¿Pitaq Jehovarí?
CAMBOYA llaqtapi, monte ukhupi machetewan ñanta kicharispa, juk runa Francia llaqtamanta, Henri Mouhot sutiyuq, yaqha 150 watas ñawpaqta, juk jatun juskʼuman chayasqa, chay juskʼuqa juk templota muyuykuchkarqa. Chay temploqa Angkor Vat sutikurqa, tukuy jallpʼamanta astawan jatun templo. Kay runaqa tapukurqa: “¿Pitaq monte ukhupi templota ruwanman karqarí?, nispa. Juk yachayniyuq runachá kayta ruwarqa; kayqa Grecia llaqtapi kasqamanta, Romapi kasqanmantapis astawan jatun”, nispa qillqarqa. May chhika unay chay monte ukhupi kaspapis kay jatun temploqa, runap ruwasqan karqa.
May unay libropiqa yaqha kikillantataq qillqakurqa: “Sapa waseqa runaj wasichasqampuni; tukuy imata ruwajri, Diospuni”, nispa (Hebreos 3:4). Chaywanpis, ichapis wakinkunaqa ninkuman, ‘tukuy ima Jallpʼapi kaqqa mana kikin kikillanchu, nitaq runawan kikinchakunchu’, nispa. Chaywanpis mana tukuy yachayniyuqkunachu, jinata yuyanku.
Juk yachachiq runaqa Michael Behe sutiyuq, payqa Bioquímica nisqata Lehigh sutiyuq universidadpi (Pennsylvania, U.S.A) yachachin, nintaq: “Celulap ukhunpiqa tukuy ima kawsachkan”, nispa. Chaymantataq tapun: “¿Tukuy kaykunata juk yachayniyuq runachu ruwanman karqa?”, nispa. Chaymantaqa rikuchin imaynatachus kunan, yachayniyuqkunaqa, kay genética nisqaniqta wak kawsaqkunata jukjinamanta ruwachkanku. Arí, tukuy kawsaq, mana kawsaq imaqa, “ruwayta” atikun. Mana rikukuq celulasmanta astawan parlarispa, kay yachayniyuq runaqa, Behe nisqaqa, qhawarisqa imaynatachus celulap ukhunpi tʼukunapaqjina tukuy ima ruwakusqanta. ¿Imatataq chaymanta nirqa? “Celulamanta, ukhunpi kasqanmantapis tukuy ima yachakusqanqa, sutʼimanta juk ruwaqniyuq kasqanta rikuchiwanchik”, nispa nirqa.
¿Pitaq tʼukunapaqjina tukuy imata ruwarqarí?
¿Pitaq tukuy imata ruwarqa?
Unay ruwasqa may yachayniyuq libropi kay tapuypaq kutichiyta tarisunman, chay libromanta parlarqanchikña, Biblia sutikun. Qallariyninpiqa, mana umata muyuchispalla, sutʼimanta willawanchik pichus tukuy imata ruwasqanta, nintaq: “Qallariypeqa Dios cielotawan, kay pachatawan ruwarqa”, nispa (Génesis 1:1).
Tukuy imata ruwaq Diosqa, willawanchik imaraykuchus payqa mana wak dioskunajinachu kasqanta, sutʼimanta pay jinata sutinniqta riqsichikun: “Tata Dios [Jehová] ajinata nin, pichus cielota ruwaspa, jatunman aysaj, kay pachata ruwaj, chaypi poqojkunata ima; pichus kay pachapi tiyakoj runasman kawsayta qoj, pichus kay pachapi purejmantaj samayta qoj, chay Diosqa” (Isaías 42:5, 8; Salmo 83: 18 NM). Arí, tukuy imata ruwaq Diosqa, Jehová sutikun, payqa qharita, warmita, tukuy imachus Jallpʼapi kasqantapis ruwarqa. Chaywanpis, ¿pitaq Jehovarí? ¿Imayna Diostaq? ¿Imaraykutaq qam payta kasukunayki tiyan?
¿Imataq sutin niyta munan?
Qallarinapaq, ¿imataq Ruwawaqninchikpa sutin, Jehová niyta munan? Diospa sutinqa Hebreo simipi tawa letraswan qillqakun (יהוה), chaytaq yaqha qanchis waranqa kuti, Bibliapi hebreo simipi qillqakusqanpi rikhurin. Kay sutinqa hebreo simimanta jamun ha·wáh rimaymanta, kaytaq “Pay Ruwan Imapis Ruwakunanta”, niyta munan. Nisunmanchus, Jehovaqa jatun yachayninpi, imamanchus pay munasqanman tukun, munayninta juntʼananpaq. Payqa, Juezman, Ruwaqman, Salvadorman, Kawsayta quqman, tukuy imaman tukunman parlasqanta juntʼananpaq. Astawanpis sutin qillqakusqanqa rikuchiwanchik pay mana samarispa ruwachkasqanta, jinamanta rikunchik Jehová tukuy imaman tukuchkasqanta, parlasqanta juntʼananpaq. Arí, payqa juk kawsaq Dios.
Jehovap kʼacha kayninkuna
Bibliaqa, kay Ruwawaqninchikqa, parlasqanta juntʼaq Dios, may kʼacha kasqanta ima niwanchik. Jehovallataq imayna kʼachachus kasqanta willawanchik: “Wiñaypaj Dios, khuyakuyniyoj, kʼacha sonqoyoj, llampʼu sonqo, imamantapis mana usqhayta phiñarparikojlla, manachayqa khuyakuypeqa jatun, jinallataj cheqa kaypipis. Khuyakuynenqa waranqa waranqa runaspaj, pampachallantaj tukuy sajra kayninkuta, contrampi oqharikusqankuta, juchasninkuta ima”, nispa niwanchik (Éxodo 34:6, 7). Arí, Jehová Diosqa khuyakuyniyuq. Kay Bibliap pʼitinpiqa khuyakuy rimayqa, mana saqirpaspa munakuy, niyta munan. Jehovaqa parlasqanta juntʼaspaqa, mana saqirpaspa munakuyninta tukuyman rikuchichkawanchik. ¿Manachu chay munakuynin sunqunchikta kuyurichin?
Chantapis, Jehovaqa mana usqhayta phiñakunchu, juchasninchikta pampachananpaqtaq wakichisqa kachkan. ¿Manachu tukuypis munasunman pantasqanchikta pampachaq Diosman kʼaskakuyta? Chaywanpis kaywanqa mana nichkanchikchu Jehová saqra kaqta allinpaq qhawasqanta, payllataq jinata nin: “Noqa Tata Diosqa justiciata munakuni. Suwayta, sajra ruwayta ima chejnikuni”, nispa (Isaías 61:8). Arí, Jehová Diosqa, mana pʼinqakuspa juchachakuqkunataqa mana tukuy tiempopaq saqillanqachu. Chayrayku mana iskaychakuspa nisunman, Jehovaqa tiemponpi tukuy saqra ruwaykunata chinkachinqa.
Diosqa, jatun yachayninrayku, mana munakuyninwan, nitaq chiqan kayninwan atipachikunchu. Jehovaqa kay iskaynin kʼacha kaykunasninwan mana atipachikusqanta sutʼita rikunchik runawan apanakusqanpi (Romanos 11:33-36). Kay yachayninqa tukuy imapi rikukun. Tukuy ruwasqanqa sutʼimanta chayta rikuchiwanchik (Salmo 104:24; Proverbios 3:19).
Chaywanpis mana yachayniyuq kayllachu. Ruwawaqninchik tukuy yuyasqanta ruwananpaq, atiyniyuq kanan tiyan. Bibliaqa jinata atiyninmanta willawanchik: “Cielota qhawariychej. Pitaj chay tukuy chʼaskasta ruwarqa? Pichus chaykunata ujmanta uj orqhomuspa yupan [...] chay. Kallpampis, atiynimpis chay jinapuni kasqanrayku mana ujpis chinkanchu”, nispa (Isaías 40:26). Arí, Jehová tukuy atiyniyuqpuni, munayninta juntʼananpaq. ¿Manachu Jehovap kʼacha kaykunasnin, payman qayllaykunanchikpaq yanapawanchik?
Jehovata riqsinanchik tiyan
Jehovaqa, ‘kay pachata mana chʼusaqlla’ kananpaqchu ruwarqa, manachayqa payta munakuq “kawsayniyojkuna chaypi tiyakunankupaj” ruwarqa (Isaías 45:18; Génesis 1:28). Diosqa Jallpʼapi tukuy tiyakuqkunata qhawarin. Runataqa, juk may sumaq huertaman churarqa, mana llakiypi kawsananpaq. Runataq Diospa ruwasqanwan churanakuspa, Jallpʼata tʼuqrayachichkan. Chaywanpis, Jehovaqa sutin nisqanmanjina, ñawpaqmanta runapaq, Jallpʼapaq ima parlasqanta juntʼanqapuni (Apocalipsis 11:18). Wawasjina payta tukuy kasukuqkunapaq, Jallpʼata juk paraisoman watiqmanta tukuchinqa (Proverbios 8:17; Mateo 5:5).
Biblia willan, imayna sumaqtachus qampis kawsayta atisqaykita: “Payqa tukuy waqayta ñawisninkumanta pichanqa, manañataj wañuy kanqachu, nitaj waqaypis, nitaj qhapariypis, nitaj nanaypis, imaraykuchus ñawpaj kaj imasqa manaña kanqachu” (Apocalipsis 21:3, 4). Chay kawsaytamin Jehová Diosninchik ñuqanchikpaq munan. ¿Manachu may khuyakuq Dios kasqanta nisunman? ¿Astawan paymanta, paraisopi kawsanapaq imatachus ruwanamanta ima, yachakuyta munawaqchu?
Tukuy Bibliamanta rimaykunaqa “Diosmanta Qhelqasqa” Bibliamanta urqhukun. Chantapis NM rikhuriptin Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras (con referencias) nisqa Bibliata niyta munan.