Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOB 32, 33
Cheqatoʼo ri qachalal che tajin kkiriq kʼax
it-1 796
Elihú
Ri Elihú jalan ta xeril ri nikʼaj chik. Xuqujeʼ xuchʼobʼo che xa ulew xkoj che ubʼanik junam rukʼ ri Job y che are ri Jehová xebʼanowik. Xuxibʼij ta ri Job rukʼ ri e utzij, xaneʼ utz xubʼan che uchʼabʼexik junam rukʼ jun utz achiʼl y xuchʼabʼej rukʼ ri ubʼiʼ, are kʼu ri Elifaz, ri Bildad y ri Zofar je ta xkibʼano (Job 32:21, 22; 33:1, 6).
w14 15/6 25 párrs. 8-10
¿La nim keqil wi ri kkiriq kʼax junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová?
8 Qastzij riʼ che kel qakʼuʼx chke ri qachalal are chiʼ kqetaʼmaj che kiriqom jun yabʼil, depresión o kyaʼ ta bʼe chke kumal ri kifamilia che kkipatanij ri Jehová. Qastzij riʼ che weneʼ kqakʼulmaj na oj ri e kʼax riʼ. Are chiʼ ri israelitas majaʼ keʼok pa ri Tzujum Ulew, ri Jehová xunaʼtaj chke —che e mebʼaʼ y kʼo ta kichuqʼabʼ pa Egipto— che kkitoqʼobʼisaj kiwach ri kachalal. Xraj che kekitoʼ ri e mebʼaʼ y ri kʼo ta kichuqʼabʼ (Deut. 15:7, 11; Lev. 25:35-38).
9 Xa ta kʼax kojchʼaw chke ri kkiriq kʼax, xaneʼ kqaya ri tobʼanik che kajwataj chke pa ri kikojonik (Job 33:6, 7; Mat. 7:1). Chojchoman chrij wariʼ. Are chiʼ jun winaq ktzaq chrij ri umoto y kkʼam bʼi pa hospital, ¿la kkitaʼ ri doctores che we are ajmak che ri accidente? Kkitaʼ taj. Xaneʼ aninaq kkikunaj. Are jeʼ rajawaxik kqabʼan che utoʼik jun qachalal che tajin kuriq kʼax pa ri ukʼaslemal y pa ri ukojonik, ri más nim ubʼanik are che kqatoʼ pa ri ukojonik (chasikʼij 1 Tesalonicenses 5:14).
10 We kojchoman chrij ri kkikʼulmaj ri qachalal, qastzij riʼ che kqil ri chuqʼabʼ che kkikoj che upatanexik ri Jehová. Jun kʼutbʼal, e jujun qachalal ixoqibʼ kichʼijom ri kʼax che kbʼan chke kumal ri kifamilia paneʼ kilitajik che kʼo ta kichuqʼabʼ, are kʼu ¿la mat qastzij che tajin kkikʼutu che kʼo ko kikojonik? O are chiʼ kqil jun qachalal kukʼ ri ral che amaqʼel keʼopan pa ri e riqbʼal ibʼ, ¿la mat sibʼalaj mayibʼal ri ukojonik kʼolik? ¿Y jas kʼax kkiriq ri alabʼom alitomabʼ pa ri escuela? Rukʼ ri kkibʼan ri qachalal che upatanexik ri Jehová, paneʼ kilitajik che kʼo ta kichuqʼabʼ, are kʼu e «qʼinomabʼ che kojonik» (Sant. 2:5).
w20.03 23 párrs.17, 18
¿Jampaʼ are utz kojchʼawik?
17 Ri ukaj achi che xopan che rilik ri Job are Elihú, are jun rijaʼlil ri Abrahán. Are chiʼ Job xuqujeʼ ri e nikʼaj achijabʼ tajin ketzijonik, Elihú tajin kutatabʼej. Qas xutatabʼej ri xkibʼij, rumal laʼ xuya utz taq pixabʼ che ri Job rech kukʼex ri uchomanik (Job 33:1, 6, 17). Ri más nim ubʼanik chuwach ri Elihú are uyaʼik uqʼij ri Jehová, are ta kutzukuj uqʼij areʼ o rech jun winaq chik (Job 32:21, 22; 37:23, 24). Ri ukʼutbʼal kukʼut chqawach che kʼo tiempo kojchʼawik xuqujeʼ kʼo tiempo kojtatabʼenik (Sant. 1:19). Xuqujeʼ xqetaʼmaj che, are chiʼ kqaya jun pixabʼ che jun winaq kqabʼano rech kyaʼ uqʼij ri Jehová are ta kqatzukuj qaqʼij oj.
18 Are chiʼ kqabʼan ri kubʼij ri Biblia chrij ri jampaʼ utz kojchʼawik xuqujeʼ jas kqabʼij kqakʼutu che kqamaltyoxij ri sipanik uyaʼom ri Jehová chqe che kojkunik kojchʼawik. Ri qʼatal tzij Salomón rukʼ ri utobʼanik ri Dios xutzʼibʼaj: «Jun tzij pa ri joqʼotaj ri rajawaxik xaq junam rukʼ jun mansaʼn re qʼan pwaq ri nakʼom chupam saq pwaq» (Prov. 25:11). We qas kqatatabʼej ri kkibʼij ri e nikʼaj chik xuqujeʼ kqachomaj na ri kqabʼij, ri e qatzij keʼux junam rukʼ mansaʼn re qʼan pwaq: sibʼalaj e jeʼlik xuqujeʼ nim ubʼanik. Jeʼ wariʼ, paneʼ sibʼalaj kojchʼawik o qas ta kojchʼawik, rukʼ ri e qatzij kqaya kichuqʼabʼ ri e nikʼaj chik xuqujeʼ kqabʼano che ri Jehová kkikot qukʼ (Prov. 23:15; Efes. 4:29). Qastzij wiʼ, sibʼalaj nim ubʼanik che kqamaltyoxij che ri Dios ri sipanik uyaʼom chqe.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w13 15/1 19 párr. 10
Chojqebʼ más rukʼ ri Jehová
10 Qastzij che kʼo ta kubʼano che kojchoman chrij ri kojpetik o kojkaʼyik. Rajawaxik taj kojok más il che utzukuxik ri kqabʼano rech kojrijobʼ taj, rumal che rukʼ wariʼ kqakʼutu che tzʼaqat chi ri qachomanik. Jun kʼutbʼal, ri Biblia kubʼij che «ri e saq taq wiʼaj e jun corona ri taqalik» (Prov. 16:31). Ri más nim ubʼanik chuwach ri Jehová are ri kʼo pa qanimaʼ y rajawaxik che je kqabʼan oj (chasikʼij 1 Pedro 3:3, 4). ¿La rajawaxik kqabʼan operaciones o tratamientos rech más jeʼl kojilitajik? Apastaneʼ ri qajunabʼ o ri ubʼanik ri qacuerpo, are kʼu «ri ukikotemal ri Ajawaxel» kbʼanow chqe che sibʼalaj oj jeʼlik (Neh. 8:10). Xaq xiw pa ri kʼakʼ uwach Ulew kojyawaj ta chik y kojrijobʼ ta chik (Job 33:25; Is. 33:24). Rumal laʼ, ri qetaʼmabʼal y ri qakojonik kojutoʼo rech kojqebʼ más rukʼ ri Jehová y kqabʼan ri kojkun che ubʼanik (1 Tim. 4:8).
8-14 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOB 34, 35
Are chiʼ ri qakʼaslemal kʼo pa kʼax
wp19.1 8 párr. 2
¿Jas ubʼanik ri Dios?
Ri Dios amaqʼel kubʼan ri sukʼilal. Y kʼo ta jumul kubʼan itzelal (Job 34:10). Amaqʼel kuqʼat tzij rukʼ sukʼilal, junam rukʼ ri xubʼij ri salmista: «Lal kʼut kqʼatow na la tzij pa kiwiʼ taq ri winaq» rukʼ sukʼilal (Salmo 67:4). Rumal che ri Jehová kril ri kʼo pa qanimaʼ, kojkun taj kqasubʼuʼ o kqakʼuʼ chuwach ri kqabʼano, ri areʼ kuqʼat na tzij rukʼ sukʼilal (1 Samuel 16:7). Xuqujeʼ ri Dios kril ronojel ri kʼax che kʼo cho ronojel ri uwach Ulew y kubʼij chqe che ri itzel taq winaq «kebʼoq na bʼik» (Proverbios 2:22).
w17.04 10 párr. 5
¿Jas kusachisaj na uwach ri uQʼatbʼal tzij ri Dios?
5 ¿Jas kubʼan na ri Jehová? Kimik, tajin kuya bʼe chke ri itzel taq winaq rech kkikʼex ri kikʼaslemal (Is. 55:7). Ri areʼ retaʼm chi ri qʼij che kusachisaj na kiwach ri itzel taq winaq. ¿Jas kkikʼulmaj na ri winaq che kkaj taj kkikʼex ri kikʼaslemal are chiʼ kumajij ri nimalaj kʼaxkʼolil? Ri Dios ubʼim chik che kusachisaj na kiwach ri itzel taq winaq (chasikʼij Salmo 37:10). Weneʼ kkichomaj che ksachisax ta kiwach. E kʼi chke kkikʼuʼ ri kkibʼano y paneʼ utz ta ri kkibʼano are kʼu kkiriq ta kʼax (Job 21:7, 9). Are kʼu ri Biblia kubʼij che ri Dios «retaʼm kʼu kiwach konojel taq ri e ubʼinem [ri winaq]. Man kʼo ta qʼequmalil ri sibʼalaj ta raxkanakoj ri kakuʼin taj kakʼuʼn ri bʼanal etzelal» (Job 34:21, 22). Kʼo ta jun kkunik kukʼuʼ ribʼ chuwach ri Jehová y nijun bʼanal tzij kkunik kusubʼu. Kʼo ta jun lugar che mat kkun ri Jehová krilo. Are chiʼ kkʼis ri Armagedón, kqil ta chi kiwach riʼ ri itzel taq winaq. Rumal che ksachisax na kiwach (Sal. 37:12-15).
w21.05 7 párrs. 19, 20
Kʼo matqʼaten che utereneʼxik ri Jesús
19 ¿La je kkʼulmataj kimik? Jeʼ. E kʼi winaq utz ta kojkilo rumal che kqanim ta qibʼ pa política. Kkibʼij che rajawaxik kqabʼan votar are chiʼ kechaʼ ri e qʼatal taq tzij. Are kʼu oj qas kqachʼobʼo che we kqaya qatobʼanik che uchaʼik jun winaq rech kux qʼatal tzij pa qawiʼ, xa tajin kqaxutuj kan riʼ ri Jehová (1 Sam. 8:4-7). Weneʼ are kkaj che kqayak nimaʼq taq hospitales, tijobʼal o nikʼaj chi jastaq rech keʼutoʼ ri winaq. Utz ta kojkilo rumal che are kqatzijoj ri kubʼan na ri Dios y are ta kojchoman chrij usukʼumaxik ri kʼax che kʼo pa ri uwach Ulew.
20 ¿Jas kattoʼwik rech kqaj ta uchuqʼabʼ ri akojonik? (Chasikʼij uwach Mateo 7:21-23). Chnaʼtaj chawe che ri más nim ubʼanik are ri chak che xojutaq wi kan ri Jesús (Mat. 28:19, 20). Kanim ta awibʼ pa ri política y nikʼaj chi jastaq re ri uwach ulew. Ri oj testigos rech Jehová keqaj ri winaq y kel qakʼuʼx chke rumal che kkiriq kʼax, are kʼu qetaʼm che ri más nim ubʼanik are che kqakʼut chkiwach ri tewchibʼal che kuya na ri uQʼatbʼal tzij ri Dios pa ri petinaq y keqatoʼo rech keʼux rachiʼl ri Jehová.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w17.04 29 párr. 3
Chqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ
3 Ri Jehová xuyaj ta ri Elihú are chiʼ xubʼij wariʼ: «We utz ri kbʼan la, man kʼo ta jas kyaʼ la che man kʼo ta jun utzil kbʼan ta la che» (Job 35:7). ¿La kraj kubʼij wariʼ che ronojel ri chuqʼabʼ che kqakoj che uqʼijilaxik ri Dios kʼo ta upatan? Je taj. Ri kraj kubʼij are che ri Jehová kajwataj ta ri qaqʼijilanik che. Ri areʼ tzʼaqat; kojkun taj kqabʼano che kkʼojiʼ más uqʼinomal ni uchuqʼabʼ. Ri Jehová uyaʼom utz taq bʼantajik chqe, chuqʼabʼ o jastaq che kojkun che ubʼanik y krilo we utz kqabʼan che ukojik.
15-21 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOB 36, 37
¿Jasche kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik che kutzujuj ri Dios?
w15 1/10 13 párrs 1, 2
¿La kojkunik kqetaʼmaj uwach ri Dios?
RI DIOS KKAM TAJ. Ri Biblia kukʼutu che ri Dios «ojer petinaq uloq kʼa pa ri kʼisbʼal taq qʼijol» kʼolinaq (Salmo 90:2). Kraj kubʼij che kʼo ta xbʼanowik, amaqʼel kʼolinaq y kkam taj. Chqawach ri oj winaq «ri Dios sibʼalaj nim, man kojkun ta kʼu che uchʼobʼik; mawi kojkunik keqajilaj taq ri e ujunabʼ» (Job 36:26).
¿Jasche nim ubʼanik retaʼmaxik wariʼ? Ri Dios kubʼij chqe che we kqetaʼmaj uwach kuya na jun kʼaslemal chqe che kʼo ta ukʼisik (Juan 17:3). We ta ri Dios kkamik, ¿la qas kqariq riʼ ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik? Xaq xiw «ri Dios [re] chbʼe qʼij saq» kkunik kutzʼaqatisaj ri utzujum (1 Timoteo 1:17).
w20.05 22 párr. 6
¿La kqamaltyoxij ri e usipanik ri Dios?
6 Pa ri uwach Ulew kʼo joron, rumal che ri planeta kʼo pa jun utzalaj lugar che ri Qʼij. We ta kʼo más chunaqaj ri Qʼij kchaqij riʼ ri joron, ri planeta kux riʼ junam rukʼ jun abʼaj xuqujeʼ kkʼatanar riʼ. Are kʼu we más naj kkʼojiʼ wi, ri joron kux hielo xuqujeʼ ri uwach Ulew sibʼalaj kjorobʼ riʼ. Rumal che ri Jehová xuya ri uwach Ulew pa jun utzalaj lugar, ri ciclo re ri joron kuya kikʼaslemal ri winaq xuqujeʼ ri e chikop. ¿Jas kubʼan wajun ciclo riʼ? Ri Qʼij kumiqʼirisaj ri joron che kʼo pa ri mar xuqujeʼ ri kʼo pa ri ulew, ri joron riʼ kel usibʼal o ksosotik rech kux sutzʼ. Ronojel taq junabʼ, ri Qʼij kubʼan evaporar 500,000 kilómetros cúbicos (120,000 millas cúbicas) re joron. Ri joron riʼ weneʼ kkʼojiʼ lajuj qʼij pa ri kaj tekʼuriʼ kqaj loq are chiʼ kubʼan jabʼ o chiʼ kqaj nimalaj saq tew. Tekʼuriʼ kbʼe chi pa ri mar o pa taq lugar jachiʼ umulim wi ribʼ ri joron, rukʼ waʼ kumaj chi jumul ri ciclo. Wajun ciclo riʼ che sibʼalaj utz xuqujeʼ kuya kʼaslemal kukʼutu che ri Jehová kʼo nim unojibʼal xuqujeʼ kʼo uchuqʼabʼ (Job 36:27, 28; Ecl. 1:7).
w22.10 28 párr. 16
Chqanimarisaj ri qeyebʼal
16 Ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik are jun jeʼlikalaj sipanik re ri Dios che qeyem. Sibʼalaj kqaj che kopan ri qʼij riʼ y qas qetaʼm che je kkʼulmatajik. Ri qeyebʼal kjunamataj rukʼ ri ktakʼabʼan jun jukubʼ, rumal che kojutoʼo rech kqachʼij ri kʼax, kubʼan ta kebʼ qakʼuʼx are chiʼ kojtereneʼx rukʼ itzelal xuqujeʼ paneʼ kojkamisaxik. Xuqujeʼ kjunamataj rukʼ jun toʼbʼal jolomaj rumal che kuchajij ri qachomanik chuwach itzel taq jastaq y kojutoʼo rech kqaxutuj ri itzelal y are kqabʼan ri utzilal. Ri kubʼan ri Biblia che qatoʼik rech kqeyej ri kutzujuj ri Dios chqe are jun kʼutbʼal re ri nimalaj uloqʼoqʼebʼal ri Jehová. We kqanimarisaj ri qeyebʼal sibʼalaj kqariq utzilal.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 519
Tzijonem
Jalajoj ri xbʼan che ubʼixik ri xebʼantaj pa taq ri tinamit ojer. Rumal che jun winaq kubʼij che jun chik ri kkʼulmataj pa ri utinamit o pa nikʼaj chi tinamit (2Sa 3:17, 19; Job 37:20). Are chiʼ ri winaq kebʼe pa viaje y are chiʼ kkitij kiwa kijoron o nikʼaj chik, kkibʼij chke ri winaq ri kkʼulmataj pa nikʼaj chi tinamit. Are chiʼ ri e winaq kebʼe pa Asia, África o Europa keqʼax bʼi pa ri tinamit Palestina, rumal laʼ ri winaq re Palestina kketaʼmaj ri kkʼulmataj pa nikʼaj chi tinamit. Ri kkʼulmataj pa ri tinamit y pa nikʼaj chik ktzijox pa taq ri kʼaybʼal.
22-28 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOB 38, 39
¿La kqaya qatiempo rech kojchoman chrij ronojel ri ubʼanom ri Jehová?
w21.08 9 párr. 7
¿La kqeyeʼj ri kubʼan na ri Jehová?
7 Ri Biblia kuqʼalajisaj che are ri Jehová xbʼanow ri uwach Ulew y kubʼij che are «xyoʼw ubʼixik joropaʼ [k]etanik» xeʼuya ri «utakʼalibʼal» y xukoj «ri abʼaj ri tʼuyul wi ronojel» (Job 38:5, 6). Xuqujeʼ xukoj utiempo rech xchoman chrij ri xubʼano (Gén. 1:10, 12). ¿La kojkunik kojchoman chrij ri kikotemal xkinaʼ ri ángeles are chiʼ xkilo che ri Jehová tajin kubʼan chkijujunal ri jastaq? Sibʼalaj xekikot riʼ, rumal che ri Biblia kchʼaw chrij ri «kikikotemal ri e pataninel [...] aj kaj» (Job 38:7). ¿Jas kqetaʼmaj chrij wariʼ? Paneʼ ri Jehová xukoj kʼi junabʼ che ubʼanik ri uwach Ulew, ri e chʼumil y ri jastaq che kʼo kikʼaslemal, are chiʼ xril ronojel ri ubʼanom xubʼij: «Sibʼalaj utz xelik» (Gén. 1:31).
w20.08 14 párr. 2
Ri kʼastajibʼal kukʼut ri uloqʼoqʼebʼal, ri unojibʼal y ri upaciencia ri Dios
2 Nabʼe, Jehová xubʼan ri uKʼojol, Jesús. Rumal laʼ rumal ri areʼ «xebʼan konojel ri jastaq» jun chke are ri millones re ángeles (Col. 1:16). Ri Jesús sibʼalaj xkikotik che xchakun rukʼ ri uTat (Prov. 8:30). Ri ángeles xuqujeʼ xekikotik rumal che xkil ri Jehová y ri Jesús are chiʼ xkibʼan ri kaj y ri uwach Ulew. Ri Biblia kubʼij che ri ángeles «kebʼixon» rukʼ kikotemal, qastzij riʼ che xkiya ta kan ubʼixoxik che ri Jehová kʼa chiʼ xtotaj che kibʼanik ri e winaq (Job 38:7; Prov. 8:31). Ronojel ri jastaq che xubʼano kukʼut ri uloqʼoqʼebʼal y ri unojibʼal (Sal. 104:24; Rom. 1:20).
w23.03 17 párr. 8
Chojchoman chrij ri jastaq ubʼanom ri Jehová rech kqetaʼmaj más uwach
8 Kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. Ri Job xukubʼsaj más ukʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ xtzijon rukʼ (Job 32:2; 40:6-8). Ri Jehová xchʼaw rukʼ ri Job chrij ri chʼumil, ri sutzʼ y ri rayos. Xuqujeʼ xchʼaw chkij ri awaj, junam rukʼ ri wakax re juyubʼ y ri kej (Job 38:32-35; 39:9, 19, 20). Ronojel wariʼ xutoʼ ri Job rech xril ri uchuqʼabʼ ri Jehová, ri uloqʼoqʼebʼal y ri unojibʼal. Xuqujeʼ xutoʼ rech más xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová (Job 42:1-6). Junam rukʼ wariʼ, are chiʼ kqil ri ubʼanom ri Jehová kqetaʼmaj che ri areʼ más nim na ri unojibʼal y ri uchuqʼabʼ chqawach oj. Xuqujeʼ, ri areʼ kresaj na ronojel ri kʼaxkʼolil che kqariqo. Y are chiʼ kojchoman chrij wariʼ kojutoʼo rech kqakubʼsaj más qakʼuʼx chrij.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 199
Ri Yaʼol Taqanik
Ri Jehová ri Yaʼol Taqanik. Ri Jehová are ri ktaqan puwiʼ ri kajulew. Areʼ ktaqan pa kiwiʼ ronojel ri jastaq che ubʼanom che kesilabʼik xuqujeʼ pa kiwiʼ ri jastaq che kesilabʼ taj (Job 38:4-38; Sl 104:5-19) y pa kiwiʼ ri chikop (Job 39:1-30). Rumal che ri winaq e bʼanom rumal ri Jehová xuqujeʼ ktaqan pa kiwiʼ. Y rumal che kʼo kinojibʼal y kichomanik kekunik keniman che ri taqanik che kqaj chuwach ri Jehová (Ro 12:1; 1Co 2:14-16). Xuqujeʼ ri Jehová xaq junam kubʼan che uyaʼik taqanik pa kiwiʼ ri ángeles (Sl 103:20; 2Pe 2:4, 11).
Ri utaqanik ri Dios kekʼextaj taj (Jer 33:20, 21). Rumal che ronojel ri e utaqanik ri Jehová kkʼextaj taj y kuya kkubʼsax kʼuʼx chkij, ri científicos ketaʼm jampaʼ kesilabʼ ri ikʼ, ri planetas y e nikʼaj chi jastaq che kʼo pa ri kajulew. Apachin ri kniman ta che ri taqanik kuriq kʼax. Xuqujeʼ ri utaqanik ri Jehová chrij ri qakʼaslemal kuya taj ksachisax uwach y kkʼex rukʼ jun chi jastaq o che mat ne kriqitaj kʼax we man knimaxik. Qas e tzʼaqat ri utaqanik ri Jehová y che we man kqanimaj kqariq wi na kʼax: «Ri Dios man kuya taj ketzʼbʼex uwach. Jas ri utikoʼn ri winaq, are je uwachinik kuyak na» (Gál 6:7; 1Ti 5:24).
29 RE ENERO KOPAN 4 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOB 40-42
¿Jas kukʼut chqawach ri xukʼulmaj ri Job?
w10 15/10 3, 4 párrs. 4-6
«¿Jachin ta xchʼobʼow ri uchomanik ri Ajawaxel?»
4 Are chiʼ kojchoman chrij ri kubʼan ri Jehová, maqabʼij che utz ta ri kubʼano. Ri Dios xchʼaw chrij wariʼ pa Salmo 50:21, che kubʼij: «Xachomaj chi in junamatal awukʼ». Qʼaxinaq chi 175 junabʼ, jun tzʼibʼanel re ri Biblia xubʼij wariʼ: «Ri winaq kʼax kechʼaw chrij ri Dios y kkibʼij che are más utz ri taqanik che kkiya ri e areʼ. Y kkichomaj che kekunik kkibʼij che ri Dios ri rajawaxik kubʼano y kkichomaj che kekunik ketaqan puwiʼ».
5 Weneʼ kkʼextaj ri qachomanik chrij ri Dios. ¿Jasche utz taj che kkʼextaj ri qachomanik? Rumal che oj ajmakibʼ y are chiʼ kqasikʼij ri Biblia weneʼ kqachomaj che ri Jehová utz ta xubʼan che kibʼanik ri jastaq, are kʼu chnaʼtaj chqe che kojkun taj kqetaʼmaj ronojel. Are laʼ ri xkibʼan ri israelitas. Chqilaʼ ri xubʼij ri Dios chke: «Ri ix kibʼij chi man sukʼil taj ri katajin kinbʼano; chatatabʼej kʼut tinimit Israel, ¿la kichomaj ix chi man utz taj ri katajin kinbʼano? ¿La mat are ri ix, ri man utz taj ri katajin kibʼano?» (Eze. 18:25).
6 Rajawaxik kqetaʼmaj che xa oj ajmakibʼ y che kojkun taj kqetaʼmaj chrij ronojel ri ubʼanom ri Jehová, xaneʼ kqakubʼsaj qakʼuʼx che utz ubʼanom che ubʼanik ronojel. Ri Job xuchʼobʼ wariʼ. Ri Job xaq xiw xchoman chrij ri kʼax che xuriqo y xsach pa ujolom ri más nim ubʼanik. Are kʼu ri Jehová rukʼ utzilal xutoʼo rech kuchʼobʼ ri tajin kukʼulmaj. Ri Jehová xubʼan más che setenta preguntas y ri Job xkun taj xutzalij uwach nijun chke. Rukʼ wariʼ xuchʼobʼo che retaʼm ta ronojel. Ri areʼ xumachʼ ribʼ y xukʼex ri uchomanik (chasikʼij Job 42:1-6).
w17.06 25 párr. 12
Amaqʼel chqachomaj che xaq xiw ri Jehová taqal che kuqʼat tzij
12 ¿La utz xubʼan ri Jehová che xupixbʼej ri Job are chiʼ tajin kuriq kʼax? Utz, y ri Job xukʼam ri pixabʼ che xyaʼ che rumal ri Jehová. Paneʼ ri Job xuriq kʼi kʼax, are kʼu xuchʼobʼo che utz ta ri xubʼij y ri xuchomaj. Rumal laʼ xubʼij: «Kintzelej wibʼ chwij nukʼexom nukʼuʼx, in tʼuyul chupam pukʼukʼ ulew xuqujeʼ chaj». Ri tzij che xubʼij ri Jehová che ri Job xtobʼan che y xukubʼsaj ukʼuʼx (Job 42:1-6). Xuqujeʼ xpixbʼex rumal ri Elihú (Job 32:5-10). Ri Jehová xrilo che ri Job xpe ta royowal are chiʼ xupixbʼej, rumal laʼ xubʼij chke nikʼaj chik che are jun sukʼalaj achi (Job 42:7, 8).
w22.06 25 párrs. 17, 18
«¡Chakubʼaʼ akʼuʼx chrij ri Ajawaxel!»
17 Xaq xiw ta ri Job xkʼojiʼ ukowil ukʼuʼx y xuchʼij ri kʼax. Pa ri carta che xutzʼibʼaj ri Pablo chke ri hebreos, xchʼaw chkij nikʼaj chi upatanelabʼ ri Dios che xuqujeʼ xkichʼij ri kʼax, y xubʼij che are ri «e kʼi qʼalajisanelabʼ» (Heb. 12:1). Paneʼ xkiriq kʼi taq kʼax xkiya ta kan upatanixik ri Jehová (Heb. 11:36-40). ¿La kʼo xupatanij ri chuqʼabʼ y ri kochʼonik che xkikʼut waʼ taq patanelabʼ riʼ? Kʼolik. Qastzij che xkil ta ronojel ri utzujum ri Dios, are kʼu xkiya ta kan ukubʼsaxik kikʼuʼx chrij ri areʼ. Y, rumal che qas ketaʼm che kʼo ri utobʼanik ri Jehová kukʼ xkikubʼsaj kikʼuʼx che qas kubʼan na ronojel ri ubʼim (Heb. 11:4, 5). We kojchoman chrij ri utzalaj taq kikʼutbʼal, kuya qachuqʼabʼ rech kqaya ta kan ukubʼsaxik qakʼuʼx chrij ri Jehová.
18 Ri itzelal cho wajun uwach Ulew más tajin knimatajik (2 Tim. 3:13). Y ri Satanás tajin ta kuya kan ubʼanik kʼax chke ri upatanelabʼ ri Dios. Apastaneʼ ri kqariq na pa ri petinaq, amaqʼel chqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ, we kqabʼano kqakʼutu che «kul qakʼuʼx chrij ri kʼaslik Dios» (1 Tim. 4:10). Ri tewchibʼal che xyaʼ che ri Job kunaʼtasaj chqe che «ri Ajawaxel kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq, kel ukʼuʼx chke» (Sant. 5:11). Junam rukʼ ri Job, amaqʼel chqapatanij ri Jehová, we kqabʼano ri areʼ keʼutewchij na «ri winaq ri kkitzukuj ri areʼ» (chasikʼij uwach Hebreos 11:6).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 377 párr. 5
Xtzeʼx uwach
Ri Job amaqʼel xukʼut sukʼilal paneʼ xtzeʼx uwach. Are kʼu kʼo xsach wi y rumal laʼ xpixbʼexik. Ri Elihú xubʼij wariʼ chrij ri Job: «¿Jachin jun winaq kriqitajik jachaʼ ri Job, che kuqumuj ri tzebʼal wach jachaʼ uqumuxik kbʼan ri joron?» (Job 34:7, Ri Tyoxlaj Wuj). Ri Job are más xchoman chrij ri tajin kukʼulmaj y are ta xchoman chrij ri Dios xuqujeʼ xubʼij che más sukʼ chuwach ri Jehová (Job 35:2; 36:24). Xuchomaj che areʼ ri tajin ktzeʼx uwach kumal ri oxibʼ itzel taq «rachiʼl» y xuchomaj taj che are ri Jehová ri tajin ktzeʼx uwach. Jetaneʼ tajin kuqumuj joron rukʼ kikotemal, junam rukʼ jun winaq che kkikotik are chiʼ kyoqʼik y ktzeʼx uwach. Tekʼuriʼ ri Dios xuqʼalajisaj chuwach che ri itzel taq winaq riʼ are tajin ketzeʼn chrij ri Areʼ (Job 42:7). Are je xkʼulmataj rukʼ ri tinamit Israel are chiʼ xkitaʼ jun qʼatal tzij, rumal laʼ ri Jehová xubʼij wariʼ che ri profeta Samuel: «Man at ta kʼut ri katkixutuj, xaneʼ in, rech man kinajawin ta pa kiwiʼ» (1Sa 8:7). Y ri Jesús xubʼij wariʼ chke ri utijoxelabʼ: «Ketzelax na iwach kumal konojel ri winaq [ix taj ri ketzelax iwach, xaneʼ] rumal rech ri nubʼiʼ» (Mt 24:9). Are chiʼ ri oj cristianos kqachʼobʼ wariʼ kubʼano che kqachʼijo are chiʼ ktzeʼx qawach y kojtewchiʼx na rumal ri Dios (Lu 6:22, 23).
5-11 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 1-4
Chqatoʼ uwiʼ ri uQʼatbʼal tzij ri Dios
w21.09 15 párr. 8
«Kenbʼanaʼ na chi keʼeyikop konojel ri nimaʼq taq tinamit»
8 ¿Jas kkichomaj ri e winaq chrij ri tajin kqatzijoj? Más e kʼi na ri utz ta kkito (chasikʼij uwach Salmo 2:1-3). Sibʼalaj petinaq koyowal ri qʼatal taq tzij re taq ri tinamit. Kkaj taj che kqʼat tzij pa kiwiʼ rumal ri Jesús. Kkikoj taj che utz taq jastaq ri kqatzijoj chke, rumal che e kʼo jujun kiqʼatem ri kqabʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios. Y paneʼ e kʼi chke ri qʼatal taq tzij kkibʼij che kkiya uqʼij ri Dios, are kʼu kkaj che e areʼ kkiqʼat tzij pa uwiʼ ri uwach Ulew. Wariʼ kjunamataj rukʼ ri xkʼulmataj pa ri nabʼe siglo, kkaj taj keteriʼ chrij ri Jesús che are ri Qʼatal tzij kojom rumal ri Jehová y kkibʼan kʼax chke ri cristianos (Hech. 4:25-28).
w16.04 29 párr. 11
Meqatoʼ ri qʼatal taq tzij re wajun uwach Ulew
11 Ri qʼinomal. We are sibʼalaj kqaloqʼoqʼej ri jastaq qe, kqaya kan utoʼik uwiʼ riʼ ri uQʼatbʼal tzij ri Dios are chiʼ kqariq kʼax. Ri qachalal Ruth xril wariʼ rumal che je xkibʼan e jujun qachalal pa Malaui. Pa ri junabʼ setenta, ri e qachalal xeternex rumal ri kikojonik. Ri qachalal Ruth kubʼij: «Nabʼe, xkiya kan ri jastaq kech y junam xojkʼojiʼ pa ri campo de refugiados, tekʼuriʼ qʼaxinaq chi ri tiempo xkiya ri kitobʼanik chke ri qʼatal taq tzij rech je wariʼ kyaʼ bʼe chke ketzalij cho kachoch rumal che xkaj taj xkiya kan ri jastaq ke. Y xkaj taj xkiriq kʼax pa ri campo de refugiados». Are kʼu, más e kʼi chke ri qachalal kikʼutum kisukʼilal che ri Jehová apastaneʼ ri kʼax che kkiriqo o kkitzaq ri jastaq ke (Heb. 10:34).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 1085, 1086
Pajo
Pajo che más nitzʼaq (tamo) che kekanaj kanoq jawiʼ kjosqʼix wi ri triko y ri cebada. Are chiʼ ri Biblia kchʼaw chrij ri pajo xa jun kʼutbʼal tajin kukojo, are kukʼut chqawach ri kbʼan che ujosqʼixik ri triko ojer. Are chiʼ kqʼosix ri triko ri pajo kʼo ta chi upatan, rumal la’ ktas che ri triko y kkʼaq bʼik.
Nabʼe ktas ri triko che ri pajo, tekʼuriʼ rech kel ri pajo che más nitzʼaq kkʼaq chikaj rech ri kaqiqʼ kukʼam bʼik. Y xaq xiw kkanaj kan ri triko (chawilaʼ AVENTAR). Wajun kʼutbʼal kojutoʼ che uchʼobʼik ri kubʼan ri Jehová che kesaxik bʼi ri apóstatas pa ri utinamit y kusachisaj kiwach ri ukʼulel (Job 21:18; Sl 1:4; 35:5; Isa 17:13; 29:5; 41:15; Os 13:3). Ri uQʼatbʼal tzij ri Dios kusachisaj na kiwach ri ukʼulel junam rukʼ ri kabʼan che ri pajo che kkʼam bʼi rumal ri kaqiqʼ (Da 2:35).
Tekʼuriʼ kmulix ri pajo che kʼo ta upatan y kporoxik rech ri kaqiqʼ kujabʼuj taj y kuyuj ta kukʼ ri triko. Ri Juan el Bautista xubʼij che je kbʼan chke ri qastzij taj kojonem: Ri kbʼanowik are ri Jesucristo, kumulij na ri triko y «kuporoj kʼu na ri pajo pa ri qʼaqʼ ri mawi jubʼiqʼ kchupik» (Mt 3:7-12; Lu 3:17; chawilaʼ TRILLAR).
12-18 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 5-7
Chatux sukʼ che ri Jehová apastaneʼ ri kkibʼan ri nikʼaj chik
w21.03 15 párrs. 7, 8
¿Jas tobʼanik kuya ri usikʼixik uwach ri Biblia chqe rech keqachʼij ri kʼax?
7 ¿La kʼo jun qachiʼl o jun qafamiliar xubʼan jun kʼax chqe rumal laʼ kqakubʼsaj ta chi qakʼuʼx chrij? We kʼolik, utz riʼ che kqanikʼoj ri xubʼan ri Absalón, ri ukʼojol ri qʼatal tzij David. ¿Jas xkʼulmatajik? Xubʼan kʼax che ri utat y xraj xutoqij ri qʼatbʼal tzij pa uqʼabʼ (2 Sam. 15:5-14, 31; 18:6-14).
8 1) Ri chʼawem. Are chiʼ majaʼ kqasikʼij uwach ri bʼantajik, chqabʼij che ri Jehová ri qas kqanaʼo rumal ri kʼax che xbʼan chqe (Sal. 6:6-9). Tekʼuriʼ, chqataʼ che rech kojutoʼ che uriqik ri pixabʼ che kojutoʼ chuwach ri kʼax.
w20.07 8, 9 párrs. 3, 4
¿La kqakojo che oj kʼo pa ri qastzij?
3 Rech kʼo qakojonik xaq xiw ta kqil ri loqʼoqʼenik che kkikʼut ri qastzij cristianos. ¿Jasche? Chqachomajampeʼ che jun qachalal, weneʼ jun kʼamal bʼe o jun precursor, kubʼan jun mak, kubʼan jun kʼax chqe o kux apóstata tekʼuriʼ kubʼij chqe che oj kʼo ta pa ri qastzij. ¿Jas kqabʼan chuwach ri e jastaq riʼ? ¿La kpe qoyowal xuqujeʼ kqaya kan upatanexik ri Jehová? Wariʼ kukʼut chqawach, che ri kbʼanow ko che ri qakojonik are ri utzalaj qachilanik rukʼ ri Jehová, are ta ri kkibʼan ri e nikʼaj chik. Ri qakojonik junam rukʼ jun ja che kqayak taj xa rukʼ «chʼuchʼuj taq jastaq» che kraj kubʼij ri kqilo o ri kqanaʼo, xaneʼ rukʼ «ko taq jastaq» che kraj kubʼij ri kqabʼano y uchʼobʼik ri qastzij kubʼij ri Biblia. Rajawaxik che pa qajujunal kqachʼobʼo che ri Biblia kukʼut ri qastzij chrij ri Jehová (Rom. 12:2).
4 Jesús xubʼij che jujun kkikʼam ri qastzij «rukʼ kikotemal», are kʼu chiʼ kpe kʼax ksach uwach ri kikojonik (chasikʼij uwach Mateo 13:3-6, 20, 21). Weneʼ kkichʼobʼ taj che kriqitaj kʼax rumal uterenexik ri Jesús (Mat. 16:24). O Weneʼ kkichomaj che jun cristiano kʼo ta kʼax kuriqo. Are kʼu, pa ri uwach Ulew riʼ, kʼo ta jun che mat kuriq kʼax. Ri kojriqitaj wi kkʼextajik rumal laʼ jujun taq qʼij kojkikot taj (Sal. 6:6; Ecl. 9:11).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 1005
Muqubʼal
Ri apóstol Pablo xchʼaw chrij ri kubʼij Salmo 5:9 pa Romanos 3:13, che kujunamaj ri kichiʼ ri itzel taq winaq rukʼ «muqubʼal ri jaqtalik». Junam rukʼ ri muqbʼal ri jaqatalik che knoj chke kaminaqibʼ y makaj, ri kichiʼ kajaqtaj che ubʼixik itzel taq tzij y yoqʼonik (chajunamisaj rukʼ Mt 15:18-20).
19-25 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 8-10
Katinqʼijilaj Jehová
w21.08 3 párr. 6
Nim chqilaʼ wi ri qakʼolbʼal pa ri ufamilia ri Jehová
6 Ri Jehová xuya jun jeʼlikalaj qakʼolbʼal. Are chiʼ majaʼ kuya kikʼaslemal ri Adán y ri Eva, ri Dios xubʼan ri uwach Ulew rech kekʼojiʼ ri winaq chuwach (Job 38:4-6; Jer. 10:12). Rumal che sibʼalaj utz y ksipanik, xubʼan kʼi jastaq rech kojkikotik (Sal. 104:14, 15, 24). Xresaj utiempo rech xchoman chrij ronojel ri ubʼanom y «xril kʼu [...] ronojel ri ubʼanom sibʼalaj utz xelik» (Gén. 1:10, 12, 31). Nim xeril wi ri e winaq rumal che xuya ri «taqanik» pa kiqʼabʼ rech kekilij ri jeʼlalaj taq jastaq pa ri uwach Ulew (Sal. 8:6). Ri Dios kraj che pa ronojel ri kikʼaslemal ri e winaq kkichajij ri jeʼlikalaj taq jastaq che ubʼanom. ¿La qanaqʼatisam qibʼ che uyaʼik maltyoxinik che ri Jehová rumal wariʼ?
w20.05 23 párr. 10
¿La kqamaltyoxij ri e usipanik ri Dios?
10 Rumal che kojkunik kojchʼawik, ¿jas kqabʼan che ukʼutik che kqamaltyoxij wajun sipanik riʼ? Kqakʼutu che kojmaltyoxinik are chiʼ kojtzijon kukʼ winaq che kekojon chrij ri evolución rumal che qetaʼm che are ri Dios xbʼanow ronojel ri jastaq (Sal. 9:1; 1 Ped. 3:15). Ri winaq che kekojon chrij ri evolución kkaj che kqachomaj che ri uwach Ulew xuqujeʼ ri qakʼaslemal xaq kʼateʼ xekʼojiʼk. Kojkunik kqakoj ri Biblia xuqujeʼ jujun taq chomanik che kʼo pa wajun kʼutunem riʼ rech kqatoʼ uwiʼ ri qaTat ri kʼo pa ri kaj. Xuqujeʼ kqaqʼalajisaj chkiwach ri winaq, che kkaj kojkitatabʼej, ri rumal che kqakojo che are ri Jehová xbʼanow ri kaj xuqujeʼ ri uwach Ulew (Sal. 102:25; Is. 40:25, 26).
w22.04 7 párr. 13
¿La at jun utz kʼutbʼal rukʼ ri katchʼawik?
13 Chatbʼixon rukʼ kikotemal. Chnaʼtaj chawe che ri rumal che kojbʼixon pa taq ri e riqbʼal ibʼ are che kqaya uqʼij ri Jehová. Chqilampeʼ ri xukʼulmaj jun qachalal Sara ubʼiʼ. Paneʼ ri areʼ kuchomaj che qas ta utz kbʼixonik, are kʼu kraj kuya uqʼij ri Jehová rukʼ ri uchʼabʼal. Rumal laʼ, are chiʼ kutijoj ribʼ che ri e riqbʼal ibʼ, amaqʼel kril ri e bʼixonem. Kubʼixoj y kujunamaj ri e tzij re ri bʼixonem rukʼ ri kʼutunem che keʼil pa ri e riqbʼal ibʼ. Ri areʼ kubʼij: «Ronojel wariʼ kinutoʼo rech are kinchoman chrij ri tzʼibʼam pa ri bʼix y are ta chrij ri kinbʼan che ubʼixoxik».
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 649
Uwiʼ qʼabʼaj, 1 o uxlabʼixel
Jun kʼutbʼal, ri Biblia kubʼij che ri Dios xutzʼibʼaj rukʼ ri «uwiʼ uqʼabʼ» o uwiʼ taq uqʼabʼ ri Diez Mandamientos chuwach ri abʼaj, xubʼan milagros y xubʼan ri kajulew (Éx 31:18; Dt 9:10; Éx 8:18,19; Sl 8:3). Ri kubʼij pa Génesis chrij ronojel ri ubʼanom ri Dios, kukʼut chqawach che ri tzij «uwiʼ uqʼabʼ» ri Dios are tajin kchʼaw chrij ri ruxlabʼal o ri uchuqʼabʼ, ri uchuqʼabʼ riʼ (rú·aj, «uxlabʼixel») tajin ksilabʼ puwiʼ ri jaʼ (Gé 1:2). Ri Escrituras Griegas Cristianas kuya ubʼixik ri kraj kubʼij ri tzij riʼ, jun kʼutbʼal, Mateo kubʼij che ri Jesús xeresaj itzel taq uxlabʼal rumal ri «ruxlabʼal ri Dios», are kʼu Lucas kubʼij che xbʼan wariʼ «rumal ri uwiʼ uqʼabʼ ri Dyos» (Mt 12:28; Lu 11:20, Ri Tyoxlaj Wuj).
26 RE FEBRERO KOPAN 3 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 11-15
Chachomaj che at kʼo pa ri kʼakʼ uwach Ulew ri kʼo wi jamaril
w06 15/5 18 párr. 3
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj nabʼe re Salmos
11:3. ¿Jas riʼ ri yojyobʼinaq chik? Are kchʼaw chrij ri taqanik, ri cholajil y ri sukʼilal. Are chiʼ ri winaq utz ta kkibʼan che kikojik kʼo ta cholajil riʼ y sukʼilal. Are chiʼ kkʼulmataj wariʼ, «¿jas ta chik ri kkun ri utzalaj winaq kubʼano?» rajawaxik kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Dios (Salmo 11:4-7).
wp16.4 11
¿La kopan na jun qʼij che kʼo ta chi itzelal?
Ri Biblia kubʼij che naj ta chi kraj ri Dios kresaj na ri kʼaxkʼolil cho ri uwach Ulew. Konojel ri itzel taq winaq che e kʼo cho ri uwach Ulew xa jubʼiqʼ chi kraj che ksachisax kiwach pa «ri qʼij re qʼatoj tzij» (2 Pedro 3:5-7). Kʼo ta chi jun winaq kubʼan kʼax che jun chik. Are kʼu ¿jasche qas qetaʼm che ri Dios kusachisaj na uwach ri itzelal?
Ri Biblia kubʼij che ri Jehová «kretzelaj kiwach ri kqaj chkiwach ri ubʼanik» chʼoj o itzelal (Salmo 11:5). Ri Jehová nim kril wi ri jamaril y ri sukʼilal (Salmo 33:5; 37:28). Wariʼ kukʼut chqawach che ri Dios kusachisaj na uwach ri itzelal.
w17.08 7 párr. 15
¿La kojeyen rukʼ paciencia?
15 ¿Jasche ri David xeyen rukʼ paciencia? Ri areʼ xuya ubʼixik wariʼ pa Salmo 13, are chiʼ kajibʼ mul xutaʼ che ri Jehová kʼa jampaʼ kusachisaj uwach ri kʼaxkʼolil che tajin kukʼulmaj. Y xubʼij: «Ri in nukubʼisam nukʼuʼx pa ri toqʼobʼ la; ri wanimaʼ kkikotik rumal rech chi kinkol la. ¡Kinbʼixoj ri Ajawaxel rumal ri utzil ri ubʼanom chwe!» (Sal. 13:5, 6). Ri David qas xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová. Rukʼ kikotemal xreyej che ksachisax uwach ri kʼax che xukʼulmaj. Y xchoman chrij ri xbʼan che utoʼik rumal ri Jehová nabʼe kanoq. Ri David qas retaʼm che nim ubʼanik che xeyenik.
kr 236 párr. 16
Ri uQʼatbʼal tzij ri Dios kubʼan na ri urayibʼal ri Jehová cho ri uwach Ulew
16 Utzilal. Ri kuya ubʼixik Isaías 11:6-9 qas ktzʼaqat na. Achijabʼ, ixoqibʼ y akʼalabʼ kʼo ta chi kkikʼulmaj apastaneʼ ri lugar che kebʼe wi. Kʼo ta chi itzel taq winaq y ri awaj kkibʼan ta chi kʼax. Kopan na ri qʼij che apastaneʼ ri lugar che katbʼe wi kanaʼo che jetaneʼ cho awachoch at kʼo wi. Katkunik katmuxan pa taq ri nimaʼ, pa taq ri lagos y pa ri mar; katkunik katbʼe pa taq ri juyubʼ y pa taq ri liʼanik. Y kʼo ta chi kaxiʼj wi awibʼ riʼ are chiʼ kok aqʼabʼ. Ri kubʼij Ezequiel 34:25 qas kbʼan taj na: ri upatanelabʼ ri Dios kejeqiʼ na «pa utzil pa apachike juyubʼ xuqujeʼ kewar pa taq ri kʼachelaj».
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w13 15/9 19 párr. 12
¿La qakʼexom chi ri qachomanik?
12 Oj kʼo pa jun uwach Ulew che ri winaq kʼo jun itzel kichomanik junam rukʼ ri xubʼij ri Pablo. Kkichomaj che kʼo ta chi upatan che kojniman che ri taqanik che kʼo pa ri Biblia. E kʼi ajtijabʼ y tat nan kkiyaʼo che ri akʼalabʼ «kkibʼan ri kkaj». Xuqujeʼ e jujun che e kʼo pa jun kojonem kkibʼij che kekunik kkibʼan ri kkaj y che rajawaxik taj kkinimaj ri kubʼij ri Dios (Sal. 14:1). Wajun chomanik riʼ kʼo kubʼan chqe ri oj cristianos. We man kqachajij qibʼ, kojniman ta chi riʼ che ri utinamit ri Dios y xaq kojchʼachʼat riʼ chrij ri kbʼanik. O weneʼ kqabʼij che rajawaxik taj kbʼix chqe jas etzʼanem kqabʼano, ri kqabʼan che ukojik ri internet o are chiʼ kbʼix chqe che kqachomaj na we kojbʼe pa ri nimaʼq taq tijobʼal.