Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

2-8 RE NOVIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 39, 40

«Moisés xubʼan ronojel ri xbʼix che»

(Éxodo 39:32) Xtzʼaqat kʼu ubʼanik ri qʼijilabʼal, ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ rukʼ ri Dios. Ri aj israelibʼ je ubʼanik ronojel xkibʼano jachaʼ ri taqanik ri xuya ri Ajawaxel che ri Moisés,

w11 15/9 27 párr. 13

¿La retaʼm nuwach ri Jehová?

¹³ Ri Moisés kjunamataj ta rukʼ Coré, rumal che are «ri achi ri sibʼalaj machʼal na cho ri uwach Ulew» (Núm. 12:3). ¿Jas xubʼan che ukʼutik che are jun machʼalik achi? Are chiʼ rukʼ machʼachʼem xunimaj ri taqanik che xubʼij ri Dios che (Éx. 7:6; 40:16). Ri Biblia kubʼij taj che ri areʼ xchʼachʼat chrij ri Dios o xubʼij taj che utz ta ri taqanik che xuya ri Dios. Chojchoman chrij ri taqanik che xuya ri Jehová are chiʼ xubʼij che kbʼan ri tabernáculo, jun lugar jawchiʼ kyaʼ wi uqʼij. Qas xbʼix che ri Moisés ri kbʼan che ubʼanik ri telas, ri ucolor ri bʼatzʼ, ri ukʼiyal ri kʼamal y nikʼaj chi jastaq (Éx. 26:1-6). Pa kʼi taq junabʼ ri Jehová e ukojom qachalal achijabʼ che ukʼamik ubʼe ri utinamit. Qastzij che, weneʼ jujun mul kojbʼisonik are chiʼ kkiya pixabʼ chqe che kqachomaj che nim ta ubʼanik. Are kʼu ri qaTat che kʼo pa ri kaj are ri utzalaj kʼamal bʼe, y kukubʼsaj ukʼuʼx chkij ri upatanelabʼ y kuya eqelen chke. Rumal laʼ, are chiʼ kubʼij ronojel ri rajawaxik kbʼanik, ri areʼ retaʼm ri rumal che kubʼij chqe. Are chiʼ xbʼix che ri Moisés ri rajawaxik kubʼan che ri tabernáculo, ri areʼ xpe ta royowal chrij ri Jehová o xuchomaj taj che xa tajin kqʼatex che ubʼanik ri uchak o che tajin ta kyaʼ che, che kuchaʼ ubʼanik ri kraj. Xuchomaj ta wariʼ. Xunimaj ronojel ri xbʼix che y xukoj uchuqʼabʼ rech konojel ri ajchakibʼ kkibʼan ronojel ri xbʼixik (Éx. 39:32). ¡Ri Moisés xukʼut machʼachʼem! Qas retaʼm, che ri chak re ri Dios y che ri areʼ xaq tajin kkoj rumal ri Dios.

(Éxodo 39:43) are taq xril ri Moisés chi je ubʼanik waʼ kibʼanom, xeʼutewchiʼj.

(Éxodo 40:1, 2) Ri Ajawaxel xtzijon rukʼ ri Moisés, xubʼij che: ² «Pa ri nabʼe qʼij re ri nabʼe ikʼ, are qʼij waʼ kawok ri qʼijilabʼal, ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ rukʼ Dios.

(Éxodo 40:16) Je kʼu ubʼanik ronojel xubʼan ri Moisés, jachaʼ ri taqanik ri xyaʼ che rumal ri Ajawaxel.

w05 15/7 26 párr. 3

¿La oj sukʼ pa ronojel ri jastaq?

³ «Moisés qastzij jik [sukʼ] pa ronojel», kchaʼ Hebreos 3:5. ¿Jas xbʼanowik che ri Moisés xux jun sukʼalaj profeta? Are chiʼ xubʼan ri tabernáculo, «je kʼu ubʼanik ronojel xubʼan ri Moisés, jachaʼ ri taqanik ri xyaʼ che rumal ri Ajawaxel» (Éxodo 40:16). Ri oj upatanelabʼ ri Jehová kqakʼut sukʼilal are chiʼ kqanimaj ronojel. Wariʼ kraj kubʼij che kojux sukʼ che, are chiʼ kqariq kʼax pa qakʼaslemal. Are chiʼ kqachʼij nimaʼq taq kʼax kraj ta kubʼij che oj sukʼ. Jesús xubʼij: «Apachin ri jik chrij ri jubʼiqʼ, ri areʼ jik xuqujeʼ chrij ri kʼi. Apachin kʼu ri man sukʼ taj chrij ri jubʼiqʼ, xuqujeʼ man sukʼ taj chrij ri kʼi» (Lucas 16:10). Rajawaxik oj sukʼ che jastaq che kqachomaj oj che weneʼ qas ta nim upatan.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Éxodo 39:34) ri chʼuqubʼal re kaq taq kitzʼumal amaʼibʼ taq chij, re utzalaj taq tzʼuʼm, xuqujeʼ ri chʼuqubʼal ri kchʼuquw ri kaxa,

it-2 663

Utzʼumal foca

¿Jas xkibʼan ri israelitas che uriqik? We ri tzij tá·jasch che kʼo pa ri Biblia are tajin kchʼaw chrij jun chke ri jalajoj kiwach focas, weneʼ kqachomaj wariʼ: ¿jas xkibʼan ri israelitas che uriqik ri kitzʼumal ri focas? Qetaʼm che kʼi mul kbʼixik che ri focas más keriqitaj pa ri lugares che kbʼix árticas y antárticas che, are kʼu, kʼi chke ri focas más utz kkinaʼo kekʼojiʼ pa lugares che kubʼan wi qʼaqʼ. Kimik keriqitaj na jujun focas frailes pa jujun taq lugar che kʼo chunaqaj ri mar Mediterráneo, xuqujeʼ e kʼo pa lugares che kʼo wi meqʼin jaʼ. Rukʼ ri tiempo ri winaq kisachom kiwach ri focas, are kʼu ojer kanoq weneʼ sibʼalaj e kʼi e kʼo pa ri mar Mediterráneo y pa ri mar Rojo. Pa ri junabʼ 1832, jun wuj che kʼo pa inglés ubʼiʼ Dictionary of the Holy Bible (de Calmet, pág. 139) kʼo jun comentario chupam che kubʼij: «E kʼo focas pa kʼi chke ri alaj taq islas re ri mar Rojo, chunaqaj ri península re ri Sinaí». (Xuqujeʼ chawilaʼ The Tabernacleʼs Typical Teaching, de A. J. Pollock, Londres, pág. 47).

it-2 664 párr. 1

Utzʼumal foca

Ri ojer taq egipcios kkibʼan taq kʼayij pa lugares che kʼo naqaj che ri mar Rojo y kopan kʼayij kukʼ che kʼamom lo pa taq ri lugares re ri mediterráneo. Weneʼ rumal wariʼ xketaʼmaj uwach ri kitzʼumal ri focas. Rumal laʼ are chiʼ xeʼel bʼi ri israelitas pa Egipto, weneʼ xekikʼam bʼi ri kitzʼumal ri focas che kʼo chi kukʼ, xuqujeʼ weneʼ xkiriq chi nikʼaj are chiʼ ri egipcios xkiya bʼi kʼi jastaq chke che paqal rajil (Éx 12:35, 36).

(Éxodo 40:34) ri sutzʼ xuchʼuq ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ, xnoj ronojel ri qʼijilabʼal rumal ri ujuluwem ri Ajawaxel.

w15 15/7 21 párr. 1

¿La qas rajawaxik ketaʼmax ri qachak?

Ri Biblia kubʼij che are chiʼ xkʼis ubʼanik ri chak jun sutzʼ «xuchʼuq ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ, xnoj ronojel ri qʼijilabʼal rumal ri ujuluwem ri Ajawaxel» (Éx. 40:34). Wariʼ xukʼutu che ri Dios utz xril ri chak che xbʼanik. ¿Jas xkinaʼ riʼ ri Bezalel y Oholiab are chiʼ xkʼulmataj wariʼ? Paneʼ kʼo ta ri kibʼiʼ chrij ri kichak, qas xekikot riʼ are chiʼ xkilo che Jehová utz xril ri kichak (Prov. 10:22). Are chiʼ xqʼax ri tiempo sibʼalaj xekikot riʼ are chiʼ xkilo che tajin kkoj na che uqʼijilaxik ri Jehová. Are chiʼ kewalij chi jumul pa ri kamikal, qas kekikot riʼ are chiʼ kbʼix chke che ri kichak che xkibʼan pa ri tabernáculo, quinientos junabʼ xuya uqʼij ri Jehová.

9-15 RE NOVIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | LEVÍTICO 1-3

«¿Jas kipatan ri tabʼal toqʼobʼ ojer?»

(Levítico 1:3) We ri awaj ri kuchiʼj che tabʼal toqʼobʼ ri kchajirisaxik kresaj uloq chkixoʼl ri uwakax, rajawaxik are jun amaʼ wakax ri man kʼo ta uyabʼ. Rech kkʼamar ri kuyaʼo, rajawaxik kuchiʼj chuwach ri Ajawaxel chuchiʼ ri okibʼal chupam ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ,

(Levítico 2:1) «Are taq kʼo jachin kukʼam uloq jun sipanik re kʼaj chuwach ri Ajawaxel, rajawaxik re kokʼalaj kʼaj ri usipanik, kuyaʼ aceite puwiʼ xuqujeʼ kʼokʼalaj qʼol,

(Levítico 2:12) Kuyaʼ kikʼam uloq ri chʼam ri juyubʼal rax kabʼ che ri Ajawaxel jachaʼ che sipanik che ri nabʼe taq wachinik, man kʼu keʼichiʼj ta puwiʼ ri porobʼal jachaʼ che kʼokʼal ri kkʼokʼatik.

it-2 523 párr. 1

Tabʼal toqʼobʼ

Tabʼal toqʼobʼ che keporoxik. Ri tabʼal toqʼobʼ xaq xiw che ri Dios kyaʼ wi; ri kyaʼow ri tabʼal toqʼobʼ kʼo ta kresaj kan che ri chikop. (Chajunamisaj rukʼ Jue 11:30, 31, 39, 40). Ri e tabʼal toqʼobʼ riʼ kubʼano che Jehová kukʼutu we kukʼam ri tajin kyaʼ che, xuqujeʼ jujun mul junam keya rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ re kuybʼal mak. Jesucristo, xuya ronojel ri ukʼaslemal pa kamikal che kjunamataj rukʼ jun tabʼal toqʼobʼ.

it-2 525 párr. 8

Tabʼal toqʼobʼ

Tabʼal toqʼobʼ re uwach tikoʼn. Junam keya ri tabʼal toqʼobʼ re ri uwach tikoʼn rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ, ri tabʼal toqʼobʼ che keporoxik, ri tabʼal toqʼobʼ re kuybʼal mak xuqujeʼ ri tabʼal toqʼobʼ re nabʼe taq wachinik; jujun taq mul ri israelitas xaq xiw ri tabʼal toqʼobʼ re uwach tikoʼn kkiyaʼo (Éx 29:40-42; Le 23:10-13, 15-18; Nú 15:8, 9, 22-24; 28:9, 10, 20, 26-28; cap. 29). Kkiya ri tabʼal toqʼobʼ riʼ rech kkimaltyoxij che ri sibʼalaj kuya tewchibʼal y utzilal chke; kʼi mul kkiya aceite y olíbano chrij. Ri tabʼal toqʼobʼ re uwach tikoʼn are: kokʼalaj kʼaj, kʼilim uwach tikoʼn o ketekaʼq kaxlanwa o wotzʼotzʼ taq kaxlanwa che bʼanom pa uwiʼ jun xot o kʼilim pa jun tʼuy. Kyaʼ jubʼiqʼ ri tabʼal toqʼobʼ re uwach tikoʼn pa uwiʼ ri altar ri kporox wi ri tabʼal toqʼobʼ, jubʼiqʼ chik kkitij ri e kojol tabʼal toqʼobʼ y, are chiʼ kyaʼ ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ, ri kyaʼowik xuqujeʼ kkunik kutij jubʼiqʼ re (Le 6:14-23; 7:11-13; Nú 18:8-11). Nijun tabʼal toqʼobʼ re uwach tikoʼn kyaʼ levadura rukʼ o «rax kabʼ» —junam rukʼ ri uwaʼl ri higos che tzatz, che kjunamataj rukʼ ri jarabe, o uwaʼl frutas— che weneʼ kubʼan fermentar (Le 2:1-16).

(Levítico 3:1) «We kʼo jachin jun kukʼam chkixoʼl ri rawaj jun atiʼt wakax o jun amaʼ wakax che uchiʼxik jun tabʼal toqʼobʼ che ri Ajawaxel re utzirisan ibʼ, ri awaj ri kachiʼxik ma ta kʼo jun uyabʼ.

it-2 523 párr. 6

Tabʼal toqʼobʼ

Tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ (tabʼal toqʼobʼ re jamaril). Ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ che utz kril ri Jehová kukʼutu che kʼo chi jamaril chkixoʼl rukʼ ri winaq. Ri kyaʼow ri tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ ri ufamilia kkitij ke ri tabʼal toqʼobʼ. (Junam rukʼ ri kyaʼ ubʼixik, pa ri patio re ri tabernáculo xebʼan kabʼal chrij ri cortina che kusutij rij ri patio; pa ri templo xebʼan comedores). Ri kojol tabʼal toqʼobʼ kutij jubʼiqʼ re y kkitij jubʼiqʼ ke ri nikʼaj chi kojol tabʼal toqʼobʼ che tajin kepatanin chilaʼ. Jehová utz kunaʼ ri ruxlabʼ ri xepo che kporoxik, y ri kikʼ che kukʼutunisaj ri kʼaslemal, kyaʼ ronojel che ri Dios. Wariʼ kubʼano che jetaneʼ ri e kojol tabʼal toqʼobʼ, ri kyaʼow ri tabʼal toqʼobʼ kewaʼ rukʼ ri Jehová, kraj kubʼij che kʼo jamaril chkixoʼl. Ri winaq che kwaʼ rukʼ ri Jehová che tajin kubʼan jun makaj (apachike chke ri makaj che xyaʼ ubʼixik pa ri taqanik che ri Moisés) o kutij ri utiʼjal ri chikop che kʼi chi qʼij kʼolom (rumal che qʼaqʼ aninaq kubʼan kʼax) rajawaxik kkamisaxik. Wajun winaq riʼ kutzʼilobʼisaj ri rikil rumal che chʼajchʼoj taj o rumal che kutij ri tiʼj che utz ta chuwach ri Jehová Dios, y rukʼ wariʼ kukʼutu che nim ta kril ri tastalik taq jastaq re ri Dios (Le 7:16-21; 19:5-8).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Levítico 2:13) Chke kʼu konojel taq ri e asipanik kech kʼaj rajawaxik keʼatzayij, mayaʼ kʼolbʼal chi pa ri asipanik ke kʼaj ma ta kʼo ri atzʼam rukʼ rech ri ukʼulwachinik ri Ajawaxel. Pa konojel taq ri asipanik rajawaxik kachiʼj ri atzʼam.

(Ezequiel 43:24) keʼachiʼj kʼu chwe. Ri e kojol tabʼal toqʼobʼ e are che chikom ri atzʼam chrij, kekiporoj kʼut jachaʼ che tabʼal toqʼobʼ ri kchajirisaxik che uyaʼik nuqʼij,

w04 15/5 22 párr. 1

Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Levítico

2:13. ¿Jasche xyaʼ atzʼam rukʼ ronojel ri tabʼal toqʼobʼ ojer kanoq? Xbʼan taj rech kuya ukiʼal ri tabʼal toqʼobʼ. Cho ronojel ri uwach Ulew kkoj ri atzʼam rech aninaq taj kubʼan kʼax ri e jastaq. Weneʼ xyaʼ atzʼam rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ rumal che kukʼutunisaj che ubʼanom ta kʼax.

(Levítico 3:17) Pixabʼ waʼ ri qas xa jumul kjeqiʼ kanoq keʼel kukʼ ri tataxelabʼ kqʼax kukʼ ri alkʼwalaxelabʼ, apawijeʼ taneʼ ri ix jeqel wi: kʼo jubʼiqʼ xepo mitijo mawi kikʼ».

it-1 1039

Xepo

¿Jasche xyaʼ wajun taqanik riʼ? Pa ri taqanik che xyaʼ che ri Moisés ri kikʼ y ri xepo xaq xiw che ri Jehová kyaʼ wi. Ri kʼaslemal kʼo pa ri kikʼ, xaq xiw ri Jehová kkunik kyaʼow ri kʼaslemal, rumal laʼ, rech ri Areʼ (Le 17:11, 14). Ri uxepoyil ri chikop are ri más utz y ri más kiʼ che kʼo che. Are chiʼ kyaʼ ri uxepoyil ri chikop, ri winaq kukʼutu che qas retaʼm che ri más utz re ri Jehová, che are kyaʼow ronojel ri jastaq, y rukʼ wariʼ kukʼutu che kraj kuya ronojel ri más utz che ri Dios. Rumal che ri tabʼal toqʼobʼ kkiya ri israelitas kukʼutu che kkiya ri más utz che ri Jehová, kbʼixik che kel usibʼal puwiʼ ri altar junam rukʼ «wa» o rikil y che kkʼokʼot ruxlabʼ chuwach ri Jehová (Le 3:11, 16). Are chiʼ ktij ri uxepoyil ri chikop kkʼutik che xa tajin ktoqix ri jastaq che chʼajchʼoj chuwach ri Dios, che xaq xiw che ri Dios taqal wi uyaʼik. Ri kbʼanow wariʼ kkamisaxik. Are kʼu, we jun chikop kkam utukel o xa kkamisax rumal jun chi chikop utz kkoj ri uxepoyil che nikʼaj chi jastaq (Le 7:23-25).

w04 15/5 22 párr. 2

Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Levítico

3:17. Rumal che ri xepo are ri más utz y ri más kiʼ, ri israelitas qas ketaʼm che xaq xiw che ri Jehová kyaʼ wi (Génesis 45:18). Wariʼ kunaʼtaj chqe che rajawaxik are kqaya ri más utz che ri Jehová (Proverbios 3:9, 10; Colosenses 3:23, 24).

16-22 RE NOVIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | LEVÍTICO 4, 5

«Chqayaʼ ri más utz che ri Jehová»

(Levítico 5:5, 6) Jachin ri ketaʼmatajik chi makuninaq pa jun chke we jastaq riʼ, rajawaxik kuqʼalajisaj ri makaj ri ubʼanom; ⁶ kujach na jun atiʼt awaj chuwach ri Ajawaxel ri kresaj uloq chkixoʼl ri uchij che tabʼal toqʼobʼ umak rech ri makaj ri bʼantajinaq; kuyaʼ kukʼam uloq jun atiʼt chij jun atiʼt kʼisikʼ rumal kʼut we tabʼal toqʼobʼ riʼ, ri kojol tabʼal toqʼobʼ kuriq ri sachbʼal umak we winaq riʼ.

it-2 524 párr. 13

Tabʼal toqʼobʼ

Tabʼal toqʼobʼ umak rech ri makaj ri bʼantajinaq. Ri tabʼal toqʼobʼ umak rech ri makaj bʼantajinaq xuqujeʼ kbʼix tabʼal toqʼobʼ rumal ri makaj che, rumal che we jun winaq kmakun taj, kʼo ta kqʼabʼax riʼ chrij. Kchʼaw chrij ri tabʼal toqʼobʼ che kuya jun winaq rumal che kunaʼo che ubʼanom jun nimalaj makaj, y qas ta kejunamataj rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ re kuybʼal mak. Kyaʼ wariʼ rumal che xbʼan jun makaj chuwach ri Jehová, o chuwach ri loqʼalaj utinamit; rumal laʼ, ri tabʼal toqʼobʼ rech ri makaj kubʼano che kriqitaj chi jumul utzilal rukʼ ri Jehová. Rukʼ wariʼ kkʼajisax ta chi uwach ri winaq che xubʼan jun mak are kʼu xuya kan ubʼanik, rumal che kkuyutaj ri umak (Chajunamisaj rukʼ Isa 53:10).

(Levítico 5:7) We kʼu man kkun che uloqʼik jun alaj amaʼ chij, rajawaxik kukʼam na uloq chuwach ri Ajawaxel kebʼ palomax o kebʼ tukumux umak rech ri makaj ri bʼantajinaq, jun chke che tabʼal toqʼobʼ re sachbʼal mak ri jun chik che tabʼal toqʼobʼ ri kchajirisaxik.

w09 1/6 26 párr. 3

Areʼ kchoman chrij ri kojkun che ubʼanik

Ri taqanik xyaʼ che ri Moisés kukʼutu che ri Jehová chʼuchʼuj o utz ri ranimaʼ y kchoman chrij ri kojkun che ubʼanik, kubʼij: «We kʼu man kkun che uloqʼik jun alaj amaʼ chij, rajawaxik kukʼam na uloq chuwach ri Ajawaxel kebʼ palomax o kebʼ tukumux» (versículo 7). Ri e tzij «we kʼu man kkun che uloqʼik» pa ri chʼabʼal hebreo, literalmente kraj kubʼij «we kuriq ta apan rukʼ ri uqʼabʼ». We jun israelita mebʼa kkun taj kuya jun chij che tabʼal toqʼobʼ, ri Dios kukʼam ri kkunik kuyaʼo: kebʼ palomax o kebʼ tukumux.

(Levítico 5:11) We kʼu neʼ man kkunik che kiloqʼik kebʼ palomax, mawi kebʼ tukumux, kukʼam na uloq che usipanik, kajibʼ libra rukʼ nikʼaj utzalaj kʼaj che sachbʼal umak. Man kuyaʼ ta aceite rukʼ mawi kuyaʼ kʼokʼalaj qʼol puwiʼ, rumal rech chi are jun sipanik umak rech ri makaj.

w09 1/6 26 párr. 4

Areʼ kchoman chrij ri kojkun che ubʼanik

¿E kʼu we ri winaq kkun taj kuya kebʼ alaj taq chikop kʼo kixikʼ? Ri taqanik xyaʼ che ri Moisés kubʼij: «kukʼam na uloq che usipanik, kajibʼ libra rukʼ nikʼaj [décimo de efá, ocho o nueve tazas] utzalaj kʼaj che sachbʼal umak» (versículo 11). Kqilo che ri Jehová nim keril wi ri winaq che sibʼalaj e mebʼaʼ y kukʼam ri tabʼal toqʼobʼ che e chikop taj. Pa Israel, paneʼ jun winaq sibʼalaj mebʼaʼ kkunik kuya tabʼal toqʼobʼ rech kkuyutaj ri umak y kutzir rukʼ ri Dios.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Levítico 5:1) «We kʼo jun winaq ksikʼix che uqʼalajisaxik ri xrilo o xuto, man kuyaʼ ta kʼu ubʼixik, kubʼan jun makaj rajawaxik kʼut areʼ keqaʼn na ri chaqʼmakil.

w16.02 30 párr. 14

Chqesaj uwach ri sukʼalaj kikʼutbʼal ri upatanelabʼ ri Dios re ojer kanoq

¹⁴ Ri utzilal kojutoʼ na che retaʼmaxik ri kqabʼan che ukʼutik sukʼilal pa apachike jastaq. Jun kʼutbʼal, chachomajampeʼ che at awetaʼm che jun qachalal tajin kubʼan jun makaj. Kawaj at utz rukʼ, más na we are jun afamiliar o jun utzalaj awachiʼl. Are kʼu awetaʼm che ri sukʼilal che ri Jehová are más nim ubʼanik, rumal laʼ kachaʼ unimaxik ri Jehová y katoʼ ri qachalal. ¿Jas rajawaxik kabʼano? Rajawaxik kabʼan ri xubʼan ri Natán, chabʼij che ri qachalal ri rajawaxik kubʼano, are kʼu chabʼij che rukʼ utzilal. Chabʼij che ri qachalal che kuta tobʼanik chke ri kʼamal taq bʼe. We kawilo che kubʼij taj, chabʼij at chke ri kʼamal taq bʼe. Jeriʼ katux sukʼ che ri Dios. Rukʼ wariʼ kakʼut utzilal che ri qachalal, rumal che ri kʼamal taq bʼe kkitoʼ rukʼ loqʼoqʼebʼal y rukʼ paciencia (chasikʼij uwach Levítico 5:1 xuqujeʼ Gálatas 6:1).

(Levítico 5:15, 16) «Ri winaq ri kmakunik ri man rukʼ taj ri urayibʼal kux kʼu ajchaqʼmak re ri kitʼorixik ri tastalik taq jastaq rech ri Ajawaxel, rajawaxik kresaj chkixoʼl ri utzobʼaj jun amaʼ chij ri man kʼo ta jun uyabʼ, jachaʼ tabʼal toqʼobʼ umak rech ri makaj, kukʼam kʼu bʼik che ri Ajawaxel. Ri rajil ri amaʼ chij rajawaxik uchomaxik joropaʼ saq pwaq kareqlej je jachaʼ ri pajbʼal ri kʼo chupam ri qʼijilabʼal. ¹⁶ Ri winaq riʼ kutoj na ri utʼorim chke ri tastalik taq jastaq kuyaʼ chi na jun uroʼil, ri kujach pa uqʼabʼ ri kojol tabʼal toqʼobʼ. Rumal kʼu ri chij ri kpil che kuybʼal mak, ri kojol tabʼal toqʼobʼ kuriq ri sachbʼal mak che ri umak we winaq riʼ, kakuytaj kʼu ri umak.

it-2 940 párr. 6

Chʼajchʼojil

E awaj xuqujeʼ uwach tikoʼn. Ri e nabʼe taq amaʼ wakax, chij y kʼisikʼ che keʼalaxik, sibʼalaj e chʼajchʼoj chuwach ri Jehová, y rajawaxik kyaʼ che areʼ. Rajawaxik kekoj che tabʼal toqʼobʼ, y jubʼiqʼ kyaʼ chke ri e chʼajchʼojalaj taq kojol tabʼal toqʼobʼ (Nú 18:17-19). Ri nabʼe taq uwach ri tikoʼn y ri diezmo e chʼajchʼoj junam rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ y ri jastaq kesipaxik rech kekoj pa ri santuario (Éx 28:38). Sibʼalaj nim ubʼanik ri jastaq che e chʼajchʼoj chuwach ri Jehová, y rajawaxik utz kbʼan che ukojik, yaʼtal taj kkoj pa apachike jastaq xaneʼ xaq xiw che ri Dios. Jun kʼutbʼal are ri taqanik chrij ri diezmo. We jun winaq kutas ri diez por ciento che ri uwach ri utriko, are kʼu we kril taj kuchap ri tikoʼn che utasom kanoq o jun chke ri ufamilia kuchapo xuqujeʼ kutijo, tajin kubʼan jun mak rumal che kunimaj ta ri utaqanik ri Dios chrij ri chʼajchʼoj taq jastaq. Ri taqanik kubʼij che rajawaxik kutoj ukʼaxel ri xuchapo xuqujeʼ kuya na ri 20%, y rajawaxik kuya jun utzalaj karneʼl che kʼo ta uyabʼ. Rukʼ wariʼ kkʼutik che nim keʼil wi ri e chʼajchʼoj taq jastaq che kyaʼ che ri Jehová (Le 5:14-16).

23-29 RE NOVIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | LEVÍTICO 6, 7

«Jun kʼutbʼal re maltyoxinik»

(Levítico 7:11, 12) «Are taq waʼ ri pixabʼ che kiyaʼik ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ chuwach ri Ajawaxel: ¹² We ri tabʼal toqʼobʼ rech uyaʼik maltyoxinik, kaxlanwa kachiʼx na man kayaʼ ta chʼam rukʼ ri chikom aceite puwiʼ, xuqujeʼ kaxlanwa re utzalaj kʼaj ri yoqʼom aceite rukʼ;

w19.11 22 párr. 9

E kʼutunem che kqetaʼmaj pa ri wuj Levítico

⁹ Ukabʼ kʼutunem: kqapatanij ri Jehová rumal che kojmaltyoxin che. Chqanikʼoj chi jun jastaq nim ubʼanik che kbʼan che uqʼijilaxik ri Dios pa Israel: ri e sipanik re utzirisan ibʼ u ofrendas de paz. Pa ri wuj Levítico, kqetaʼmaj che ri israelitas kekunik kkitzujuj ri sipanik re utzirisan ibʼ che «uyaʼik maltyoxinik» (Lev. 7:11-13, 16-18). Kkiya ta ri e sipanik riʼ rumal che xa kbʼix chke. Wariʼ kukʼutu che are jun sipanik che qas kel lo pa kanimaʼ nojinaq che loqʼoqʼebʼal che ri Jehová, ri kiDios. Ri ufamilia ri winaq che kyaʼow ri sipanik xuqujeʼ ri e kojol tabʼal toqʼobʼ are ketijow ri utijal ri chikop che kyaʼ che tabʼal toqʼobʼ. Are kʼu, kʼo jujun chʼaqap re ri chikop che xaq xiw che ri Jehová kyaʼ wi. ¿Jachike riʼ?

(Levítico 7:13-15) junam kʼut rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ re maltyoxinik xuqujeʼ re utzirisan ibʼ, keyaʼ kaxlanwa ri man kaya chʼam kukʼ. ¹⁴ Katas kʼu na jun tzʼaqatil che jujun uwach sipanik ri tasom che ri Ajawaxel kyataj kʼu che ri kojol tabʼal toqʼobʼ ri kajamin ri ukikʼel ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ. ¹⁵ Ri utiʼjal ri awaj ri kchiʼx che uyaʼik maltyoxinik xuqujeʼ re utzirisan ibʼ, rajawaxik ktij pa ri qʼij are taq kajach ri awaj, man kʼo ta jun chʼaqap ktas kan che re ri ukabʼ qʼij.

w00 15/8 15 párr. 15

Ri tabʼal taq toqʼobʼ che xqaj chuwach ri Dios

¹⁵ Jun chi tabʼal toqʼobʼ are ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ, che kyaʼ ubʼixik pa ri capítulo 3 re Levítico. Xuqujeʼ kbʼix tabʼal toqʼobʼ re jamaril che. Pa hebreo ri tzij «jamaril» xaq xiw ta kchʼaw chrij are chiʼ kʼo ta chʼoj. Ri wuj ubʼiʼ Studies in the Mosaic Institutions (Estudio de las instituciones mosaicas) kubʼij: «pa ri Biblia xuqujeʼ kchʼaw chrij ri achilanik o ri jamaril che kʼo chkixoʼl ri Dios rukʼ jun winaq, ri utzilal y ri kikotemal». Rumal laʼ uyaʼik tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ kraj ta kubʼij che xa kesax royowal ri Dios rech kkʼojiʼ jamaril chkixoʼl rukʼ ri jun winaq, xaneʼ kbʼanik rech kyaʼ maltyoxinik che o rumal ri kikotemal che kunaʼ jun rajpatanel rumal che kqaj chuwach. Ri e kojol tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ ri xyaʼow ri tabʼal toqʼobʼ kkitij ke ri tiʼj are chiʼ yaʼom chi ri kikʼ xuqujeʼ ri xepo che ri Jehová (Levítico 3:17; 7:16-21; 19:5-8). Wariʼ are jun jeʼlalaj qʼij che ri xyaʼow ri tabʼal toqʼobʼ, ri e kojol tabʼal toqʼobʼ y ri Jehová kkikʼutu che kʼo jun utzalaj achilanik chkixoʼl are chiʼ jetaneʼ junam kewaʼik.

(Levítico 7:20) Ri winaq ri tzʼilobʼinaq ri kutij ri tiʼj re ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ, ri jachom che ri Ajawaxel, we winaq riʼ kesax na chkixoʼl ri uwinaqil.

w00 15/8 19 párr. 8

Tabʼal toqʼobʼ re qʼijilanik che kqaj chuwach ri Jehová

⁸ ¿Jas rajawaxik kubʼan ri winaq che kuya ri tabʼal toqʼobʼ? Ri taqanik che xyaʼ che ri Moisés kubʼij che ri winaq rajawaxik e chʼajchʼoj o kʼo ta itzelal chke are chiʼ kkaj keqebʼ rukʼ ri Jehová. Ri winaq che chʼajchʼoj ta ri ukʼaslemal rajawaxik nabʼe kuya jun tabʼal toqʼobʼ re kuybʼal mak o jun tabʼal toqʼobʼ umak rech ri makaj ri bʼantajinaq, rech kux chʼajchʼoj chuwach ri Jehová, rukʼ wariʼ ri Jehová kukʼam ri tabʼal toqʼobʼ che kporoxik o ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ (Levítico 5:1-6, 15, 17). ¿La kqachʼobʼo che rajawaxik amaqʼel oj chʼajchʼoj chuwach ri Jehová? We kqaj che ri Dios kukʼam ri qaqʼijilanik rajawaxik che aninaq kqesaj apachike mak che itzel krilo. Rajawaxik kqakoj ri tobʼanik che uyaʼom ri Dios chqe: ri kʼamal taq bʼe che e kʼo pa ri congregación y ri Jesucristo che «xuchiʼj ribʼ che tabʼal toqʼobʼ rech kkuytaj ri e qamak» (Santiago 5:14; 1 Juan 2:1, 2).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Levítico 6:13) Ri qʼaqʼ re ri porobʼal rajawaxik chi amaqʼel knikowik. Mawi taneʼ jubʼiqʼ kchupik».

it-1 970

Qʼaqʼ

Ri ubʼanik rukʼ ri tabernáculo xuqujeʼ ri templo. Xkoj ri qʼaqʼ che uqʼijilaxik ri Dios pa ri tabernáculo xuqujeʼ chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo xkoj pa ri templo. Ronojel taq aqʼabʼil y bʼenaq taq qʼij, ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ kuporoj incienso pa uwiʼ ri altar ri kporox wi ri incienso (Éx 30:7, 8). Ri utaqanik ri Dios kubʼij che rajawaxik amaqʼel knikow ri qʼaqʼ pa ri altar ri keporox wi ri tabʼal toqʼobʼ (Le 6:12, 13). Ri chomanik judío kubʼij che rukʼ jun milagro ri Dios are xtzijow nabʼe mul ri qʼaqʼ pa ri altar y e kʼi winaq je kkichomaj, are kʼu, are ta waʼ kukʼut ri Biblia. Junam rukʼ ri xyaʼ ubʼixik che ri Moisés, rajawaxik che e are ri ralkʼwal ri Aarón «kekojow ri qʼaqʼ puwiʼ ri porobʼal, kekinukʼ ri siʼ» are chiʼ majaʼ kyaʼ ri tabʼal toqʼobʼ pa uwiʼ ri altar (Le 1:7, 8). Are chiʼ e chaʼom chi e kojol tabʼal toqʼobʼ re ri ufamilia ri Aarón y e yaʼom chi ri tabʼal toqʼobʼ puwiʼ ri qʼaqʼ, xqaj lo ri qʼaqʼ re ri Jehová, weneʼ petinaq pa ri sutzʼ che kʼo pa uwiʼ ri tabernáculo, che xolukʼisa uporoxik ri tabʼal toqʼobʼ che kʼo pa uwiʼ ri altar. Ri qʼaqʼ riʼ are ta xoluporoj ri siʼ, xaneʼ «xuporoj ri awaj ri poroxik rij, xuqujeʼ taq ri xepo ri kʼo puwiʼ ri porobʼal». Ri qʼaqʼ che xjuluwik weneʼ are ri xutaq lo ri Dios xuyuj ribʼ rukʼ ri kʼo chi chilaʼ (Le 8:14–9:24). Xuqujeʼ are waʼ ri xkʼulmatajik are chiʼ xjach ri templo che ri Jehová rumal Salomón, chiʼ kʼateʼ xukʼis ubʼanik uchʼawem, xqaj lo qʼaqʼ rumal ri Dios y xukʼis uporoxik ri tabʼal toqʼobʼ (2Cr 7:1; xuqujeʼ chawilaʼ Jue 6:21; 1Re 18:21-39; 1Cr 21:26, chilaʼ kuya wi ubʼixik nikʼaj chi kʼutbʼal che kchʼaw chrij ri qʼaqʼ che xukoj ri Jehová che ukʼutik che utz xril ri tabʼal toqʼobʼ che xkiya ri upatanelabʼ).

(Levítico 6:25) «Cheʼayaʼ che ri Aarón xuqujeʼ chke ri e ukʼojol ri pixabʼ taq che kibʼanik ri tabʼal taq toqʼobʼ kimak kech ri makaj: Ri awaj ri kachiʼx umak ri makaj rajawaxik ktoqʼ uqul chuwach ri Ajawaxel, pa ri kʼolbʼal jawijeʼ ri kepil wi ri awaj ri keʼeporoxoq, jun jasach kʼu waʼ ri sibʼalaj tastalik.

si 27 párr. 15

Wuj re ri Biblia número 3: Levítico

¹⁵ 3) Rajawaxik kyaʼ jun tabʼal toqʼobʼ rumal ri makaj che chomam ta ubʼanik o umak ta ri winaq. Ri ubʼantajik ri chikop che kyaʼ che ri tabʼal toqʼobʼ are ri rumal jachin pa uwiʼ kyaʼ wi... we pa uwiʼ ri kojol tabʼal toqʼobʼ, ri tinamit o jun chi winaq. Ri tabʼal toqʼobʼ che kporoxik y ri tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ, are ri kkiya ri winaq chkijujunal rukʼ ronojel kanimaʼ, are kʼu ri tabʼal toqʼobʼ re ri kuybʼal mak rajawaxik che konojel kkiyaʼo (4:1-35; 6:24-30).

30 RE NOVIEMBRE KOPAN 6 RE DICIEMBRE

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | LEVÍTICO 8, 9

«Jun kʼutbʼal che ri Jehová kojutewchiʼj»

(Levítico 8:6-9) Xubʼan kʼu ri Moisés chi ri Aarón e rachil ri e ukʼojol xeqebʼik, xeʼuchʼaj kʼu rukʼ jaʼ. ⁷ Ri Moisés xukoj ri upam atzʼyaq chrij ri Aarón, xuxim ri upam rukʼ ri pas; xukoj ri qas atzʼyaq ri kbʼe chupam ri atzʼyaq ri nim uqʼij, xukoj kʼu ri atzʼyaq ri nim uqʼij chrij utzalaj uximik xubʼan rukʼ ri ximibʼal rech. ⁸ Xukoj kʼut ri kkoj cho kʼuxaj chrij, chupam kʼut ri kkoj cho kʼuxaj xukoj wi ri Urim, xuqujeʼ ri Tumim. ⁹ Xukoj kʼut ri pisbʼal jolomaj che ri ujolom, chuwach waʼ xukoj wi ri pejpik qʼan pwaq, ri ktasowik jachaʼ kojol tabʼal toqʼobʼ, jachaʼ ri taqanik ri uyoʼm ri Ajawaxel che ri Moisés.

(Levítico 8:12) Ri Moisés xuqʼij kʼut puwiʼ ri Aarón ri aceite re tastajik che utasik jachaʼ che kojol tabʼal toqʼobʼ.

it-1 1239

Umajixik chak

Moisés xubʼij che ri Aarón xuqujeʼ ri e ralkʼwal, Nadab, Abihú, Eleazar e Itamar che rajawaxik kkichʼaj kibʼ pa ri palangana re cobre che kʼo pa ri patio, tekʼuriʼ xukoj ri jeʼlalaj taq atzʼyaq che kkoj chrij ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ che ri Aarón (Nú 3:2, 3). Xeya ri jeʼlalaj taq atzʼyaq che ri Aarón che kukʼutunisaj ri e bʼantajik xuqujeʼ ri eqelen che xyaʼ che. Tekʼuriʼ ri Moisés xutewchiʼj ri tabernáculo, ronojel ri jastaq che e kʼo chupam, junam rukʼ ri altar ri kyaʼ wi ri tabʼal toqʼobʼ, ri palangana y ronojel ri e chakubʼal che kekoj che upatanexik ri Dios. Rukʼ wariʼ xtewchiʼx ronojel ri jastaq y xmaj ukojik xuqujeʼ xaq xiw xkoj che upatanexik ri Dios. Kʼisbʼal re, Moisés xutewchiʼj ri Aarón xuya aceite pa ujolom (Le 8:6-12; Éx 30:22-33; Sl 133:2).

(Levítico 9:1-5) Pa ri uwajxaq qʼij, ri Moisés xusikʼij ri Aarón e rachiʼl ri e ukʼojol, xuqujeʼ ri nimaʼq taq tatayibʼ re Israel; ² xubʼij kʼu che ri Aarón: «Chakʼamaʼ jun alaj amaʼ wakax che tabʼal toqʼobʼ re kuyubʼal mak, xuqujeʼ jun amaʼ chij ri man kʼo ta uyabʼ che tabʼal toqʼobʼ ri kchajirisaxik cheʼayaʼ kʼu chuwach ri Ajawaxel. ³ Chabʼij chke ri aj israelibʼ: chi chkikʼamaʼ uloq jun alaj amaʼ kʼisikʼ che tabʼal toqʼobʼ re kuyubʼal mak, jun alaj amaʼ wakax xuqujeʼ jun alaj amaʼ chij re jujun kijunabʼ ri man kʼo ta kiyabʼ ri keyaʼ che tabʼal toqʼobʼ ri kechajirisaxik, ⁴ xuqujeʼ jun amaʼ wakax, xuqujeʼ jun amaʼ chij ri kepil chuwach ri Ajawaxel che tabʼal toqʼobʼ re utzirisan ibʼ, xuqujeʼ chkikʼamaʼ uloq jun sipanik re kʼaj ri yoqʼom aceite rukʼ; kulukʼutuʼ kʼu na ribʼ ri Ajawaxel chiwach kamik.» ⁵ Ri aj israelibʼ xekikʼam uloq kʼa chuwach ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ ri xtaqan wi ri Moisés, konojel kʼu ri aj israelibʼ xeqebʼik, xetakʼiʼ kʼu na chuwach ri Ajawaxel.

it-1 1240 párr. 8

Umajixik chak

Pa ri uwajxaq qʼij, ri e kojol tabʼal toqʼobʼ, kʼo chi ronojel ri jastaq ke xuqujeʼ kitukel tajin kkibʼan chi ri eqelen che xyaʼ chke, (rumal che tajin ta chi ktobʼan ri Moisés kukʼ) pa nabʼe mul xkiya jun tabʼal toqʼobʼ re sachbʼal mak pa uwiʼ ri tinamit Israel. Wariʼ qas xajwataj che ri tinamit Israel xaq xiw ta rumal ri kimak xaneʼ xuqujeʼ rumal che xeniman taj y xkibʼan jun tyox re jun alaj amaʼ wakax che bʼanom che oro, ri xbʼanowik che xuyak royowal ri Jehová (Le 9:1-7; Éx 32:1-10). Are chiʼ ri e kojol tabʼal toqʼobʼ xkikʼis ubʼanik wajun chak, Jehová utz xril ri xkibʼano y xukʼutu are chiʼ xel lo qʼaqʼ pa ri sutzʼ che kʼo pa uwiʼ ri tabernáculo, che xukʼis uporoxik ri tabʼal toqʼobʼ che kʼo chi pa uwiʼ ri altar (Le 9:23, 24).

(Levítico 9:23, 24) Xok kʼu ri Moisés rachiʼl ri Aarón chupam ri Likʼom Rachoch Dios re riqoj ibʼ, are taq kʼu xeʼel uloq xekitewchiʼj ri aj israelibʼ xukʼut kʼu ribʼ ri Ajawaxel rukʼ nimalaj juluwem chkiwach konojel ri tinamit. ²⁴ Xel uloq qʼaqʼ chuwach ri Ajawaxel, xuporoj ri awaj ri poroxik rij, xuqujeʼ taq ri xepo ri kʼo puwiʼ ri porobʼal. Are taq xkil konojel ri aj israelibʼ xkiraq kichiʼ rukʼ kikotemal, xkimej kibʼ kʼa xkiyaʼ na ri kipalaj cho ri ulew.

w19.11 23 párr. 13

E kʼutunem che kqetaʼmaj pa ri wuj Levítico

¹³ Ukaj kʼutunem: Jehová kutewchij ri utinamit che kʼo pa ri uwach Ulew. Chqanikʼoj ri xkʼulmataj pa ri junabʼ 1512 nabʼe chuwach ri qaqʼij, are chiʼ xbʼan ri tabernáculo chunaqaj ri juyubʼ Sinaí (Éx. 40:17). Moisés are ri kʼamal bʼe pa ri riqbʼal ibʼ are chiʼ xchaʼ Aarón xuqujeʼ ri e ralkʼwal che e kojol tabʼal toqʼobʼ. Ri Israelitas nabʼe mul xkimulij kibʼ che rilik ri kkibʼan ri e kojol tabʼal toqʼobʼ che kitzujuxik ri e chikop chuwach ri Jehová (Lev. 9:1-5). ¿Jas xubʼan Jehová che ukʼutik che utz xrilo che xechaʼ e kojol tabʼal toqʼobʼ? Are chiʼ Aarón xuqujeʼ Moisés xkitaʼ tewchibʼal che ri Jehová pa kiwiʼ ri israelitas, Jehová xutaq lo qʼaqʼ chikaj che utijik ronojel ri chikop che yaʼom pa uwiʼ ri porobʼal (chasikʼij uwach Levítico 9:23, 24).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Levítico 8:6) Xubʼan kʼu ri Moisés chi ri Aarón e rachiʼl ri e ukʼojol xeqebʼik, xeʼuchʼaj kʼu rukʼ jaʼ.

w14 15/11 9 párr. 6

¿Jasche rajawaxik oj chʼachʼoj?

⁶ Ri rumal che ri e kojol tabʼal toqʼobʼ rajawaxik che chʼajchʼoj ri kicuerpo sibʼalaj nim ubʼanik chqe oj kimik. Ri tijoxelabʼ re ri Biblia utz kkilo che saq ri lugar ri kqaqʼijilaʼj wi ri Dios y che kqajosqʼij bʼi qibʼ are chiʼ kojbʼe chilaʼ. Xuqujeʼ kunaʼtajisaj chqe, che apachin ri kraj «kpaqiʼ puwiʼ ri ujuyubʼ» ri Jehová, che kraj kkʼojiʼ pa ri qastzij kojonem, rajawaxik kubʼan rukʼ jun chʼajchʼojalaj animaʼ (chasikʼij uwach Salmo 24:3, 4; Is. 2:2, 3). Jehová kraj che kqaloqʼoqʼej rukʼ jun chʼajchʼojalaj animaʼ, chomanik y cuerpo. Rumal laʼ, rajawaxik amaqʼel kojchoman chrij ri tajin kqabʼano. Are chiʼ kqabʼano, weneʼ kqilo che kʼo rajawaxik kqakʼex pa ri qakʼaslemal (2 Cor. 13:5). Jun kʼutbʼal, jun upatanel ri Jehová che rukʼ retaʼmabʼal tajin kril pornografía, utz we kchoman chrij wajun pregunta riʼ: «¿La tajin kinkʼutu che in chʼajchʼoj?», xuqujeʼ kutaʼ tobʼanik rech kkunik kuya kan wajun tzʼilalaj jastaq riʼ (Sant. 5:14).

(Levítico 8:14-17) Xtaqan kʼu ri Moisés che ukʼamik uloq ri alaj amaʼ wakax ri kpil che josqʼibʼal makaj, ri Aarón e rachiʼl ri e ukʼojol xkiyaʼ ri kiqʼabʼ puwiʼ ri ujolom ri alaj amaʼ wakax. ¹⁵ Ri Moisés xutoqʼ uqul ri alaj amaʼ wakax, xukʼam ri kikʼ kukʼ ri e uwiʼ taq uqʼabʼ xubʼil chkij ri rukʼaʼ ri porobʼal, che ujosqʼixik ri porobʼal; ri kikʼ ri xtoʼtajik xujamij pa raqan ri porobʼal, jewaʼ xubʼan che utastajik ri porobʼal, che kiriqik ri kuyubʼal taq mak chilaʼ. ¹⁶ Ri Moisés xukʼam ronojel ri xepo ri kʼo chkij ri tiʼj chupam, ri uxepoyil ri usesebʼ, xuqujeʼ ri kebʼ ukinaqʼ rachilam ri kixepoyil, xuporoj kʼu ronojel puwiʼ ri porobʼal. ¹⁷ Are kʼu ri utzʼaqatil ri alaj amaʼ wakax, ri utzʼumal, ri utiʼjal, ri umes, xuporoj chrij ri qajebʼal, jachaʼ ri taqanik ri uyoʼm ri Ajawaxel che ri Moisés.

it-2 416 párr. 1

Moisés

Dios xuchaʼ ri Moisés rech rumal ri areʼ xubʼan ri pacto re ri Taqanik rukʼ ri tinamit Israel, jun eqelen che sibʼalaj nim ubʼanik che yaʼom ta che nijun winaq, kjunamataj rukʼ ri Jesús rumal che rumal areʼ bʼanom ri kʼakʼ pacto. Ri Moisés xuchikoj ri kikikʼel ri awaj chrij ri wuj re ri pacto, che kukʼutunisaj che xaq xiw ri Jehová taqal che kuya taqanik, xuqujeʼ xuchikichaʼ chrij ri tinamit (kraj kubʼij ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit), che are kekʼojiʼ chuxeʼ ri taqanik. Tekʼuriʼ xusikʼij ri wuj re ri pacto che ri tinamit, y ri tinamit xubʼij: «Kqabʼan na ronojel ri utaqanik ri Ajawaxel» (Éx 24:3-8; Heb 9:19). Rumal wajun nimalaj eqelen riʼ, xkunik xrilo che utz kbʼan che ubʼanik ri tabernáculo y ri e chakubʼal che xuya ubʼixik ri Dios che, junam rukʼ are chiʼ xechaʼ kojol tabʼal toqʼobʼ, xuqujeʼ are chiʼ xutewchij ri tabernáculo y ri Aarón ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ rukʼ jun aceite che nim ubʼanik. Tekʼuriʼ xrilo che utz kbʼan che ri nabʼe chak che xkibʼan ri kojol tabʼal toqʼobʼ che kʼateʼ xechaʼik (Éx 25–29; Le 8, 9).