Cristiano kausayninchej tantakuypaj referencias
6-12 DE MARZO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | JEREMÍAS 1-4
“Noqaqa qanwan kasaj waqaychanasuypaj”
(Jeremías 1:6) Noqatajrí kuticherqani: Ay Señor Tata Dios, noqaqa waynallaraj kani, nitaj sumajta parlaytapis atinichu, nispa.
Jeremías jina wakichisqallapuni kanachej
4 Jeremiasqa, chay sumaj kamachiyta japʼishaspa, ichá 25 watasniyoj jina karqa (Jer. 1:1, 2). Chaywanpis waynallaraj kasqanta yuyaspa, kamachejkunawan, sumaj yachayniyoj runaswan ima, mana parlayta atinanta yuyarqa (Jer. 1:6). Payqa, sacerdotesman, llulla profetasman, kamachejkunaman, tukuy “ñanninku[man jina]” kausajkunaman ima, Diosta “wasancha[shasqankurayku]” thuñisqa kanankuta willanan karqa (Jer. 6:13; 8:5, 6). Kamachej Salomonpa templonmantapachaqa, yaqha tawa pachaj watastaña cheqa religionta yachachikoj, chaypis thuñisqa kanan karqa. Chantapis Jerusalén, Judá imaqa, chʼin pampas qhepakunanku karqa, runastaj wata runas jina apasqas kananku karqa. Jeremiasqa usqhayllata chayta willamunan karqa.
(Jeremías 1:7-10) Chantá Tata Diosqa niwarqa: Ama niwaychu waynallaraj kasqaykita. Qanqa rinayki tiyan, maymanchus kachasqayki, chayman, imatachus kamachisusqaytataj willamunki. 8 Ama paykunamanta manchachikuychu, imaraykuchus noqaqa qanwan kasaj waqaychanasuypaj. Noqa Tata Diosmin chayta nini, nispa nerqa Tata Diosta. 9 Chaypacha Tata Diosqa makinwan simiyta llankhaykuwaspa niwarqa: 10 Noqa simiykiman nisqasniyta churani. Kunanqa atiyta qoyki reinospi, nacionespi ima, sikʼinaykipaj, thuñinaykipaj, phirinaykipaj, tʼunanaykipajtaj, chantá watejmanta jatarichinaykipaj, plantanaykipaj ima.
(Jeremías 1:17-19) Qantajrí matʼita chumpiykukuspa, kallpachakuy. Rispa, willamuy imatachus kamacherqayki, chayta. Ama paykunamanta manchachikuychu; manachayqa noqa kikiy paykunaj ñawpaqenkupi kharkatitichisqayki. 18 Kunan pʼunchay noqa qanta churayki may sinchʼi jarkʼachasqa llajtata jina, fierromanta ruwasqa sayantata jina, broncemanta perqa ruwasqata jina, tukuy Juda naciompa contrampi sayaykunaykipaj. Jinallataj sayaykunki reyesnimpa, kurajkunampa, sacerdotesnimpa contrankupi, chaypi tukuy kajkunaj contrankupi ima. 19 Paykunaqa qanwan maqanakonqanku; jinapis mana atipasonqankuchu, imaraykuchus noqaqa qanwan kasaj libranasuypaj. Noqa Tata Diosmin chayta nini.
w05-S 15/12 pág. 23 párr. 18
¿Pitataj kasushanki Diostachu chayri runastachu?
18 Diosqa profeta Jeremiasman nerqa: “Noqaqa qanwan kasaj waqaychanasuypaj”, nispa (Jeremías 1:8). ¿Imaynatataj Jehová jarkʼawasunman qhatiykachasqa kajtinchej? Ichá saqenman Gamaliel jina cheqan kajta ruwaj juez kananta. Manachayqa sajra kamachejpa chayri Diospa llajtanwan churanakoj kamachejpa cuentanmanta, aswan kʼacha kamachej yaykunanta saqenman. Chaywanpis wakin kuti Jehovaqa, runas qhatiykachanawanchejta saqellanqa (2 Timoteo 3:12). Chayta saqejtinpis, Payqa sinchʼita sayanapaj yanapawasunpuni (1 Corintios 10:13). Ima pasananta saqejtinpis, kaymanta mana iskayrayanachu: Diospa llajtanta qhatiykachajkunaqa Dioswan churanakushanku, paytataj ni pi atipayta atinmanchu.
“Saykʼusqasta” kallpachasaj
¿SAYKʼUSQASTA KALLPACHASUNCHU?
14 Pimantachus Jeremías kallpata japʼisqanta, chantá imaynatachus paypis, “saykʼusqasta” kallpachasqanta qhawarina (Jer. 31:25). Profeta Jeremiastaqa, Jehová kallpacharqa, nerqataj: “Noqa qanta churayki may sinchʼi jarkʼachasqa llajtata jina [...]. Paykunaqa qanwan maqanakonqanku; jinapis mana atipasonqankuchu, imaraykuchus noqaqa qanwan kasaj libranasuypaj”, nispa. Chayta uyarispa, noqanchejpis maytachá kallpachakusunman karqa (Jer. 1:18, 19). Chayraykuchá Jeremías, Jehovaman nerqa: “Qanmin kallpayqa, waqaychawajniytaj kanki; ñakʼariy ratospi qanllamin pakakunay kanki”, nispa (Jer. 16:19).
15 Jehová, Jeremiasman “noqaqa qanwan kasaj” nisqanqa, may allinpuni. ¿Manachu noqanchejpis kikillantataj kallpata necesitajman nisunman? Familianchejmanta chayri qotuchakuymanta pillapis kallpachanata necesitasqanta, mana yachanallanchejchu tiyan, manaqa kallpachananchejpuni tiyan. Wakin kuteqa, Jehová jina ruwana kanman. Payqa, Jeremías llakisqa kashajtin, paywan khuska karqa. Noqanchejpis kikillantataj ruwasunman, chantapis anchata parlanamantaqa, kallpachanapaj jina pisi parlaykunallata maychus tiemponpi nisunman. Wajkunata kallpachanapajqa, mana sumaj parlajpunichu kananchej tiyan. Arí, kallpachanapaj jina pisi palabrasllawan, llakisqa kajmanta llakikusqanchejta, munakusqanchejta ima, rikuchisunman. Ajinata ruwayqa, llakisqata mayta yanapanman (Proverbios 25:11 leey).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Jeremías 2:13) Aylloyqa iskay imaspi juchallin: Noqata saqerpariwarqanku, uj chʼuwa kawsaj juturi yaku jina kashajtiy. Allakorqankutaj qochasninkuta, yakusta mana sayachej qochasta.
(Jeremías 2:18) Kunanrí, Egiptoman rispa, Nilo Mayumanta yakuta ujyamusqaykiwan imatataj tarinkiri? Asiriaman rispa, Éufrates Mayumanta yakuta ujyaspapis imatataj tarikamunkiri?
w07-S 15/3 pág. 9 párr. 8
Jeremías libromanta wakin allin yachachiykuna
2:13, 18. Diosta wasanchaj israelitasqa iskay imaspi pantarqanku. Ñaupajtaqa Jehovata saqerqanku, pichus paykunata bendicerqa, yanaparqa, jarkʼarqataj, chayta. Chantá ajllakorqanku yakusta mana sayachej qochasta, nisunman Egiptopi, Asiriapi ima atienekorqanku. Kay tiempopi, ashkha runas Diosta yupaychayta saqenku, runaspa yachachiyninkuta qhatinankurayku chayri politicospa nisqankuta japʼikusqankurayku. Chayta ruwaspataj, ‘kausaj juturi yakuta’ saqespa, “yakusta mana sayachej qochasta” ajllakunku.
(Jeremías 4:10) Chantá noqa nerqani: Ay Tukuyta Kamachej Tata Dios, imaraykutaj Jerusalenpi kaj runasta chʼawkiyankiri? Allin kawsayta qosqaykichej, nispa nerqanki, Kunantajrí kunkankupi cuchillo churasqa kashan.
w07-S 15/3 pág. 9 párr. 4
Jeremías libromanta wakin allin yachachiykuna
4:10; 15:18. ¿Imaynapitaj Jehová contranpi oqharikoj llajtanta chʼaukiyarqa? Jeremiaspa tiemponpeqa ashkha profetas llullasta parlasharqanku (Jeremías 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32). Jehovataj llulleriosta parlanankuta saqellarqa.
Bibliata leenapaj
(Jeremías 4:1-10) Este versículo esta unido al siguiente. 2 Tata Diosqa nin: Israel, sichus kutimpuyta munanki chayqa, noqamampuni kutimpunayki tiyan. Chay millay llantisniykita wijchʼunayki tiyan, noqamantataj mana karunchakunaykichu tiyan. Cheqamanta sutiyrayku juranayki tiyan justiciawan, cheqan kaywantaj. Chaytachus ruwanki chayqa, tukuy naciones sutiynejta bendecisqa kanqanku, noqapitaj kusikuspa jatunchasqa kanqanku. 3 Tata Diosqa kayta nin Judapi kaj runasman, jinallataj Jerusalenpi kaj runasmampis: Mana jaykʼaj llankʼasqa jallpʼasta llankʼaychej, amataj khishkas ukhuman tarpuychejchu. 4 Judamanta, Jerusalenmantapis runas, circuncidakuychej; noqa Tata Diospaj tʼaqakuspa, tratomanta señalta sonqoykichejman churaychej. Pajtataj millay ruwasqasniykichejrayku phiñakuyniy nina jina kʼajarinman, japʼiykukojtintaj ni pi thasnuyta atishanmanchu. 5 Kayta willaraychej Jerusalenpi, jinallataj Judá ayllupi; putututa waqachispa, qhapariychej kay tukuy jallpʼapi, sinchʼitapuni qhapariychej: Tantakamuspa, ayqekunachej sumaj perqaswan jarkʼachasqa llajtasman. 6 Wiphaylata Sión cheqanejman sayachiychej. Sumaj jarkʼachasqa cheqaman ayqeychej, amataj qhepakuychejchu, imaraykuchus wichay ladomanta jatun ñakʼariyta, wañuchinakuytawan apamusaj. 7 Leonqa pakakuna juskʼumanta llojsimunña; nacionesta chinkarachejqa puririmunña tukuy llajtasniykita chʼinyachinampaj, raqaykunallatataj saqenampaj. 8 Chayrayku qhashqa pʼachaswan pʼachallikuychej; waqaychej, llakiywantaj qhaparqachaychej, imaraykuchus Tata Diospa kʼajaj phiñakuynenqa manaraj noqanchejmanta tʼaqakunchu. 9 Tata Diosqa nin: Chay pʼunchay chayamojtenqa, reyniykichej, kurajkunantin manchachikuywan kharkatitenqanku; sacerdotespis mayta mancharikonqanku, profetaspis tʼukushaj qhepakonqanku. 10 Chantá noqa nerqani: Ay Tukuyta Kamachej Tata Dios, imaraykutaj Jerusalenpi kaj runasta chʼawkiyankiri? Allin kawsayta qosqaykichej, nispa nerqanki, Kunantajrí kunkankupi cuchillo churasqa kashan.
13-19 DE MARZO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | JEREMÍAS 5-7
“Israelitasqa Jehovata manaña kasukorqankuchu”
(Jeremías 6:13-15) Tukuyninku jatunmanta juchʼuykama qolqemanta wañurisqa kanku; profetas, jinataj sacerdotespis chʼawkiyajkuna kanku. 14 Aylluypa nanasqasninta pata patallanta jampiykurinku. Paykuna ninku tukuy imapis allillan kasqanta. Jinapis manapuni imapis allinchu kashan. 15 Chay millay imasta ruwasqankumanta pʼenqakorqankuchu? Mana, manapuni pʼenqakorqankuchu, nitaj yachankuchu imachus pʼenqakuy kasqanta. Chayrayku maypachachus noqa paykunata castigasaj, chaypacharajma miskʼanqanku urmachisqataj kanqanku chay ujkuna jina. Noqa Tata Diosmin chayta nini.
w88-S 1/4 págs. 11, 12 párrs. 7, 8
Profeta Jeremiasqa chejnisqa karqa, judiosta juchachasqanrayku
7 Jehovaqa Jeremiasman nerqa: “Paykunaqa qanwan maqanakonqanku; jinapis mana atipasonqankuchu”, nispa (Jeremías 1:19). ¿Imajtintaj judíos, kamachejkuna ima Jeremiaswan maqanakunkuman karqa? Jeremiaspa willasqanqa paykunata juchacharqa. Imaraykuchus kausayninkuwan kusisqas kasharqanku, Diostapis kamachisqa jinalla yupaychasharqanku. Jeremiasqa sutʼita nerqa: “Paykunaqa joqʼarasman tukunku, manataj uyariyta atinkuchu. Tata Diospa nisqasninta millaypaj qhawanku, nitaj chaywan miskʼichikunkuchu. Tukuyninku jatunmanta juchʼuykama qolqemanta wañurisqa kanku; profetas, jinataj sacerdotespis [pikunachus runasta llimphuta kausanankupaj, Diosta yupaychanankupajtaj yanapananku karqa, chaykuna] chʼawkiyajkuna kanku”, nispa (Jeremías 6:10, 13).
8 Sacerdotesqa judiosrayku Diosman jaywanasta qoj kanku. Chaytataj mana sonqomantapachachu ruwaj kanku. Paykunaqa llimphu kausayniyoj kanankumantaqa, costumbresninkuta astawan valechej kanku. Chantapis mana imapis allinchu kashajtin, paykunaqa “tukuy imapis allillan kasqanta” nisharqanku (Jeremías 6:14; 8:11). Runasta yuyachisharqanku Dioswan allinpi kashasqankuta, nitaj imamantapis llakikunachu kasqanta. Imajtinchus nisharqanku Diospa salvasqan llajta kasqankuta, Jerusalén llajta, templopis chaypi kashasqanta. ¿Jinallatatajchu Jehová yuyarqa?
(Jeremías 7:1-7) Este versículo esta unido al siguiente. 2 Tata Diosqa Jeremiasman parlaspa, nerqa: Tata Diospa Templompa punkumpi sayaykukuy. Chaypi kay willayta parlaykuy: Judapi tukuy tiyakojkuna, pikunachus kay punkusnejta yaykunkichej Tata Diosta yupaychanaykichejpaj, qankuna uyariwaychej: 3 Israelpa Diosnin Tukuy Atiyniyoj Tata Diosqa kayta nisunkichej: Cheqan kawsayta kawsajta churakuychej, allin imastataj ruwaychej, noqataj kay cheqapi tiyajta saqesqaykichejpuni. 4 Ama atienekuychejchu chay llulla nisqankupi, nitaj niychejchu: Tata Diospa Templon, Tata Diospa Templon, kaymin Tata Diospa Templon, nispa. 5 Este versículo esta unido al siguiente. 6 Kawsayniykichejta allinyachiychej, ruwasqasniykichejpis cheqan kachun; maychus kajta ujkuna ujkunawan ruwaychej, amallataj llakichiychejchu forasterosta, wajcha wawasta, viudasta ima, nitaj mana juchayoj runasta kay cheqapi wañuchiychejchu. Amallataj waj dioskunata yupaychaychejchu, qankunaj mana allinniykichejpaj. 7 Ajinata ruwajtiykichejqa, noqa saqellasqaykichejpuni, ñawpa tatasniykichejman wiñaypaj qorqani, kay jallpʼapi tiyakunaykichejta.
w88-S 1/4 pág. 12 párrs. 9, 10
Profeta Jeremiasqa chejnisqa karqa, judiosta juchachasqanrayku
9 Jehovaqa Jeremiasta temploj punkunpi sayananta kamacherqa. Chayman yaykojkunatataj ninan karqa: “Ama atienekuychejchu chay llulla nisqankupi, nitaj niychejchu: Tata Diospa Templon, Tata Diospa Templon, kaymin Tata Diospa Templon, nispa. [...] Qhasi manakaj llulla parlaypi atienekushankichej”, nispa. Judiosqa imastachus rikusqallankupi atienekusharqanku, manataj creesqankuraykuchu imatapis ruwasharqanku. Chayrayku templonkumanta jatunchakusharqanku. Jehová imatachus nisqantataj qonqaporqanku. Pay nerqa: “Janaj pachaqa noqaj kamachina tiyanay, kay pachataj chakisniypa sarukunan. Maypitaj wasita ruwapunawaykichej kashan?”, nispa. Tukuyta Kamachej Jehovaqa, mana runaspa ruwasqanku wasipichu kasharqa, chay wasi may sumaj kajtinpis (Jeremías 7:1-8; Isaías 66:1).
10 Jeremiasqa judiosta juchachallarqapuni: “Qankunaqa suwankichej, runata wañuchinkichej, khuchichakunkichej, manakajmanta jurankichej, Baal lantiman inciensota qʼoshñichinkichej, mana rejsisqa lantistapis yupaychallankichejtaj. [...] Ninkichejtaj: Kaypi noqaykoqa sumaj waqaychasqa kashayku. Chayrayku atillayku kay millachikuna imasta ruwayta”, nispa. Judiosqa Diospa ajllasqa llajtan kasqanrayku, yuyarqanku temploman jaywanasninkuta apajtinku, Jehovaqa millay kausayninkuta allillanpaj qhawananta. Jinapis mayta pantasharqanku. Imaraykuchus Jehovaqa mana wawanta munasqanta ruwajta saqej tata jinachu (Jeremías 7:9, 10; Éxodo 19:5, 6).
(Jeremías 7:8-15) Qankunatajrí qhasi manakaj llulla parlaypi atienekushankichej. 9 Qankunaqa suwankichej, runata wañuchinkichej, khuchichakunkichej, manakajmanta jurankichej, Baal lantiman inciensota qʼoshñichinkichej, mana rejsisqa lantistapis yupaychallankichejtaj. 10 Chaymantataj yupaychawaj jamunkichej kay Temploman, mayqenchus sutiywan sutichasqa kashan, chayman, ninkichejtaj: Kaypi noqaykoqa sumaj waqaychasqa kashayku. Chayrayku atillayku kay millachikuna imasta ruwayta, nispa. 11 Yuyankichejchu kay noqapaj tʼaqasqa Temploqa suwaspa pakakunanku cueva kasqanta? Chaywampis chay tukuy imasta rikushanipuni, nispa nin Tata Diosqa. 12 Riychej Siloman, mayqen cheqatachus ñawpajpi ajllarqani sutiy chaypi kanampaj, chayman. Chantá qhawaychej imatachus chay cheqata ruwasqayta Israel aylluypa juchasninrayku. 13 Chay imasta ruwasqaykichejrayku kutin kutinta parlapayarqaykichej, qankunatajrí mana kasuwayta munarqankichejchu, nitaj uyarillawarqankichejpischu, nispa nin Tata Diosqa. 14 Chayrayku imatachus chay Silopi yupaychana wasiyta ruwarqani, ajinallatataj sutiywan sutichasqa kashan, kay Templotapis ruwasaj, mayqentachus qankunaman, ñawpa tatasniykichejman ima qorqani, mayqempitajchus atienekunkichej, chayta. 15 Qankunataqa ñawpaqeymanta wijchʼusqaykichej, imaynatachus ñawpajpi wawqesniykichej Efraínpa mirayninmanta kajkunata wijchʼorqani, ajinata.
Kay ‘qhepa pʼunchaykunapi’ Diospaj llankʼana
12 Joacaz kamachiyta qallarishajtin, Jehovaqa Jeremiasta temploman rinanta, chaypitaj judiosta sajra ruwayninkumanta juchachananta nerqa. Paykunaqa, templota uj amuletota jina jarkʼakunankupaj qhawaj kanku. Chaywanpis “suwa[llajtinkupuni], runata wañuchi[llajtinkupuni], khuchicha[kullajtinkupuni], manakajmanta jura[llajtinkupuni], Baal lantiman inciensota qʼoshñichi[llajtinkupuni], mana rejsisqa lantistapis yupaychalla[jtinkupuni]” imaqa, Jehová paykunata saqerparinan karqa. Templota, chaypi yupaychajkunata ima, kuraj sacerdote Elij tiemponpi jina chinkachinan karqa. Judá llajtaqa, “chʼin pampaman tukuchisqa kan[an karqa]” (Jer. 7:1-15, 34; 26:1-6). Jeremiasqa tukuy kayta willananpaj, ¡maytachá kallpachakunan karqa! May chhika runaspa ñaupaqenpichá willarqa, wakinkunaqa qhapaj runas, may rejsisqa runas ima karqanku. Kay tiempopipis, ashkha hermanos mayta kallpachakunku, may rejsisqa runasman, qhapajkunaman chayri callespi willanankupaj. Chaywanpis Jeremías jina, Dios paykunawan kashasqanmanta mana iskaychakunkuchu (Heb. 10:39; 13:6).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Jeremías 6:16) Tata Diosqa ayllunman nin: Ñankunapi sayaykuspa, qhawaychej; tapurikuychej chay ñawpa ñankunamanta, mayqenchus aswan allin ñan kasqanta. Chantá chay ñanta puriychej, sonqo samariytataj tarinkichej, nispa. Paykunatajrí nerqanku: Manapuni chay ñantaqa puriykumanchu, nispa.
w05-S 1/11 pág. 23 párr. 11
¿Diosta kasukunkichu?
11 ¿Diospa Palabran yanapanawanchejta saqenchejchu? Imaynachus sonqonchej kashasqanta qhawarikunapaj tiempochakunanchej tiyan. Chayta ruwanapaj Jeremías 6:16 yanapawasunman. Chaypi nin: “Tata Diosqa ayllunman nin: Ñankunapi sayaykuspa, qhawaychej; tapurikuychej chay ñawpa ñankunamanta, mayqenchus aswan allin ñan kasqanta. Chantá chay ñanta puriychej, sonqo samariytataj tarinkichej”, nispa. Chay versiculoqa uj karu lugarman rishaj runapi tʼukurichiwanchej, pichus mana chinkananpaj tapuykacharikun, chaypi. Mana kasukoj israelitaspis ajinallatataj ruwananku karqa. Paykunaqa “chay ñawpa” ñanmanta karunchakorqanku. Chayrayku ‘allin ñanman’ kutirinanku karqa, maynintachus ñaupa tatasninku purerqanku, chayman. Jinapis mana Diospa yuyaychasqanta kasukorqankuchu. Jeremías 6:16 versículo nillanpuni: “Paykunatajrí nerqanku: Manapuni chay ñantaqa puriykumanchu”, nispa. Kay tiempopi Diospa llajtanqa mana israelitas jinachu kanku, Diospa yuyaychasqantataj kasukunku.
(Jeremías 6:22, 23) Tata Diosqa ajinata nin: Wichaynej karu jallpʼasmanta uj atiyniyoj nación jamunampaj wakichikushan. 23 Tʼojsina lanzaswan, flechanapaj arcoswan ima wakichisqaña kanku. Ancha rumi sonqos kanku, mana uj chhika khuyakuyniyojtaj; qhaparqachasqankoqa mama qochaj sonaynin jina. Caballospi lloqʼasqa jamushanku Sionpa contrampi maqanakunankupaj.
w88-S 1/4 pág. 13 párr. 15
Profeta Jeremiasqa chejnisqa karqa, judiosta juchachasqanrayku
Judá suyoqa castigasqa
15 Kay 632 (J.n.j.) wata qayllata, Asiria suyoqa caldeoswan medoswan ima atipachikorqa. Egipto suyutaj Judá suyoj uranejninmanta aswan pisi atiyniyojman tukorqa. Judá suyoqa wichaynejmanta jamoj nacionta astawan manchikunan karqa. Chayrayku Jeremiasqa judiosman kay jinata nerqa: “Wichaynej karu jallpʼasmanta uj atiyniyoj nación jamunampaj wakichikushan. [...] Ancha rumi sonqos kanku, mana uj chhika khuyakuyniyojtaj [...]. Caballospi lloqʼasqa jamushanku Sionpa contrampi maqanakunankupaj”, nispa. Chay atiyniyoj nacionqa Babilonia karqa. Jehovataj chay llajtanejta mana kasukoj Judá suyuta castiganan karqa (Jeremías 6:22, 23; 25:8, 9).
Bibliata leenapaj
(Jeremías 5:26-6:5) Chay aylluy ukhupi sajra runas tiyan; chay runasqa pʼisqosta japʼejkuna jina wateqanku, chaypajrí runasllata japʼinku. 27 Wasisninkoqa chʼawkiyaywan juntʼa kashan, imaynatachus pʼisqosqa jaulaspi juntʼa kashanku, ajina. Ajinamanta atiyniyojman, qhapajmantaj tukunku. 28 Chaywantaj sumaj mikhusqa, wirastaj karishanku, chay sajra ruwasqankutaj mana tukukuyniyoj. Mana tatayoj wajcha wawasta mana qhawarinkuchu, nitaj wajcha runasman sayakunkuchu justicia ruwakunampaj. 29 Manachu kay tukuymantaqa paykunata castigasaj? Manachu ajina runasmanqa chay ruwasqankuman jina qopusaj? Noqa Tata Diosmin chayta nini. 30 Manchay tʼukuna, manchachikuna imastaj kay naciompi ruwakun: 31 Profetasqa llulla kajllata sutʼinchanku, sacerdotestaj munasqankuman jinalla kamachinku. Aylluyrí ajinatapuni munan. Chaywampis, imanankichejtaj chay tukukuy pʼunchay chayamojtinri?
6 Benjamín ayllumanta kaj runas, pakakunata maskʼaychej; Jerusalenmanta ayqeychej. Tecoapi putututa waqachiychej; uj señalta oqhariychej Bet-haquerempi, imaraykuchus pata ladomanta uj llakiy, manchay ñakʼariytaj jamunampaj jina kashan. 2 Chay may kʼachitu mana llankharina Sionta pampachasaj. 3 Chayman michejkunaqa ovejasninkuta qhatenqanku, chay muyuynimpitaj jamonqanku, sapa ujninku tropasninkuta waj wajllata mikhuchispa. 4 Enemigosninkoqa ninku: Paypa contrampi maqanakupaj wakichikuychej. Jamuychej chawpi pʼunchaynejta llajtaman yaykuykusunchej. Ay noqanchejmanta, imaraykuchus inti yaykuykushanña, chʼisiñataj kashan. 5 Chaywampis jatarikuspa tutanñataj yaykuykunachej, sinchʼi jarkʼachasqa wasisnintataj thuñiykunachej, nispa.
20-26 DE MARZO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | JEREMÍAS 8-11
“Runastaqa Jehovaj yanapaynillanwan allin riwasunman”
(Jeremías 10:2-5) Ajinata nin Tata Diosqa: Ama waj nacionespa ruwasqasnillankutataj ruwaychejchu, nillataj cielopi tʼukuna señal kajtin, mancharikuychejchu, chay waj naciones jinaqa. 3 Chay runaspa ususninkoqa qhasi manakajlla kanku. Montepi uj kʼulluta kʼutuytawan yachajqa tʼillminawan llajllan. 4 Chay qhepantataj qolqe metalwan, qoriwan chay kʼulluta kʼachanchaykunku. Chantaqa clavoswan, martillowantaj mana urmanampaj sumajta sayachinku. 5 Chay lantisqa pʼisqo manchachiman rijchʼakunku, imaynatachus chajraman manchachita churanku, ajinata. Chay lantisqa mana parlankuchu; waj qʼepiykachanaraj kanku, imaraykuchus mana purinkuchu. Ama paykunamantaqa manchachikuychejchu. Chaykunaqa mana sajra kajta, nitaj allin kajtapis ruwayta atinkuchu.
(Jeremías 10:14, 15) Tukuy runasqa mana yuyayniyoj, wampus kanku; pichus lantikunata ruwajqa chay ruwasqanwan pʼenqachisqa kanqa. Lantisqa qhasi manakaj chʼawkiyaylla kanku, manataj kawsayniyojchu kanku. 15 Chaykunaqa qhasi manakaj, asikunapaj jina kanku; juicio pʼunchaypi chinkachisqa kanqanku.
it-2-S pág. 633
Pepino
Ñaupa tiempo runasqa, chajraspi pʼisqosta manchachinankupaj, sayantasta, kʼaspista chayri waj imasta churaj kanku. Profeta Jeremiasqa runaspa ruwasqanku lantismanta nerqa: “Chay lantisqa pʼisqo manchachiman rijchʼakunku”, nispa (Jer. 10:5).
(Jeremías 10:6, 7) Tata Dios, mana pipis qan jinaqa kanchu. Qanqa may jatun kanki, sutiykitaj may atiyniyoj. 7 Pitaj qanta mana manchachikusonqachu, nacionespa Reyninku kashajtiykiri? Qanqa manchachikunapaj nisqa kanki. Tukuy yachayniyojkunamanta, reyesmantapis manapuni ujpis qan jinaqa kanchu.
(Jeremías 10:10-13) Tata Diostajrí cheqa kaj Diospuni, kawsaj Diospuni, wiñaypaj Reytaj. Maypachachus pay phiñarikun chaypachaqa, kay pacha kharkatitin. Phiñakojtenqa, naciones mana sayayta atinkuchu. 11 Qankuna, israelitas, lantista yupaychajkunaman niychej: Chay dioskunaqa mayqenchus mana kay pachata, nitaj janaj pachatapis ruwarqankuchu, chaykunaqa kay pachamanta chinkarenqanku, nitaj ujllapis cielo urapeqa qhepakonqachu. 12 Tata Diosqa atiyninwan kay pachata ruwarqa, yachayninwan kay pachata sumajta sayacherqa, yachayniyoj kasqanwantaj cielotapis jatunman aysarqa. 13 Jatun sinchʼi qhapariyninwan cielopi kaj yakuspis tantakunku; phuyusta wicharichimun. Parachispa, lliuj lliujkunata kʼancharichimun, jallchʼananmantataj wayrasta orqhomun.
w04-S 1/10 pág. 11 párr. 10
¿Pikunataj Diosta jatunchashanku?
10 Cielopi chayri kay Jallpʼapi kaj imasta qhawarispa, sutʼita reparanchej mana imapis jinallamantachu rikhurisqanta (Jeremías 10:12). Chayrayku cielopi kausajkuna jina nisunman: “Señor Diosniyku, qanllamin jatunchanapaj jina kanki, may sumajpaj jina qhawana, tukuy atiyniyojtaj, imaraykuchus qanmin tukuy kaj chhikata ruwarqanki”, nispa (Apocalipsis 4:11). Ashkha científicos mana chayta ‘sonqonkoj ñawisninwan’ reparankuchu, tukuy imata rikusqanku tʼukuchejtinpis (Efesios 1:18). Chaytaqa kaywan sutʼincharisunman: Diospa tukuy ima ruwasqanta rikuspa jinallamanta rikhurisqanta neyqa, uj kʼachitu pintasqa cuadrota mana ni pi ruwasqanta niy jina. Chayrayku Diospi mana creej runasqa, mana niyta atinkumanchu Dios mana kasqantaqa.
(Jeremías 10:21-23) Kay aylluta michejkunaqa wampusman tukorqanku. Tata Diosta mana maskʼankuchu. Chayraykumin paykunata mana allinchu rin; tukuy ovejasninkupis chʼeqerapunku. 22 Uyariychej, uj willay chayamun. Wichay ladomanta uj jatun chʼajwa jamushan, chaytaj Judajpa llajtasninta uj chʼin pampaman tukuchenqa, kʼita alqoslla kawsanankupaj jina. 23 Tata Dios, yachani runaqa kawsayninmanta mana dueñochu kasqanta, nitaj kawsaynimpi imatachus ruwananta niyta atisqanta.
¿Sajra ruwaykunamanta Dioschu juchayoj?
Kay pacha imaynachus kashasqanqa rikuchin, runa mana kamachinanpaj jinachu kasqanta. Gobiernosqa mana allin kausayta apamunkuchu, nitaj kusiytapis. Astawanqa paykuna juchayoj kanku Jallpʼa chinkananpaj jinaña kashasqanmanta. Chayraykuchá Biblia nin: “Runaqa kawsayninmanta mana dueñochu kasqanta”, nispa (Jeremías 10:23). Jallpʼantinta Dios kamachejtillan allinta, kusisqataj kausakusun. Diosqa chayta munan tukuy runaspaj (Isaías 45:18).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Jeremías 9:24) Sichus pipis runaykachayta munanman chayqa, noqata rejsiwasqanmanta, entiendewasqanmanta ima runaykachachun. Yachachun noqamin Tata Dios kasqayta. Noqaqa kay pachapi imatapis ruwani khuyakuywan, justiciawan, cheqa kaywantaj, imaraykuchus chaymin kusichiwan. Noqa Tata Diosmin chayta nini.
Jehovaman qayllaykullaypuni
16 Jatunchakoyqa wakin kuti allillan. Sutʼincharinapaj, Jehovaj testigosnin kasqanchejmanta jatunchakoyqa allillan (Jer. 9:24). Allinpaj qhawakusqanchejqa imatapis allinta ajllanapaj, kamachiykunata mana pʼakinapaj ima yanapawanchej. Chaywanpis, yuyasqanchej aswan sumaj kasqanta yuyay chayri runaykachay, Jehovamanta karunchawasunman (Sal. 138:6; Rom. 12:3).
(Jeremías 11:10) Ñawpa tatasninku juchasta ruwasqallankumantaj kutiykapunku, pikunachus mana kasuwayta munarqankuchu, chaykunaj ruwasqankuman. Ajinamanta waj dioskunata sirvej churakorqanku. Israel, jinataj Judapis ñawpa tatasninkuwan tratota ruwasqayta pʼakerqanku.
w07-S 15/3 pág. 9 párr. 2
Jeremías libromanta wakin allin yachachiykuna
3:11-22; 11:10-12, 17. ¿Imaraykú Jeremías Israelpa chunka ayllusninmanta parlarqa Samaria llajta 740 watapi thuñisqaña kajtinpis? Jerusalén 607 watapi chinkachisqa kasqanqa, rikucherqa Jehová mana Judallatachu juchachasqanta, manaqa Israelpa chunka ayllusnintapis (Ezequiel 9:9, 10). Chayrayku Israel llajta chinkachisqaña kajtinpis, Diosninchej profetasninnejta imatachus nisqanqa, Israelpa chunka ayllusninpajwan karqa.
Bibliata leenapaj
(Jeremías 11:6-16) Tata Diosqa nillawarqataj: Judá llajtaspi kay willayta qhaparimuy, jinallataj Jerusalén callespipis. Runasman niy: Uyariychej imaynachus kay trato ruwasqa kasqanta, chantá juntʼaychej. 7 Maypachachus ñawpa tatasniykichejta Egiptomanta orqhomorqani chaymantapacha kunankama kutin kutinta mayta nerqaykichej: Kasuwaychej, nispa. 8 Chaywampis mana kasuwarqankuchu, nitaj uyariwarqankuchu, manachayqa kʼullukuspa, sajra sonqonkoj yuyasqallanta ruwarqanku; manapuni kamachisqasniyta juntʼayta munarqankuchu. Chayrayku chay tratopi qhelqasqa maldicionesta patankuman urmacherqani, nispa nerqa Tata Diosqa. 9 Chantá Tata Dios nillawarqapuni: Judá ayllumanta kajkuna, jinallataj Jerusalenpi tiyakojkunapis contraypi oqharikunku. 10 Ñawpa tatasninku juchasta ruwasqallankumantaj kutiykapunku, pikunachus mana kasuwayta munarqankuchu, chaykunaj ruwasqankuman. Ajinamanta waj dioskunata sirvej churakorqanku. Israel, jinataj Judapis ñawpa tatasninkuwan tratota ruwasqayta pʼakerqanku. 11 Chayrayku, uj ñakʼariyta paykunaman apachimusaj, chaymantataj mana ayqeyta atenqankuchu. May jinata yanapanayta qhaparikamuwajtinkupis, manapuni uyarisajchu, nispa nin Tata Diosqa. 12 Chaypachaj Judamanta kajkunaqa, Jerusalenpi tiyakojkunapis mañakoj renqanku, inciensota qʼoshñichinku, chay dioskunankumanta. Chaywampis chay ñakʼariy pʼunchay chayamojtenqa, chay lantis manapuni paykunata salvayta atenqankuchu. 13 Judajta tiyan may chhika dioskunanku llajtasninku chhikallataj. Jerusalenpi tiyakojkunataj may chhika altaresta oqharinku Baalman inciensota qʼoshñichinankupaj; chay altaresqa llajtapi callesnin chhikallataj. 14 Ajinaqa qan Jeremías, ama kay runaspaj mañapuychu, ama mañawaychu, nitaj paykunarayku majakuwaychu, imaraykuchus ñakariypi rikukuspa qhaparikamuwajtinkupis, mana uyarisajchu. 15 Imatataj Temploypi maskʼan munasqa Israelniy, chay tukuy millay imasta ruwaytawanri? Yuyanchu wirastawan, aychastawan, jaywawasqanrayku noqaqa castigota paymanta karunchanayta ajinamanta kusikuyta atinampaj? nispa nerqa Tata Diosqa. 16 Ñawpajpi Tata Diosqa sutichasorqa: Chʼampa sachʼa olivo khakallata ima kʼachata poqorej, nispa. Kunanmari sinchʼi qhon qhonkunajpa chawpimpi laqhesninta ruphachenqa, ramasnintataj kʼajllanqa.
27 DE MARZO–2 DE ABRIL
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | JEREMÍAS 12-16
“Israelitasqa Jehovamanta qonqakaporqanku”
(Jeremías 13:1-5) Tata Diosqa niwarqa: Rispa, rantikamuy linomanta awasqa chumpita, ñañu wasaykimantaj chumpiykukuy; chaywampis ama yakuwan joqʼochankichu, nispa. 2 Chay chumpita noqa ranterqani, Tata Dios kamachiwasqanman jina, chaywantaj chumpiykukorqani. 3 Este versículo esta unido al siguiente. 4 Chantá Tata Diosqa watejmanta parlallawarqataj: Chay rantisqayki chumpita, churakushankiña oqharispa, riy Para nisqa cheqaman, chaypitaj chhaka juskʼuman chay chumpita pakaykamuy, nispa. 5 Rerqani ari Para nisqa cheqaman, chaypitaj chay chumpita pakaykamorqani, Tata Dios kamachiwasqanman jina.
Ama sonqonchejwan chʼaukiyachikunachu
17 Jeremiasqa, profeta jina llankʼayninta allinta juntʼananpaj, Diospa nisqanta kasukunan karqa. Qan Jeremías kawaj karqa chay, ¿kasuwajchu karqa? Uj kuteqa, Jehová, Jeremiasta linomanta chumpita rantimuspa chumpiykukunanta kamacherqa. Chantá, “Eufrates mayuman” rinanta nerqa (Jer. 13:3, 4, Qheshwa Biblia). Uj mapata qhawarispaqa, 500 kilometrosta (100 leguasta) risqanta reparasunman. Jeremiasqa, chay mayuman chayaspa, chay chumpita chhanka juskʼuman pakaykunan karqa, chantá Jerusalenman kutinan karqa. Unayninmantaj Jehovaqa, chay chumpita apamunanpaj, Eufratesman kutinanta kamachillarqataj (Jeremías 13:1-9 leey). Jeremiasqa, chay iskay kutipi, 2.000 kilometrosta (400 leguasta) purerqa. Wakin yachayniyoj runasqa, Jeremías killasta may karuta purisqantaqa, mana creenkuchu (Esd. 7:8, 9). Chaywanpis payqa, Jehová kamachisqanrayku, jinatapuni purerqa.
(Jeremías 13:6, 7) Chaymanta unayninman Tata Dios nillawarqataj: Ujtawan Para nisqa cheqaman rispa, apamuy chay, pakamuy nerqayki, chay chumpita, nispa. 7 Chantá Para nisqa cheqaman rispa, maskʼarqani maypichus pakaykorqani, chay cheqata. Chay chumpitaj allin ismusqaña karqa, manañataj ni imapaj walejchu karqa.
Ama sonqonchejwan chʼaukiyachikunachu
18 Jeremías, Judea orqosnejta Eufratesman rishasqanpi tʼukurina. Maynintachus rinanta ajllasqanman jina, chʼin pampasman chayan. Chaytataj, chumpita pakanallanpaj ruwarqa. Llajta masisnenqa ichá tapukorqanku: “¿Mayman chinkapunrí?”, nispa. Chantá payqa, mana chumpiyojllaña rikhurimorqa. Chantataj Jehová, chay ‘ni imapaj walej’ ismusqa chumpita apamunanpaj, Eufratesman kutinanta nerqa. ¿Manachu chay jina karuta purisqan, qhasilla kasqanta nisunman? Chaywanpis Jeremiasqa, Diospa makinpi llinkʼi tʼuru jina churakusqanrayku, mana jinatachu nerqa. Chayrayku, mana thutuspa tukuy sonqo kasukorqa.
(Jeremías 13:8-11) Este versículo esta unido al siguiente. 9 Chantá Tata Diosqa ujtawan nillawarqataj: Ajinallatataj ismuchisaj Judajpatawan, Jerusalenpatawan runaykachasqankuta. 10 Kay sajra runasqa nisqasniyta mana uyariyta munankuchu, manachayqa kʼullukuspa sajra sonqonkoj yuyasqanta jinalla waj dioskunaj qhepankuta purinku paykunata sirvinankupaj, yupaychanankupajtaj. Ajinamanta kay chumpi jina mana imapaj walejchu kanku. 11 Imaynatachus pipis chumpinta ñañu wasanman matʼiykukun, ajinallatataj ruwarqani Israel aylluywan, jinallataj Judá aylluywampis, noqaman sumaj ujchasqa kanankupaj, aylluytaj kanankupaj, sutiy mentasqa kasqanta yachachinankupaj, yupaychasqa, jatunchasqataj kanaypaj. Chaywampis, mana kasuwarqankuchu, nispa nin Tata Diosqa.
Ama sonqonchejwan chʼaukiyachikunachu
19 Jehovaqa, Jeremiasman iskay kaj risqanpiraj, imapajchus jinata ruwachisqanta sutʼincharqa. Payqa, Jeremías ruwasqanwan kayta willayta munarqa: “Kay sajra runasqa nisqasniyta mana uyariyta munankuchu, manachayqa kʼullukuspa sajra sonqonkoj yuyasqanta jinalla waj dioskunaj qhepankuta purinku paykunata sirvinankupaj, yupaychanankupajtaj. Ajinamanta kay chumpi jina mana imapaj walejchu kanku”, nispa (Jer. 13:10). Jehovaqa, ¡tʼukunapaj jinapuni yachacherqa! Jeremías, pisi imaspipis tukuy sonqo kasukusqanqa, ichá pisipaj qhawasqa kanman. Chaywanpis Jehovaqa jatunpaj qhawarqa, imaraykuchus jinamanta, llajtanpa sonqonman chayananpaj, tukuy imata ruwasqanta rikucherqa (Jer. 13:11).
20 Kunanqa, manaña Jeremías jinachu karusta Diosmanta willanapaj purinchej. Chaywanpis kausayninchejqa, vecinosninchejta chayri rejsisqasninchejta tʼukurichinman. Paykunaqa ichá qhawarawasunman: imaynatachus kʼachanchakusqanchejta, imata yachakuytachus ajllasqanchejta, ima oficioyojchus kasqanchejta, alcoholmanta imatachus yuyasqanchejta ima. Jina kajtin, ¿Jeremías jinachu Diospa kamachiykunasninta kasukusun? Jehová sumaj tʼuru vasoman tukuchinawanchejta saqesun chayqa, mayllapipis paymanta parlariyta atisun. Arí, Biblianejta, allin kamachinejta ima, yuyaychawasqanchejta kasukoyqa, wiñaypaj yanapawasun. Jeremías jinataj kasun, nitaj sonqonchej chʼaukiyawasunchu. Chayrayku mana iskaychakuspa Jehovaj makinpi llinkʼi tʼuru jina churakuna, jinamanta wiñaypaj yupaychananchejpaj, sumaj tʼuru vasoman tukuchiwasun.
it-1-S pág. 386 párr. 2
Ñañu wasa
Jehovaqa Israel llajtata, Judá aylluta ima kikincharqa, ñañu wasata matʼiykukunapaj chumpiwan. Chay llajtas payman ujchasqa kanankuta saqerqa, yupaychasqa, jatunchasqataj kananpaj (Jer. 13:11). Jesucristo rey kananmanta parlaj profeciaqa nin: “Cheqan kaywan ñañu wasanta chumpiykukonqa; cheqa kajta juntʼaj kayninwan chumpiykukonqa”, nispa. Chayqa niyta munan Jesús rey kashaspa cheqan kajtapuni ruwananta, nisqantataj juntʼananta. Imaynatachus uj runa sinchʼita llankʼananpaj ñañu wasanta chumpiwan matʼiykukun, ajinallatataj Jehovaj churasqan Juezqa llankʼayninta juntʼananpaj, cheqan kajwan chumpiwan jina matʼiykukonqa (Isa. 11:1, 5).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Jeremías 12:1, 2) Tata Dios, qanqa cheqampuni kanki, imatachus sonqoy ukhupi tapukuni, chayta ñawpaqeykiman apamunaypaj. Chaywampis tapurisuyta munayman justicia imasmanta. Imaraykutaj juchasapastaqa tukuy ima allin rinri? Imaraykutaj wasanchajkunapis mana imamanta llakikuspa kawsakunkuri? 2 Qanqa paykunata plantarqanki, paykunataj saphichakunku, wiñanku, chantá poqonkutaj. Siminkuwan qanmanta parlallankupuni, sonqonkupirí qanmantaqa karupi kashanku.
(Jeremías 12:14) Tata Diosqa ajinata nin: Israel qayllapi tiyakoj sajra runasmanta, pikunachus japʼikapunku Israelman qosqay herenciata, chaykunamanta nini: Noqaqa paykunata jallpʼankumanta tʼirasaj; Judatapis tʼirallasajtaj paykunaj chawpinkumanta.
“Maypitaj Tata Dios kashanri?” nispa, ¿tapukunchejpunichu?
11 Jeremiasqa, imaraykuchus juchasapasta allin risqanta mana entiendeyta aterqachu, chaytataj Jehovaman willarqa (Jeremías 12:1, 3 leey). Payqa, mana Diospa cheqan kayninmantachu iskayrayarqa, manaqa tapuyninpaj uj kutichiyta munarqa. Sonqonpi imachus kasqanta, Diosman sutʼita willaspaqa, Jehovata Tatanta jina qhawasqanta rikucherqa. Imaynatachus uj wawa, tatanman kʼaskakun, ajinata Jehovaman kʼaskakorqa. Jeremiasqa, imaraykuchus kʼullu judiosta allin rishasqanta, mana entienderqachu. Chay tapuyninpaj, ¿kutichiyta tarerqachu? Arí, Jehovaqa, chay sajra runasta jallpʼankumanta tʼirananta nerqa (Jer. 12:14). Imaynatachus Jehová mañakuyninman kutichisqanqa, maytachá Jeremiasta kallpacharqa, Jehovaj cheqan kayninpi atienekunallanpajpuni. Chayrayku Jeremiasqa, ichá Jehovamanta tukuy sonqo sapa kuti mañakorqa.
(Jeremías 15:17) Mana khuskachakorqanichu nitaj kusikorqanichu, pikunachus fiestasllapi purinku, chaykunawanqa; qan noqata japʼikapuwasqaykimantapacha, sapallaypuni kawsakuni, imaraykuchus phiñakuyniykiwan juntʼachiwarqanki.
w04-S 1/5 pág. 11 párr. 16
Jeremías jina kallpachakunallapuni
Sajra runaswan puriymanta allinta qhawakuna
16 ¿Imataj Jeremiasta kallpachasqallapuni kananpaj yanaparqa? Pay nerqa: “Mana khuskachakorqanichu nitaj kusikorqanichu, pikunachus fiestasllapi purinku, chaykunawanqa; qan noqata japʼikapuwasqaykimantapacha, sapallaypuni kawsakuni, imaraykuchus phiñakuyniykiwan juntʼachiwarqanki”, nispa (Jeremías 15:17). Profeta Jeremiasqa sajra runaswan purinanmantaqa, sapalllan kakuyta ajllarqa. Noqanchejpis ajinallatataj ruwayta munanchej. Amapuni apóstol Pabloj nisqanta qonqananchu. Pay nerqa: “Sajra runaswan pureyqa kʼacha ususta chinkachin”, nispa. Arí, unaytaña kapuwanchej chay kʼacha usustapis chinkachinkuman (1 Corintios 15:33).
Bibliata leenapaj
(Jeremías 13:15-27) Israelitas, allinta uyarispa, kasuta ruwaychej, amataj wapuykachaychejchu, imaraykuchus Tata Diosqa parlanña. 16 Señorniykichej Tata Diosta jatunchaychej, manaraj pay laqhayayta apachimushajtin, manaraj laqhayaj orqopi miskʼakushajtiykichej. Qankunaqa kʼanchayta suyashankichej, paytajrí chay kʼanchayta tuti laqhaman tukuchenqa. 17 Sichus mana kasuwankichej chayqa, mayta runaykachasqaykichejrayku pakayllapi waqasaj. Mayta waqasqayraykutaj, ñawisneyqa waqaypi tukukonqa; imaraykuchus Tata Diospa ayllonqa waj llajtaman presos apasqa kanqanku. 18 Reyman niy, jinataj maman reinamampis: Chay kamachina tiyanaykichejmanta uraykʼuspa, pampapi tiyaychej, imaraykuchus jatunchakorqankichej, chay may kʼachitu pillus umaykichejmanta urmanqa, nispa. 19 Neguevmanta llajtas enemigo soldadoswan muyuykusqasña kanku, nitaj pipis punkusninta kichariyta atinchu. Tukuynin Judamanta kajkuna waj nacionman presos apasqa kanku; jallpʼankumanta tukuyninku wijchʼusqa kanku. 20 Ñawisniykichejta kicharispa, qhawariychej pikunachus wichaynejmanta jamushasqankuta. Maypitaj kashan japʼichikorqayki, chay oveja tropari, mayqenmantachus jatunchakorqanki, chayri? 21 Ima ninkitaj, qan Jerusalén, maypachachus Diosqa pikunawanchus kawsakusqayki runasllatataj kamachisunampaj churanqa, chaypacha? Manachu chay nanayqa nacechikoj warmej nanaynin jina jamusonqa? 22 Sichus qan tapukunki imaraykuchus kay imas qhatirisusqanta chayqa, allinta yachay chay jatun juchasniykirayku jamusqanta. Chayraykumin pʼachaykita lluchʼususpa, sonqo nanayta abusasorqanku. 23 Uj yana runaqa atinmanchu yurajman tukuyta? Atillanmantajchu chʼejchi tigreqa chay chʼejchisninta chinkachiyta? Qankunapis sajra ruwayman yachasqa kashaspaqa, nillataj allin kajta ruwayta atiwajchejchu. 24 Chayraykumin qankunataqa chʼeqerachisqaykichej, imaynatachus chʼin pampaspi pajata wayra apan, ajinata. 25 Israel, chaymin qantaqa qhatirinasun kashan. Chayta japʼinaykitaqa noqapuni nerqani, nispa nin Tata Diosqa. Qanqa noqamanta qonqaporqanki, waj llulla dioskunapitaj atienekorqanki. 26 Noqapis qanta qʼalallata sayachisqayki, pʼenqayniyki rikhurinampaj. 27 Khuchichakuypi purisqasniykita rikuni, qʼoñiriyniyki japʼisojtin, mana pʼenqakuspa phisu warmi jina purisqasniykita. Rikullanitaj chay millachikuna ruwasqasniykita orqospi, jinallataj campospipis. Ay imachus kanqa qanmanta Jerusalén. Maykʼajkamataj chay jina chʼichipaj qhawasqa kallankipuni?