Limpoak Mehlel Kak Pweida?
“Mpwule [Limpoak] iei lullul en kisiniei, mpwul en Siohwa.”—MEL. MEL. 8:6, NW.
1, 2. Ihs me kak paiekihda pwuhken Melkahkahn Melkahka kan, oh dahme kahrehda? (Menlau kilang tepin kilel.)
PWOPWOUDO kilangpene oh sirei. Koaros kak kilang me re limpoakpene. Brothero me wia padahk en ara kapwopwoudo kilang ia uwen ara limpoakpene ni ara pwoalehdi emenemen oh e medewe: ‘Sounpar kei sang met, ara limpoak pahn lalaudla? De e pahn ekisekis luwetala?’ Ni pwopwoud ehu ara kin uhdahn poakohng emenemen, ara nanpwungmwahu kak dadaur pahn kahpwal kan me keieu laud. Ahpw e kansensuwed me pwopwoud tohto kin nsensuwedla oh mweipeseng. Eri ele ke medewe, ‘Limpoak kak uhdahn poatopoat?’
2 Pil ni mwehin Nanmwarki Solomon, e kin apwal en diar limpoak mehlel. Dahme kahrehda? Solomon kawehwehda: “I diarada ohl emen sang nanpwungen ohl kid me I kak wauneki, ahpw sohte lih tehmen. Iet mehkoaros me I diaradahr: Koht ketin wiaikitailda en nsenamwahu oh saledek, kitail ahpw pein kapingkitailda.” (Ekl. 7:26-29) Lihen likih kan me mouren tiahk samin oh kaudokiong Paal kin kousoan nanpwungen mehn Israel kan. Imwilahn met, mehn Israel tohto, ohl oh lih akan, pil iangala mouren tiahk samin. Ahpw mpen sounpar 20 mwowe, Nanmwarki Solomon ntingihada koul ehu duwen ohl emen oh lih emen me uhdahn kin limpoakpene. Mehnda ma kitail pwopwoud de soh, pwuhken Melkahkahn Melkahka kan kak sewese kitail en wehwehki dahkot limpoak mehlel oh ia duwen atail kak kasalehda.
LIMPOAK MEHLEL KAK PWEIDA!
3. Dahme kahrehda limpoak mehlel nanpwungen ohl emen oh lih emen kak pweida?
3 Wadek Melkahkahn Melkahka kan 8:6.a Iretikitik wet kawehwehda me limpoak iei “mpwul en Siohwa.” Dahme kahrehda? Pwehki sapwellimen Siohwa irair me keieu laud iei limpoak oh e ketin kapikada kitail en ahneki koahiek en alasang sapwellime limpoak. (Sen. 1:26, 27) Mwurin Siohwa ketin kapikada tepin ohl, Adam, e ketikihong eh pwoud kaselel men. Ni Adam eh tepin kilang Ihp, e uhdahn perenkihda, kahrehda e kasalehda duwen eh pepehm ong Ihp. Ihp pil ahneki pepehm me e uhdahn karanih eh pwoudo. Met pwehki Siohwa ketin kapikada Ihp sang Adam. (Sen. 2:21-23) Sangete nin tapio, Siohwa ketin wiahda pwe ohl oh lih en kak ahneki limpoak mehlel oh poatopoat ong emenemen.
4, 5. Soai dahieu me pwuhken Melkahkahn Melkahka kan koasoiahda?
4 Pwuhken Melkahkahn Melkahka kan kasalehda limpoak me ohl emen oh lih emen kak ahnekipene. E kin pid duwen limpoakpenehn serepein men sang kisin kahnimw en Senom, de Sulam, oh sounsilepen sihpw pwulopwul men. Iet koasoipen ira: Serepeino wie doadoahk nan mwetin wain en rie pwutak ko me karanih impwal kan en Nanmwarki Solomon oh nah sounpei ko. Nanmwarkio tehkada serepeino oh ndaiong nah ladu ko ren kahrehdo serepeino wasao. Ih eri ndaiong serepeino me e uhdahn masamwahu oh kihong kisakis tohto. Ahpw serepeino uhdahn poakohng sounsilepen sihpw men oh e ngihtehtehki me e men mi rehn pwutako. (Mel. Mel. 1:4-14) Sounsilepen sihpwo rapahki serepeino oh pedolong nan wasa me impwal ko mi ie. Ni eh kilangada serepeino, ira lokaiahki lokaia kaselel kan en kasalehda ara limpoak ong emenemen.—Mel. Mel. 1:15-17.
5 Ni Solomon eh pwurala Serusalem, e kahrehda serepein pwulopwulo, oh sounsilepen sihpwo pwakihala. (Mel. Mel. 4:1-5, 8, 9) Soahng koaros me Solomon nda de wia sohte kak wekidala ahn serepeino limpoak ong sounsilepen sihpwo. (Mel. Mel. 6:4-7; 7:1-10) Eri Solomon mweidala serepeino en pwurala eh wasao. Imwilahn met, serepein en Sulamo likwerih eh mwohnlimpoako en tang “duwehte kasel men” oh kohdo reh.—Mel. Mel. 8:14.
6. Dahme kahrehda e kakete apwal en ese ihs me wie koasoakoasoi nan pwuhken Melkahkahn Melkahka kan?
6 Melkahkahn Melkahka kan wia koul kaselel ehu. Ni mehlel, e adaneki “melkahka me keieu kaselel.” (Mel. Mel. 1:1) Ahpw nan koul wet, Solomon sohte kasalehda eden aramas ako me wie koasoakoasoi. E men lingan en koasoi ko oh koulo en uhdahn sansalda sang eh pahn kapatahiong ire tohto. Mendahki koulo sohte kasalehda ahd akan, kitail kakete ese ihs me koasoakoasoi sang ni dahme re nda.b
“OMW KOASOI EN LIMPOAK INENEN IOU SANG WAIN”
7, 8. Ia duwen sounsilepen sihpwo oh serepeino ara kasalehda ara limpoak ong emenemen? Menlau kihda karasaras kan.
7 Serepein pwulopwulo oh sounsilepen sihpwo kin ndapene ara limpoak ni koasoi kaselel kan. Ele ong kitail, ara kin koasoia ara limpoakpene mwomwen ehusoahng pwehki lepin lokaia ko ntingdi daulih sounpar 3,000 samwalahro. Kitail kak wehwehki ia ahn serepeino oh sounsilepen sihpwo ara pepehm ong emenemen, mendahki ara tiahk weksang atail tiahk rahnwet. Karasepe, sounsilepen sihpwo nda me pwoaren mesen serepeino duwehte pwoaren mesen “mwuroi kan,” me wehwehki e uhdahn lelki eh mas kadek. (Mel. Mel. 1:15, NW) Oh serepeino nda me pwoaren mesen sounsilepen sihpwo uhdahn kaselel duwehte mwuroi kan. (Wadek Melkahkahn Melkahka kan 5:12.) Ong serepeino, wasa toantoal nan pwoaren mesen pwutako me wasa pwetepweto kapilpene kin rasehng mwuroi mei-poh pehsehs kan ar kin duhdu nan pilen milik.
8 Sounsilepen sihpwo oh serepein pwulopwulo kapinga emenemen duwen kaselel en mwomwara ko, ahpw kaidehn ihte met. Karasepe, pwutako uhdahn mwahuki mwomwen ahn serepeino kin koasoiong meteikan ni kadek. (Wadek Melkahkahn Melkahka kan 4:7, 11.) Pwutako eri ndaiong serepeino: “Ei mwohnlimpoak, nemen kilin eweomwen rasehng mem en sukehn loangalap. Lowomwen iei milik oh sukehn loangalap.” Ong ih, ahn serepeino koasoi kan kin iou rasehng milik oh sukehn loangalap me keieu mem. Ni ahnsou me sounsilepen sihpwo ndaiong serepeino “soangen omw masamwahu” oh “ia uwen omw kaselel,” e sohte koasoiahte masamwahu en serepeino, ahpw e pil koasoia ahn serepeino irair kaselel kan.
9. (a) Dahme limpoak nanpwungen pwopwoud ehu kin pidada? (b) Dahme kahrehda e kesempwal ong pwopwoud ehu en kasalehda ara limpoak ong emenemen?
9 Rahnpwukat, ong pwopwoud ehu me kin papah Siohwa, mouren pwopwoud sohte kin wiahte koasoandi ehu nan doaropwe. Ira uhdahn poakohng emenemen oh kin kasalehda ara limpoak. Ahpw soangen limpoak dahieu met? Ih soangen limpoak wet me Paipel padahkihong kitail en ahneki ong aramas koaros? (1 Sohn 4:8) De soangen limpoak wet iei me kitail ahneki ong atail peneinei? De e kin pid soangen nanpwungmwahu keren me kompoakepah riemen kin ahneki? (Sohn 11:3) De limpoak nanpwungen ohl oh lih? (Lep. Pad. 5:15-20) Ni mehlel, nin duwen pwopwoud ehu, kumwa anahne kasalehda limpoak mehlel ni soangen ahl pwukat koaros. Sang dahme kumwa nda oh wia, kumwa kak kamehlelehiong emenemen duwen amwa limpoak oh perenki amwa mouren pwopwoud. Ei, e inenen kesempwal en wia met, sohte lipilipil ia uwen amwa kedirepw. Nan ekei sahpw me peneinei kin koasoanehdi pwopwoud kan, ohlo oh liho me pahn pwopwoudida ele sohte kin ese emenemen mwohn rahn en kapwopwoudo. Eri ni ara esehla emenemen oh ara limpoak kin kekeirda, ira anahne ndapene ara limpoak. Met pahn kahrehda ira en karanihala emenemen oh kakehlahda ara mouren pwopwoudo.
10. Ia pil ehu ahl me ara kin kasalehiong emenemen limpoak kak kakehlaka mouren ara pwopwoud?
10 Ni pwopwoud ehu ara kin kasalehda ara limpoak nanpwungara, ira kin kakehlahda ara mouren pwopwoud ni ahl tohrohr ehu. Nan koulo, Nanmwarki Solomon men kihong peinakapwo “elin sihn kohl me silper pahn kapwata.” Solomon kapinga serepeino ni eh nda me “e inenen masamwahu oh kaselel, rasehng ketipin de maram.” (Mel. Mel. 1:9-11; 6:10) Ahpw miehier emen me peinakapwo uhdahn poakohng. Dahme sewese ih en loalopwoatohngete sounsilepen sihpwo? Dahme kin kansenamwahwih ih ni ara sohte kak tuhpene? (Wadek Melkahkahn Melkahka kan 1:2, 3.c) E kin tamanda ia uwen kansenamwahu en ahn pwutako eh koasoi en limpoak ong ih. Ong ih, ahn pwutako koasoi en limpoak “inenen iou sang wain,” oh met ni eh mi nan tehnpas en nanmwarkio, koasoi ko kin kansenamwahwih ih duwehte “leh pwohmwahu” pohn moange. (Mel. 23:5; 104:15) E kesempwal ong pwopwoud ehu en kalapw kasalehiong emenemen ara limpoak pwehki met kin sewese ara limpoak en kekeirda. Oh ara kin tamataman mepwukat pahn sewese ara limpoak en kehkehlailte.
DEHR “KEDIRAPWAHLA AT LIMPOAK”
11. Dahme kitail kak sukuhlkihsang dahme serepein en Sulamo ndaiong lih ako nan tehnpas en Solomono?
11 Ma ke men pwopwoudida, dahme ke kak sukuhlkihsang serepein en Sulamo? E sohte poakohng Nanmwarki Solomon oh e ndaiong ni sansal lih ako nan tehnpaso: “Kumwail sohte pahn kedirapwahla at limpoak.”(Mel. Mel. 2:7; 3:5) Eri ia duwe, e pahn mwahu en ahnekihda emen sohte lipilipil? Soh, e wia elen loalokong en kanengamah oh awih oh pwoudikihda emen me ke kak uhdahn poakohng.
12. Dahme kahrehda serepein en Sulamo poakohng sounsilepen sihpwo?
12 Dahme kahrehda serepein en Sulamo poakohng sounsilepen sihpwo? E medewe me pwutako masamwahu rasehng “kasel men.” Peh ko kehlail duwehte “takai kesempwal,” oh neh kan kaselel oh kehlail duwehte “uhren alapasder riapwoat.” Ahpw pwutako sohte ihte kehlail oh masamwahu. Serepeino ese me sounsilepen sihpwo poakohng Siohwa oh ahneki irair kaselel kan. Ihme kahrehda pwutako uhdahn kesempwal ong ih duwehte, “tuhke apel pwoat nanpwungen tuhke kan en nanwel.”—Mel. Mel. 2:3, 9; 5:14, 15.
13. Dahme kahrehda sounsilepen sihpwo poakohng serepein en Sulamo?
13 Serepein en Sulamo uhdahn masamwahu. Nanmwarki Solomon pil lelkihda ih, mendahki ni ahnsowo e pwoudiki “likend wenehk, pekehi weliakan, peinakapw tohto me soh kak wadawad.” Ia duwe, sounsilepen sihpwo poakohng serepeino ihte pwehki e masamwahu? Soh. Serepeino pil poakohng Siohwa oh ahneki irair kaselel kan. Karasepe, serepeino aktikitik oh pein karasahiong ih “kisin wahnrohs en nansapw en Saron.” Ahpw ong sounsilepen sihpwo, e uhdahn kesempwal, “rasehng kiepw ehu nanpwungen dihpw tekatek kan.”—Mel. Mel. 2:1, 2; 6:8.
14. Ma kitail men pwopwoudida, dahme kitail kak sukuhlkihsang sounsilepen sihpwo oh serepein en Sulamo?
14 Siohwa ketin kehkehlikihong sapwellime aramas akan en pwoudikihdahte pil emen Kristian. (1 Kor. 7:39) Met wehwehki me kitail pahn esehla emen me kitail men pwoudiki de pwoudikihda emen ihte ma e papidaislahr oh kin papah Siohwa. Ia duwen met eh kak sewese mouren pwopwoud ehu? Pwopwoud ehu anahne dadaurete pahn kapwunod kan en ehuehu rahn. Ahpw ma ira koaros ahneki nanpwungmwahu keren rehn Siohwa, ira kak ahneki popohl oh nsenamwahu nan ara mouren pwopwoud. Eri ma ke men pwopwoudida, idawehn mehn kahlemeng en sounsilepen sihpwo oh serepein en Sulamo. Rapahki emen me ahneki irair kaselel kan oh me kin uhdahn poakohng Siohwa.
EI LIH KAMWOHD DUWEHTE “MWETUWEL EHU ME KELPENE”
15. Ia duwen loalopwoat en serepein en Sulamo eh wia mehn kahlemeng mwahu ong Kristian kan me medemedewe en pwopwoudida?
15 Wadek Melkahkahn Melkahka kan 4:12. Dahme kahrehda sounsilepen sihpwo nda me serepein en Sulamo duwehte “mwetuwel ehu me kelpene”? Mwetuwel ehu me kelpene sohte kin ritidahng wehi pokon. Serepeino duwehte mwetuwelo pwehki e poakohng sounsilepen sihpwo kelehpw. E koasoanehdi me e pahn pwoudikihda pwutako, kahrehda e pohnsehsehla ahn nanmwarkio kin mwahukin ih. E sohte pahn wekidala eh madamadau. E duwehte “dihd ehu” ahpw kaidehn “ewen kehl ehu” me mengei en ritida. (Mel. Mel. 8:8-10) Ni ahlohte, ohl oh lih Kristian me medemedewe ira en pwopwoudida pahn loalopwoat ong emenemen. Ira sohte pahn mwahukihda meteikan.
16. Ma ke men esehla emen mwohn omw pwoudikihda, dahme ke kak sukuhlkihsang Melkahkahn Melkahka kan?
16 Ni ahnsou me sounsilepen sihpwo luke serepeino en iang ih kohla alu, rien serepeino pwutak ko sohte mweidada. Ahpw, re uhd kadarala ih en sile arail mwetehn waino. Ia duwe, re sohte likih riarail serepeino? Re medewe me ih oh sounsilepen sihpwo men wia mehkot suwed? Soh. Rien serepeino pwutak ko men pere riarailo sang irair ehu me pahn kak kasonge ih en wia mehkot sapwung. (Mel. Mel. 1:6; 2:10-15) Ma kumwa men esehla emenemen mwohn amwa pwopwoudida, ia duwen amwa kak soikala irair kan me pahn kak kahrehiong kumwa en wia tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud? Koasoanehdi mwowe dahme kumwa pahn soikala pwe kumwa en kolokol amwa nanpwungmwahu en mwakelekel. Dehr kelehpwla wasakis me aramas sohte kak kilang kumwa. Kasalehda amwa limpoak ong emenemen ni ahl mwakelekel.
17, 18. Ia duwen onop wet duwen Melkahkahn Melkahka kan eh sewese iuk?
17 Siohwa ketin kupwurki mouren pwopwoud en poatopoat. E ketin kupwurki pwopwoud ehu en limpoakpene. Ira uhdahn pahn kin limpoakpene ni ahnsou me ira pwopwoudida. Ahpw pwe ara mouren pwopwoud en poatopoat, ira anahne kolokol ara limpoak en kehlail duwehte mpwul ehu me sohte kak kunla.—Mark 10:6-9.
18 Ma ke men pwopwoudida, rapahki emen me ke kak uhdahn poakohng. Ni ahnsou me ke diarada aramaso, kumwa doadoahkpene pwehn kolokol amwa limpoak en kehlail. Nin duwen me kitail sukuhlkier sang Melkahkahn Melkahka kan, limpoak mehlel oh poatopoat kak uhdahn pweida, pwehki e wia “mpwul en Siohwa.”—Mel. Mel. 8:6, NW.
a Melkahkahn Melkahka kan 8:6 (NW): “Kihdiong ie nin duwen kilel ehu pohn mohngiongomw, nin duwen kilel ehu pohn pehmwen, Pwehki limpoak eh kehlail duwehte mehla, Oh lelepek unsek duwehte nan Sousou me sohte kin uhdi. Mpwule iei lullul en kisiniei, mpwul en Siohwa.”
b Menlau kilang “Outline of Contents” en Melkahkahn Melkahka kan nan New World Translation (lokaiahn wai), pali 926-927.
c Melkahkahn Melkahka kan 1:2, 3 (NW): “Komw en metik ie, pwe omw koasoi en limpoak inenen iou sang wain. Pwohmwahu en omw leh kan kin kansenamwahu. Mwaromwi rasehng leh pwohmwahu me wudekidi. Ihme kahrehda peinakapw kan kin poakohng uhk.”