Agosto
Viernes 1 re agosto
Ri utzalaj winaq riʼ kokʼow pa kʼi taq kʼaxkʼolil, areʼ kʼu ri Ajawaxel kesan na chkipam konojel (Sal. 34:19).
Pa wajun versículo kchʼaw chrij kebʼ jastaq: 1) ri e utz taq winaq keqʼax pa kʼi kʼax y 2) ri Jehová keʼutoʼ chuwach. Jun che ri kubʼan che qatoʼik are che kojutoʼ rech ksach ta qakʼuʼx chuwach ri kʼax. Qastzij che ri Jehová ubʼim chqe che we kqapatanij kojkikotik, are kʼu wariʼ kraj ta kubʼij che mat kqariq jun kʼax (Is. 66:14). Kraj che kojchoman chrij ri kʼaslemal che utzujum chqe, rumal che are laʼ ri kʼaslemal che kraj chqe (2 Cor. 4:16-18). Are kʼu kimik kojutoʼ che uchʼijik ri kʼax (Lam. 3:22-24). ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri kikʼulmam e jujun upatanelabʼ ri Jehová re ojer y re kimik? Kqetaʼmaj che paneʼ kqariq jujun taq kʼax, are kʼu we kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová ri areʼ kojutoʼ na (Sal. 55:22). w23.04 14, 15 párrs. 3, 4
Sábado 2 re agosto
Konojel winaq rajawaxik chi kkiya kibʼ pa taqik chke ri qʼatal taq tzij ri e kojom (Rom. 13:1).
Kʼo kʼi kqetaʼmaj chkij ri José y María. Ri areʼ xeniman che ri qʼatal tzij paneʼ jujun taq mul kʼax ubʼanik ri taqanik che xuyaʼo (Luc. 2:1-6). Jun kʼutbʼal, xkoj pa kʼax ri kinimanik are chiʼ ri María xa jubʼiqʼ chi kraj kkʼojiʼ ri ral. Ri qʼatal tzij César Augusto xuya jun taqanik che konojel ri winaq kekitzʼibʼaj ri kibʼiʼ pa ri qʼatbʼal tzij. Rech xkinimaj ri qʼatal tzij rajawaxik xebʼe pa Belén rech xekitzʼibʼaj ri kibʼiʼ. Wariʼ xubʼano che xebʼin 150 kilómetros (93 millas) pa taq kʼachelaj. Kʼax xkiriqo are chiʼ xebʼe pa wajun tinamit riʼ, más na ri María. Weneʼ xechoman chrij ri kukʼulmaj ri areʼ y ri alaj ral. ¿Y we kkʼojiʼ ri ral are chiʼ e bʼenaq pa ri bʼe? ¡Ri María kralaj na ri Mesías! La kraj kubʼij wariʼ che rajawaxik taj kunimaj ri qʼatal tzij. Ri José y María amaqʼel xkinimaj ri taqanik che xuya ri qʼatal tzij. Y ri Jehová xeʼutewchij rumal ri kinimanik: ri María kʼo ta xukʼulmaj are chiʼ xopan pa Belén y kʼo ta uyabʼ ri alaj ral che xkʼojik, rukʼ wariʼ xtzʼaqat jun profecía re ri Biblia (Miq. 5:2). w23.10 8 párr. 9; 9 párrs. 11, 12
Domingo 3 re agosto
Chiyaʼaʼ bʼaʼ ichuqʼabʼ chbʼil taq iwibʼ (Heb. 10:25, TW).
Are chiʼ e jujun qachalal kkichomaj uyaʼik jun comentario pa ri riqbʼal ibʼ, kkixibʼij kibʼ. Jun chke ri tobʼanik are che rajawaxik katijoj awibʼ (Prov. 21:5). Rumal che we kabʼano kaxibʼij ta awibʼ. Jun chi pixabʼ are che kʼi ta tzij kabʼij (Prov. 15:23; 17:27). Xuqujeʼ, we rukʼ ri atzij kabʼan ri acomentarios y kʼi ta tzij kakojo, kqʼalajinik che qas xatijoj awibʼ y kachʼobʼ ri kʼutunem. ¿Jas katkunik kabʼano we abʼanom chi waʼ taq pixabʼ, are kʼu kel ta ri xibʼin ibʼ chawe? Chnaʼtaj chawe che ri Jehová nim kril wi ri achuqʼabʼ che kakojo rech kaya jun acomentario (Luc. 21:1-4). Ri areʼ kutaʼ ta jastaq chawe che katkun ta che ubʼanik (Filip. 4:5). Rumal laʼ, chatchoman chrij ri katkun che ubʼanik, y chataʼ achuqʼabʼ che ri Jehová. Katkunik kamaj uyaʼik nitzʼaq taq comentarios. w23.04 21 párrs. 6-8
Lunes 4 re agosto
Chqakojoʼ ri qakojonik xuqujeʼ ri loqʼoqʼebʼal qakʼuʼx jas ri ajchʼoʼj kukoj atzʼiyaq re chʼichʼ [...] che utoʼik ri uwo ukʼuʼx. Chqakubʼisaj qakʼuʼx chi kujkolotaj na, chqakojoʼ bʼaʼ jas ri ajchʼoʼj kukoj toʼbʼal ujolom (1 Tes. 5:8).
Ri Pablo xeʼujunamaj ri cristianos kukʼ ajchʼojabʼ che kekʼaskʼatik y kikojom ri katzʼyaq re chʼoj. Jun ajchʼoj más kkʼaskʼatik are chiʼ kʼo pa ri chʼoj. Kqakʼutu che kojkʼaskʼat che reyexik ri uqʼij ri Jehová are chiʼ kqakʼut ri qakojonik y ri qaloqʼoqʼebʼal, che kjunamataj rukʼ ri tobʼal uwo ukʼuʼx jun ajchʼoj y ri eyebʼal che kjunamataj rukʼ ri tobʼal jolomaj. Junam rukʼ ri tobʼal uwo ukʼuʼx jun ajchʼoj kuchajij ri ranimaʼ, are je kubʼan ri loqʼoqʼebʼal y ri kojonik chqe oj. Kojutoʼ rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová y ri Jesús. Rumal ri qakojonik qas kqakojo che ri Jehová kojutewchij we kqapatanij rukʼ ronojel qachuqʼabʼ (Heb. 11:6). Xuqujeʼ ri kojonik kojutoʼ rech kojux sukʼ che ri Jesús paneʼ kqariq kʼax. Rech kqakowirisaj ri qakojonik y kqachʼij ri kʼax utz kqetaʼmaj chkij ri e qachalal che kiriqom kʼax rumal ri kikojonik o rumal che kʼo ta kirajil. Y rech are ta kbʼe qakʼuʼx che utzukuxik pwaq chqesaj kiwach ri e qachalal che más e okinaq il che upatanexik ri Jehová. w23.06 10 párrs. 8, 9
Martes 5 re agosto
Jachin kʼut ri are kukaʼyej ri sutzʼ, man kʼo ta wachinik kuyako (Ecl. 11:4).
Ri winaq che kujikʼ ribʼ che ubʼanik ri utz taj kuchajij ri kuchomaj y ri kubʼano. Wajun bʼantajik riʼ kojutoʼ che ubʼanik ri kqaj chuwach ri Jehová. Chnaʼtaj chqe che are jun chke ri uwachinik ri uxlabʼixel, rumal laʼ chqataʼ che ri Jehová che kuya ri ruxlabʼixel chqe rech kojutoʼ che ukʼutik wajun bʼantajik (Luc. 11:13; Gál. 5:22, 23). Weneʼ jujun taq mul qas ta kojkikot che ubʼanik ri qameta rumal che sibʼalaj nim. We jewaʼ ri tajin kakʼulmaj, utz we kakʼex ubʼanik ri achomam. Jun kʼutbʼal, we kawaj kakʼut jun utz bʼantajik chamajij ukʼutik rukʼ nitzʼaq taq jastaq. We ri kawaj are kasikʼij más ri Biblia, utz we xa jun o kebʼ versículos kasikʼij pa jun qʼij. w23.05 29 párrs. 11-13
Miércoles 6 re agosto
Ri kibʼe ri sukʼalaj taq winaq junam rukʼ ri usaqaribʼal jun kʼakʼ qʼij: ri kbʼe ukʼiyik kʼa kjuluw na pa ronojel ri ujuluwem (Prov. 4:18).
Kimik ri utinamit ri Jehová tajin kuya ri kajwataj chqe pa ri qakojonik che kojutoʼo rech kojel ta kan pa «ri bʼe ri tastalik» (Is. 35:8; 48:17; 60:17). Are chiʼ jun winaq kraj kretaʼmaj chrij ri Biblia, jetaneʼ kajaqtaj «ri bʼe ri tastalik» chuwach. E jujun xa jubʼiqʼ kebʼin pa ri bʼe kekanaj kanoq, y e nikʼaj chik kkaj kkikʼis ri bʼe. ¿Jawiʼ keʼukʼam wi bʼik? Ri e chaʼom che kebʼe pa ri kaj, che e kʼo pa «ri bʼe ri tastalik» keʼukʼam bʼi «pa ri jeʼlikalaj kʼolbʼal ri kʼo wi ri Dios» (Apoc. 2:7). Are kʼu ri kekʼojiʼ kan cho ri uwach Ulew, ri bʼe riʼ keʼukʼam bʼi pa ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik are chiʼ kkʼis ri Mil Junabʼ. Ri ix kʼo chi pa ri bʼe riʼ, kqabʼij chiwe che kixel ta kanoq kʼa kixopan na pa ri kʼakʼ uwach Ulew. w23.05 17 párr. 15; 19 párrs. 16-18
Jueves 7 re agosto
Ri oj kqaloqʼoqʼej ri Dios, rumal rech chi ri areʼ xujuloqʼoqʼej nabʼe (1 Juan 4:19).
We katchoman chrij ronojel ri uyaʼom ri Jehová chawe, wariʼ kubʼano che kawaj kajach ri akʼaslemal che y rumal taj che xa kattaqchiʼx che ubʼanik (Sal. 116:12-14). Ri Biblia kubʼij che «ronojel utzalaj sipanik, ronojel tzʼaqatalaj sipanik» rukʼ ri Jehová kpe wi (Sant. 1:17). Ri sipanik nim ubʼanik che uyaʼom ri Jehová chqe, are ri ukʼaslemal ri Jesús. Rumal wariʼ katkunik katux rachiʼl ri Jehová y kariq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik (1 Juan 4:9, 10). Rumal laʼ, rech kakʼutu che kamaltyoxij ri loqʼoqʼebʼal y ronojel ri ubʼanom ri Jehová chawe are che kajach ri akʼaslemal che (Deut. 16:17; 2 Cor. 5:15). w24.03 5 párr. 8
Viernes 8 re agosto
Ri kolom [sukʼ] ri ukʼaslemal kuyaʼ uqʼij ri Ajawaxel (Prov. 14:2).
Je kqanaʼ oj kimik junam rukʼ ri xunaʼ ri Lot are chiʼ kqil ri tzʼil taq jastaq che kkibʼan ri winaq. Ri Lot xubʼisoj ri xkibʼan ri itzel taq winaq, rumal che retaʼm che ri Jehová itzel kril ri itzelal (2 Ped. 2:7, 8). Xuqujeʼ rumal che ri areʼ nim kril wi ri Jehová y kuloqʼoqʼej, itzel xril ri itzelal che xkibʼan ri winaq. Je tajin kkibʼan ri winaq kimik, nim ta kkil wi ri utaqanik ri Jehová. Rech kqabʼan ta qe junam kukʼ, rajawaxik che ri oj kqaxej qibʼ chuwach ri Dios y kqaloqʼoqʼej. Ri Dios kukoj ri wuj re Proverbios che qatoʼik rech kqabʼan ri kqaj chuwach. Qonojel ri oj cristianos, achijabʼ, ixoqibʼ, alabʼom alitomabʼ, akʼalabʼ y nim chi kijunabʼ kojkunik kqariq utz taq pixabʼ pa ri wuj re Proverbios. Jun winaq che qas kuxibʼij ribʼ chuwach ri Dios, kubʼij taj che umak taj kmakunik y kerachilaj ta winaq che kkiqʼijilaj ta ri Jehová. w23.06 20 párrs. 1, 2; 21 párr. 5
Sábado 9 re agosto
We kʼo jun kraj kpe wukʼ, mubʼan chi ri urayibʼal. Rajawaxik chi kutelej ulok ri uripibʼal ronojel qʼij, chinuterenej (Luc. 9:23).
Qastzij che weneʼ ri at ariqom chi kʼax kumal ri afamilia, o weneʼ xaxutuj utzukuxik más jastaq awe rumal che kawaj kapatanij más ri Jehová (Mat. 6:33). We are laʼ ri tajin kabʼano, qas chakojoʼ che ri Jehová kril ri tajin kabʼan che upatanexik (Heb. 6:10). Weneʼ qas awilom che qastzij ri xubʼij ri Jesús: «Qastzij kinbʼij chiwe, chi konojel ri kiyoʼm kan kachoch, kachalal, kinan, kitat, kixoqil, kalkʼwaʼl o kulew rumal wech in xuqujeʼ rumal kech ri utzalaj taq tzij, ri e areʼ kkikʼam na jun sient je taq waʼ pa taq we qʼij riʼ: kachoch, kachalal, kinan, kalkʼwaʼl, kulew, paneʼ rukʼ riqoj kʼax. Chupam kʼut ri kʼakʼ uwach ulew, kkiriq na ri junalik kʼaslemal» (Mar. 10:29, 30). Ronojel ri tewchibʼal che ariqom kjunamataj ta rukʼ ri jujun taq kʼax che ariqom (Sal. 37:4). w24.03 9 párr. 5
Domingo 10 re agosto
Jun achiʼl amaqʼel kel ukʼuʼx, pa taq kʼu ri qʼijol re riqoj kʼax jachaʼ jun achalalaxik (Prov. 17:17).
Ri cristianos che e kʼo pa Judea xkiriq wiʼjal, ri e kʼo pa Antioquía re Siria xkitoqʼobʼisaj kiwach. Rumal laʼ, xkikʼut ri xkinaʼo are chiʼ «xkichomaj utaqik bʼik jun tobʼanik chke ri qachalal ri e kʼo pa Judea, jas ri kekun che uyaʼik» (Hech. 11:27-30). Paneʼ naj e kʼo wi ri cristianos rech Judea, ri e kʼo pa Antioquía xebʼe che kitoʼik (1 Juan 3:17, 18). Ri oj xuqujeʼ kqakʼut toqʼobʼisal wachaj are chiʼ keqatoʼlaʼ ri qachalal che kkiriq jun kʼax. Weneʼ kojkunik kqabʼan wariʼ: kqabʼij chke ri kʼamal taq bʼe che kqaj kojtobʼanik, kqaya ri qakuchuj y kqabʼan qachʼawem pa kiwiʼ ri tajin kkiriq kʼax. Rajawaxik keqatoʼ ri e qachalal che uriqik ri kajwataj chke. Kqaj che tajin kqakʼut toqʼobʼisal wachaj are chiʼ ri Jesús kumajij uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e utz y ri e utz taj. We tajin kqakʼut toqʼobʼisal wachaj ri Jesús kubʼij na chqe: «Chiwechbʼej ri ajawbʼal» (Mat. 25:34-40). w23.07 4 párrs. 9, 10; 6 párr. 12
Lunes 11 re agosto
Ri ichʼuchʼujil chetaʼmax kumal konojel ri winaq (Filip. 4:5).
Ri Jesús xuqujeʼ utz kchomanik junam rukʼ ri Jehová y xukʼut wariʼ are chiʼ xutzijoj ri utzij ri Dios cho ri uwach Ulew. Paneʼ «xaq xuwi chke ri chij aj uwo rachoch ri Israel», kutzijoj wi ri utzij ri Dios are kʼu xutoʼ jun ixoq che israelita taj. Ri ixoq xutaʼ che che kukunaj ri ral che «kʼo itzel uxlabʼal che». Ri Jesús xel ukʼuʼx che rumal laʼ xukunaj ri ral (Mat. 15:21-28). Chqilachimpeʼ jun chi kʼutbʼal. Are chiʼ ri Jesús kʼateʼ xumajij utzijoxik ri utzij ri Dios xubʼij: «Ri man kinuqʼalajisaj ta chkiwach ri winaq, xuqujeʼ ri in man kinqʼalajisaj taj» (Mat. 10:33). ¿Jasche ri Jesús xuxutuj ta ri Pedro are chiʼ oxibʼ mul xubʼij che retaʼm ta uwach? Rumal che ri Jesús retaʼm che ri Pedro xuchʼobʼo che utz ta ri xubʼano y are ta jun itzel winaq. Are kʼu are chiʼ xkʼastaj lo ri Jesús pa ri kamikal qastzij riʼ che ri Pedro xutaʼ kuybʼal umak che (Luc. 24:33, 34). Ri Jehová y ri Jesús utz kechomanik. Y ri Jehová kraj che je kqabʼan oj. w23.07 21 párrs. 6, 7
Martes 12 re agosto
Man kʼo ta chi kamikal (Apoc. 21:4).
¿Jas kqabʼan che ubʼixik chke nikʼaj chik che ri Jehová qas kubʼan na ri utzujum? Nabʼe, che are ri Jehová kbʼin wariʼ. Apocalipsis kubʼij: «Xubʼij ri tʼuyul puwiʼ ri tem re ajawibʼal: ‹Chawilampeʼ, kinbʼan kʼakʼ chke konojel ri jastaq›». Ri areʼ kraj kutzʼaqatisaj ri utzujum y rukʼ unojibʼal y ri uchuqʼabʼ kkun che ubʼanik wariʼ. Ukabʼ, ri Jehová qas kutzʼaqatisaj na ronojel ri ubʼim jetaneʼ che ya tajin kubʼan chik. Rumal laʼ kubʼij pa ri uTzij: «E jik xuqujeʼ qastzij we tzij riʼ». Y kubʼij chik: Xbʼantajik. Urox, che ri kutzujuj ri Jehová qas kutzʼaqatisaj ubʼanik. Are wa ri kraj kubʼij «In riʼ ri nabʼe xuqujeʼ ri kʼisbʼal» (Apoc. 21:6). Ri Jehová kuqʼalajisaj na che ri Satanás are jun bʼanal tzij. Ri winaq weneʼ kubʼij: «Qastzij taj che kbʼan taj wariʼ», chasikʼij Apocalipsis 21:5, 6, chabʼij che ri winaq che ri Jehová qas kutzʼaqatisaj na ri utzujum, jetaneʼ ubʼanom firmar ri kubʼij (Is. 65:16). w23.11 7 párrs. 18, 19
Miércoles 13 re agosto
Kinbʼan na jun nim tinamit ri nim uqʼij chke ri e awijaʼlil (Gén. 12:2).
Ri Jehová xubʼan wajun tzujunik riʼ che ri Abrahán are chiʼ kʼo chi 75 ujunabʼ y kʼo ta ralkʼwal. ¿La xril ri Abrahán are chiʼ xtzʼaqat wajun tzujunik riʼ? Ronojel taj xrilo, 25 junabʼ xreyeʼj na ri Abrahán are chiʼ uqʼaxem chi ri joron Éufrates. Tekʼuriʼ xkʼojiʼ ri Isaac. Y are chiʼ qʼaxinaq chi 60 junabʼ xekʼojiʼ ri uwiʼ umam ri Esaú y ri Jacob (Heb. 6:15). Ri Abrahán xril ta chik are chiʼ ri rijaʼlil xeʼux nimaʼq taq tinamit y xkechbʼej ri Tzujum Ulew. Paneʼ je wariʼ xukʼulmaj, are kʼu xkʼojiʼ jun utz rachilanik rukʼ ri Jehová (Sant. 2:23). Qastzij riʼ che sibʼalaj kkikot ri Abrahán are chiʼ kkʼastajisaxik. Y kretaʼmaj na che rukʼ ri ukojonik y ri upaciencia xetewchix kʼi taq tinamit (Gén. 22:18). ¿Jas kqetaʼmaj chrij wariʼ? Weneʼ kqil taj are chiʼ ketzʼaqat ronojel ri utzujum ri Jehová pa taq ri qaqʼij. Are kʼu, we kqakʼut paciencia junam rukʼ ri Abrahán, qas kqakubʼsaj qakʼuʼx riʼ che ri Jehová kojutewchij na kimik y pa ri kʼakʼ uwach Ulew (Mar. 10:29, 30). w23.08 24 párr. 14
Jueves 14 re agosto
Joropaʼ kʼu qʼij ri xniman che ri Ajawaxel, ri areʼ xupoqʼkolij (2 Crón. 26:5).
Are chiʼ ri Uzías kʼa ala na «nim [xril] wi ri Dios». Y xtewchix rumal pa ri 68 junabʼ che xkʼasiʼk (2 Crón. 26:1-4). Ri Uzías xeʼukamisaj ri ukʼulel ri tinamit Jerusalén y je wariʼ xtobʼanik rech kkixeʼj ta kibʼ ri winaq (2 Crón. 26:6-15). Ri Uzías xkikotik rumal che xtoʼ rumal ri Jehová (Ecl. 3:12, 13). Ri qʼatal tzij Uzías kʼamanaq che che knimax kumal ri nikʼaj chik. Wariʼ xubʼano che xuchomaj che kkunik kubʼan ri kraj. Jun qʼij ri Uzías xok pa ri templo y xraj xukoj ri incienso pa ri altar che ri qʼatal taq tzij yaʼtal ta chke kkibʼano (2 Crón. 26:16-18). Ri kinimal kojol tabʼal toqʼobʼ Azarías xubʼij che che utz ta ri tajin kubʼano, are kʼu ri Uzías sibʼalaj xpe royowal chrij. Rumal ri xubʼano, xxutux rumal ri Jehová y xel lo chʼaʼk chrij (2 Crón. 26:19-21). ¡Mat xukʼulmaj wariʼ wet xux machʼalik winaq y xniman che ri Jehová! w23.09 10 párrs. 9, 10
Viernes 15 re agosto
Xutas ribʼ chkij ri man aj judeyibʼ taj, man xwaʼ ta chi kukʼ, rumal rech chi xuxeʼj ribʼ chkiwach ri aj judeyibʼ (Gál. 2:12).
Paneʼ ri apóstol Pedro chaʼom chik rech kbʼe pa ri kaj, are kʼu jujun taq mul xukoj na uchuqʼabʼ chuwach jujun taq chomanik che kresaj uchuqʼabʼ ri ukojonik. Pa ri junabʼ 36 xrilo are chiʼ ri Cornelio xchaʼ rumal ri uxlabʼixel rech kbʼe pa ri kaj. Je wariʼ xilitajik che «ri Dios man jalan ta keril wi taq ri winaq» y ri e re jun chi tinamit kekunik kkipatanij ri Dios (Hech. 10:34, 44, 45). Pa wajun qʼij riʼ ri Pedro xuxiʼj ta chi ribʼ xwaʼ kukʼ ri gentiles, che kʼo ta ni jumul ubʼanom nabʼe kanoq. Jujun cristianos kkichomaj che ri judíos y ri gentiles kekun taj kewaʼ junam. Jujun cristianos che je kichomanik waʼ xeʼopan pa Antioquía, are chiʼ ri Pedro xerilo xwaʼ ta chi kukʼ ri rachalal gentiles, weneʼ rumal che xuxiʼj ribʼ chkiwach. Are chiʼ ri Pablo xril ri xubʼan ri Pedro, xuyaj chkiwach konojel (Gál. 2:13, 14). Paneʼ je waʼ xkʼulmatajik, ri Pedro xubʼan ta kebʼ ukʼuʼx; xaneʼ xukoj uchuqʼabʼ. w23.09 22 párr. 8
Sábado 16 re agosto
Ri Dios [...] kixutakʼabʼaʼ na (1 Ped. 5:10).
We kawilo che kʼo rajawaxik kasukʼumaj pa ri akʼaslemal, katbʼison taj. Chnaʼtaj chawe che «utz ri Ajawaxel» y ri areʼ katutoʼ na che ubʼanik ri kqaj chuwach (1 Ped. 2:3). Ri apóstol Pedro kubʼij chqe: «Ri Dios kubʼan na tzʼaqat chiwe, kixukowirisaj na». Jumul ri Pedro xunaʼo che taqal ta che che kkʼojiʼ rukʼ ri uKʼojol ri Dios (Luc. 5:8). Are kʼu, rukʼ ri kitobʼanik y ri kiloqʼoqʼebʼal ri Jehová y Jesús, ri Pedro xuya ta kan uterenexik ri Jesús rukʼ sukʼilal. Ri utzilal xuriqo, are che xyaʼ na jun okibʼal che «pa ri junalik rajawbʼal ri Qajaw, qaKolonel Jesucristo» (2 Ped. 1:11). ¡Sibʼalaj nim ri tewchibʼal che xuriq ri Pedro! We kaya ta kan ukojik achuqʼabʼ junam rukʼ ri Pedro y kaya bʼe che ri Jehová katutijoj, kariq na ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik. Wariʼ kubʼano che katkolotaj kanoq (1 Ped. 1:9). w23.09 31 párrs. 16, 17
Domingo 17 re agosto
Chiqʼijilaj bʼaʼ ri xbʼanow ri kaj, ri ulew (Apoc. 14:7).
Ri tabernáculo kʼo jun upatio: jamal uwach y tzʼapim rij jawiʼ kkibʼan wi ri kichak ri kojol tabʼal toqʼobʼ. Chuwach ri patio kʼo ri altar che bʼanom che cobre ri keporox wi ri tabʼal toqʼobʼ. Xuqujeʼ kʼo jun ukʼolbʼal jaʼ che bʼanom che cobre jawiʼ kkichʼaj wi kiqʼabʼ ri kojol tabʼal toqʼobʼ are chiʼ majaʼ kkimaj ubʼanik ri kichak (Éx. 30:17-20; 40:6-8). Kimik ri e chaʼom tajin kkipatanij ri Jehová rukʼ sukʼilal pa ri patio interior re ri templo espiritual. Ri ukʼolbʼal jaʼ che kʼo pa ri tabernáculo kunaʼtaj chke ri kebʼe pa ri kaj y chke konojel ri cristianos che rajawaxik e chʼajchʼoj pa ri kikojonik y pa ri kikʼaslemal. ¿Jawchiʼ kqʼijilax wi ri Dios kumal ri «kʼiʼalaj winaq»? Ri apóstol Juan xrilo che «e takʼatoj chuwach ri tem re ajawibʼal» y che «kepatanij chi pa qʼij chi chaqʼabʼ» che ri Dios. Ri kʼiʼalaj winaq kkiqʼijilaj ri Dios cho ri uwach Ulew pa ri patio exterior re ri templo espiritual (Apoc. 7:9, 13-15). ¡Sibʼalaj utz che kʼo jun lugar jawiʼ kqaqʼijilaj wi ri Jehová pa ri templo espiritual! w23.10 28 párrs. 15, 16
Lunes 18 re agosto
Xubʼan ta kebʼ ukʼuʼx chrij ri bʼim uloq chi kaya na rumal ri Dios, man xuya ta kan ri ukojonik (Rom. 4:20).
Ri Jehová xuqujeʼ keʼukoj ri kʼamal taq bʼe che uyaʼik qachuqʼabʼ. (Is. 32:1, 2). Rumal laʼ, chabʼij chke are chiʼ katbʼisonik. Chakʼama ri tobʼanik che kkiya chawe. Are ri Jehová kekojow che atoʼik. Xuqujeʼ kuya qachuqʼabʼ ri eyebʼal che kubʼij ri Biblia chrij ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik, pa ri kaj o pa ri uwach Ulew (Rom. 4:3, 18, 19). Rumal wajun eyebʼal riʼ tajin kqachʼij ri kʼax che kqakʼulmaj pa ri qakʼaslemal, kqatzijoj ri utzij ri Dios y kqabʼan ri eqeleʼn che yaʼom chqe pa ri congregación (1 Tes. 1:3). Wajun eyebʼal riʼ xuya uchuqʼabʼ ri apóstol Pablo. Ri areʼ xbʼan kʼax che, xtereneʼx rumal ri ukojonik y xuriq ta ri xubʼano. Xuqujeʼ kʼo jujun mul che xa jubʼiqʼ xraj xkamisaxik (2 Cor. 4:8-10). Ri Pablo are xchoman chrij ri tewchibʼal che kuriq na pa ri petinaq (2 Cor.4:16-18). Rumal laʼ xubʼij «puneʼ ta ne katajin kubʼan qʼeʼl ri [u]cuerpo», are kʼu kinkikotik. rumal laʼ xunaʼo che «kakʼakʼarisaxik qʼij chi qʼij». w23.10 15, 16 párrs. 14-17
Martes 19 re agosto
Ri Ajawaxel kuyaʼ uchuqʼabʼ ri utinimit; ri Ajawaxel kutewichiʼj ri utinimit rukʼ jamaril (Sal. 29:11).
We ri Jehová uyaʼom ta ri qatom che, chqachomaj «¿la are tiempo che ri Jehová kuya ri xintaʼ che?». Weneʼ kqaj che ri Jehová aninaq kutzalij uwach ri qachʼawem. Are kʼu ri areʼ retaʼm jampaʼ kuya ri xqataʼ che (Heb. 4:16). We ri Jehová aninaq ta kutzalij uwach ri qachʼawem, weneʼ kqachomaj che «kuya ta» riʼ ri kqataʼ che. Are kʼu weneʼ ri urespuesta are che «kqeyeʼj na». Jun kʼutbʼal, jun qachalal ala xuta che ri Jehová rech kkunax rumal, pero xkunataj taj. We ta ri Jehová xukunaj, weneʼ ri Satanás kubʼij riʼ che wajun ala riʼ tajin kupatanij ri Dios rumal che xkunaxik (Job 1:9-11; 2:4). Are kʼu ri Jehová retaʼm chik jampaʼ kusachisaj uwach ronojel ri yabʼil (Is. 33:24; Apoc. 21:3, 4). Rumal laʼ kqachomaj taj che ri Jehová kojukunaj kimik. ¿Jas kkun riʼ ri ala kutaʼ che ri Jehová? Che kuya jamaril che y chuqʼabʼ rech kuchʼij ri yabʼil y kuya ta kan upatanexik ri Jehová rukʼ sukʼilal. w23.11 24 párr. 13
Miércoles 20 re agosto
Man uyoʼm ta ri tojbʼal chqe jas riʼ ri taqal chqe ri qetzelal xuqujeʼ taq ri e qamak (Sal. 103:10).
Ri Sansón utz ta ri xubʼano, are kʼu xubʼan ta kebʼ ukʼuʼx. Rumal che xuya ta kan ubʼanik ri chak che xyaʼ che rumal ri Jehová, che keʼukamisaj ri filisteos (Juec. 16:28-30). Rumal laʼ xutaʼ ri utobʼanik ri Jehová y xubʼij: «Chyaʼ kʼu la nuchuqʼabʼ rech kkitoj ri filisteos ri kebʼ nubʼaqʼwach». Ri Jehová xuta ri uchʼawem rumal laʼ xuya chi jumul ri uchuqʼabʼ. Y más e kʼi na ri filisteos xeʼukamisaj pa wajun nimaqʼij riʼ chuwach ri e ukamisam kan nabʼe. Paneʼ ri Sansón xuriq kʼax rumal ri xuchaʼ ubʼanik, are kʼu xuya ta kan ubʼanik ri xtaq wi rumal ri Jehová. Rumal laʼ, ri oj kubʼan ta kebʼ qakʼuʼx are chiʼ utz ta ri kqachaʼ ubʼanik, xaneʼ rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kesax ta jun eqeleʼn chqe pa ri congregación. Chnaʼtaj chqe che ri Jehová kuchomaj taj che kʼo ta chi qapatan (Sal. 103:8, 9). Paneʼ kʼo kʼi kojsach wi, ri Jehová kojukoj che ubʼanik jalajoj taq chak junam rukʼ ri xubʼan rukʼ ri Sansón. w23.09 6 párrs. 15, 16
Jueves 21 re agosto
Are taq kqachʼij ri kʼax, kqʼalajisaxik chi utz qabʼanom. Are taq qʼalajisam chik chi utz qabʼanom, knimar ri kuʼlbʼal qakʼuʼx chrij ri Dios (Rom. 5:4).
Wariʼ kraj ta kubʼij che ri Jehová kkikotik are chiʼ kqariq kʼax, xaneʼ kkikotik are chiʼ kqachʼijo. ¿La mat qatzij che kuya achuqʼabʼ retaʼmaxik che ri Jehová kkikotik are chiʼ kachʼij ri kʼax? (Sal. 5:12). Chojchoman chrij ri Abrahán. Xqaj chuwach ri Dios rumal che xuchʼij ri kʼax che xukʼulmaj pa ri ukʼaslemal. Y xubʼano che xux rachiʼl ri Jehová y xubʼij che are jun utzalaj achi (Gén. 15:6; Rom. 4:13, 22). Are je kkʼulmataj qukʼ oj. Are ta ri kqabʼan che upatanixik ri Dios, ri eqeleʼn che yaʼom chqe pa ri congregación, xaneʼ are we kojux sukʼ chuwach y kqachʼij ri kʼax. Y qonojel kojkun che ubʼanik wariʼ apastaneʼ ri qakʼaslemal, ri qajunabʼ o ri kojkun che ubʼanik. ¿La kʼo jun kʼax che tajin kakʼulmaj at kimik? Qas chawetaʼmaj, che we katux sukʼ chuwach ri Dios, qastzij riʼ che katqaj chuwach. Retaʼmaxik che kkikot ri Dios qumal wariʼ kuya uchuqʼabʼ ri qeyebʼal. w23.12 11 párrs. 13, 14
Viernes 22 re agosto
Chatux jachaʼ jun achi (1 Rey. 2:2).
Sibʼalaj nim ubʼanik che jun ala kretaʼmaj ktzijon kukʼ ri nikʼaj chik rumal che ktobʼan che. Rajawaxik keʼutatabʼej, kuchʼobʼ ri kkichomaj y ri kkinaʼ ri nikʼaj chik (Prov. 20:5). Chachʼobʼoʼ ri tajin kukʼulmaj jun winaq rukʼ ri kubʼan che achʼabʼexik, ri kubʼan che ri upalaj o ri ucuerpo. Katkunik kawetaʼmaj wariʼ are chiʼ kaqʼaxej tiempo kukʼ. We xaq pa teléfono o pa mensaje kachʼabʼej wi, wariʼ katutoʼ taj rech qas kachʼobʼ kiwach. Rumal laʼ chatzukuj chabʼanaʼ rech kattzijon kukʼ (2 Juan 12). Jun qachalal che kʼo jun ko ukojonik rajawaxik kretaʼmaj uchʼakik ri kajwataj che y che ri ufamilia (1 Tim. 5:8). Utz che kawetaʼmaj ubʼanik jun chak, rech kachʼak ri kajwataj chawe (Hech. 18:2, 3; 20:34; Efes. 4:28). Qas chakʼisaʼ ubʼanik ri achak che kabʼano. Rukʼ wariʼ katux jun utz winaq y kʼax ta kabʼan che uriqik achak. w23.12 27 párrs. 12, 13
Sábado 23 re agosto
Ri uqʼij ri Ajawaxel, je upetik jas ri elaqʼom chaqʼabʼ (1 Tes. 5:2).
Are chiʼ ri Biblia kchʼaw chrij «ri uqʼij ri Ajawaxel» kraj kubʼij ri qʼij are chiʼ ri Jehová kusachisaj kiwach ri e ukʼulel y keʼutas kan ri upatanelabʼ. Ojer kanoq je xubʼan ri Jehová, xukʼajisaj kiwach e jujun tinamit (Is. 13:1, 6; Ezeq. 13:5; Sof. 1:8). Kmajtaj «ri uqʼij ri Ajawaxel» are chiʼ ksachisax kiwach ri e qastzij taj kojonem y kkʼis pa ri chʼoj re Armagedón. Rech kojkʼasiʼ kan pa ri qʼij riʼ, rajawaxik kʼo kqabʼan kimik. Rumal laʼ, ri Jesús xubʼij che rajawaxik amaqʼel kojkʼaskʼatik más na are chiʼ oj kʼo chi pa ri «nimalaj kʼaxkʼolil» (Mat. 24:21; Luc. 12:40). Pa ri nabʼe wuj che xutaq bʼi ri apóstol Pablo chke ri tesalonicenses xutzʼibʼaj bʼi kʼi kʼutbʼal rech kekʼaskʼat che reyexik ri uqʼij ri Jehová. Ri Pablo retaʼm che kraj na kʼi tiempo rech kpe ri uqʼij ri Jehová (2 Tes. 2:1-3). Are kʼu, xubʼij che rajawaxik kekʼaskʼat che reyexik wajun qʼij. Ri oj xuqujeʼ rajawaxik je kqabʼano. w23.06 8 párrs. 1, 2
Domingo 24 re agosto
Qas ko chixtakʼaloq, man kʼo ta kixslabʼsanik (1 Cor. 15:58).
Pa ri junabʼ 1978, xbʼan jun takʼatikalaj ja re 60 pisos pa Tokio (Japón). Are chiʼ ri winaq xkil wajun ja riʼ xkichomaj we kuchʼijo are chiʼ kubʼan jun nimalaj kabʼraqan. ¿Jas xkibʼan ri ingenieros rech ri takʼatikalaj ja re 60 pisos kuchʼijo are chiʼ kpe nimaʼq taq kabʼraqan? Qas utz xbʼan che ubʼanik rech ko ktakʼik y kuchʼij ri kʼax che kuriqo. Ri oj cristianos kojjunamataj rukʼ wajun takʼatikalaj ja riʼ, ¿jasche? Ri oj upatanel ri Jehová rajawaxik qas utz ri kqachomaj y ko kojtakʼiʼk. Ko kojtakʼiʼk are chiʼ are kqanimaj ri utaqanik ri Jehová. Rajawaxik che «are nabʼe kqanimaj ri kubʼij ri Dios chqe». Xuqujeʼ rajawaxik oj «utz kukʼ ri winaq», paneʼ jujun taq mul kʼax ubʼanik (Sant. 3:17). Rajawaxik kqaya ta uwiʼ ri kqabʼano. w23.07 14 párrs. 1, 2
Lunes 25 re agosto
Kiloqʼoqʼej ri Jesucristo puneʼ man iwilom ta uwach (1 Ped. 1:8).
Ri Satanás xutaqchiʼj ri Jesús rech kuya kan upatanixik ri Jehová y rech kukʼut ta chi ri usukʼilal che (Mat. 4:1-11). Ri Satanás xraj che ri Jesús xmakunik rech kuya ta ri ukʼaslemal che tojbʼal mak. Ri Jesús xuriq chi nikʼaj kʼax are chiʼ xupatanij ri Jehová. Jun kʼutbʼal, xtereneʼx kumal ri ukʼulel y xkibʼij che che kkikamisaj (Luc. 4:28, 29; 13:31). Xuchʼij ronojel ri xesach wi ri utijoxelabʼ (Mar. 9:33, 34). Are chiʼ xqʼat tzij puwiʼ che kkamisaxik, xbʼan kʼax che y xtzeʼx uwach. Tekʼuriʼ xkikamisaj junam rukʼ jun elaqʼom y sibʼalaj xuriq kʼax (Heb. 12:1-3). Y are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik, xtoʼ ta chi rumal ri Jehová y rumal laʼ utukel rajawaxik xuchʼij ri kʼax che xbʼan che (Mat. 27:46). We kqilo ri Jesús nim xutojbʼej wi rech xojresaj chuxeʼ ri makaj y ri kamikal. Are chiʼ kojchoman chrij ronojel ri kʼax che xuriq ri Jesús rumal qech, wariʼ kubʼano che kqaloqʼoqʼej rukʼ ronojel qanimaʼ. w24.01 10, 11 párrs. 7-9
Martes 26 re agosto
Ri xaq aninaq kibʼanik kkikʼam uloq etzelatajik (Prov. 21:5).
Ri paciencia kojutoʼo rech oj utz kukʼ ri nikʼaj chik. We kʼo qapaciencia, kqatatabʼej riʼ ri kkibʼij ri nikʼaj chik (Sant. 1:19). Y kqabʼano che kkʼojiʼ jamaril chqaxoʼl. Aninaq ta riʼ kojchʼawik y kqabʼij ta tzij che kubʼan kʼax chke ri nikʼaj chik. Xuqujeʼ, we kbʼix tzij chqe, aninaq ta riʼ kpe qoyowal y kqatoj ta ukʼaxel ri kbʼan chqe. Xaneʼ kqachʼijo y kqakuyulaʼ qamak (Col. 3:12, 13). Ri paciencia xuqujeʼ kojutoʼo rech utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal. Rech xaq ta aninaq kqabʼan jun jastaq, ri paciencia kojutoʼo rech kqatas qatiempo rech kqilo we utz ri tajin kqachaʼ ubʼanik. Jun kʼutbʼal, are chiʼ tajin kqatzukuj qachak we kʼo qapaciencia, kqil na riʼ che ri chak kʼo ta kubʼan che ri qachilanik rukʼ ri qafamilia y ri qachilanik rukʼ ri Jehová. Ri paciencia kojutoʼo rech kqariq ta kʼax rukʼ ri kqachaʼ ubʼanik. w23.08 22 párrs. 8, 9
Miércoles 27 re agosto
Kinwil kʼu jun pixabʼ chik pa ri nucuerpo, ri kukʼulelaj ri pixabʼ ri utz kril wi ri nuchomanik. In kʼo kʼu pa uqʼabʼ ri upixabʼ ri mak, ri kʼo pa ri nucuerpo (Rom. 7:23).
Weneʼ katbʼisonik rumal che kpe itzel taq rayinik pa ajolom. Are kʼu we katchoman chrij ri xabʼij che ri Jehová are chiʼ xajach ri akʼaslemal che, wariʼ katutoʼo rech kaxutuj ri makaj y katux sukʼ che. ¿Jasche kqabʼij wariʼ? Are chiʼ jun winaq kujach ri ukʼaslemal che ri Jehová, kubʼan ta chi ri kraj ri areʼ. Wariʼ kraj kubʼij che kuxutuj ri itzel taq rayinik che utz ta kril ri Jehová (Mat. 16:24). Rumal laʼ, are taq oj kʼo chuwach jun itzelal o jun makaj, kqachomaj ta na riʼ jas kqabʼano. Ri oj xaq xiw rajawaxik kojux sukʼ che ri Jehová. Are kqaj kqakikotemaj. Are chiʼ xqajach ri qakʼaslemal che ri Jehová, xqabʼij che che kqabʼan ta chi ri jastaq che kqaj oj. Kqaj kqabʼan qe junam rukʼ ri Job, che paneʼ xqʼax pa kʼi taq kʼax are kʼu xux sukʼ che ri Dios kʼa pa ri ukamikal (Job 27:5). w24.03 9 párrs. 6, 7
Jueves 28 re agosto
Ri Ajawaxel, naqaj kʼo wi chke ri kkinataj ri ubʼiʼ, ri kkinataj ri ubʼiʼ rukʼ ronojel kanimaʼ (Sal. 145:18).
Ri Jehová are jun Dios «re loqʼoqʼebʼal» (2 Cor. 13:11). Ri areʼ qas kel ukʼuʼx chqe qonojel. Qas kqakubʼa qakʼuʼx che «ri loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Ajawaxel» kojupis na (Sal. 32:10). Are chiʼ kojchoman chrij ri loqʼoqʼebʼal che kukʼut chqe, kubʼano che más kojqebʼ rukʼ. Rumal laʼ chqabʼanaʼ qachʼawem che rukʼ ronojel qanimaʼ, chqabʼij che ronojel ri kqanaʼo, che qas kajwataj ri uloqʼoqʼebʼal chqe, ri kqabʼisoj y kqakubʼa qakʼuʼx che kuchʼobʼ ri tajin kqakʼulmaj y kojutoʼo (Sal. 145:19). Ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová kjunamataj rukʼ jun qʼaqʼ che kmiqʼisan pa jun chaqʼabʼ che sibʼalaj kʼo tew. Kqaj kojkʼojiʼ chunaqaj. Ri uloqʼoqʼebʼal sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ, xuqujeʼ kuya utzilal. ¡Sibʼalaj kojkikotik che ri Jehová kojuloqʼoqʼej! Qonojel kqaj kqabʼij: «Kinloqʼoqʼej ri Ajawaxel» (Sal. 116:1). w24.01 31 párrs. 19, 20
Viernes 29 re agosto
Ri in nuyoʼm retaʼmaxik ri bʼiʼ la (Juan 17:26).
Ri Jesús xaq xiw ta xuya ubʼixik che ri ubʼiʼ ri Dios are Jehová. Wariʼ ya ketaʼm chi ri judíos. Xaneʼ xubʼij chke jas ubʼantajik ri Jehová (Juan 1:17, 18). Jun kʼutbʼal, pa ri Escrituras Hebreas kubʼij che ri Jehová kukʼut toqʼobʼisal wachaj (Éx. 34:5-7). Are kʼu ri Jesús xuqʼalajisaj más wariʼ are chiʼ xchʼaw chrij ri kʼambʼal noʼj chrij ri ala che xel bʼi cho rachoch (hijo pródigo). Are chiʼ kqasikʼij che «xilitaj apan rumal ri utat», aninaq xbʼe rukʼ, xumatzej y xukuy umak, wariʼ kukʼut chqawach che ri Jehová kel ukʼuʼx y kutoqʼobʼisaj qawach (Luc. 15:11-32). Qastzij che ri Jesús xeʼutoʼ ri winaq rech xketaʼmaj chrij ri Jehová. w24.02 10 párrs. 8, 9
Sábado 30 re agosto
Jas ri ukubʼsaxik qakʼuʼx uj rumal ri Dios, je kqabʼan uj che ukubʼsaxik kikʼuʼx nikʼaj chik (2 Cor. 1:4).
Ri Jehová keʼutoʼ ri tajin kkiriq kʼax y kuya kubʼsal kʼuʼx chke. ¿Jas kojtoʼwik rech kqakubʼsaj kikʼuʼx nikʼaj chik junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová? Are che kqakʼut utz taq bʼantajik che kʼo ubʼanik rukʼ ri kubʼsal kʼuʼx. ¿Jas kojtoʼwik rech kqaya ta kan uloqʼoqʼexik qibʼ y kqakubʼsaj qakʼuʼx? (1 Tes. 4:18). Are ukʼutik bʼantajik junam rukʼ unaʼik ri kkinaʼ ri nikʼaj chik, ri loqʼoqʼenik y ri toqʼobʼisal wachaj (Col. 3:12; 1 Ped. 3:8). Are chiʼ kqanaʼ toqʼobʼisal wachaj y nikʼaj chi bʼantajik kubʼano che kqaj keqatoʼ ri nikʼaj chik che tajin kkiriq kʼax. Ri Jesús xubʼij wariʼ: «Che kʼu ri tzʼebʼenik ri kʼo pa ri ranimaʼ ri winaq, are waʼ kel uloq pa uchiʼ. Ri utzalaj winaq chke ri utzalaj taq jastaq ri kʼo pa ranimaʼ kresaj wi uloq ri utz» (Mat. 12:34, 35). Sibʼalaj nim ubʼanik che kqakubʼsaj kikʼuʼx ri nikʼaj chik, rukʼ wariʼ tajin kqakʼutu che keqaloqʼoqʼej. w23.11 10 párrs. 10, 11
Domingo 31 re agosto
Ri ajnoʼjabʼ kkichʼobʼ na ronojel (Dan. 12:10).
Rech kqachʼobʼ ri kraj kubʼij ri profecías re ri Biblia, rajawaxik kqatzukuj tobʼanik. Chachomajampeʼ che katbʼe pa jun lugar che kachʼobʼ taj, are kʼu teren jun awachiʼl chawij che qas kuchʼobʼ ri lugar. Ri awachiʼl retaʼm ronojel ri bʼe y retaʼm jawchiʼ ix kʼo wi. ¡Qas utz che wajun awachiʼl riʼ xbʼe awukʼ! Xa junam rukʼ, ri Jehová qas retaʼm ri qʼij che oj kʼo wi kimik y retaʼm ri kkʼulmataj na. Rumal laʼ, rech kqachʼobʼ ri profecías re ri Biblia, rajawaxik kojux machʼalik taq winaq y kqataʼ ri utobʼanik ri Jehová (Dan. 2:28; 2 Ped. 1:19, 20). Ri Jehová kjunamataj rukʼ jun tat, che kraj che ri e ralkʼwal kkiriq utzilal pa ri kikʼaslemal (Jer. 29:11). Are kʼu, ri Jehová kjunamataj ta kukʼ ri winaq cho ri uwach Ulew, rumal che ri areʼ kkunik kubʼij ri kqakʼulmaj na pa ri petinaq. Ri areʼ xubʼano che xetzʼibʼax kan ri profecías pa ri Biblia rech kqetaʼmaj ri kkʼulmataj na pa ri petinaq (Is. 46:10). w23.08 8 párrs. 3, 4