Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang Nan Pwuhken Sounkopwung kan
DAHME Siohwa Koht kin ketin wia ni ahnsou me sapwellime aramas akan kin sohpeisang Ih oh uhd kaudokiong koht likamw akan? Dahme E wia ni arail kin kaukaule sapeikiong Ih ahpw kin likweriong Ih, ihte ni ahnsou kan me re kin lel apwal? Iaduwen Siohwa pil kin kapitirailla nan irair pwukat? Pwuhken Sounkopwung kan kihda pasapeng kan ong met oh pil ong peidek kesempwal teikan. Soukohp Samuel kanekehlahr nting pwukat mpen pahr 1100 B.C.E., oh e kin wia mahsen en wiewia kan ong erein pahr 330—sang sipallahn Sosua lel kesepwildahn tepin nanmwarki en Israel.
Nin duwen ah wia kisehn sapwellimen Koht mahsen sarawi, pwuhk wet, pwuhken Sounkopwung kan wia mehkot kesempwal ong kitail. (Ipru 4:12) Soahng kapwuriamwei kan me ntingihdi kin sewese kitail en kin esehla duwen sapwellimen Koht irair akan. Mehn kaweid me kitail kin sukuhlkihsang ni mahsen akan kin kakehla atail pwoson oh sewese kitail en kak koledi teng “mour me uhdahn mour,” iei mour soutuk nan sapwellimen Koht sampah kapw. (1 Timoty 6:12, 19; 2 Piter 3:13) Wiewian komour me Siohwa kin ketikihda ong sapwellime aramas kin wia kasalepen kamaiau lapalap me sapwellime Ohl Sises Krais, pahn ketin wia ni ahnsou kohkohdo.
DAHME KAHREHDA PWUHKEN SOUNKOPWUNG KAN ANAHNKI?
(Sounkopwung kan 1:1–3:6)
Mwurin ahnsou me nanmwarki kan en Wehin Kenan lohdier pahn kaweid en Sosua, ehu ehu keinek kan en Israel alehier arail sohso oh sapwenkihlahr sahpwo. Ahpw mehn Israel akan sohte kihsang tohn wasa sang nan sahpwo. Wiewia soh itar wet dehde me e wia lidip ehu ong mehn Israel.
Dih me kohdo mwurin rahn akan en Sosua ‘sohla ese Siohwa de pil doadoahk lap me e ketin wiahiong Israel.’ (Sounkopwung kan 2:10) Laudsang met, aramas akan doula oh pwoudikihda mehn Kenan kan oh pil kaudokiong arail koht likamw akan. Siohwa eri ketkihong mehn Israel akan nan pehn arail imwintihtih kan. Ni apwal akan ah laudla, nein mehn Israel akan pek sawas rehn Koht mehlelo. Nan soangen pelien lamalam, koasondi en aramas, oh palien politik wet iei me Siohwa kapwarehkihda sounkopwung kan pwe en sewesehda sapwellime aramas akan sang rehn arail imwintihti kan.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
1:2, 4—Dahme kahrehda Suda me idihdda en wia tepin keinek me sapwenkihla sahpw me kilelediong ih? Nin duwen uhdahn tiahk, keinek en Reupen me pahn kohwong pilipil wet, pwe iei ih me nein Seikop mesenih. Ahpw kokohp me e wia ni ah sipalla, Seikop mahsanih me Reupen sohte pahn tiengla, pwehki e kauwehla a pwung en wia mesenih. Simeon oh Lipai, me lemei, pahn mwarahkpeseng nan Israel. (Senesis 49:3-5, 7) Kahrehda me uhd mih nan keirek en keinek en ale kapai wet iei Suda, me wia kapahmen en nein Seikop pwutak. Simeon, me iang Suda kohdahlang wasao, ale kisin wasahkis me mwarahkpeseng nan sahpw laud en Suda.a—Soshua 19:9.
1:6, 7—Dahme sendilepen peh oh neh nanmwarki me lohdi ko lopsang? Aramas emen me sohla sendilepen peh oh neh sohte kak iang sounpei. Ma sohte sendilepen peh e sohte kak koledi kedlas de ketieu. Oh ma sohte sendilepen neh e sohte pahn kak kolokol touparek en paliware mwahu nan ah pahn sokosok seli.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
2:10-12. Kitail en ahnsou koaros wiewia prokram en onop Paipel pwe kitail ‘dehpa manokehla sapwellimen Siohwa wiewia kan.’ (Melkahka 103:2) Pahpa oh nohno anahne kihdiong sapwellimen Koht Mahsen mehlel nan mongiong en neirail seri kan.—Deuderonomi 6:6-9.
2:14, 21, 22. Siohwa kin ketin mweidong wiewia suwed akan en lelohng sapwellime kan ki kahrepe—pwe en kaloke irail, en kamwakele irailada, oh pwe en kamwakid arail lamalam pwe ren pwurodohng ih.
SIOHWA KETIN KAPWAREHDA SOUNKOPWUNG KAN
(Sounkopwung kan 3:7–16:31)
Irair kapwuriamwei me pid doadoahngki sounkopwung kan ni irair sapwung tepiada sang ahnsou Odniel kapitasang mehn Israel nan kaundahn sounpar walu me re mihmihki pahn nanmwarki en Mesopotamia men. E doadoahngki Sounkopwung Ehud oh ni kommwad kemehla nanmwarki morourou en Moap, Eklon. Samkar kelepw kemehla mehn Pilisdia 600 ni a doadoahngki tuhken kaluwa kou pwoat me keng. Sang ahn Depora lokaian kangoang, me wia lih soukohp oh sounkopwung, oh sang utuht me Siohwa ketkihda, Parak oh nah ohl nen ko me sohte wah mehn mahwen tohto, kalowehdi sounpei en Sisera. Siohwa ketin kapai Kidion oh ketkihong ih ohl 300 me kalowehdi mehn Midian kan.
Ki Sepda, Siohwa ketin kapitasang Israel sang mehn Ammon kan. Tola, Sair, Ipsan, Elon, oh Apdon iei irail me wia kisehn ohl 12 me wia sounkopwung en Israel. Ahnsou en sounkopwung kan imwsekla rehn Samson, me peiong mehn Pilisdia kan.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
4:8—Dahme kahrehda Parak ngidingidki me soukohp lih Depora en iang ih kolahng nan wasahn mahweno? E sansal me Parak pehm me e sohte itarohng kelepw kohlahng pelian sounpei en Sisera. Ni soukohp liho ah pahn iang ih pahn kamehlelehiong ih oh nah ohl akan me Koht pahn ketin kaluwa oh ketkihong irail koapwoaropwoar. Ahn Parak ngidingid pekipek rehn Depora en iangihada, sohte wia kasalepen me ih me luwet, ahpw e kasalehda me Parak ahneki pwoson kehlail.
5:20—Iaduwen usu kan en lahng ahr mih nanleng ah sewese Parak pei? Pwuhk Sarawi sohte mahsanih ma met kin wehwehki me tohnleng kan sawas, de usu kan mweredi oh ohl loalokong en Sisera kan kawehwe me met wia kilel en paisuwed, de mwein ele mehn Sisera me wia soun kasawi mesenleng wiahda keseu sapwung. Ni mehlel mepwukat wia ekei wiewia manaman me Koht kin kak ketin wia.
7:1-3; 8:10—Dahme kahrehda Siohwa mahsaniheki me nein Kidion ohl 32,000 nohn tohtohla en pelian arail imwintihti 135,000 oko? Met pwehki Siohwa me pahn ketkihong Kideon oh nah ohl akan arail kana. Koht sohte kupwurki irail en leme me irail me pein kalowehdi mehn Midian akan.
11:30, 31—Ahnsou me Sepda wiahda ah inouo, iaduwen—e medemedewe en meirongkihla aramas emen? Soangen madamadau wet sohte mih nan ahn Sepda madamadau pwe kosonnedo ketihtihki: “Kumwail dehpa meirongkihla noumwail seri kan nan kisiniei pohn pei sarawi kan.” (Deuderonomi 18:10) Ahpw, mehlel Sepda medemedewe aramas ah kaidehn mahn. Mahn akan me kin wia mehn meirong sohte kin mih nan imwen mehn Israel akan. Oh pil meirongki mahn sohte pahn wia meirong tohrohr ehu me Sepda anahne wiahkihda inou. Sepda ese me aramas me pahn kohsang ni imwe pwehn kasamwo ih pahn kakete nah serepein. Aramas menet pahn wia “meirong isihs” ni e pahn kohwong douluhl nan doadoahk en papah Siohwa nan Tehnpas Sarawio.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
3:10. Pweidahn doadoahk en ngehn kin kohsang, kaidehn pein ahn aramas erpit, oh sang ni sapwellimen Siohwa ngehn.—Melkahka 127:1.
3:21.Ehud kadek palapal ki nah kedlahs oh pil kommwad. Kitail en koahiek kihla doadoahngki “kedlahs en ngehn, me iei, sapwellimen Koht mahsen.” Met wehwehki me kitail en doadoahngki iren Pwuhk Sarawi kan ni eimah nan atail wasahn kalohk kan.—Episos 6:17; 2 Timoty 2:15.
6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Kidion ni aktikitik padahkiong kitail irair en kasukuhl kesempwal silu: (1) Ni ahnsou me kapai en papah kohwong kitail, kitail en medemedewe atail pwukoa ah kaidehn kitail en lemeleme me kitail ndandla de lapalapkihla atail alehda pwukoa. (2) Ni atail pahn koasoiong irail oko me kin men akamai, kitail en kasalehda mpai pwe iei elen erpit. (3) Mpahi kin pere kitail sang lemeleme me kitail me lapalap sang mehteikan.
6:17-22, 36-40. Pil kitail anahne kanahieng oh “dehr mwadangete kamehlele soahng koaros me dene pwilsang ngehn sarawi.” Ahpw kitail anahne “kasawih padahk kan oh kilang ma iei re kohsang rehn Koht.” (1 Sohn 4:1, NW) Pwe en uhdahn ese ma kaweid me e pilahn en doadoahngki iei en poahsoankihda Mahsen en Koht, elder Kristian kapw men en peidek mahs rehn emen elder me koahieklahr nan doadoahk wet.
6:25-27. Kideon kin doadoahngki elen loalokong pwe en dehpa kansensuwedihala mwahl irail akan me kin pelian ih. Ni ahnsou me kitail kin padahkihseli Rongamwahu, kitail en kanahieng kitail dehpa kansensuwedihala mwahl aramas teikan sang ni mwomwen atail koasoia.
7:6. Nin doken atail wie papah Siohwa, kitail en duwehte nein Kideon ohl 300 ko—me kin pehmtik oh pepehd.
9:8-15. E wia elen pweipwei ma kitail pahn kala oh men kitail en lapalap de ahneki manaman pohn aramas teikan!
11:35-37. Mehn kahlemeng mwahu en Sepda wia sawas laud ong sewese nah serepeino en ahnekihda pwoson kehlail oh ngenen tohnmetei. Pahpa oh nohno kan nan rahnwet kak pil wia soangen mehn kahlemeng mwahu duwehte met ong neirail seri kan.
11:40. Kihda kaping ong aramas emen me kin kasalehda ah inengiong papah Siohwa pahn wia kangoang laud ong ih.
13:8. Ni ahnsou me pahpa oh nohno kan kin padahki neirail seri kan, irail uhdahn en kapakap ong Siohwa oh peki sapwellime kaweid oh idawehn sapwellime ahl.—2 Timoty 3:16.
14:16, 17; 16:16. Kapwunodehki aramas teio ki sengiseng de pek ketiket kak kauwehla nanpwungamwa.—Lepin Padahk 19:13; 21:19.
WIEWIA SUWED TEIKAN NAN ISRAEL
(Sounkopwung kan 17:1–21:25)
Kaimwiseklahn pwuhken Sounkopwung kan audaudki irair kesempwal riau. Keieu me pid ohl emen me mware Maika, me kauwada dikedik en kaudok ieu nan pein imwe oh doadoahngki mehn Lipai men en wia nah samworo. Mwurin kadaudok en Dan arail kauwehla kahnimw en Laish, de Leshem, irail kauwada pein arail kahnimw oh kahdaneki Dan. Irail eri doadoahngki ahn Maika dikedik en kaudoko oh nah samworo, oh irail eri wiahda ehu mwomwen kaudok tohrohr nan Dan. E sansal me lohdi en Laish wiawi mwohn Sosua a kapisalehdala.—Sosua 19:47.
Irair keriau wiawi ekiste mwurin kepisalehdalahn Sosua. Ekei ohl akan ni ahnsoutehkis wiahda dipen nenek oh irail sang nan kadaudok en Pensamin me koukousoan nan kahnimw en Kipea oh met kahrehda kereniong keineko pwon en mwomwla—ohl 600 te me mourla. Ahpw, koasoandi konehng ieu wiawi pwe ren kak diarada arail pwoud lih akan, oh met kahrehda arail tohtohla oh ni ahnsou me Depit kaunda, neirail sounpei tohtohsang 60,000.—1 Kronikel 7:6-11.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
17:6; 21:25—Ma ‘emen emen ahnlahr wia dahme e lemeleme me pwung,’ iaduwen—met kin kahrehong ih en ahneki madamadau en aksohpeidi? Ele soh, pwe Siohwa ketikihda koasondi mwahu oh konehng pwehn kahluwa sapwellime aramas akan. E ketikihong irail Kosonnedo oh pil koasoandi en samworo pwe en ketin kasukuhlihkin irail sapwellime ahl. Ni ah ketin doadoahngki Urim oh Dumin, samworo lapalapo kak patohwan ale kaweid en Koht ong soahng kan me kesempwal. (Eksodus 28:30) Kahnimw koaros pil kin mie ohl mah koahiek kan en kihda kaweid pwung kan. Nin doken mehn Israel emen toukihdahr pein ih ong soangen kapai pwukat, e kin alehdi kaweid mwahu me pid ah nsen mwakelekel. Ni ah kin wiewia “dahme e pein lemeleme me mwahu” ni ahl wet e kin imwila mwahu. Ahpw ma soh, ma aramas emen mwamwahlekihla Kosonnedo oh pein wiahki nsene mehkan me pidada wiewia oh kaudok e pahn imwila suwed.
20:17-48—Dahme kahrehda Siohwa ketin mweidkihong mehn Pensamin kan en kapehrkihdi keinek teikan pak riau, mendahte keineko anahne en ale kalokolok? Sang ni Siohwa ah ketin mweidong mahs keinek lelepeko en lelohng apwal akan, e ketin kasonge wen arail lelepek pwe en kak kihsang me suwed sang nan Israel.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
19:14, 15. Ahn nein Kipea aramas akan arail kahng kasalehda kadek kin wia kasalepen me irail lamalam suwed. Kehkehlik kohwong Kristian akan en “kasalehda elen kadek.”—Rom 12:13.
Komour Wie Kohkohdo
Ahnsou keren, Wehin Koht rehn Krais Sises pahn kawehla sampah suwed wet oh wahdohng komour ong irail me pwung oh mwakelekel. (Lepin Padahk 2:21, 22; Daniel 2:44) ‘Eri, Maing Kaun, sapwellimomwi imwintihti kan koaros en mehla duwehte mwo, a irail kan me kin poakohng komwi en lingaling rasehng dakadahn ketipin.’ (Sounkopwung kan 5:31) Kitail en kadehdehda me kitail kisehn irail oko me kin poakohng Siohwa ni atail pahn doadoahngki nan atail mour dahme kitail sukuhlikihier sang nan pwuhken Sounkopwung kan.
Poahsoan en padahk mehlel me pwuhken sounkopwung kan kin pwurepwurehng kasalehda iei met: Peikiong Siohwa kin imwikihla kapai laud akan, oh sapeik kin imwikihla pwupwudi de imwila suwed akan. (Deuteronomi 11:26-28) Ia uwen kesempwal me kitail en “peik sang nan mohngiong” pwe en kasalehda kupwuren Koht!—Rom 6:17; 1 Sohn 2:17.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Mehn Lipai kan sohte arail sohso nan sapwen inouo ihte arail kahnihmw 48 me mihpene nan wasa kan nan Israel.
[Map nan Pali 29]
(Pwehn kilang nting kan ni soandi mwahu, kilang pwuhk wet)
“Siohwa eri ketikihong mehn Israel sounkopwung ekei me kapitasang irail pahn manaman en arail imwintihti kan.”—Sounkopwung kan 2:16
SOUNKOPWUNG KAN
1. Odniel (Keinek en Manase)
2. Ehud (Keinek en Suda)
3. Samkar (Keinek en Suda)
4. Parak (Keinek en Napdali)
5. Kidion (Keinek en Isakar)
6. Tola (Keinek en Manase)
7. Sair (Keinek en Manase)
8. Sepda (Keinek en Kad)
9. Ipsan (Keinek en Aser)
10. Elon (Keinek en Sepulon)
11. Apdon (Keinek en Epraim)
12. Samson (Keinek en Suda)
DAN
MANASE
NAPDALI
ASER
SEPULON
ISAKAR
MANASE
KAD
EPRAIM
DAN
PENSAMIN
REUPEN
SUDA
[Kilel nan Pali 30]
Mehn kasukuhl dahieu ke sukuhliki sang Parak ngidingidki me Depora en iang ih kohlahng nan wasahn mahwen?