Irelaud 10
Wehin Koht Kaundahr
1, 2. Iaduwen ahn aramas kaunda kan sohte itar?
MWEIN ele ke lelohngehr irair ehu me ke pwaindahr dipwisou en doadoahk ehu, oh mwuhr ke diarada me dipwisouwo ohla oh sohte kak doadoahk. Eri, ke peki sawas sang rehn aramas en wia misihn emen. Ih eri “wiahda” dipwisouwo, ahpw e pil mwadangete ohla. Ia uwen kansensuwed en met!
2 Met pil rasehng kaundahn aramas. Sangete mahs, tohnsampah kin anahne kaunda ehu me pahn kak kolokol ohng aramas meleilei oh peren. Ahpw, mendahki aramas kin wia uwen arail kak koaros en kamwahuwihala ohlahn koasoandi en aramas—e sohte kin pweida. Doaropwe en inou tohto me aramas akan kin sainihpene pwehn kadehde me meleilei pahn mie nanpwungen wehi kan, ahpw irail pein tiakidi audepen inou pwukat. Pil kesempwal sang met, mehnia kaunda kakehr irisweisang kitail semwehmwe, lipilipilki aramas, wiepen tiakidi kosonned, soumwahu oh kauwehla wasahn kousoan akan nan sampah? Kaunda sang aramas inenen suwedlahr oh solahr kak onohn sapahlada. Pil pein Nanmwarki en Israel erpit, Nanmwarki Solomon, keinemwe: “Me pid aramas en sampah men, iaduwen ah pahn wehwehki mehnia ahl me e pahn weweid loale?”—Lepin Padahk 20:24, NW.
3. (a) Ia oaralapen sapwellimen Sises padahk? (b) Iaduwen ekei aramas kin kawehwe duwen Wehin Koht?
3 Ke dehr pahtoula! Kaundahn sampah soandi mwahu ieu pahn kohdo oh met kaidehn ihte ouraman ehu. Iei met me wia oaralap en sapwellimen Sises padahk kan. E ketin kahdaneki met “Wehin Koht,” oh e padahkihong sapwellime werek kan en kapakapki Wehio. (Luk 11:2; 21:31) Mehlel, Wehin Koht iei mehkot me aramas en sarawi kan kin ekei pak koasoia duwe. Oh pil, aramas rar rar kei (millions) kin pekipeki nan kapakap rahn koaros pweidahn wehi wet ni arail kin wia Kapakap en Kauno (pil kin adaneki Kapakap en Samat). Ahpw, ma ke pahn idek rehn aramas akan: “Dahkot Wehin Koht?” soangen pasapeng tohto ke pahn alehdi. Ekei pahn nda, “Wehio mih nan mohngiongomw.” Ekei kin nda me met wehwehki nanleng. Ahpw, Paipel ketikihda pasapeng sansal mwahu, nin duwen me kitail pahn kilang.
WEHI EHU ME MIE AH KOASOANDI
4, 5. Dahme kahrehda Siohwa pilada en wia ehu mehn kadehde tohrohr en sapwellime manaman en kaunda, oh dahme met pahn kahrehdo?
4 Siohwa, sangete nin tepio lelodo met, kin wia Nanmwarki men, de Kaun Lapalap en Lahng oh Sampah. Pwehki Ih me ketin kapikada mehkoaros, met kin kihong Ih nan irair me E lapalap pohnangin mehkoaros. (1 Kronikel 29:11; Melkahka 103:19; Wiewia 4:24) Ahpw, Wehio me Sises kin kalohki kin mih pahnangin sapwellimen Koht kaunda en nanleng oh sampah. Mie en Wehin Mesaiao ah koasoandi tohrohr ehu me dehde, ahpw, ia koasoandi en Wehio?
5 Nin duwen me kawehwehdahr nan Irelaud 6, tepin pwopwoudo pelianda sapwellimen Koht manaman en kaunda. Pwehki irair kesempwal kan me pwaradahro, Siohwa piladahr en wia ehu mehn kadehde tohrohr en sapwellime manaman en kaunda. Koht ketin lohkihdahr sapwellime koasoandi en wiahda “kadaudok” men me pahn kalowehdi Serpento, Sehdan, oh kihsang suwed kan me pid dihp me aramas akan sohsohkiher. Tepin “kadaudoko” iei Sises Krais, oh “Wehin Koht” iei me pahn kadoadoahk pwehn kalowehdi Sehdan. Ni en Sises Krais ah pahn doadoahngki Wehi wet, e pahn kapwurehdo kaunda pohn sampah ni mwaren Siohwa oh pahn kasalehda me Koht sapwellimaniki pwung en wia kaunepen lahng oh sampah sangehr mahs oh lelodo ahnsou wet.—Senesis 3:15; Melkahka 2:2-9.
6, 7. (a) Iawasa Wehio mihmi ie, oh ihs me wia Nanmwarki oh ihs irail akan me pahn wia ienge kan? (b) Ihs irail kan me pahn mih pahn kaunda en Wehio?
6 Nin duwen ehu kawehwehpen sapwellimen Sises mahsen oko ohng Parisi suwed oko, e mahsanih: “Wehin Koht miher loalamwail.” (Luk 17:21, King James Version) Sises mahsanih me Wehio ketiket nan mohngiong suwed en irail ohl mwalaun ako? Soh. Kawehwe pwung en ire wet sang tepin lokaiahn Krihk mahsanih: “Wehin Koht mih nanpwungamwail.” (NW) Sises me ketiket nanpwungarail oh e pein kasalehong irail me ih me pahn wia Nanmwarki ni ahnsou kohkohdo. Wehin Koht kaidehn mehkot me kin mih nan mohngiong en aramas, ahpw mehkot me mehlel oh uhdahn mie, me iei kaunda ehu me pahn doadoahk oh pahn mie aramas akan me pahn mih pahn kaundahn Wehio. Wehin Koht kin wia kaunda en nanleng, pwehki e adaneki “Wehin Nanleng” oh “Wehin Koht.” (Madiu 13:11; Luk 8:10) Nan kasansalo, soukohp Daniel kilangehr Kaun en Wehio nin duwen “aramas emen me rasehng nein aramas” me wisikdong mwohn Koht Lapalahpie oh eri kohwong ih “kaunda oh manaman oh wehio, pwe soangesoangen aramas akan, wehi kan oh lokaia kan pahn papah ih.” (Daniel 7:13, 14) Ihs nanmwarki menet? Paipel kin kahdaneki Sises Krais “nein aramas.” (Madiu 12:40; Luk 17:26) Ei, Siohwa ketin kasapwilada sapwellime Ohl, Sises Krais, en wia Nanmwarki.
7 Sises sohte kelehpwki sapwellime kaunda. Irail meh 144,000 me “pweipweidohsang sampah” wia sawasepe nin duwen nanmwarki oh samworo kan. (Kaudiahl 5:9, 10; 14:1, 3; Luk 22:28-30) Irail akan me pahn mih pahn kaundahn Wehin Koht pahn wia peneinei en aramas ieu me pahn kapil sampah pwon oh pahn kin peikiong sapwellimen Krais kaunda. (Melkahka 72:7, 8) Iaduwen atail pahn ese me Wehio uhdahn pahn kasalehda pwung en sapwellimen Koht kaundahn lahng oh sampah oh kapwurehdo irair en paradais ohng sampah?
ME MEHLEL DUWEN WEHIN KOHT
8, 9. (a) Iaduwen atail pahn karasa mehlel en sapwellimen Koht inou me pid sapwellime Wehio? (b) Dahme kitail kak esehki me iei Wehio mehkot mehlel?
8 Nna, medewehla ma kisiniei kauwehla imwomwo. Mwurin mwo, kompoakepahmw men me kepwehpwe eri inoukihong uhk me e pahn sewese iuk kauwada imwomwo oh pil kamwenge ahmw peneinei. Ma kompoakepahmw meno kin koasoi mehlel ahnsou koaros, ke soh pahn kamehlele dahme e nda? Iaduwen ma ke pwurodo sang doadoahk mandahn rahno oh diarada me tohndoadoahk kan tepidahr kamwakele sang luwen me mwasikala oh mwenge kan pil wisikdohngehr ahmw peneinei. Ni mehlel, ke pahn uhdahn likihala me ahnsou keren, kaidehn ihmwohte me pahn welialihda ahpw e pil pahn mwahu sang mahso.
9 Ni mwomwohte, Siohwa pil kamehlelehong kitail duwen mehlel en sapwellime Wehio. Nin duwen ah pwarada nan Paipel nan pwuhken Ipru, soahng tohto nan Kosonnedo kin wia kilelepen dahme pahn wiawi nan koasoandi en Wehio. (Ipru 10:1) Dahme pahn wiawi nan sapwellimen Koht Wehio pil kin sansal mwahu ni mehkan me pid wehin Israel nan sampah. Met kaidehn kaunda ehu me duwehte kaunda teikan, pwehki kaun akan kin ketidiong pohn “mwoalen Siohwa.” (1 Kronikel 29:23, NW) Oh pil, kokohp miehier me mahsanih: “Suda pahn kin kolokol sokon en nanmwarki, manaman en kaunda wasa pahn mihmiehte rehn kadaudoke kan lao Sailo pahn ketido. Wehi teikan pahn nohpweiong oh poaridi mwowe.” (Senesis 49:10, NW)a Ei, Sises, me pahn wia Nanmwarki poatopoat en Wehin Koht, pahn ipwidi sang nan keinek en nanmwarki en Suda.—Luk 1:32, 33.
10. (a) Ahnsou dah me poahsoanpen sapwellimen Mesaia Wehio koasoansoandi? (b) Doadoahk kesempwal dahieu me irail oko me pahn iang Sises kakaun pahn tiengki mwowe nan sampah pwon?
10 Poahsoan en sapwellimen Koht Wehin Mesaia kin wiawihda ni ahnsou me sapwellimen Sises wahnpoaron kan pilipilda. (Episos 2:19, 20; Kaudiahl 21:14) Irail pwukat me tepin wiahda wadawad en irail meh 144,000 me pahn iang kaunda nanleng ni arail pahn wia nanmwarki kei pahn Sises Krais. Nin doken arail wie mihmihte sampah, irail sawasepen kaun pwukat pahn tiengki doadoahk en kalohk ieu, pwe ren kapwaiada sapwellimen Sises kehkehliko: “Kumwail eri kohwei wasa koaros oh padahkihong tohn wehi kan koaros; pwe re en wiahla nei tohnpadahk: papidaisihirailla ni mwaren Sahm oh sapwellime oh ngehn sarawi.”—Madiu 28:19.
11. Ia mwomwen doadoahk en kalohki Wehin Koht kin wiewiawi nan rahnwet, oh dahme pweidahr?
11 Aramas kin kapwaiada laud sang mahs kehkehlik en wia doadoahk en katohnpadahk ni ahnsouwet. Sounkadehdehn Siohwa kan kin wa Rongamwahu en Wehio wasa koaros nin sampah, nin duwen me pahrekiong sapwellimen Sises mahsen en kokohp: “Rongamwahu en Wehin Koht pahn lohkseli wasa koaros nin sampah, pwe kadehde en mie ong aramas koaros—a mwuri, imwin sampah ahpw pahn kohdo.” (Madiu 24:14) Kisehn doadoahk en kalohki duwen Wehio iei prokram en kasukuhl laud me pweidahr. Irail akan me uhpahiong kosonned oh kaweid akan en Wehin Koht tepidahr pehmada meleilei oh miniminpene me sohte wehin aramas kak wahdohng tohnsampah. Mehpwukat koaros wia kadehdehpen me Wehin Koht me uhdahn mehlel!
12. (a) Dahme kahrehda e konehng en kahdaneki irail akan me kin kalohki Wehio: Sounkadehdehn Siohwa kan? (b) Ia duwen Wehin Koht ah wekisang kaunda en aramas akan?
12 Siohwa mahsanih ong mehn Israel akan: “Kumwail ahi sounkadehde, . . . nei ladu me I piladahr.” (Aiseia 43:10-12, NW) Sises, “Sounkadehde Lelepek,” kin kalohki Rongamwahu en Wehio ni ngoang. (Kaudiahl 1:5; Madiu 4:17) Kahrehda, e inenen konehng me irail akan me kin kalohki duwen Wehin Koht nan rahn pwukat en alehda ahd me ntingdi nan Pwuhk Sarawi me iei Sounkadehdehn Siohwa kan. Ahpw, dahme kahrehda irail Sounkadehde kan kin doadoahngki arail ahnsou laud oh doadoahk laud koasoiaiong meteikan duwen Wehin Koht? Re wia met pwehki Wehin Koht iei ihte en aramas koapworopwor. Kaundahn aramas kin mwadang ohla, ahpw sapwellimen Koht Wehio sohte kak ohla. Aiseia 9:6, 7 kamwaraneki kaunepeo, Sises, “Soupeidi en Popohl” oh pil kapatahiong: “Sapwellime manaman pahn wie lapalapala, oh popohl pahn poatopoat nan sapwellime wehi.” Wehin Koht sohte duwehte ahn aramas kaunda me kin mie rahnwet, ah lakapw solahr mie. Ni mehlel, Daniel 2:44 (NW) mahsanih: “Koht en nanleng pahn kauwada wehi ehu me sohte pahn ohla. Oh wehio sohte pahn kak lohdi. . . . Wehio pahn mihmi kohkohlahte.”
13. (a) Ia ekei kahpwal akan me Wehin Koht pahn kamwahuwihala? (b) Dahme kitail kak uhdahn kamehlelehki me sapwellimen Koht inou kan pahn pweida?
13 Mehnia nanmwarki en sampah me kak kihweisang douluhl mahwen, kauwehla kosonned, soumwahu, duhpek, oh soh itar en wasahn kousoan? Oh pil, mehnia kaun en sampah me kak kaiasada irail oko me melahr? Sapwellimen Koht Wehi oh Nanmwarki en Wehio pahn wia mepwukat. Wehio sohte pahn duwehte misihn ieu me sohte wiawihda mwahu oh anahne en pwurupwurehng kamwahula ahnsou koaros. Ahpw, Wehin Koht pahn ahnsou koaros pweida, pwe Siohwa inoukihda: “Ih pil duwen mahsen me I kin kapwilewei—e pahn kin kapwaiada audepen kupwurei koaros; e pahn kin kapwaiada mehkoaros me I anahne en pweida.” (Aiseia 55:11) Kupwuren Koht sohte pahn sapwungala, ahpw iahd me kaundahn Wehio pahn tepida kakaun?
KAUNDAHN WEHIO—IAHD?
14. Soangen sawehwe dah me sapwellimen Sises wahnpoaron akan ahneki me pid Wehio, ahpw dahme Sises mwahngih nin duwen sapwellime kaunda?
14 “Maing Kaun, komwi pahn ketin kapwurehdo wehin Israel ahnsou wet?” Peidek wet me sapwellimen Sises wahnpoaron akan idek reh kasalehda me, ni ahnsowo, re saikinte wehwehki duwen koasoandi kan en Wehin Koht oh iahd me e pahn tepida kakaun. Sises kaweidkin irail en dehr wia lokaiahn sawehwe duwen irair wet, oh ih eri mahsanih: “Kaidehn amwail en wehwehki duwen ahnsou kan oh irair en ahnsou kan me Sahmo ketidihong nan pein sapwellime koasoandi.” Sises mwahngih me sapwellime kaunda pohn sampah kaunopada ohng ni ahnsou me pahn kohdo, mwuri douluhl sang ahnsou me e pahn iasada oh ketidahla nanleng. (Wiewia 1:6-11, NW; Luk 19:11, 12, 15) Pwuhk Sarawi kohpadahr duwen met. Iaduwen?
15. Iaduwen Melkahka 110:1 ah kasalehda iahd me Sises pahn kaunda?
15 Ni mahsen en kokohp, Nanmwarki Depit kamwaraneki Sises “Kaun” oh mahsanih: “Siohwa ketin mahsanih ong ei Kaun: ‘Komw ketidiong ni palimauniet I lao wiahkihda omwi imwintihti kan utupen aluweluwomwi kan.’ ” (Melkahka 110:1, NW; tehk Wiewia 2:34-36.) Kokohp wet kasalehda me sapwellimen Sises kaunda sohte pahn mwadangete tepida mwurin ah pahn ketidahla nanleng. Ahpw, e pahn ketiket oh awiawih ni pali maun en Koht. (Ipru 10:12, 13) Ia uwen werei e pahn awih? Iahd me sapwellime kaunda pahn tepida? Pwuhk Sarawi kin sewese kitail en diarada pasapengpen peidek pwukat.
16. Dahme wiawi nan pahr 607 B.C.E., oh iaduwen met ah pid Wehin Koht?
16 Ihte kahnimw ehu nan sampah pwon me Siohwa kin pidahkihda mware iei Serusalem. (1 Nanmwarki 11:36) Iei wasao me wia poasen kaun en wehin sampah me Koht kupwurki en wia weliepen sapwellimen Koht wehin nanleng ahnsowo. Kahrehda, ohlahn Serusalem pahn mehn Papilon nan pahr 607 B.C.E. wia kilel kesempwal ehu. Irair wet wia kilel kesempwal ehu ohng tepidahn uhdi werei ieu en sapwellimen Koht kaunda pohn sapwellime aramas akan me mih pohn sampah. Mwurin pahr wenepwiki, Sises kasalehda me irair en ahnsou en uhdihn kaunda wet pil wie mihmihte, pwe e mahsanih: “Serusalem pahn tiatipeseng pahn nehn me rotorot akan, lao ahnsou kan en wehin liki kan pahn imwisekla.”—Luk 21:24, NW.
17. (a) Dahkot “ahnsou kan en wehin liki kan,” oh ia uwen werei en ahnsou ko? (b) Iahd me “ahnsou kan en wehin liki kan” tepiada oh imwisekla?
17 Ni “ahnsou kan en wehin liki kan pahn imwisekla,” kaunda en sampah kan pahn mweimwei ong irail en kauhdi kaunda me Koht kin ketin kupwurki. Ahnsowo tepida ni ohlahn Serusalem nan pahr 607 B.C.E., oh Daniel kasalehda me ahnsowo pahn reirei ki “ahnsou isuh.” (Daniel 4:23-25, NW) Ia uwen werei en met? Paipel kasalehda me “ahnsou” siluh elep pahrekiong rahn 1,260. (Kaudial 12:6, 14, NW) Ahnsou siluh elep pak riau, de ahnsou isuh, pahn reireiki rahn 2,520. Ahpw, sohte mehkot pwarada ni erein ahnsou mwotomwot kiset. Ni atail pahn kawehwe kokohp en Daniel oh doadoahngki kawehwe me “rahn ehu pahrekiong pahr ehu” oh tepida wadek sounpahr 2,520 sang nan pahr 607 B.C.E., atail wadawad pahn lel pahr 1914 C.E.—Nempe 14:34, NW; Esekiel 4:6, NW.
18. Dahme Sises ketin wia mwurinte ah sapwellimanikihda manaman en kaunda Wehio, oh pwehki met dahme wiawiong irair en sampah?
18 Eri, Sises tepiadahr sapwellime kaunda nanleng ni ahnsowo? Kadehde kan sang Pwuhk Sarawi me kitail kak ndahki me e wia met pahn pwarada nan irelaud en mwurin met. Ni mehlel, tepidahn sapwellimen Sises kaunda sohte pahn sansalki me dene meleilei pahn mwadang lelohng sampah. Kaudiahl 12:7-12 kasalehda me mwurinte Sises sapwellimaniki manaman en kaunda Wehio, e sikensang Sehdan oh ngehn suwed akan sang nanleng. Met wehwehki me irair en sampah suwedla, ahpw e pil wia mehn kakehl oh kangoang me en Tepilo “ahnsou mwotomwotalahr.” Ahnsou keren, kitail pahn kakehr peren kaidehn ihte pwehki Wehin Koht kaundahr ahpw pwehki e pahn wahdo kapai kan ohng sampah oh pil ohng aramas peik kan. (Melkahka 72:7, 8) Iaduwen kitail kak uhdahn ese me e pahn mwadangete wiawi?
[Nting tikitik me kileldi pah]
a Ahd Sailo kin wehwehki “Ih me sapwellimaniki.” Mwuhr, e sansaladahr me “Sailo” iei Sises Krais, “Laiono me kisehn kadaudok en Suda.” (Kaudiahl 5:5) Ekei kawehwe en mehn Suhs akan me adaneki Targum uhd weliankihdi lepin lokaia “Sailo” lepin lokaia “Mesaia” de “nanmwarki Mesaia.”
SONG UWEN ME KE KOLEDI
Dahkot Wehin Koht, oh e pahn kaunda sang ia?
Ihs me pahn kaun nan Wehio, oh ihs irail akan me pahn mih pahn kaundahn Wehio?
Iaduwen Siohwa a ketin kamehlelehiong kitail me sapwellime Wehio mehkot me uhdahn mehlel?
Iahd me “ahnsou kan en wehin liki kan” tepida oh imwisekila?
[Koakon nan pali 94]
EKEI IRAIR KESEMPWAL AKAN ME PIDADA SAPWELLIMEN KOHT WEHIO
• Siohwa ketin kasalehda sapwellime koasoandi en wiahda “kadaudok” me pahn tiakpeseng moangen Serpento, Sehdan me Tepil.—Senesis 3:15.
• Nan pahr 1943 B.C.E., Siohwa ketin kasalehda me “kadaudok” menet pahn wia aramas men me pahn mih nan kadaudok en Eipraam.—Senesis 12:1-3, 7; 22:18.
• Inou en Kosonnedo me kohwong mehn Israel nan pahr 1513 B.C.E. kin wia “mwetehn soahng mwahu kan me pahn kohdo.”—Eksodus 24:6-8; Ipru 10:1, NW.
• Nan pahr 1117 B.C.E., aramas tepida kaunda Wehin Israel oh mwuhr, kadaudok en Depit me pousehla kakaun.—1 Samuel 11:15; 2 Samuel 7:8, 16.
• Serusalem ohla nan pahr 607 B.C.E., oh “ahnsou en mehn likih kan” tepidahr.—2 Nanmwarki 25:8-10, 25, 26; Luk 21:24.
• Nan pahr 29 C.E., Sises keidi nin duwen Nanmwarki me idihdda oh e tepidahr wia sapwellime doadoahk en kalohk nin sampah.—Madiu 3:16, 17; 4:17; 21:9-11.
• Nan pahr 33 C.E., Sises ketidahla nanleng, pwe en ketiket ni pali maun en Koht oh awiawih lao sapwellime kaunda pahn tepida.—Wiewia 5:30, 31; Ipru 10:12, 13.
• Sises kesepwilda nan Wehin nanleng nan pahr 1914 C.E. ni ahnsou me “ahnsou en mehn liki kan” imwisekila.—Kaudiahl 11:15.
• Sehdan oh nah ngehn saut akan lekidekdihlahng sampah oh wahdo kahpwal ohng tohnsampah.—Kaudiahl 12:9-12.
• Sises me ketin apwahpwalih doadoahk en kalohkiseli Wehin Koht me wiewiawi nan sampah pwon.—Madiu 24:14; 28:19, 20.