“wehi ehu,” NW] me pahn kapwarehda wahn Wehin Koht.” (Mad. 21:43) Wehi kapw me Sises mahsanih duwe tepida miehla nan Pendekos en pahr 33. Ni ahnsowo, Koht ketin kamwerehdi sapwellime manaman pohn mpen sapwellimen Sises tohnpadahk 120 me pokonpene nan Serusalem. Irail wiahla “wehi” kapw ehu me adaneki “Israel en Koht.” Mwuhr, aramas kid kei sang wehi teikan pil wiahla kisehn Israel en Koht.—Kal. 6:16, NW.
16 Israel kapw en Koht kin pousehlahte peikiong ih oh re weksang pwilidak en wehin Israelo me kin sapeikiong. Ehu kehkehlik me Israel en Koht alehdi kin pidada wiahda kahula kan. Ahnsou me Sises ketiket sampah, aramas akan kin kahukihla mehkan me sohte mehlel oh sohte kesempwal. (Mad. 23:16-22) Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk ko ren dehr wiahda kahula kan. E mahsanih: “Amwail koasoi kan en kin ndahte, ‘Ei’ de ‘Soh.’ Pwe me kin daulihala met, e kin tepisang rehn Me Suwedo.”—Mad. 5:34, 37.
17. Peidek dah kan me pahn pasapengla nan iren onop en mwuhr?
17 Ia duwe, met wehwehki me e sapwung en ahnsou koaros wiahda kahula kan? Kesempwal sang met, ia wehwehn atail en ndahte “Ei”? Kitail kak diarada pasapeng nan iren onop en mwuhr. Ni atail kin pousehlahte doudouloale Mahsen en Koht, kitail anahne mweidohng met en kamwakid kitail en peikiong Siohwa ahnsou koaros. Eri, e pahn ketin kapaikitailda kohkohlahte duwehte eh ketin inoukihda oh kahukihla.
[Kilel nan pali 27]
Sapwellimen Siohwa inou kan kin ahnsou koaros pweida
[Kilel nan pali 25]
Eipraam pahn kereniong kilang sapwellimen Siohwa inou kan ar pahn pweida