Irelaud 3

Ihs Me Koht Mehlel?

1. Dahme kahrehda me tohto kin pwungki tepin mahsen akan nan Paipel?

NI AHMW kin kilangadalahng pahn lahng ni pwong me sohte depwekin, ke soh kin pwuriamweikihla ahmw kin kilang soangen diren usu kan? Dahme ke leme me kahrehda re miehki? Oh pil, iaduwen soahng kan me wie momour pohn sampah​—⁠wahn rohs lingan akan, menpihr akan me kin ngilamwahu, roahs kehlail akan me kin lusida nan madau kan? Kitail sohte kak ntingihdi soahng koaros me kapwuriamwei. Soahng pwukat koaros sohte kak pein miehla. Iei me kahrehda aramas tohto kin pwungki tepin mahsen akan nan Paipel: “Nin tepio, Koht ketin kapikada lahng oh sampah”!—Senesis 1:1, NW.

2. Dahme Paipel kin kasalehda duwen Koht, oh dahme e kin kangoangehkin kitail en wia?

² Madamadau en aramas wekpeseng ong peidek kan me pid duwen Koht. Ekei kin leme me Koht manaman ieu. Aramas rar kei kin pwongih arail pahpa kahlap akan pwe irail leme me Koht nohn doh sang irail. Ahpw, Paipel kin kasalehda me Koht mehlel iei emen me uhdahn mie, me kin kadek oh nsenohki emenemen kitail. Ihme kahrehda, Paipel kin kangoangehkin kitail en “rapahki Koht,” ni ah mahsanih: “Koht sohte kin dohsang emenemen kitail.”—Wiewia 17:27.

3. Dahme kahrehda kitail sohte kak wiahda mehkot me sansal me pahn kak mwomwen Koht?

³ Ia mwomwen Koht? Ekei sapwellime ladu kan kilangehr sapwellime marain lingan nan kaudiahl akan. Nan kaudiahl pwukat, E kin ketikihda kasansal ehu nin duwen Ih a kin ketidiong pohn mwoalen nanmwarki, oh marain kin dakedohsang nin kalepe. Ahpw, irail me kin kilang soangen kaudiahl pwukat sohte kin oaritikihada duwen mwomwen silangih. (Daniel 7:9, 10; Kaudiahl 4:2, 3) Met pwehki “Koht ngehn ehu” oh sohte kalepe me kin ket ni paliwar. (Sohn 4:24) Ni mehlel, kitail sohte kak wiahda mehkot me sansal me pahn kak mwomwen Sounkapikpatail, pwe “sohte me kilangki Koht mese.” (Sohn 1:18; Eksodus 33:20) Ahpw, Paipel kin padahkiong kitail soahng tohto duwen Koht.

KOHT MEHLEL MIE MWARE

4. Ia ekei mwar akan me Pwuhk Sarawi kamwarehki Koht me kin mihmi nan Pwuhk Sarawi?

⁴ Nan Pwuhk Sarawi, Koht mehlel kin sansal ki soangen mwar kan me duwehte “Koht, Wasa Lapalahpie,” “Me Keieu Ileile,” “Sounkapikada Lapalap,” “Sounkaweid Lapalap,” “Kaun Lapalap,” oh “Nanmwarki Poatopoat.” (Senesis 17:1; Melkahka 50:14; Eklesiasdes 12:1, NW; Aiseia 30:20, NW; Wiewia 4:24, NW; 1 Timoty 1:17) Ni atail pahn doudouloale mwar pwukat, e pahn sewese kitail en kalaudehla atail esehla Koht.

5. Ia mwaren Koht, oh pak depe e kin pwarada nan palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Ipru?

⁵ Ahpw, Koht sapwellimaniki mwar tohrohr ehu me pwarada mpen pak 7,000 nan Palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Ipru kelepw—mwar wet kin pwarada pak tohto sang mwar teikan me kin kadoadoahk ong Koht. Mpen pahr 1,900 samwalahr oko, mehn Suhs akan tepida uhdi sang doadoahngki mwaro pwe dene e me keria en nda mwaro. Ni ahnsou me Paipel ntingdi, lokaiahn Ipru sohte kin doadoahngki mesen nting: A, E, I, O, U (vowels). Kahrehda, sohte me uhdahn ese iaduwen Moses, Depit, oh aramas en kawa teikan arail kin nda mesen nting pahieu pwukat: (יהוה) me kin wehwehkiong mwar sarawio. Ekei semen en Paipel dene mwaren Koht mwein kin nda “Iahweh,” ahpw re sohte kak uhdahn nda ni mehlel. Ni lokaiahn wai, e kin nda “Jehovah” oh iei mwar wet me kin doadoahk sounpahr epwiki kei oh mwar wet ni lokaiahn sahpw teikan (lokaiahn Pohnpei: “Siohwa”) pil kin doadoahk lelodo rahnwet.

DAHME KAHREHDA E KONEHNG KEN DOADOAHNGKI MWAREN KOHT

6. Dahme Melkahka 83:18 kin mahsanih duwen Siohwa, oh dahme kahrehda e konehng en doadoahngki mwaren Koht?

⁶ Sapwellimen Koht mwar tohrohr wet, Siohwa, kin doadoahk pwehn kasalehda Ih sang koht teikan. Ihme kahrehda, mwaro kin pwarada pak tohto nan Paipel, ahpw mehlel nan palien nting en Ipru. Sounkawehwe en Paipel tohto sohte kin doadoahngki mwar sarawi wet, ahpw nan Melkahka 83:18 (NW) e sansal mwahu ni ah mahsanih: “Komwi, me mwareniki Siohwa, komwihte kelepw me Lapalap Kowahlap pohn sampah pwon.” Kahrehda, e konehng mehlel kitail en doadoahngki mwaren Koht ni atail pahn koasoia Ih.

7. Dahme wehwehpen mwaren Siohwa kin padahkiong kitail duwen Koht?

⁷ Mwaro Siohwa kin kohsang lepin mahsen en Ipru ieu me wehwehki “en wiahla.” Kahrehda, mwaren Koht kin wehwehki “E Kahrehong en Wiahla.” Siohwa Koht kin kadehdehda me Ih me Sounkoasoandi Lapalap. E kin ketin wiahda sapwellime koasoandi kan en pweida. Koht mehlel menet kelepw me warohng mwareniki mwar wet pwehki aramas sohte kak ese ni mehlel ma arail pilahn akan pahn kak pweida. (Seims 4:13, 14) Siohwa kelepw me kak mahsanih: “Ih pil duwen mahsen me I kin kapwilewei​—⁠e pahn kin kapwaiada audepen kupwurei koaros; e pahn kin kapwaiada mehkoaros me I anahne en pweida.”—Aiseia 55:11.

8. Koasoandi dahieu me Siohwa ketin pakairkihda ni e doadoahngki Moses?

⁸ Semen mehn Ipru kan duwehte Eipraam, Aisek oh Seikop, emenemen irail kin “likweriong mwaren Siohwa,” ahpw irail sohte ese ni unsek wehwehn mwar sarawi wet. (Senesis 21:33; 26:25; 32:9; Eksodus 6:3) Mwurido, ni ahnsou me Siohwa kasalehda sapwellime koasoandi en kapitala kadaudokarail, mehn Israel kan, sang pahn kanaudok nan Isip oh eri ketikihong irail “sahpw ehu me diren milik oh sukehn loangalap,” e mwomwen me e sohte pahn kak pweida. (Eksodus 3:17) Ahpw, Koht ketin kasalehda kamwahu poatopoat me pid mware ni ah ketin mahsanih ong soukohp Moses: “Ndaiong mehn Israel ko, ‘Siohwa me Koht en samamwail kahlap oko, Koht en Eipraam, Koht en Aisek, oh Koht en Seikop, ketin kadariehdohng kumwail.’ Met iei mwarei kohkohlahte soutuk, oh met iei mehn katamanpei ong dih koaros.”—Eksodus 3:15, NW.

9. Ia mwomwen madamadau en Parao me pid duwen Siohwa?

⁹ Moses peki rehn Parao, Nanmwarki en Isip, en kadarala mehn Israel kan en kohla oh kaudokiong Siohwa nan sapwtehn. Ahpw Parao, me aramas kin wiahki duwehte koht emen oh e pil kin kaudokiong koht en Isip kan, sapengki: “Ihs Siohwa, me I en dukiong oh mweidohng Israel en kohkohweisang rehi? Eri, I soh mwahn ese Siohwa oh I sohte pahn mweidohng Israel en kohkohla.”—Exodus 5:1, 2, NW.

10. Ni mwehin Isip en kawao, dahme Siohwa ketin wia pwehn kak kapwaiada sapwellime koasoandi ong mehn Israel ko?

¹⁰ Siohwa eri ketin kapwaiada sapwellime koasoandi nin duwen me pahrekiong wehwehn mware. E ketikihong mehn Isip en kawa ko kalokolok eisek ko. Kaimwiseklahn kalokoloko kemehla nein Isip mesenih koaros, iangahki nein ohl pohnmwahso Parao nah pwutak. Mehn Isip ko eri ngoangkihla mehn Israel akan en mweselda. Ahpw, ekei mehn Isip kan inenen pwuriamweikihla manaman en Siohwa me kahrehda irail iangada mehn Israel akan oh pedoisang nan Isip.—Eksodus 12:35-38.

11. Soangen manaman dah me Siohwa ketin wiahda ni Sehd Weitahta, oh dahme sapwellime imwintihti kan anahne wehwehkihla?

¹¹ Ohl keptakai Parao oh nah sounpei kan oh wararail weren mahwen epwiki kei, tangewei pwehn kapwurehdo irail mehn Israel kan pwe ren pwurehng wia lidu ong ih. Ni ahnsou me mehn Isip kan kerendohng irail, Koht eri wiahda manaman ehu ni a pwalangpeseng Sehd Weitahta pwe mehn Israel akan en kak aluwei pohn sahpw madekeng. Ni Parao oh sounpei en Isip oko arail kerediong nan sehd me madekengdao, Siohwa “ketikihsang daiahn weren mahwen ko oh irail sohla kak tang.” Sounpei en Isip ko weriwer oh nda: “Kitail tangewei sang limwahn mehn Israel akan, pwehki Siohwa me kin peikin irail oh pelianda mehn Isip kan.” Ahpw, e pwandalahr. Lapalahn pihl toutou me likamwete dihd ehu pa pwupwudi oh “koaduhpwaldi nein Parao sounpei ko koaros, iangahki werennansapw akan, oh sountangahki kan, me pwakihala mehn Israel ko nansedo; sohte emen pitla.” (Eksodus 14:22-25, 28, NW) Siohwa eri ketin kalinganahla mware, oh irair wet sohte manokonokla lelodo rahnwet.—Sosua 2:9-11.

12, 13. (a) Mwaren Koht kin wia kadehdehpen dah ong kitail rahnwet? (b) Dahme aramas anahne sukuhliki, oh pwekihda?

¹² Adamwahu me Koht ketin wiahda ohng pein Ih wia wehwe laud ohng kitail rahnwet. Mwaren Koht, Siohwa, kin wia kadehdehpen me sapwellime koasoandi koaros pahn uhdahn wiawi. Met pil iangahki pweidahn sapwellime tepin koasoandi me sampah wet pahn wiahla paradais. (Senesis 1:28; 2:8) Koht pahn ketin kihsang me kin uhwong sapwellime kaunda unsek nan rahnwet, pwe E ketin mahsanih: “Irail pahn anahne ese me ngehi me Siohwa.” (Esekiel 38:23, NW) Mwuri, Koht pahn kaunsekla sapwellime inou en kapitala sapwellime tohnkaudok kan pwehn pedolong nan sampah kapw pwung ehu.—2 Piter 3:13.

¹³ Irail akan koaros me inengieng ale sapwellimen Koht kupwur mwahu anahne sukuhliki en likweriong mwaren Koht ki pwoson. Paipel inoukihda: “Koaros me kin likweriong mwaren Siohwa pahn mourla.” (Rom 10:13, NW) Ei, mwar wet, Siohwa, kin sapwellimaniki wehwe laud. Likweriong Siohwa nin duwen a wia ahmw Koht oh Sounkamaiaupomw kak kahluwaiukalahng peren soh imwi.

IRAIR AKAN EN KOHT MEHLELO

14. Ia irair kesempwal akan me Koht kin sapwellimaniki me sansal nan Pwuhk Sarawi?

¹⁴ Dahme kitail sukuhliki me pid maiaudahn mehn Israel akan sang Isip kin oaralapiehda irair pahieu me Koht sapwellimaniki ni irair ehu me pahrek unsek. Sapwellime wiewia kan ong Parao kasalehda sapwellime irair en manaman kapwuriamwei. (Eksodus 9:16) Sang ni ah kin ketin sapwellimaniki koahiek tohrohr en apwalihala irair apwal kapwonopwon akan kin wia kasalepen sapwellime erpit me ketiket pohnangin loalokong koaros. (Rom 11:33) E ketin kasalehda sapwellime irair en kopwungpwung ni ah ketikihda kalokolok ong irail oko me keptakai oh uhwongada Ih oh kin kaloke sapwellime aramas akan. (Deuderonomi 32:4) Sapwellimen Koht irair me keieu laud iei limpoak. Siohwa kasalehda sapwellime irair en limpoak mwuledek ni ah ketikihda pweidahn sapwellime inou me E ketin wiahda me pid kadaudok en Eipraam akan. (Deuderonomi 7:8) E pil ketin kasalehda limpoak ni ah ketin mweidong ekei mehn Isip kan en kesehla koht likamw akan oh alehda kapai ni arail pahn uhkihda Koht mehlel mehtehmeno.

15, 16. Ni soangen ahl dah kan me Koht kin ketin kasalehda sapwellime limpoak?

¹⁵ Ni ahmw pahn wadek Paipel, ke pahn diarada me limpoak iei sapwellimen Koht irair me keieu laud oh Koht kin ketin kasalehda limpoak ni soangen ahl tohto. Karasepe, sang ni sapwellime limpoak me E ketin wiahla Sounkapikada oh ketin ehukihong sapwellime tohnleng kan peren en momour. Irail tohnleng rar rar kei kin limpoak ong Koht oh kin kapikapinga Ih. (Sohp 38:4, 7; Daniel 7:10) Koht pil ketin kasalehda sapwellime limpoak ni a ketin kapikada sampah oh kaunopadahng aramas peren en kousoan loale.—Senesis 1:1, 26-28; Melkahka 115:16.

¹⁶ Kitail kin ale kapai en sapwellimen Koht limpoak ni ahl tohto kan me kitail sohte kak wadekedi. Ehu me sansal iei me Koht ni limpoak ketin wiahdahr paliwaratail kan ni soangen mwomw kaselel ehu pwe kitail en kak perenki atail mour. (Melkahka 139:14) Sapwellime limpoak kin sansaliki E ketikihda “keteu sang nanleng oh E pil ketikihong kitail wahnsahpw ni ahnsou kan me konehng. E pil ketikihong kitail mwenge, oh pil audehkihda nan mohngiongatail kan peren.” (Wiewia 14:17) Koht pil kin “dakerki sapwellime ketipin pohn me suwed oh me mwahu kan, oh kin ketin kamwerehdi keteu pohn me lelepek kan oh me dipan akan.” (Madiu 5:45) Limpoak pil kin kamwekid Sounkapikpatail en ketin sewese kitail en alehda loalokong me pid duwen Ih oh papah Ih ni peren nin duwen sapwellime tohnkaudok kan. Mehlel, “Koht iei limpoak.” (1 Sohn 4:8) Ahpw, pil miehte mehkan tohrohr me pid sapwellime irair akan.

“KOHT EMEN ME DIREN MAHK OH KADEK”

17. Dahme kitail sukuhliki duwen Koht nan Eksodus 34:6, 7?

¹⁷ Mwurin mehn Israel akan kotelahr Sehd Weitahta, irail pil anahnehte kalaudehla arail ese Koht. Moses ahneki pepehm en anahn wet oh ih eri kapakapki: “Ma komw kupwurperenkin ie, I patohwan peki rehmwi, komwi en kasalehiong ie kupwuromwien, pwe I en dadaurete ei kin papah komwi oh kin kaparanda kupwuromwi.” (Eksodus 33:13) Moses kin kalaudehla ah esehla Koht ni ah karonge pein kapitien Koht me mahsanih: “Siohwa, Siohwa, Koht emen me diren mahk oh kadek, me sohte kin mwadang lingeringerda, oh me diren limpoak-kadek oh mehlel, oh kin kasalehda limpoak-kadek ong aramas kid kei, me kin mahk ohng sapwung oh luwet oh dihp, ahpw sohte kin koledi sang aramas emen en ale kalokepen ah wiewia.” (Eksodus 34:6, 7, NW) Koht kin ketin toupahrek ni sapwellime limpoak oh sapwellime kopwungpwung oh sohte kin irehdisang irail me kin nsenkihte wia dihp en lelohng imwin arail wiewia suwed akan.

18. Ni soangen ahl dah me Siohwa kin kadehdehda me e sapwellimaniki mahk?

¹⁸ Moses sukuhlikier me Siohwa kin kasalehda mahk. Aramas emen me diren mahk kin kak poakehla irail akan me medeklahr oh e kin song en wahdohng irail kamaiauparail. Kahrehda, Koht kin kasalehda limpoak ong aramas ni ah kin ketikihda kamaiau poatopoat ohng irair en lokolok, soumwahu oh mehla. (Kaudiahl 21:3-5) Sapwellimen Koht tohnkaudok kan kak lelohng kahpwal akan pwehki irair suwed me mie nan sampah suwed wet, de re pil kak wiahda mwekid en pweipwei oh lelohng kahpwal akan. Ahpw, ma re pahn soupeiong Koht ni lamalam karakarahk oh ale sawas, E pahn ketin kamweitala kapehdarail oh ketin sewese irail. Pwekihda? Pwehki E kin diren mahk oh kin nsenohki sapwellime tohnkaudok kan.—Melkahka 86:15; 1 Piter 5:6, 7.

19. Dahme kahrehda kitail kak ndahki me Koht kin sapwellimaniki kadek?

¹⁹ Aramas tohto me kin ahneki pwukoa kesempwal akan kin mwamwahliki aramas teikan. Weksang met, ia uwen kadek en Siohwa ohng sapwellime ladu aktikitik kan! Edetehn Ih me sapwellimaniki manaman me keieu laud sang mehkoaros nan lahng oh sampah, E kin ketin kasalehda kadek mwuledek ni irair tohto ohng aramas koaros. (Melkahka 8:3, 4; Luk 6:35) Siohwa kin kasalehda kadek sapan ong aramas oh kin ketin sapeng arail pekipek en sawas akan. (Eksodus 22:26, 27; Luk 18:13, 14) Ni mehlel, Koht sohte pwukoahki en kasalehda limpoak oh ketikihda mahk ohng aramas soh lipilipil. (Eksodus 33:19) Kahrehda, kitail anahne kasalehda me kitail inenen kalahnganki sapwellimen Koht mahk oh kadek.—Melkahka 145:1, 8.

PWAND EN MWAKAR, SOH POU PALI, OH PWUNG

20. Dahme kin kasalehda me Siohwa kin pwand en mwakar oh soh pou pali?

²⁰ Siohwa kin pwand en mwakar. Ahpw, met sohte wehwehki me e sohte kin mwekidki, pwehki E ketin kemehla ohl keptakai Parao oh nah sounpei kan nan Sehd Weitahta. Oh pil, Siohwa kin soh pou pali. Kahrehda, sapwellime aramas me E kin ketin limpoak ohng, mehn Israel kan, kedekedeo pwupwusang nan sapwellime irair en keniken pwehki irail kaukaulehte nan arail wiewia suwed. Koht kin ketin kupwurperenki tohn wehi kan koaros en wiahla sapwellime tohnkaudok kan, ahpw ihte irail me kin peikiong sapwellime ahl pwung kan.—Wiewia 10:34, 35.

21. (a) Dahme Kaudiahl 15:2-4 kin padahkiong kitail duwen Koht? (b) Dahme pahn kamengeiala kitail en kapwaiada soahng kan me Koht ketin mahsanih me pwung?

²¹ Pwuhken Kaudiahl nan Paipel kin kasalehda kesempwalpen sukuhliki sapwellimen Koht “kosonned pwung kan.” E padahkiong kitail me kapikipik nanleng kin koulki: “Maing at Kaun, Koht, Wasa Lapalahpie, ia uwen lapalap oh kapwuriamweien wiewia kan en nin limomwi! Komwi me nanmwarkien wehi koaros, meid pwung oh inen alomwi kan! Ihs me sohte pahn lemmwikin komwi, Maing? Ihs me sohte pahn men kapinga omwi roson? Pwe komwihte me sarawi. Iei me wehi koaros pahn pwarodo oh poaridi mwohn silangomwi, pwe pwungen wiewiahn nin limomwi kan me sansal mwohn aramas koaros.” (Kaudiahl 15:​2-4) Kitail, ni wahu, kak kasalehda atail lahn Siohwa, de kahng kansensuwedihala Ih, sang ni atail kin uhpaiong dahme E mahsanih me pwung. Met kin wia mehkot mengei ma kitail kin katamandohng pein kitail sapwellimen Koht erpit oh limpoak. Sapwellime kosonned akan koaros kin wia kamwahupatail.—Aiseia 48:17, 18.

“SIOHWA ATAIL KOHT MEHTEHMEN”

22. Dahme kahrehda irail akan me pwungkihla Paipel sohte kin kaudokiong Koht nin duwen Trinity?

²² Mehn Isip en kawa ko kin kaudokiong koht tohto, ahpw Siohwa iei “Koht emen me kin kupwurki loalopwoat en kohwohng Ih kelepw.” (Eksodus 20:5, NW) Moses katamanki mehn Israel akan me “Siohwa atail Koht iei Siohwa tehmen.” (Deuderonomi 6:4, NW) Sises Krais pil pwurehng kapwurehiong mahsen ko. (Mark 12:28, 29) Kahrehda, irail akan me alehda padahk en Paipel oh wiahki me iei met Mahsen en Koht sohte kin kaudokiong Trinity me iei koht silimen wiahda emente koht. Ni mehlel, lepin lokaia “Trinity” sohte kak dierek nan Paipel. Koht mehlelo mehtehmen, oh Ih emen tohrohr sang Sises Krais. (Sohn 14:28; 1 Korint 15:28) Sapwellimen Koht ngehn sarawi kaidehn emen. E wia sapwellimen Siohwa manaman kehlail ehu, me E kin ketin doadoahngki pwe en kin ketin wiahkihda dahme E ketin kupwurki en wiawihda nin duwen sapwellime koasoandi kan.—Senesis 1:2; Wiewia 2:1-4, 32, 33; 2 Piter 1:20, 21.

23. (a) Iaduwen ahmw poakohng Koht kak laudla? (b) Dahme Sises mahsanih me pid duwen limpoak ong Koht, oh dahme kitail anahne sukuhliki me pid duwen Krais?

²³ Ni ahmw pahn kilang duwen irair mwahu kan en Siohwa, ke soh pahn pwungki me e konehng ken kaudokiong Ih? Ni ahmw onopki sapwellime Mahsen, Paipel, ke pahn esehla Ih laudsang mahs oh ke pahn sukuhliki dahme E ketin kupwurki ken wia pwe en mwahu ong uhk oh ken ale peren poatopoat. (Madiu 5:3, 6) Pil kapataiong met, ahmw poakohng Koht pahn laudla. Met iei me konehng, pwe Sises mahsanih: “Ke uhdahn pahn poakohng Siohwa omw Koht sang mohngiongomw unsek oh omw mour unsek oh omw lamalam unsek oh omw kehl unsek.” (Mark 12:30) E sansal mwahu me Sises kin sapwellimaniki soangen limpoak wet ohng Koht. Ahpw, dahme Paipel kasalehda duwen Sises Krais? Ia sapwellime pwukoa nan sapwellimen Siohwa koasoandi?

SONG UWEN ME KE KOLEDI

Ia mwaren Koht, oh pak depe mwaren Koht kin pwarada nan palien Pwuhk Sarawi ni lokaiahn Ipru?

Dahme kahrehda e konehng ken doadoahngki mwaren Koht?

Mehnia irair kan en Koht me ke kin keieu perenki?

[Kilel nan pali 29]

Ia uwen ahmw uhdahn ese Ih me wia Sounkapikadahn mehkoaros?