Diciembre

Weneʼ kʼo jujun mul kʼax kqabʼan che uchʼobʼik jun jastaq che kqasikʼij uwach pa ri uTzij ri Dios. O weneʼ Jehová kuya ta ri xqataʼ che pa qachʼawem junam rukʼ ri xqachomaj. Wariʼ weneʼ kubʼano che kubʼan kebʼ qakʼuʼx. We kqasukʼumaj ta ri qachomanik, kqaj uchuqʼabʼ ri qakojonik y kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová (Sant. 1:7, 8). Weneʼ xuqujeʼ kusachisaj uwach ri qeyebʼal chrij ri petinaq. Ri apóstol Pablo xujunamisaj ri qeyebʼal rukʼ jun ancla (Heb. 6:19). Wariʼ kubʼano che ko ktakʼiʼ ri barco are chiʼ kʼo jun kaqiqʼ jabʼ y kuqʼatej rech kupukʼij ta ribʼ chkiwach ri abʼaj. Are kʼu xaq xiw kʼo upatan ri ancla we ko ri cadena ximibʼem wi rukʼ ri barco. Junam rukʼ ri óxido kubʼan kʼax che ri cadena re jun ancla, ri kebʼlan kʼuxaj kubʼano che kqaj uchuqʼabʼ ri qakojonik. Are chiʼ kuriq kʼax jun winaq che ubʼanom kebʼ ukʼuʼx, weneʼ kuchomaj che ri Jehová kubʼan ta ri utzujum. Y we kʼo ta kojonik, kʼo ta eyebʼal. Kʼo ta jun winaq kkikotik we ubʼanom kebʼ ukʼuʼx. w21.02 30 párrs. 14, 15

Pa ronojel ri tiempo riʼ, rukʼ paciencia Abrahán xreyej che Jehová xubʼan ri xutzujuj. Abrahán weneʼ kʼo más che 70 ujunabʼ are chiʼ xeʼel bʼi pa Ur (Gén. 11:31–12:4). Weneʼ cien junabʼ xkʼojiʼ pa jalajoj taq lugares re Canaán. Are chiʼ kʼo 175 ujunabʼ xkamik (Gén. 25:7). Are kʼu, xril taj are chiʼ Jehová xuya ri ulew chke ri rijaʼlil che xutzujuj che ri Abrahán. Xuqujeʼ xril ta ri tinamit che reyem, che are ri uQʼatbʼal tzij ri Dios. Are kʼu ri Biblia kubʼij che ri Abrahán xkam rukʼ kikotemal «are taq sibʼalaj nim winaq chik» (Gén. 25:8). Paneʼ xuriq kʼi kʼax, xkʼojiʼ jun koʼalaj ukojonik xuqujeʼ rukʼ paciencia xreyej che Jehová kubʼan ri xutzujuj. ¿Jasche xkunik xuchʼijo? Rumal che xchajix rumal ri Jehová xuqujeʼ xux rachiʼl (Gén. 15:1; Is. 41:8; Sant. 2:22). Junam rukʼ ri Abrahán, oj xuqujeʼ qeyem ri tinamit che kʼo kowilaj utakʼalibʼal (Heb. 11:10). Qastzij che, kqeyej taj che kyak chi jumul ri tinamit riʼ, rumal che ri uQʼatbʼal tzij ri Dios xumaj chak pa 1914 pa ri kaj (Apoc. 12:7-10). Are kʼu qeyem che kumaj ri Qʼatbʼal tzij riʼ pa ronojel ri uwach Ulew. w20.08 4, 5 párrs. 11, 12

Rech qas keqatatabʼej ri nikʼaj chik, rajawaxik kojmachʼachʼik xuqujeʼ kʼo qapaciencia. Utz che kqakoj qachuqʼabʼ, rumal oxibʼ jastaq. Nabʼe, we qas ta keqatatabʼej weneʼ kqabʼij jastaq che qas ta utz. Ukabʼ, kojutoʼo rech kqachʼobʼ ri kunaʼ ri qachalal xuqujeʼ kqachʼobʼo jasche kubʼan ri jastaq. Wariʼ kojutoʼo rech kqanaʼ ri kunaʼo. Xuqujeʼ, urox, weneʼ kqatoʼ jun qachalal rech kretaʼmaj chrij ri qas kunaʼo. Jujun taq mul, ri winaq kuchʼobʼ ta ri kunaʼo kʼa chiʼ kutzijoj. E jujun qachalal qas ta kekunik kkibʼij ri kkinaʼo rumal ri kikʼulmam pa ri kikʼaslemal, ri kicultura o ri kibʼantajik. Weneʼ rajawaxik tiempo chke ri qachalal rech kkikubʼsaj kikʼuʼx chqij xuqujeʼ kkibʼij chqe ri kʼo pa kanimaʼ. We kʼo qapaciencia junam rukʼ ri Jehová, kqachʼak ri kachilanik, rukʼ ri tiempo kkibʼij chqe ri kkinaʼo. Are chiʼ kkibʼan wariʼ utz che qas keqatatabʼej. w20.04 15, 16 párrs. 6, 7

Ri e kar keriqitaj pa ri lugar che kkiriq wi kiwa xuqujeʼ utz kkilo. ¿La nim ubʼanik ri hora chke ri ajchapal kar? Chqilampeʼ ri xubʼij jun qachalal re jun isla del Pacífico che jun misionero. Xkichomaj kebʼe che utzukuxik kar y ri misionero xubʼij: «Kqil qibʼ chweʼq a las nueve aqʼabʼil». Are kʼu ri qachalal xubʼij: «Xa ta apas hora kojbʼek. Rumal che ri e kar kʼo kihora, rajawaxik che oj kojbʼe pa ri hora riʼ». Junam rukʼ wariʼ, ri cristianos re ri nabʼe siglo are kebʼe pa ri hora xuqujeʼ pa ri lugar jachiʼ keriqitaj wi más ri winaq. Jun kʼutbʼal, ri utijoxelabʼ ri Jesús jeʼ xkitzijoj ri utzij ri Dios pa ri templo, pa ri sinagogas, cho taq ja y pa ri kʼaybʼal (Hech. 5:42; 17:17; 18:4). Ri oj xuqujeʼ rajawaxik kqachʼobʼ ri kinaqʼatisabʼal ri winaq che e kʼo pa ri lugar jawiʼ kqatzijoj wi ri utzij ri Dios. Rajawaxik kqachʼobʼo jawiʼ y jampaʼ keqariq ri winaq (1 Cor. 9:19-23). w20.09 4 párrs. 8, 9

Chqanimaj ri kuchaʼ ubʼanik ri congregación. Ri qachilanik rukʼ ri Jesús, ri kkʼamow bʼe pa ri congregación, kubʼan más ko are chiʼ keqanimaj ri qachalal che yaʼom ri eqelen chke che kojkichajij rukʼ loqʼoqʼebʼal (Efes. 4:16). Jun kʼutbʼal, ri utinamit ri Jehová kraj che utz kqabʼan che ukojik ri e Ja rech Ajawbʼal. Rumal laʼ jujun congregaciones xa jun xbʼan chke. Wariʼ tobʼanaq rech ksach ta más pwaq. Rukʼ wa taq kʼexoj riʼ, e jujun publicadores kikʼexom jujun jastaq pa ri kikʼaslemal. Weneʼ ri e sukʼ taq qachalal riʼ ukʼamom kiwach chbʼil kibʼ rumal che pa kʼi junabʼ xa junam congregación e kʼolinaq wi. Are kʼu kimik bʼim chke che kebʼe pa jun chi congregación. Qastzij riʼ che ri Jesús sibʼalaj kkikotik are chiʼ krilo che ri e sukʼ taq utijoxelabʼ kkinimaj ri kubʼij ri congregación. w20.04 24 párr. 14

Ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur kiyaʼom ta kan ubʼanik chʼoj rech ketaqan pa uwiʼ ri uwach Ulew. Jun kʼutbʼal, chojchoman chrij ri xkʼulmatajik are chiʼ qʼaxinaq chi ri Segunda Guerra Mundial, are chiʼ ri Unión Soviética xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ xkʼojiʼ kitaqanik pa kiwiʼ jujun tinamit re Europa. Wariʼ xubʼano che ri qʼatal tzij re ri sur xeʼumulij kʼi ajchʼojabʼ re jalajoj tinamit, kbʼix OTAN che. Ri e qʼatal tzij riʼ tajin kkikoj kichuqʼabʼ chbʼil kibʼ rech kkilo jachin chke kresaj lo armas che kʼo más uchuqʼabʼ. Xuqujeʼ kechʼojinik are chiʼ kekitoʼ jalajoj taq tinamit che kʼo chʼoj chkixoʼl, junam rukʼ África, Asia xuqujeʼ América Latina. Pa ri e junabʼ che kʼateʼ xeʼokʼowik, Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ tajin kkʼojiʼ más kitaqanik pa uwiʼ ri uwach Ulew. Xuqujeʼ tajin kchʼojin rukʼ ri qʼatal tzij re ri sur pa jun chʼoj cibernética. Ri e kebʼ qʼatal taq tzij riʼ kkikoj programas re computadora rech kechʼojin che ubʼanik kʼax che ri uqʼinomal ri tinamit xuqujeʼ che ri uqʼatbʼal tzij. Junam rukʼ ri xubʼij kan Daniel, ri qʼatal tzij re ri norte uyaʼom ta kan ubʼanik kʼax che ri utinamit ri Dios (Dan. 11:41). w20.05 13 párrs. 5, 6

Pa taq uqʼij ri profeta Isaías, Jehová xubʼij che ri utinamit: «¿La ksach pa lo ri ral jun nanaxel pa ujolom [...]? Paneʼ kʼu ri nanaxel ksach ri ral pa ujolom, in man katinsach ta pa nujolom» (Is. 49:15). Amaqʼel taj kujunamaj ribʼ ri Jehová rukʼ jun ixoq che kʼo ral, are kʼu pa we jumul riʼ xubʼano. Jehová xukoj ri kʼutbʼal re ri uloqʼoqʼenik jun nan che ri alaj ral rech kukʼut ri nimalaj loqʼoqʼebʼal che kunaʼ chke ri upatanelabʼ. E kʼi ixoqibʼ junam kkichomaj rukʼ ri xubʼij jun qachalal ubʼiʼ Jasmín: «Are chiʼ kaya utuʼ ri alaj awal, kkʼiy jun loqʼoqʼenik nim ubʼanik rukʼ ri alaj awal». Jehová krilo are chiʼ jun chke ri alaj taq ralkʼwal kuya ta chi ubʼixik ri utzij xuqujeʼ kbʼe ta chi pa ri e riqbʼal ibʼ. E kʼi chke ri loqʼalaj taq qachalal riʼ ketzalij lo pa ri congregación, rukʼ kikotemal keqakʼulaj. Jehová xuqujeʼ ri oj kqaj ketzalij loq (1 Ped. 2:25). w20.06 18 párrs. 1-3

¿La e kʼo sipanik che keʼilitaj taj? Kʼolik, ri e sipanik riʼ are ri más nim ubʼanik. Pa ri Sermón del Monte, Jesús xchʼaw chrij ri e sipanik che e kʼo pa ri kaj che más nim ubʼanik chuwach ri pwaq o ri qʼinomal. Xuqujeʼ xubʼij: «Jawijeʼ kʼut ri kʼo wi ri iqʼinomal, chilaʼ kʼo wi ri iwanimaʼ» (Mat. 6:19-21). Ri qanimaʼ kojutaqchiʼj che utzukuxik jastaq che nim ubʼanik chqawach. Kqamulij «qʼinomal pa ri kaj» are chiʼ kqanimaj ri Dios. Junam rukʼ ri xubʼij ri Jesús, kʼo ta jun winaq kkunik krelaqʼaj xuqujeʼ kusach uwach ri qʼinomal riʼ. Ri apóstol Pablo xubʼij che rajawaxik kqatzukuj ri jastaq che «man keʼilitaj taj» (2 Cor. 4:17, 18). Chkixoʼl ri jastaq o sipanik che kqʼalajin taj kʼo ri kʼakʼ uwach Ulew che utzujum ri Dios. ¿La kqakʼut maltyoxinik rumal ri e sipanik riʼ che keʼilitaj taj? w20.05 26 párrs. 1, 2

Ri xukʼut Moisés chkiwach ri israelitas xubʼano che xkinaʼ jamaril xuqujeʼ kubʼsal kʼuʼx, junam rukʼ ri jabʼ chiʼ kujaʼj ri tikoʼn. ¿Jas kojkunik kqabʼano rech ri kqakʼut chkiwach ri winaq kuya jamaril xuqujeʼ kubʼsal kʼuʼx chke? Are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios cho taq ja o pa taq ri bʼe, chqakojoʼ ri Biblia rech kqakʼut ri ubʼiʼ ri Dios chkiwach ri winaq. Kojkunik kqakoj ri e chakubʼal che kkiya uqʼij ri Jehová, junam rukʼ ri e qawuj, ri videos xuqujeʼ ri qakʼolbʼal pa Internet. Paneʼ oj kʼo pa ri chak, pa ri tijobʼal o pa jun viaje, chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech kojchʼaw chrij ri qaDios xuqujeʼ chrij ri ubʼantajik. Chqayaʼ ubʼixik chke ri winaq ri kraj ri Dios chqe xuqujeʼ che ri uwach Ulew. Are chiʼ ri winaq kkita wariʼ weneʼ kʼateʼ nabʼe mul riʼ kkilo che Jehová sibʼalaj kojuloqʼoqʼej. Are chiʼ kqakʼut ri qastzij chrij ri loqʼalaj qaTat, kojtobʼan che uchʼajchʼobʼisaxik ri ubʼiʼ xuqujeʼ kqakʼutu che jujun chke ri jastaq che kbʼix chrij xa molom taq tzij. Xaq xiw ri kukʼut ri Biblia kuya jororibʼal chke ri winaq (Is. 65:13, 14). w20.06 10 párrs. 8, 9

¿Jas bʼantajik rajawaxik kqakʼutu we kqaj keqatoʼ ri kkaj ketzalij lo rukʼ ri Jehová? Chqilaʼ jas kqetaʼmaj chrij ri kʼutbʼal rech ri ala sachinaq (Luc. 15:17-24). Ri ala xukʼex ri uchomanik rumal laʼ kraj ktzalij lo cho ri rachoch. Ri utat aninaq xbʼe che ukʼulaxik xuqujeʼ rukʼ loqʼoqʼebʼal xumatzej rech kukʼut chuwach che loqʼ na chuwach. Ri ala sibʼalaj kbʼisonik xuqujeʼ kuchomaj che yaʼtal ta chi che kbʼix kʼojolaxel che. Ri tat kutoqʼobʼisaj uwach ri ukʼojol are chiʼ krilo che ri kubʼij qas kel lo pa ranimaʼ xuqujeʼ che ukʼexom chi ri ukʼaslemal. Rumal laʼ, ri tat xubʼan jun nimaqʼij xuqujeʼ xutaq uyaʼik ratzʼyaq ri ukʼojol che paqal rajil. Rukʼ wariʼ ri tat kukʼutu che chuwach areʼ ri ala are ta jun rajchak xaneʼ are ri loqʼalaj ukʼojol. Jehová kjunamataj rukʼ ri tat re ri kʼutbʼal riʼ. Keʼuloqʼoqʼej ri kiyaʼom kan upatanexik xuqujeʼ kurayij che ketzalij lo rukʼ. We kqesaj uwach, kojkunik keqatoʼ ri qachalal riʼ rech ketzalij loq. Rajawaxik kqakʼut paciencia chke, kqanaʼ ri kkinaʼo xuqujeʼ keqaloqʼoqʼej. w20.06 25, 26 párrs. 8, 9

Jesús xubʼij che jujun kkikʼam ri qastzij «rukʼ kikotemal», are kʼu chiʼ kpe kʼax ksach uwach ri kikojonik (Mat. 13:3-6, 20, 21). Weneʼ kkichʼobʼ taj che kriqitaj kʼax rumal uterenexik ri Jesús (Mat. 16:24). O weneʼ kkichomaj che jun cristiano kʼo ta kʼax kuriqo. Are kʼu, pa ri uwach Ulew riʼ, kʼo ta jun che mat kuriq kʼax. Ri kojriqitaj wi kkʼextajik rumal laʼ jujun taq qʼij kojkikot taj (Sal. 6:6; Ecl. 9:11). Kʼi chke ri upatanelabʼ ri Jehová kkikʼutu che qas kkikojo che e kʼo pa ri qastzij. ¿Jasche qetaʼm? Rumal che ri kikojonik kqaj ta uchuqʼabʼ are chiʼ jun qachalal kubʼan jun kʼax chke o ri qachalal kubʼan jastaq che yaʼtal ta che jun cristiano (Sal. 119:165). Are chiʼ kkiriq jun kʼax, ri kikojonik kubʼan más ko (Sant. 1:2-4). Rajawaxik kqakowirisaj ri qakojonik. w20.07 8 párr. 1; 9 párrs. 4, 5

Are chiʼ majaʼ kqamajij usikʼixik uwach ri Biblia, chqataʼ tobʼanik che ri Jehová rech kqachʼobʼ ri kqasikʼij uwach. Jun kʼutbʼal, weneʼ tajin kqatzukuj tobʼanik rech kqil ri kqabʼan chuwach jun kʼax, chqataʼ che ri Jehová che kojutoʼo rech kqariq pixabʼ pa ri uTzij (Filip. 4:6, 7). Wariʼ are jun jeʼlikalaj usipanik ri Jehová. Rech más kqachʼobʼ jun kʼutbʼal kʼo pa ri Biblia, chojchoman chrij ri tajin kkʼulmatajik y chqachomaj che jetaneʼ oj ri oj kʼo pa ulugar ri winaq che tajin kchʼaw wi ri Biblia. Chqakojoʼ qachuqʼabʼ che jetaneʼ tajin kqil ri jastaq che xril areʼ y jetaneʼ kqanaʼ ri xunaʼo. Uchomaxik rij. Wariʼ kraj kubʼij che nojimal kojchoman chrij ri kqasikʼij uwach y kojchoman chrij ri kukʼut chqawach. Kojutoʼ che uchʼobʼik ronojel ri kʼutunem che tajin kqasikʼij uwach. Ri chomanik kojutoʼo rech kqachʼobʼ ri jastaq. w21.03 15 párrs. 3-5

Xkun ta riʼ ri Pablo xuchomaj che wet are xuchaʼ ubʼanik nikʼaj chi jastaq pa ri ukʼaslemal ojer kanoq, weneʼ mat xtzʼapix riʼ pa cárcel. Xkun ta riʼ xpe royowal kukʼ ri achijabʼ re ri tinamit re Asia rumal che xkiwonobʼa kanoq y che kukubʼsaj ta chi ukʼuʼx chkij ri nikʼaj chi rachiʼl. Are kʼu kʼo ta jun chke ri jastaq riʼ xubʼano. Paneʼ xretaʼmaj che xa jubʼiqʼ chi kraj kkamisaxik are xchoman chrij ri más nim ubʼanik, ri uyaʼik uqʼij ri Jehová. Xuqujeʼ, xutzukuj ri xubʼan che kitoʼik ri e nikʼaj chik y rukʼ kubʼsal ukʼuʼx xuya ta kan ubʼanik uchʼawem che ri Jehová. Xaq xiw ta xchoman chrij ri xkibʼan ri nikʼaj rachiʼl che xkiwonobʼa kanoq, xaneʼ sibʼalaj xmaltyoxinik rumal ri nimalaj kiloqʼoqʼebʼal y ri kitobʼanik ri sukʼalaj taq rachiʼl. Xuqujeʼ xuya ta kan unikʼoxik ri uTzij ri Dios (2 Tim. 3:16, 17; 4:13). Y ri más nim ubʼanik, are che qas xretaʼmaj che sibʼalaj kloqʼoqʼexik, kwonobʼax ta kanoq y ktewchiʼx rumal ri Jehová y ri Jesús. w21.03 18 párrs. 17, 18

Pa jun tiempo re ri ukabʼ siglo re ri qaqʼij, ri qas ucongregación ri Dios xkiriq kʼax kumal ri e qastzij taj cristianos, rumal che kikʼutum etaʼmanik che qastzij taj xuqujeʼ kikʼutum ta ri qastzij chrij ri kubʼij ri uTzij ri Dios. Xumaj lo pa ri tiempo riʼ, kʼa pa ri ukʼisbʼalil ri siglo diecinueve, xkʼojiʼ ta jun grupo re upatanelabʼ ri Dios cho ri uwach Ulew. Ri qastzij taj cristianos xekʼiy más junam rukʼ ri itzel qʼayes rumal laʼ xeqʼalajin ta chi ri qastzij cristianos (Mat. 13:36-43). ¿Jasche nim ubʼanik che kqanaʼtasaj wariʼ? Rumal che ri kyaʼ ubʼixik pa Daniel capítulo 11 kukʼutu che ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur tajin ta kchʼaw chkij ri qʼatal taq tzij che xekʼojiʼ pa ri ukabʼ siglo kopan pa ri siglo diecinueve. Pa ri tiempo riʼ e kʼo ta upatanelabʼ ri Dios rech kekunik kkibʼan kʼax chke. Rumal laʼ, ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur xeʼel chi lo jumul chukʼisbʼalil ri siglo diecinueve. w20.05 3 párr. 5

Joel xubʼij che e kʼiʼalaj sakʼ kkisachisaj uwach ri ulew re Israel (Joel 1:4). Pa kʼi junabʼ, xqachʼobʼo che ri profecía riʼ kraj kubʼij ri utinamit ri Jehová, che kkitanabʼaʼ ta utzijoxik utzij ri Dios junam kukʼ ri e kʼiʼalaj sakʼ. Xqachomaj che ri chak riʼ kʼo kubʼan che ri «tinamit» kraj kubʼij ri winaq che e kʼo pa kiqʼabʼ ri kʼamal taq bʼe re ri e kojonem. Are kʼu, we kqil ri nikʼaj chi textos, kqachʼobʼo che rajawaxik kqakʼex ri qachomanik chrij ri profecía re Joel. Chqilaʼ ri kutzujuj ri Jehová pa Joel 2:20: «Keʼennajtajisaj taq na chiwe ri sakʼ ri kepe pa ri elebʼal qʼij [norte, TNM]». We ri e sakʼ riʼ kraj kubʼij ri testigos rech Jehová, che kkitzijoj ri utzij ri Dios xuqujeʼ kekitoʼ ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ junam che xubʼij kan ri Jesús, ¿jasche ri Jehová naj keʼukʼam wi bʼik? (Ezeq. 33:7-9; Mat. 28:19, 20). Ri Dios keʼukʼam ta bʼi naj ri e sukʼ taq upatanelabʼ, xaneʼ are ri winaq o jastaq che kkibʼan kʼax chke. w20.04 3 párrs. 3-5

¿Jas rajawaxik kqabʼano we kqilo che ri Jehová aninaq ta kuya ri kqataʼ che? Santiago kubʼij: «Amaqʼel chutaʼ che ri Dios, TNM». Ri Jehová kqʼiʼtaj ta chqe ni kpe royowal qukʼ are chiʼ amaqʼel kqataʼ qanojibʼal che rech keqachʼij ri kʼax. Xaneʼ, ri qaTat kʼo pa ri kaj rukʼ ronojel ranimaʼ kuya chqe ri kqataʼ che (Sal. 25:12, 13). Areʼ kril ronojel ri kʼax kqariqo, kutoqʼobʼisaj qawach y kraj kojutoʼo. ¿La mat qastzij che wariʼ kuya kikotemal chqe? Are kʼu, ¿jas kubʼan Jehová che uyaʼik qanojibʼal? Are kukoj ri uTzij che uyaʼik qanojibʼal (Prov. 2:6). Rech kqariqo, rajawaxik kqanikʼoj ri Biblia y ri e wuj re ri utinamit ri Jehová. Are kʼu, xaq xiw ta rajawaxik kkʼojiʼ nim qetaʼmabʼal. Rajawaxik kqabʼan pa qakʼaslemal ri kubʼij ri Jehová. Santiago xubʼij: «Chibʼanaʼ jas ri kubʼij, man xuwi ta kita ri tzij» (Sant. 1:22). Are chiʼ kqabʼan ri kubʼij ri Dios, kojux winaq che kʼo jamaril qukʼ, kʼo utz qachomanik y kqatoqʼobʼisaj kiwach nikʼaj chik (Sant. 3:17). Waʼ taq bʼantajik riʼ kojkitoʼo rech rukʼ kikotemal kqachʼij apachike uwach kʼax. w21.02 29 párrs. 10, 11

Jun tijoxel re ri Biblia kkʼiy pa ri ukojonik y kubʼan uqasanjaʼ we konojel ri e kʼo pa ri congregación ketobʼanik. Konojel ri publicadores kekunik ketobʼanik rech kkʼiy ri congregación. Jun precursora kubʼij: «Kʼo jun refrán kubʼij che kajwataj jun tinamit che ukʼiyisaxik jun akʼal. Kinchomaj che junam kkʼulmataj rukʼ ri kbʼan che kitoʼik ri winaq rech kkibʼan kiqasanjaʼ: ri kʼulmatajinaq are che kajwataj ri kitobʼanik konojel ri e kʼo pa ri congregación rech jun winaq kok pa ri qastzij kojonem». Rech kkʼiy jun akʼal kajwataj ri kitobʼanik ri ufamiliares, ri e rachiʼl y ri rajtijabʼ, rumal che konojel kkitoʼo y kkikʼut jastaq nim ubʼanik chuwach. Xaq junam, ri publicadores kekunik kkitoʼ jun tijoxel rech kubʼan uqasanjaʼ are chiʼ kkiya pixabʼ che, kkibʼij utz taq tzij che y kkiya jun utz kʼutbʼal chuwach (Prov. 15:22). We tajin kqaya etaʼmanik re ri Biblia che jun winaq, ¿jasche rajawaxik kqakʼam ri kitobʼanik ri nikʼaj chi publicadores che kkiya che ri tijoxel? Rumal che wariʼ ktobʼanik rech kkʼiy ri ukojonik ri tijoxel. w21.03 8 párrs. 1-3

Qonojel ri cristianos, alabʼom alitomabʼ o nim chi qajunabʼ, rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kebʼ ta qapalaj. Ri apóstol Juan xchʼaw chrij wariʼ are chiʼ xubʼij che kuya taj kojkʼojiʼ pa ri qastzij xuqujeʼ tajin kqabʼan inmoralidad sexual (1 Juan 1:6). We kqaj kojqaj chuwach ri Jehová kimik xuqujeʼ pa ri petinaq, rajawaxik knaʼtaj chqe che areʼ kril ronojel ri kqabʼano. Ri qastzij are che kʼo ta jun mak chkʼuyal o kilitaj taj, rumal che ri Jehová kril ronojel (Heb. 4:13). Xuqujeʼ rajawaxik kqaxutuj ri kichomanik ri winaq chrij ri makaj. Pa taq uqʼij ri Juan, ri apóstatas kkibʼij che jun kkunik kux rachiʼl ri Dios paneʼ kubʼan jastaq che retaʼm che utz taj kbʼanik. Kimik e kʼi jeʼ kkichomaj. Kkibʼij che kekojon chrij ri Dios, are kʼu kkikoj ta ri kuchomaj chrij ri makaj, más na chrij ri sexo. Ri jastaq che chuwach ri Jehová are jun makaj, chkiwach ri winaq kuya kkibʼano we kkaj. w20.07 22 párrs. 7, 8

¿La kqatoʼ kiwiʼ ri qachalal ixoqibʼ chiʼ kajwatajik? Chqachomaj che e kʼi qachalal kkilo che jun qachalal ixoq che Testigo ta ri rachajil amaqʼel matam kopan pa ri e riqbʼal ibʼ y chanim kel bʼik. Xuqujeʼ qas ta keʼukʼam bʼi ri ral pa ri riqbʼal ibʼ. Rumal laʼ ri qachalal kkimaj uyoqʼik y kkichomaj che rajawaxik ri qachalal ko ktakʼiʼ chuwach ri rachajil. Are kʼu ketaʼm taj che ri qachalal ixoq sibʼalaj kukoj uchuqʼabʼ chuwach ri kʼax. Kkun taj ktaqan pa uwiʼ ri utiempo y pa kiwiʼ ri ral. We kqabʼij utz taq tzij che rumal ri tajin kubʼano y utz kojchʼaw chrij kukʼ ri nikʼaj chik, weneʼ wariʼ ktobʼanik rech kyoqʼ ta chik. Ri e kʼamal bʼe ketaʼm che ri Jehová kril ri kkibʼan che kilik (Sant. 1:27). Rumal laʼ, junam rukʼ ri Jesús, utz ri kichomanik y are ta kbʼan ri kkichomaj e areʼ we kuya kkʼex jun jastaq e areʼ kkibʼano (Mat. 15:22-28). Are chiʼ kekitoʼ ri qachalal ixoqibʼ, utz ubʼanik kkibʼano. w20.09 24, 25 párrs. 17-19

Ri qʼaxal tzij Daniel sibʼalaj xumachʼ ribʼ y xuchʼobʼo che kʼo jastaq kkun ta che ubʼanik, rumal laʼ xuyaʼo che xkʼam ubʼe rumal ri Jehová. Jun kʼutbʼal, are chiʼ xkoj rumal ri Dios che uqʼalajisaxik ri rachikʼ ri Nabucodonosor, Daniel xraj taj che areʼ xyaʼ nim uqʼij, xaneʼ xumachʼ ribʼ y xraj che are ri Jehová xnimarisax uqʼij (Dan. 2:26-28). Chrij wariʼ kqetaʼmaj che chiʼ kqaya chʼabʼal che utz kkil ri qachalal o utz kqabʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios, rajawaxik are ri Jehová kqaya uqʼij. Chqakʼutuʼ machʼachʼem y chqachʼobʼoʼ che kʼo ta jun jastaq kojkunik kqabʼano we rumal ta ri utobʼanik areʼ (Filip. 4:13). Rukʼ wariʼ xuqujeʼ kqesaj uwach ri ukʼutbʼal ri Jesús, che amaqʼel xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová (Juan 5:19, 30). Kʼo ta jumul xutoqij ri taqanik che kʼo pa uqʼabʼ ri uTat. Filipenses 2:6 kubʼij che ri Jesús «man xunaʼ ta ribʼ chi junam ta rukʼ ri Dios ri xukoj ta pa utzij». Xuchʼobʼo jas taqanik yaʼom che, nim xril ri utaqanik ri uTat xuqujeʼ xunimaj. w20.08 11 párrs. 12, 13

E nikʼaj chi upatanelabʼ ri Jehová kkiriq kʼax che ri nikʼaj chik kekun taj kkilo xuqujeʼ weneʼ kkichʼobʼ taj. We qariqom jun kʼax pa ri qakʼaslemal xuqujeʼ kqanaʼo che kʼo ta nijun kuchʼobʼ ri tajin kqakʼulmaj, ri ukʼutbʼal ri Mefibóset kuya qachuqʼabʼ (2 Sam. 4:4). Xaq xiw ta qʼajinaq raqan xuqujeʼ xuchʼij ri kʼax che xubʼan ri qʼatal tzij David che. Are kʼu xuya taj che xkʼojiʼ jun itzel uchomanik. Nim xril ri kʼo rukʼ, xuqujeʼ nim xril ri utzilal che xukʼut ri David che ojer kanoq (2 Sam. 9:6-10). Are chiʼ utz ta uqʼatik tzij xbʼan pa uwiʼ rumal ri David, areʼ xkʼojiʼ jun utz uchomanik. Xuya taj che ri xubʼan ri David che xkʼiy itzelal pa ranimaʼ xuqujeʼ xuchomaj taj che are ri Jehová xbʼanow ri xubʼan ri David che. Xaneʼ xuya ri utobʼanik che ri qʼatal tzij che chaʼom rumal ri Jehová (2 Sam. 16:1-4; 19:24-30). Jehová xuyaʼo che xtzʼibʼax kan pa ri Biblia ri utzalaj ukʼutbʼal ri Mefibóset rech kʼo kqetaʼmaj chrij (Rom. 15:4). w20.04 26 párr. 3; 30 párrs. 18, 19

Weneʼ pa ri qacongregación e kʼo misioneros, precursores especiales o precursores regulares che kkiya ronojel ri kitiempo che utzijoxik ri utzij ri Dios rech kkibʼan tijoxelabʼ. Paneʼ ri qachalal riʼ kʼi ta jastaq ke kʼolik, are kʼu ri Jehová e utewchim (Mar. 10:29, 30). ¿La mat qastzij che kojmaltyoxinik che e kʼo ri loqʼalaj taq qachalal riʼ pa ri congregación? ¿La xaq xiw ri qachalal ri kʼo keqeleʼn xuqujeʼ ri e kʼo pa ri tiempo completo ri kʼo jun kikʼolbʼal pa ri congregación? Xaq xiw taj. Konojel ri publicadores nim kibʼanik chuwach ri Jehová xuqujeʼ pa ri congregación (Rom. 10:15; 1 Cor. 3:6-8). Rumal che jun chke ri jastaq che rajawaxik kubʼan ri congregación are kitoʼik ri winaq rech keʼux utijoxelabʼ ri Cristo (Mat. 28:19, 20; 1 Tim. 2:4). Konojel ri publicadores re ri congregación, kibʼanom kiqasanjaʼ o kibʼanom taj, kkikoj kichuqʼabʼ rech wajun chak riʼ kux ri más nim ubʼanik pa ri kikʼaslemal (Mat. 24:14). w20.08 21 párrs. 7, 8

Ri texto re kimik kukʼutu che ri Jesús amaqʼel kʼo che qatoʼik are chiʼ kqariq apachike uwach kʼax, rumal laʼ kubʼan wajun tzujunik riʼ chke konojel ri utijoxelabʼ: «In kʼo iwukʼ ronojel qʼij kʼa pa ri ukʼistajik ri uwach Ulew». ¿Jasche kuya qachuqʼabʼ ri e tzij riʼ? Rumal che qonojel jujun taq mul kqariq kʼax. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kkam jun qachalal, weneʼ ri bʼis kqanaʼ xa ta kebʼ oxibʼ qʼij kuchʼijo xaneʼ kuchʼij kʼi junabʼ. E nikʼaj chik kkikoj kichuqʼabʼ chuwach ri kʼax kkiriq ronojel qʼij rumal ri kijunabʼ. Y nikʼaj chik kkiriq kʼax rumal ri depresión. Paneʼ kkʼulmataj ronojel wariʼ, kojkunik kqachʼijo rumal che qetaʼm che ri Jesús kʼo qukʼ «ronojel qʼij», xuqujeʼ pa ri e qʼij che sibʼalaj kqariq kʼax (Mat. 11:28-30). Ri uTzij ri Dios kubʼij chqe che Jehová keʼukoj ri ángeles che qatoʼik (Heb. 1:7, 14). Jun kʼutbʼal, ri ángeles kojkitoʼ y kkikʼam qabʼe are chiʼ kqatzijoj ri utzalaj taq tzij re ri uQʼatbʼal tzij ri Dios chke ri winaq pa «konojel ri nimaʼq taq tinamit, xuqujeʼ konojel amaqʼ, konojel chʼabʼal, xuqujeʼ konojel winaq» (Mat. 24:13, 14; Apoc. 14:6). w20.11 13, 14 párrs. 6, 7

Kqaj che ri tijoxel kuchʼobʼo che ri tajin kretaʼmaj petinaq pa ri uTzij ri Dios (1 Tes. 2:13). Rech kqatoʼo, chqataʼ che jas kuchomaj chrij ri tajin kretaʼmaj. Rajawaxik che xaq xiw ta ri oj kqaya ubʼixik ri kubʼij ri texto, xaneʼ chqataʼ che ri tijoxel che kubʼij ri kuchʼobʼ chrij jujun textos. Chqatoʼo rech kuchʼobʼ ri rajawaxik kubʼano rech kubʼan pa ri ukʼaslemal ri kubʼij ri Biblia. Chqabʼanaʼ preguntas che kutoʼo rech kubʼij ri kunaʼo y ri kuchomaj chrij ri versículos che kusikʼij uwach (Luc. 10:25-28). Jun kʼutbʼal, chqataʼ che: «¿La katkunik kawil jun ubʼantajik ri Jehová pa wajun versículo riʼ?», «¿Jas utzilal kuya wajun qastzij riʼ chawe?», «¿Jas kanaʼ chrij ri xawetaʼmaj?». Ri más nim ubʼanik are ta che kretaʼmaj kʼi jastaq, xaneʼ are che nim krilo y kukoj pa ri ukʼaslemal. Chqakojoʼ ri Biblia che uyaʼik ri tijonik. Rech kojux utz taq ajtijabʼ rajawaxik kojmachʼachʼik. w20.10 15 párrs. 5, 6

Qetaʼm che kkʼis na utzijoxik ri utzalaj taq tzij re ri uQʼatbʼal tzij ri Dios. Chojchoman chrij ri xkʼulmataj pa taq uqʼij ri Noé. Jehová ukʼutum che qas kubʼan pa ri tiempo ri ubʼim. Are chiʼ kraj na ciento veinte junabʼ, xubʼij jampaʼ kumaj ri Nimalaj Jabʼ. Qʼaxinaq chi kʼi junabʼ, xubʼij che ri Noé che kubʼan jun arca. Weneʼ cuarenta o cincuenta junabʼ, Noé sibʼalaj xchakunik. Paneʼ ri winaq xkita ta ri xubʼij, xuya ta kan ubʼixik chke kʼa chiʼ ri Jehová xubʼij che xopan ri hora rech keʼok pa ri arca. Are chiʼ xopan ri hora «xtzʼapix kʼu ri uchiʼ ri jukubʼ rumal ri Ajawaxel» (Gén. 6:3; 7:1, 2, 16). Naj ta chik, Jehová kubʼij che ktzijox ta chi ri uTzij, kusachisaj uwach ri uqʼatoj tzij ri Satanás y kukʼam lo ri kʼakʼ uwach Ulew. Rech kopan ri tiempo riʼ, chqesaj uwach ri ukʼutbʼal ri Noé y nikʼaj chi upatanelabʼ ri Dios che xkiya ta kan utzijoxik ri uTzij. Chbʼe qakʼuʼx che utzijoxik ri utzij ri Dios, chqakʼutuʼ paciencia y chkʼol jun ko qakojonik chrij ri Jehová y ri utzujum. w20.09 13 párrs. 18, 19

We ta mat kqʼalajinik jachin kʼo utaqanik, kʼo ta cholajil riʼ y kʼo ta jun riʼ kkikotik. Jun kʼutbʼal, kʼo ta jun riʼ retaʼm jachin ktaqanik o kbʼan re are chiʼ kchaʼ ubʼanik jun jastaq y jachin kkʼamow bʼe che ubʼanik. We ri taqanik uyaʼom ri Jehová sibʼalaj utz, ¿jasche e kʼi ixoqibʼ kkinaʼo che kbʼan kʼax chke kumal ri kachajil? Rumal che kʼi achijabʼ ketaʼm ta ri taqanik ri uyaʼom ri Jehová chke ri familia, rumal laʼ are kkibʼan ri e naqʼatal che ubʼanik y ri kkibʼan ri winaq pa ri kitinamit. Xuqujeʼ weneʼ kkibʼan kʼax chke ri kixoqil xa rumal che kkaj nim keʼilik. Jun kʼutbʼal, weneʼ jun achi ktaqan pa uwiʼ ri rixoqil rech kubʼan nim che ribʼ y kukʼutu che «qas achi». Weneʼ kuchomaj che, paneʼ kkun taj kutaqchiʼj ri rixoqil rech kloqʼoqʼex rumal, are kʼu kkunik kubʼano che ri rixoqil kuxibʼij ribʼ chuwach. E kʼo achijabʼ kekixibʼij ri kixoqil rech ketaqan pa kiwiʼ. Wajun bʼantajik y chomanik riʼ kubʼano che nim ta keʼil ri ixoqibʼ. Xuqujeʼ are ta laʼ ri kraj ri Jehová kbʼanik (Efes. 5:25, 28). w21.02 3 párrs. 6, 7

Kanaʼ jamaril we rukʼ ronojel awanimaʼ kabʼan achʼawem che ri Jehová are chiʼ awetaʼm taj jas kabʼan chuwach ri kʼax. Ri utzilal kariq rumal ri achʼawem are che «ri ujamaril ri Dios, ri nim na chuwach ronojel noʼj» kuya achuqʼabʼ (Filip. 4:6, 7). Ri Jehová kuya ri ruxlabʼixel rech kuya kubʼsal kʼuʼx chqe (Gál. 5:22). Are chiʼ katchʼaw rukʼ ri Jehová, chabʼij che ronojel ri kʼo pa ri awanimaʼ. Chabʼij che jas ri qas kawaj: chabʼij che ri kʼax tajin kariqo y ri tajin kanaʼo. We kuya ksukʼumax ri kʼax, chataʼ anojibʼal y achuqʼabʼ che rech katkunik kabʼano. We kuya taj ksukʼumax ri kʼax, chataʼ che ri Jehová che katutoʼo rech katel ta chʼuʼj chuwach. We kabʼij pa achʼawem ri qas kajwataj chawe, are chiʼ kqʼax ri tiempo qas kawil riʼ ri kubʼan Jehová che uyaʼik ri xataʼ che. We chanim ta kuya ri xataʼ che, katbʼison taj. Jehová xaq xiw ta kraj kabʼij che ri kawaj, xaneʼ kraj che amaqʼel kabʼan achʼawem che (Luc. 11:8-10). w21.01 3 párrs. 6, 7

Pa ri congregaciones, xaq xiw ta keriqitaj winaq che e kʼulanik, familias, xaneʼ e kʼo qachalal che e kʼulan taj. ¿Jas kqabʼan che kilik ri qachalal che e kʼulan taj? Chqilaʼ ri kuchomaj ri Jesús chkij ri winaq che e kʼulan taj. Are chiʼ xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew, xkʼuliʼ taj y xukoj ronojel ri utiempo che ubʼanik ri uchak che ri Dios. Xukʼut taj che qas rajawaxik che ri cristianos kekʼulik o kekʼuliʼ taj. Are kʼu xubʼij che e kʼo jujun cristianos kkichaʼ che kekʼuliʼ taj (Mat. 19:12). Areʼ nim xeril wi ri e kʼulan taj y xuchomaj taj che kʼo ta kipatan o che kʼo kajwataj na pa kikʼaslemal. Junam rukʼ ri Jesús, ri apóstol Pablo are jun upatanel ri Dios che xkʼuliʼ taj. Xubʼij taj che utz ta ri kʼulanem. Retaʼm che wariʼ are jun jastaq che ri e winaq kkichaʼ pa kitukel. w20.08 28 párrs. 7, 8

Ri apóstol Juan naj xkʼasiʼk y kʼi xukʼulmaj pa ri ukʼaslemal. Xuqʼaxej kʼi taq kʼax ri rajawaxik xukoj wi uchuqʼabʼ rech kqaj ta uchuqʼabʼ ri ukojonik. Are kʼu amaqʼel xukoj uchuqʼabʼ che kinimaxik ri utaqanik ri Jesús, jun chke are kiloqʼoqʼexik ri rachalal. Rumal laʼ, Juan qas xretaʼmaj che kloqʼoqʼex rumal ri Jehová y rumal ri Jesús y che kyaʼ uchuqʼabʼ che uqʼaxexik apachike kʼax (Juan 14:15-17; 15:10). Ni Satanás ni ri winaq che e kʼo pa uqʼabʼ xekunik xkiqʼatej uwach ri Juan che ukʼutik ri uloqʼoqʼebʼal chke ri rachalal rukʼ ri e utzij y rukʼ ri xubʼano. Junam rukʼ ri Juan, oj kʼo pa jun uwach Ulew che kʼo pa uqʼabʼ ri Satanás, che nojinaq che itzelal (1 Juan 3:1, 10). Satanás kraj che kqaya kan kiloqʼoqʼexik ri e qachalal, are kʼu kkun taj we oj kqaya ta bʼe che. Rumal laʼ, cheqaloqʼoqʼej ri e qachalal rukʼ ri kqabʼij y ri kqabʼano. Jeriʼ kqanaʼ ri nimalaj kikotemal che oj kʼo pa ri ufamilia ri Jehová y kqariq kikotemal pa ronojel ri qakʼaslemal (1 Juan 4:7). w21.01 13 párrs. 18, 19

Sibʼalaj kqariq kʼax pa wajun uwach Ulew kʼo pa uqʼabʼ ri Satanás y weneʼ jujun mul kqanaʼo che kqariq taj jas kqabʼano (2 Tim. 3:1). Are kʼu rajawaxik taj che kojel chʼuʼj chuwach jun jastaq o kqaxibʼij qibʼ. Ri Jehová retaʼm jas tajin kqakʼulmaj. Are chiʼ kajwataj tobʼanik chqe kraj kojutoʼo (Is. 41:10, 13). Qetaʼm che ri Jehová kojutoʼ na y rukʼ ri pixabʼ re ri Biblia kqachʼij apastaneʼ uwach kʼax. Ri videos, ri obras teatrales pa audio y ri e kʼutunem re ri sección «Ejemplos de fe» kojkitoʼ che kichʼobʼik más ri e kʼutbʼal. Are chiʼ majaʼ kqilo, kqato o kqasikʼij uwach ri e kʼutbʼal riʼ che sibʼalaj utz bʼanom che ubʼanik, chqataʼ che ri Jehová che kojutoʼ che kiriqik ri e kʼutunem rech keqakoj pa ri qakʼaslemal. Chqachomaj che jetaneʼ oj ri oj kʼo pa ulugar ri winaq che tajin kchʼaw wi ri Biblia. Chojchoman chrij ri xubʼano y jas xubʼan ri Jehová che utoʼik ri winaq che tajin kchʼaw wi ri Biblia rech xuchʼij ri kʼax. Tekʼuriʼ, chqabʼanaʼ pa ri qakʼaslemal ri xqetaʼmaj pa ri kʼutbʼal. Chukʼisbʼal, chqamaltyoxij che ri Jehová ri tobʼanik uyaʼom chi chqe y chqakʼutuʼ che kojmaltyoxinik rukʼ ri kqabʼan che uyaʼik kichuqʼabʼ ri nikʼaj chik. w21.03 19 párrs. 22, 23

We ri at y ri awachajil kiwaj kkʼojiʼ iwalkʼwal, chichomaj wariʼ: «¿La qas kojmachʼachʼik y oj ko pa ri qakojonik rech kojuchaʼ ri Jehová che ukʼiyisaxik jun alaj neʼ?» (Sal. 127:4). Are kʼu we at tat nan chik, chachomaj wariʼ: «¿La kqakʼut chkiwach ri qalkʼwal che rajawaxik kojchakunik?» (Ecl. 3:12, 13). «¿La kinkoj nuchuqʼabʼ che kichajixik chuwach ri kʼax che kʼo pa wajun uwach Ulew riʼ?» (Prov. 22:3). Qastzij che, kekun taj kkichajij chuwach ri kʼax che kkiriqo. Are kʼu rukʼ loqʼoqʼebʼal kekunik kkikʼut chkiwach jas kkibʼan chuwach ri kʼax. ¿Jas kkibʼan che ubʼanik? Ukʼutik chkiwach che are ri Biblia ri kkʼamow qabʼe (Prov. 2:1-6). Jun kʼutbʼal, we kʼo jun chke ri familia kuya kan ri qastzij, chikʼutuʼ ri kubʼij ri Biblia chkiwach ri iwalkʼwal jasche rajawaxik kojux sukʼ che ri Jehová (Sal. 31:23). We kʼo jun qachalal kkamik, chikʼutuʼ textos re ri Biblia chkiwach che kekitoʼ rech kkichʼij ri kʼax y kkinaʼ jamaril (2 Cor. 1:3, 4; 2 Tim. 3:16). w20.10 27 párr. 7