Mweidohng Siohwa en Ketin Kakehlahda oh Pere Omw Mouren Pwopwoud
“Ma KAUN-O sohte kin ketin sinsile kahnimwo, silepe kan en kahnimwo pahn sinsile mwahl.”—MEL. 127:1b.
1, 2. (a) Dahme kahrehda mehn Israel 24,000 luhssang ketingparail? (b) Dahme kahrehda karasaras wet kesempwal ong kitail?
MWOHNTE wehin Israel pedolong nan Sapwen Inowo, ohl tohtohie “neneke lih en Mohap kan.” Imwilahn met, mehn Israel 24,000 mehla. Re awiawihkiher ahnsou reirei oh kereniong alehdi arail sohso. Ahpw e kansensuwed pwe re luhssang keting kaselel ehu pwehki re dukula pahn kasongosong en wiahda tiahk samin.—Nemp. 25:1-5, 9.
2 Karasaras wet “ntingdier pwe en wiahla mehn kataman ehu ong kitail. Pwe kitail momour imwin ahnsou me nektehn leledo.” (1 Kor. 10:6-11) Kitail mihmi ni kaimwiseklahn “imwin rahn akan” oh uhdahn kerenlahng sampah kapwo. (2 Tim. 3:1; 2 Pit. 3:13) Ahpw e kansensuwed pwe ekei sapwellimen Siohwa tohnkaudok kan solahr kesempwalki tiahk mwakelekel oh re lohdiong nan kasongosong en wia tiahk samin. Met re lokolongki kahpwal kan me kohsang imwilahn arail wiewia, oh ma re sohte koluhla, re pahn kak pil luhssang ahneki mour soutik nan Paradais nin sampah.
3. Dahme kahrehda pwopwoud kan anahne Siohwa en ketin kaweid oh pere arail mouren pwopwoud? (Menlau kilang tepin kilel.)
3 Pwopwoud ehu anahne Siohwa en ketin kaweid oh pere ara mouren pwopwoud sang sampah ehu me kin medemedewehte duwen wia nsenen pwopwoud. (Wadek Melkahka 127:1.) Nan iren onop wet, kitail pahn koasoiapene ia duwen pwopwoud ehu ara kak pere ara mouren pwopwoud. Ira anahne pere ara mohngiong, karanihala Koht, pwuhriong nan mour kapw, kapehse mwahu oh wiahda ara pwukoa en pwopwoud.
PERE OMW MOHNGIONG
4. Dahme kahrehda ekei Kristian kan lelohng kasongosong en wia tiahk samin?
4 Ia duwen Kristian men eh kak mihla pahn kasongosong en wia tiahk samin? E kin kalapw tepikihda sang dahme emen kin kilikilang. Sises ketin mahsanih: “Mehmen me pahn kilikilang lih emen oh men dihpki, nahn e wiadahr dipen kamwahl nan kapehde.” (Mad. 5:27, 28; 2 Pit. 2:14) Me tohto me wiadahr tiahk samin solahr kesempwalki tiahk mwakelekel sang ni arail kin kilikilang kilel suwed, wadek pwuhk kan me pid tiahk samin, de kilang tiahk samin kapwuriamwei kan nan Internet. Meteikan kin kilang kasdo kan, sipai kan, de prokram kan nan TV me kasalehda laud duwen tiahk samin. Pil ekei kin kohla ni wasahn sakau oh kahlek kan me aramas kin kihsang arail likou de kohla ni wasahn eliel me pidada tiahk samin.
5. Dahme kahrehda kitail anahne pere mohngiongitail me soh unsek?
5 Ekei lohdiong nan kasongosong pwehki re rapahki emen tohrohr likin arail pwoud me pahn tehk irail. Kitail mihmi nan sampah ehu me aramas akan sohte kak powehdi arail ineng oh kin rapahki peren ni soangen elen tiahk samin koaros. Pil pwehki atail mohngiong me soh unsek kin diren piht oh inengieng wia soahng tohto, e kin mengei ong kitail en kakairada pepehm en mwahukihda emen tohrohr likin atail pwoud. (Wadek Seremaia 17:9, 10.) Sises mahsanih: “Lamalam suwed kan kin pwilisang nan kapehd en aramas oh kin kahrehda kamaramas, kamwahl, nenek.”—Mad. 15:19.
6, 7. (a) Dahme kak wiawi ma ineng sapwung kekeirda nan mohngiongitail? (b) Ia duwen atail kak soikala wiahda dihp ong Siohwa?
6 Ni ahnsou me ineng sapwung kekeirda nan mohngiong en meh riemen me kin mwahuki emenemen, ele ira pahn tepida koasokoasoia soahng kan me ira anahne koasoiaiongete ara pwoud. Mwuhr, ira kin wiahda kahrepe tohto pwe ira en tuhpene. Ira kin kalapw tuhpene pak tohto oh mwomwehda me ira sapwungalahte tuhpene. Ni ara pepehm ong emenemen eh kehlailla, e kin apwalla ira en wia dahme pwung. Ni ara karanihala emenemen, e pil kin apwalla ira en kauhdi, mendahki ira ese me dahme ira wiewia sapwung.—Lep. Pad. 7:21, 22.
7 Ira manokehla douluhl sapwellimen Siohwa koasoandi ong dahme pwung ni ara ineng suwed oh koasoakoasoipene imwikihla ara kol peh, metik, damwer, oh doahke emenemen ni ahl soh konehng. Ira wia soahng kan me konehngete ira en wia rehn ara pwoud. Ira kin “lelohng nan songosong” sang ni pein ara ineng kan. Eri, ni ahnsou me inengo kin kehlailla, ira wiahda tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud. (Seims 1:14, 15) E kansensuwed pwe ira koaros kak soikala wiahda dihp ong Siohwa ma ira mweidohng ih en ketin kakehlahda ara wauneki mouren pwopwoud. Ia duwen emen eh kak kakairada soangen wahun wet?
POUSEHLAHTE KARANIHALA KOHT
8. Ia duwen atail kompoakepahnki Siohwa eh pere kitail sang tiahk samin?
8 Wadek Melkahka 97:10. Atail kompoakepahnki Siohwa kak pere kitail sang tiahk samin. Ni atail sukuhlki duwen sapwellime irair kaselel kan, kitail kin song en “kahlemengih ih” nin duwen sapwellime seri kompoak kei, oh “weweidki limpoak.” Imwilahn met, kitail pahn ahneki kehl en kaleke kitail sang “mehkot me pidada nenek de soangen samin teikan.” (Ep. 5:1-4) Pwopwoud ehu me ese me “Koht pahn ketin kadeikada me kin mouren kamwahl oh me kin mouren nenek” kin doadoahk laud pwe ira en kolokol ara lelepek ong emenemen.—Ipru 13:4.
9. (a) Ia duwen Sosep eh kak kolokol eh lelepek mendahki ahn eh kauno pwoudo kin kasonge ih? (b) Dahme kitail kak sukuhlkihsang ahn Sosep mehn kahlemeng?
9 Ekei Kristian kan sohla kesempwalki tiahk mwakelekel sang arail kin werekiong arail tohndoadoahk kan me kaidehn Sounkadehde kei mwurin doadoahk. Meteikan kin pil alehdi kasongosong wasahn arail doadoahk kan. Ihme wiawiong emen mwahnakapw me adaneki Sosep. Nan eh wasahn doadoahk, e tehkada me ahn eh kauno pwoudo uhdahn mwahukihda ih. Rahn koaros liho kin kasongosonge ih en wendi reh. Kedekedeo, “liho ahpw koledi en Sosep likowo oh ndahng, ‘Nna, wendi mahs rehi.’” Ahpw Sosep sohte dukiong oh tangasang. Dahme sewese Sosep en kak kehlailte pwehn kolokol eh lelepek? Met pwehki e koasoanehdi teng en pere eh kompoakepahnki Koht. Sosep luhssang eh doadoahko oh re kihong ih nan imweteng, ahpw Siohwa ketin kapaiahda ih. (Sen. 39:1-12; 41:38-43) Mehnda ma kitail mi nan atail wasahn doadoahk de wasa sohte lipilipil, kitail anahne soikala soangen irair kan me kak kasonge kitail.
PWUHRIONG NAN MOUR KAPW
10. Ia duwen mour kapwo eh kin sewese pere mouren pwopwoud ehu?
10 Mour kapwo me wiawihda nin duwen kupwuren Koht “ni mour mehlel en pwung oh sarawi” pahn pere pwopwoud ehu sang ara en wiahda tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud. (Ep. 4:24) Ni atail pwuhriong mour kapwo, kitail kin “kemehla” ineng kan loaletail ni atail kin pelian “kamwahl, sarsuwed, ineng suwed, oh noahrok kepwe.” (Wadek Kolose 3:5, 6.) Wasaht, lepin lokaiao “kemehla” wehwehki me kitail anahne wia soahng koaros me anahn pwehn pelian ineng suwed kan. Kitail pahn soikala soahng koaros me ele kahrehiong kitail en ahneki ineng en wia tiahk samin. (Sohp 31:1) Ni atail kin mour pahrekiong sapwellimen Koht koasoandi kan, kitail sukuhlki en tatki “me suwed” oh tengeteng ni “me mwahu.”—Rom 12:2, 9.
11. Ia duwen mour kapwo eh kak kakehlaka mouren pwopwoud ehu?
11 Ni atail pwuhriong mour kapwo, kitail kin alasang sapwellimen Siohwa irair kaselel kan. (Kol. 3:10) Ni pwopwoud ehu ara kasalehda “limpoak . . . kadek, mpahi oh karakarahk, aktikitik oh kanengamah,” ira pahn ahneki mouren pwopwoud ehu me kehlail oh Siohwa pahn ketin kapaiahda ira. (Kol. 3:12) Oh ara miniminpene pahn laudla ni ara mweidohng ‘popohl en Krais en kin kakaun nan mohngiongara.’ (Kol. 3:15) Ni pwopwoud ehu ara kin “nsenohki emenemen,” ira pahn “tiengla mwowe” pwehn nsenohki oh wauneki emenemen.—Rom 12:10, NW.
12. Soangen irair dah kan me ke leme kesempwal nan mouren pwopwoud ehu?
12 Ni ekei ar idek rehn pwopwoud ehu soangen irair dah kan me sewese ira en ahneki mouren pwopwoud nsenamwahu, ohlo, Sid, nda: “Limpoak iei irair me se keieu nantihong en kapwaiada ahnsou koaros. Oh se pil diar me mpahi pil kin uhdahn kesempwal.” Eh pwoudo, Sonja, pwungki met oh nda: “Kadek pil uhdahn wia irair kesempwal ehu. Oh se pil song en kasalehda aktikitik, mehnda ma kaidehn ahnsou koaros e kin mengei.”
KAPEHSE MWAHU
13. Dahme anahn ong mouren pwopwoud ehu en kehlail, oh dahme kahrehda?
13 Ehu ahl me keieu mwahu en kolokol mouren pwopwoud en kehlail iei en koasoiong atail pwoud ni ahl kadek. E kansensuwed me ekei pwopwoud sohte kin kasalehda wahun ni arail kin koasoiong arail pwoud kan duwehte arail kin koasoiong meteikan me re sehse de neirail mahn akan. Ni “soangen mwakar koaros, soangen ineng suwed koaros, soangen lingeringer koaros, soangen men pei koaros, soangen lahlahwe koaros,” eh kin wiawi nan mouren pwopwoud ehu, mepwukat kin ekisekis kaluwetehla nanpwungen pwopwoudo. (Ep. 4:31) En kauwe de doadoahngki lokaia kamedek pahn kauwehla mouren pwopwoud ehu. Eri pwopwoud kan anahne kakehlakahda arail nanpwungmwahu sang ni arail kin koasoakoasoiong emenemen ni kadek oh ni elen limpoak.—Ep. 4:32.
14. Dahme kitail anahne soikala wia?
14 Paipel mahsanih me mie “ahnsoun nennenla.” (Ekl. 3:7) Mehlel, met sohte wehwehki me kitail kak uhdihsang atail koasoiong atail pwoudo, pwehki koasoakoasoipene kin kesempwal nan mouren pwopwoud ehu en pweida. Emen lih pwopwoud nan Sehmen nda: “Nan soangen irair pwukat, en nennenla kak kamedekihala omw pwoudo.” E pil nda: “Mehnda ma e sohte mengei ahnsou koaros ken kolokol omw meleilei ni omw pwunod, e sohte mwahu en kasalehda omw lingeringer ihte pwe ken nsenamwahula. Kowe eri mwadangete nda de wia mehkot me kak kamedekihala omw pwoudo, oh met kin kahrehda irairo en suwedla.” Pwopwoud kan sohte kin kamwahwihala arail kahpwal kan sang arail kin lokaia ni ngihl laud ong emenemen de sohla koasoiong meteio. Ahpw, re kin kakehlakahda arail mouren pwopwoud ni arail pilada en mwadang kamwahwihala nanpwungarail oh dehr mweidohng met en wiahla akamai ehu.
15. Ia duwen kapehse mwahu eh kak kakehlaka mouren pwopwoud ehu?
15 Ke kak wiahiong mouren omw pwopwoud en kehlailla ni omw kihong ahnsou en kasalehda omw madamadau oh pepehm kan ong emenemen. Mwomwen omw nda mehkot e kin kesempwal duwehte dahme ke nda. Eri pil ni ahnsou apwal akan, wia uwen omw kak en doadoahngki lokaia kadek oh mwomwen omw koasoi en pil kadek. Eri e pahn mengei ong omw pwoudo en rong uhk. (Wadek Kolose 4:6.) Pwopwoud ehu kak kakehlakahda ara pwopwoud pwehki ara kin kapehse mwahu ni ara doadoahngki lokaia me kangoang oh katapan.—Ep. 4:29.
KAPWAIADA PWUKOA EN PWOPWOUD
16, 17. Dahme kahrehda e kesempwal en pehmitik ong ahn emenemen pepehm oh anahn en wendipene?
16 Pwopwoud kan kak pil wiahda mouren pwopwoud ehu en kehlail ni arail kihong anahn en arail pwoud kan mwohn arail anahn akan. (Pil. 2:3, 4) Ohl oh pil lih pwopwoud kan anahne pehmitik ong ahn emenemen pepehm oh anahn en wendipene.—Wadek 1 Korint 7:3, 4.
17 Ahpw, ekei nan pwopwoud sohte kin kasalehda limpoak de kerenpene. Oh ekei ohl leme me ma re kanai arail pwoud, met wehwehki me re luwet. Ahpw Paipel mahsanih: “Kumwail ohl pwopwoud kan anahne song en wehwehki amwail pwoud kan me kumwail mi reh.” (1 Pit. 3:7, Phillips) Ohl pwopwoud men anahne wehwehki me pwukoa en pwopwoud sohte kin pidadahte wia nsenen pwopwoud. E anahne kasalehda limpoak ahnsou koaros. Eri eh pwoudo pahn perenki wia pwukoahn pwopwoud. Ni ira koaros kasalehda ara limpoak, e pahn mengei ong ira en kaitarala ara anahn en pepehm oh paliwar.
18. Ia duwen pwopwoud ehu ara kak kakehlahda nanpwungara?
18 Sohte kahrepe ehu kitail en sohla lelepek ong atail pwoud, ahpw ma kitail sohte kasalehda limpoak oh nsenoh, met kak wia kahrepe ehu me atail pwoud en rapahki soangen anahn pwukat rehn emen tohrohr. (Lep. Pad. 5:18; Ekl. 9:9) Ihme kahrehda Paipel kaweidki pwopwoud kan en dehpa “irehdi” sang emenemen ara pwukoa en pwopwoud ihte ma ira pwungki en wia met ekis ahnsou. Dahme kahrehda? “Pwe ira dehr luwetala oh lohdiong nan songosong en Sehdan.” (1 Kor. 7:5) E uhdahn kansensuwed ong pwopwoud ehu en mweidohng Sehdan en doadoahngki ara ‘luwet’ pwehn kasonge emen ira en wia dipen kamwahl. Sang ni ara kapwaiada ara pwukoa en pwopwoud, emenemen ira sohte kin rapahkihte ‘pein kamwahupe, ahpw emenemen en ngoangki rapahki kamwahupen meteio.’ Ira kin wia met pwehki ira poakohng emenemen, kaidehn pwehki pwukoa ehu ira en wia. Ara kasalehda ara limpoak oh nsenohki emenemen kin kakehlahda ara pwopwoud.—1 Kor. 10:24.
POUSEHLAHTE KAKEHLAHDA OMW MOUREN PWOPWOUD
19. Dahme kitail anahne koasoanehdi en wia, oh dahme kahrehda?
19 Kitail inenen kerenlahng pedolong nan sampah kapw! Ia uwen eh pahn kansensuwed kitail en dukula pahn ineng suwed, duwehte mehn Israel 24,000 ko nan Patapat en wehin Mohap. Mwurin kawehwehda dahme wiawi, Paipel mahsanih: “Mehmen me pepehm me e kesikesihnen teng, a en kanahieng pwe e de pwupwudi.” (1 Kor. 10:12) Pwehn kakehlakahda atail mouren pwopwoud, kitail anahne kolokol atail lelepek ong Siohwa oh pil ong atail pwoud. (Mad. 19:5, 6) Ahnsouwet laudsang mahs, kitail anahne ‘wia uwen me kitail kak pwe kitail en kin mwakelekel oh pwung mwohn silangin Koht ni kapehd popohl.’—2 Pit. 3:13, 14.