Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
4-10 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 16, 17
Jehová «ri wutzil; man kʼo ta ri kjunamataj ta wi la»
w18.12 26 párr. 11
Alabʼom alitomabʼ, kixkunik kiriq kikotemal pa ri ikʼaslemal
CHEʼATZUKUJ UTZ TAQ ACHILANIK
11 (Chasikʼij Salmo 16:3). Ri David retaʼm che ri utz taq achilanik are ri kepatanin che ri Jehová. Xubʼij tastalik chke rumal che kkikoj kichuqʼabʼ che ubʼanik ri ktaqan wi ri Dios. Xuqujeʼ xubʼij che sibʼalaj «kkikot» kukʼ. Jun chi tzʼibʼanel re ri Salmos xuqujeʼ je xubʼij. Xutzʼibʼaj che ri e rachiʼl are ri kkipatanij ri Dios y kkinimaj ri utaqanik (Sal. 119:63). Junam rukʼ ri xqil kan pa ri jun kʼutunem, at xuqujeʼ katkunik keʼariq utz taq achilanik che kkipatanij y kkinimaj ri Jehová. Ri achilanik riʼ weneʼ jalajoj taq kijunabʼ.
w14 15/2 29 párr. 3
Chqilaʼ ri «ujeʼlikal» ri Jehová
Ri David xubʼixoj wariʼ: «Lal Ajawaxel, lal ri lal ronojel chwe; kinnojisaj la che tewchibʼal, ri nukʼaslemal pa qʼabʼ la kʼo wi. Jeʼlalaj kʼolbʼal nuriqom» (Sal. 16:5, 6). Ri David sibʼalaj nim xril wi upatanixik ri Jehová y che xqaj chuwach. Paneʼ kqariq jujun taq kʼax junam rukʼ ri xuriq ri David; are kʼu kqariq kʼi tewchibʼal riʼ we kqaya ta kan upatanixik junam rukʼ ri xubʼan ri areʼ. Rumal laʼ, chojkikot che upatanixik ri Jehová y nim cheqilaʼ ri kbʼan che uqʼijilaxik.
w08 15/2 3 párrs. 2, 3
Amaqʼel chnaʼtaj ri Jehová chqe
2 Qonojel kʼo kʼi kqetaʼmaj chkij ri achijabʼ ixoqibʼ che tzʼibʼatal ri kibʼiʼ pa ri Biblia, junam rukʼ ri Abrahán, ri Sara, ri Moisés, ri Rut, ri David, ri Ester y ri apóstol Pablo. Are kʼu e kʼo nikʼaj chi achijabʼ ixoqibʼ che qas ta etaʼmatal kiwach, are kʼu xuqujeʼ kʼo kqetaʼmaj chkij. We kojchoman chrij ri kubʼij ri Biblia chkij, qas kqaj riʼ kqesaj uwach ri salmista che xubʼij: «Amaqʼel natal ri Ajawaxel chwe; kʼo ri areʼ pa nuwikiʼaqʼabʼ man kʼo ta kintzaqow na» (Sal. 16:8). Are kʼu, ¿jas kraj kubʼij ri taq tzij riʼ?
3 Are chiʼ jun soldado kbʼe pa chʼoj krukʼaj ri respada rukʼ ri rikiʼaqʼabʼ y ri escudo rukʼ ri umoxqʼabʼ, rumal laʼ ri escudo kkun taj kuchʼuq ri rikiʼaqʼabʼ. Are kʼu we ri rachiʼl kchʼojin pa ri rikiʼaqʼabʼ, kchajix riʼ rumal. Wariʼ kjunamataj rukʼ ri kubʼan ri Jehová che qachajixik we amaqʼel kqanaʼtaj y kojniman che. Chanim riʼ chqilaʼ jujun taq kʼutbʼal re ri Biblia che nim kojutoʼ wi pa ri qakojonik y kojutoʼo rech «amaqʼel kʼo ri Jehová chqawach», kraj kubʼij, che «amaqʼel knaʼtaj chqe» (Levoratti-Trusso).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 491
Ukʼuʼx bʼaqʼwachaj
Are chiʼ ri kebʼ tzij hebreas riʼ ʼi schóhn (Dt 32:10; Pr 7:2) y ʽá·yin (bʼaqʼwachaj) kkukʼaj kibʼ kraj kubʼij «ri alaj achi re ri bʼaqʼwachaj» (hombre pequeño del ojo), are kchʼaw chrij ri ukʼuʼx ri bʼaqʼwachaj (niña del ojo). Pa ri Biblia kkoj nikʼaj chi tzij che kchʼaw chrij ri ukʼuʼx ri bʼaqʼwachaj. Jun kʼutbʼal, pa Lamentaciones 2:18 kukoj ri tzij pa hebreo «bath» («umiʼal», Ri Tyoxlaj Wuj), che kraj kubʼij «ukʼuʼx ri bʼaqʼwachaj». Y pa Salmos 17:8 kekoj ri kebʼ tzij rech más kchʼobʼtaj ri kyaʼ ubʼixik. Waʼ taq tzij riʼ are kchʼaw chrij ri qawachbʼal che kilitaj pa ri ubʼaqʼwach ri winaq che tajin kojtzijon rukʼ.
Ri ubʼaqʼwach jun winaq aninaq kuriq kʼax we kok jun wiʼaj o ulew chupam. Ri córnea (are jun capa transparente) che kuchajij ri ukʼuʼx ri bʼaqʼwach, rajawaxik kchajixik rech kuriq ta kʼax, rumal che we man kchajixik weneʼ ri winaq kril ta chi más o kmoyirik. Ri Biblia kukoj ri e tzij «ukʼuʼx ri bʼaqʼwach» are chiʼ kchʼaw chrij jun jastaq che rajawaxik kchajixik. Are je rajawaxik kbʼan che rilik ri utaqanik ri Dios (Pr 7:2). Are chiʼ ri Biblia kchʼaw chrij ri xubʼan ri Dios che uchajixik ri tinamit Israel, Deuteronomio 32:10 kubʼij: «Xeʼuchajij jachaʼ ta ne ri e ukʼuʼx ri e ubʼaqʼwach». Ri David xutaʼ che ri Jehová che kchajix rumal jachaʼ ri kubʼan che «kichajixik ri kikʼuʼx ri» ubʼaqʼwach (Sl 17:8). Xraj che ri Jehová aninaq xuya ri tobʼanik che are chiʼ ri e ukʼulel kkibʼan kʼax che. (Chajunamisaj rukʼ Zac 2:8, jawiʼ kubʼij wi ri tzij hebrea ba·váth ʽaʹyin, «globo del ojo»; chawilaʼ OJO).
11-17 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMO 18
Ri Jehová are «torol wech»
w09 1/5 14 párrs. 4, 5
Pa ri Biblia kkoj kʼutbʼal y kʼambʼal taq noʼj ¿la kawaj kachʼobʼ ri kraj kubʼij?
Ri Biblia kujunamaj ri Jehová rukʼ jastaq che kʼo ta kikʼaslemal, jun kʼutbʼal, kubʼij che are «ri Abʼaj rech ri Israel», jun «nimalaj abʼaj» xuqujeʼ «ri nukʼolbʼal che panem» (2 Samuel 23:3, Ri Tyoxlaj Wuj, Salmo 18:2; Deuteronomio 32:4). ¿Jas kraj kubʼij wariʼ? Che ri Dios kajunamataj rukʼ jun nimalaj abʼaj y ko kʼolik ri kqatoʼ wi qibʼ.
5 Pa ri wuj re Salmos, kʼo kʼi taq kʼutbʼal y kʼambʼal taq noʼj che kchʼaw chrij ri jeʼlalaj taq ubʼantajik ri Jehová. Pa Salmo 84:11 kubʼij che ri Dios «kujutunuj xuqujeʼ kujuchʼuqu» rumal che kuya saqil, kʼaslemal, tobʼanik y chuqʼabʼ chqe. Y pa Salmo 121:5, [TW], kubʼij che kjunamataj rukʼ ri muʼj, ri kʼo pa ri uwikyaqʼabʼ jun winaq. Junam rukʼ ri muʼj che kojutoʼ chuwach ri ukʼatanal ri qʼij, ri Jehová keʼuchajij kʼut ri upatanelabʼ «rukʼ ri utoʼbʼanik ri [...]uqʼabʼ» o keʼuchʼuq «chkixeʼ ri e kimuʼjal ri e [u]xikʼ» (Isaías 51:16; Salmo 17:8; 36:7).
it-2 1216 párr. 6
Chʼabʼal
Ri Dios kuta ri kichʼabʼal (voz) ri upatanelabʼ. Ri kkipatanij ri Dios rukʼ ronojel kanimaʼ qas ketaʼm che ktatabʼex ri kichʼabʼal rumal are chiʼ kkibʼan kichʼawem, apastaneʼ ri chʼabʼal che kkibʼan wi. Paneʼ ri kubʼan uchʼawem xaq pa ranimaʼ kubʼan wi, ri Dios che retaʼm ri kʼo pa ranimaʼ «kuta» ri kubʼij che (Sl 66:19; 86:6; 116:1; 1Sa 1:13; Ne 2:4). Ri Dios kuta ri kichʼawem ri tajin kkiriq kʼax, xuqujeʼ retaʼm ri kʼo pa kanimaʼ ri itzel taq winaq che kkaj kkibʼan kʼax chke ri upatanelabʼ (Gé 21:17; Sl 55:18, 19; 69:33; 94:9-11; Jer 23:25).
w22.04 3 párr. 1
¿Jas kqabʼano rech kojel ta chʼuʼj chuwach taq ri kʼax?
2. Chqachomaj rij ri bʼanom che qatoʼik. Are chiʼ katchoman chrij ri akʼulmam kanoq, ¿la kʼo jumul knaʼtaj chawe che mat xatkun riʼ che uchʼijik jun kʼax wet mat xattoʼ rumal ri Jehová? Are chiʼ kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová che kitoʼik ri upatanelabʼ ojer y ri ubʼanom che qatoʼik, kubʼano che más kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij y kqanaʼ jun nimalaj jamaril (Sal. 18:17-19). Jun kʼamal bʼe Joshua ubʼiʼ, kubʼij: «Nutzʼibʼam ronojel ri nuchʼawem che utzalim uwach ri Jehová. Rukʼ wariʼ knaʼtaj chwe ri qas xintaʼ che y che xuya ri qas xajwataj chwe». Are chiʼ kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová che qatoʼik, kojutoʼo rech kojel ta chi chʼuʼj chuwach taq ri kʼax.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 773
Ajkajalaj tobʼanel
Ri e ajkajalaj tobʼanel riʼ o querubines e junam ta rukʼ ri xibʼibʼalalaj taq wachbʼal che kekibʼan ri winaq rech keqʼijilax kumal ri kkichʼobʼ ta uwach ri Dios. Junam rukʼ ri kkichomaj ri judíos ojer kanoq (ri Biblia kʼo ta kubʼij chrij wariʼ), wariʼ are jun chak che sibʼalaj utz bʼanom che ubʼanik che kekikʼutunisaj ri ángeles y che jeʼl kilik, junam xbʼan che kibʼanik rukʼ ri xbʼix che ri Moisés rumal ri Jehová (Éx 25:9). Ri apóstol Pablo xubʼij che e «aj kajalaj taq tobʼanelabʼ ri e kʼo kixikʼ ri xemujisan puwiʼ ri tzʼapibʼal» (Heb 9:5). Ri querubines riʼ are kkikʼutunisaj ri ukʼolbʼal ri Jehová: «Chilaʼ kinriq wi wibʼ awukʼ, qas puwiʼ ri tzʼapibʼal chkixoʼl ri kebʼ wachbʼal ri aj kajalaj taq tobʼanelabʼ ri e kʼo kixikʼ ri e kʼo puwiʼ ri kaxa re ri kʼulwachinik» (Éx 25:22; Nú 7:89). Rumal laʼ kubʼij che ri Jehová «xkejen puwiʼ [o tʼuyul chkixoʼl] jun aj kajalaj toʼbʼanel» (1Sa 4:4; 2Sa 6:2; 2Re 19:15; 1Cr 13:6; Sl 80:1; 99:1; Isa 37:16). Ri querubines are kkikʼutunisaj «ri carruaje» ri bʼenaq wi ri Jehová (1Cr 28:18), y ri kixikʼ ri querubines kkiya tobʼanik y kubʼano che aninaq kebʼek. Rumal laʼ ri David xuya ubʼixik pa jun bʼixonem che aninaq xtoʼ rumal ri Jehová jetaneʼ «xkejen chrij jun aj kajalaj tobʼanel ri e kʼo uxikʼ, xrapin kʼut: kilitaj pa kiwiʼ ri e uxikʼ ri kaqiqʼ» (2 Sa 22:11; Sl 18:10).
18-24 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 19-21
«Ri kaj kutzijoj ri ujuluwem ri Dios»
w04 1/1 8 párrs. 1, 2
Iwonojel chiyaʼ uqʼij ri Jehová
RI David, ukʼojol ri Jesé, are chiʼ xkʼiyik xeʼuyuqʼuj chij chunaqaj Belén. Qastzij riʼ che kʼi mul xril ri kaj che nojinaq che chʼumil pa taq ri chaqʼabʼ are chiʼ keʼuchajij ri chij. Weneʼ xchoman chrij wariʼ are chiʼ rukʼ ri ruxlabʼixel ri Dios xutzʼibʼaj y xubʼixoj ri jeʼlalaj taq tzij che kʼo pa Salmo 19: «Ri kaj kutzijoj ri ujuluwem ri Dios; ri raxalaj kaj kutzijoj chqe ri uwinaqirisam. Pa ronojel ri uwach ulew bʼenaq ri utijonik, kbʼe kʼa pa ri kʼisbʼal jutzʼ re ri uwach ulew» (Salmo 19:1, 4).
2 Paneʼ kchʼaw ta ri kaj, are kʼu kuqʼijilaj ri Jehová chi paqʼij chi chaqʼabʼ. Weneʼ kqanaʼo che kʼo ta qapatan are chiʼ kqil ronojel ri ubʼanom ri Jehová che amaqʼel kyaʼ uqʼij kumal «pa ronojel ri uwach ulew». Are kʼu ri e winaq rajawaxik xuqujeʼ kkiya uqʼij ri Jehová. Jun salmista xutzʼibʼaj wariʼ chke ri sukʼalaj taq upatanelabʼ ri Jehová: «Chiyaʼ ri nim ilik che ri Ajawaxel ri yaʼtal che» (Salmo 96:7, 8). Ubʼanik ri xutzʼibʼaj ri salmista kuya kikotemal chke ri kʼo jun utz kachilanik rukʼ ri Jehová. Are kʼu, ¿jas kraj kubʼij uyaʼik uqʼij ri Jehová?
w04 1/6 11 párrs. 8-10
Ri Jehová amaqʼel kyaʼ uqʼij kumal ri jastaq che ubʼanom
8 Ri David xutzʼibʼaj wariʼ chrij ri ubʼanom ri Jehová: «Kʼa jawijeʼ ri kʼo wi ri ujeqelibʼal ri qʼij. Are kʼu ri qʼij kkikotik kuchaplej rukʼ kikotemal ri uxikʼixik ri ubʼe jachaʼ jun xikʼinel; jachaʼ jun jiʼaxel ri kel uloq chupam ri uwarabʼal re kʼulanem. Kel uloq ri qʼij, pa jun uxkut ri kaj kakotin kʼut kʼa kopan na pa ri jun uxkut chik, man kʼo ta kʼu ri kkunik kanimaj ta chuwach ri uqʼaqʼal» (Salmo 19:4-6).
9 Ri qʼij más ta nim o más ta nitzʼ (mediano) chkixoʼl ri e chʼumil; are kʼu sibʼalaj mayibʼal ubʼanik, rumal che kilitajik che más nim na chkiwach ri nikʼaj chi planetas che kesutin chrij. Jun wuj kubʼij che ri raʼlal ri qʼij are «2,000 cuatrillones toneladas», wariʼ kjunamataj rukʼ (99,9%) ri kaʼlal ri e kʼo pa ri sistema solar. Ri uchuqʼabʼ ri qʼij kubʼano che ri uwach Ulew kukʼex ta ri ubʼe rumal laʼ amaqʼel 150 millones kilómetros kʼo wi ri qʼij che ri uwach Ulew. Paneʼ xa alaj xiʼl ri uqʼaqʼil ri qʼij che kopan cho ri uwach Ulew, are kʼu kubʼano che kʼo kʼaslemal chuwach y kekam taj.
10 Are chiʼ ri salmista xchʼaw chrij ri qʼij xujunamaj rukʼ jun achi che nim uchuqʼabʼ «jachaʼ jun xikʼinel» che kutij anim ronojel jun qʼij tekʼuriʼ kbʼek y kuxlanik. Are chiʼ ksaqarik kʼo chi uchuqʼabʼ «jachaʼ jun jiʼaxel ri kel uloq chupam ri uwarabʼal re kʼulanem». Rumal che ri David xux ajyuqʼ, retaʼm che sibʼalaj kubʼan tew chaqʼabʼ (Génesis 31:40), are kʼu xuqujeʼ knaʼtaj che are chiʼ kel lo ri qʼij y kmiqʼisax rumal. Wariʼ kukʼut chqawach che ri qʼij kkos taj, «jachaʼ jun xikʼinel» che kumajij chi jumul ri anim.
g95 8/11 7 párr. 2
Ri bʼanol ke ri jastaq knaʼtax ta chik
Are chiʼ más kojchoman chrij ronojel ri ubʼanom ri Dios más kqachʼobʼ uwach. Jumul Jesús xubʼij chke ri utijoxelabʼ che kechoman chrij ri juyubʼal taq kotzʼiʼj che kekʼiy pa Galilea. «Chiwesaj inoʼj chke ri juyubʼal taq kotzʼiʼj, —xubʼij—, jas ri kkibʼano kekʼiyik: man kechakun taj, man kebʼatzʼam taj; Kinbʼij kʼu chiwe, chi mawi ri ajawinel Salomón je ta ratzʼyaq waʼ xukojo, puneʼ sibʼalaj nim uqʼij» (Mateo 6:28, 29). Ri kijeʼlikal ri juyubʼal taq kotzʼiʼj kukʼut chqawach che ri Jehová amaqʼel kuya ri kajwataj chke ri upatanelabʼ.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 1105
Hebreo, II
Ri paralelismo sintético (o formal, constructivo), kraj kubʼij che ri ukabʼ parte kukamulij ta ubʼixik ri kubʼij ri nabʼe y kukʼex taj, xaneʼ más kuqʼalajisaj y kukoj nikʼaj chi tzij. Ri Salmo 19:7-9 kuya jun kʼutbʼal:
Tzʼaqat ri utijonik ri Ajawaxel,
kuya kʼu kʼakʼ kʼaslemal.
Ri utaqanik ri Ajawaxel jik,
kuya kʼu retaʼmanik ri man kʼo ta retaʼmanik.
Ri upixabʼ ri Ajawaxel ri e bʼanom e sukʼ,
kekikʼam kʼu uloq kikotemal che ri animaʼ.
Ri utaqomal ri Ajawaxel chʼajchʼoj
keʼunojisaj kʼut ri bʼaqʼwachaj che chaj.
Ri now ibʼ chuwach ri Ajawaxel chʼajchʼoj
man kkʼextaj taj xaq je wi.
Ri e upixabʼ ri Ajawaxel ri e tzʼibʼam e qastzij,
konojel taq e sukʼ.
Waral kqilo che ri ukabʼ parte kuqʼalajisaj ri nabʼe. Wariʼ kraj kubʼij, che ri nabʼe y ri ukabʼ kkiternelaʼ kibʼ. Jun kʼutbʼal, ri e tzij «kuya kʼu kʼakʼ kʼaslemal» y «kuya kʼu retaʼmanik ri man kʼo ta retaʼmanik», ktobʼanik rech ri sikʼinel kuchʼobʼ ri kraj kubʼij ri e tzij «Tzʼaqat ri utijonik ri Ajawaxel» y «Ri utaqanik ri Ajawaxel jik». Ri ucholajil ri paralelos sintéticos ktobʼanik rech kʼo jun pausa chkixoʼl ri nabʼe y ri ukabʼ parte rech aninaq taj ksikʼixik. Rumal laʼ are chiʼ kkiternelaʼ kibʼ ri e tzij riʼ kjunamataj rukʼ jun poema, kraj kubʼij, che kuyaʼ kkoj kʼi chomanik chupam. Rumal laʼ kbʼix paralelismo formal o constructivo che ri bʼanom che utzʼibʼaxik.
25-31 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMO 22
Xyaʼ ubʼixik ri kkʼulmatajik are chiʼ kkam ri Jesús
w11 15/8 15 párr. 16
Xkiriq ri Mesías
16 Xilitajik che jetaneʼ xwonobʼax kan rumal ri Dios (chasikʼij Salmo 22:1). Ri Marcos xubʼij are chiʼ xtzʼaqat wajun profecía re ri Salmos: «Pa ri urox rajilabʼal ri bʼenaq qʼij [weneʼ a las tres bʼenaqʼij] ri Jesús xuraq uchiʼ rukʼ chuqʼabʼ, xubʼij: ‹Eloi, Eloi, ¿lama sabaktani?› Kel kubʼij wa: ‹NuDios, NuDios, ¿jasche xinyaʼ la kan nutukel?›» (Mar. 15:34). Ri Jesús xuchomaj taj che ri Jehová xa kraj ta chik kutoʼo. Ri Jehová xutoʼ ta chi ri Jesús pa kiqʼabʼ ri ukʼulel rumal che kraj che ri Jesús kukʼut ri usukʼilal che. Rukʼ ri e tzij che xubʼij ri Jesús pa Mateo xtzʼaqat ri kubʼij pa Salmo 22:1.
w11 15/8 15 párr. 13
Xkiriq ri Mesías
13 Ktzeʼx na uwach (chasikʼij Salmo 22:7, 8). Junam rukʼ ri xubʼij ri David, ri Jesús ktzeʼx na uwach kumal ri winaq are chiʼ kxekebʼax chuwach ri cheʼ. Ri wuj re Mateo kubʼij wariʼ: «Ri winaq ri keʼokʼowik xketzʼbʼej uwach. Kakisutisaʼ ri kijolom. Xkibʼij: ‹At, ri kawulij ri rachoch Dios, pa oxibʼ qʼij kʼut kayako, chakolo awibʼ. We at uKʼojol ri Dios, chatqaj uloq [...]›. Xuqujeʼ ri e kinimaqil ri e kojol tabʼal toqʼobʼ, xuqujeʼ ri ajtijabʼ re ri pixabʼ, kukʼ ri nimaʼq taq tatayibʼ xketzʼbʼej uwach. Xkibʼij: Nikʼaj winaq chik xeʼukolo. Man kkun ta kʼu che ukolik ribʼ. ¡Are kʼut ri Rajawinel ri Israel! Chqaj uloq [...], kujkojon kʼu na che. Ri are ukuʼbʼisam ukʼuʼx chrij ri Dios. Chesax rumal ri Dios kamik [...], we utz rukʼ. ‹In uKʼojol ri Dios›, xchaʼ kʼut» (Mat. 27:39-43). Ri Jesús xuchʼij ronojel ri xbʼan che kumal ri winaq. ¡Are jun utzalaj kʼutbʼal chqawach kimik!
w11 15/8 15 párr. 14
Xkiriq ri Mesías
14 Kkijach na ri ratzʼyaq chkiwach. Ri David xubʼij: «Kijachom ri watzʼyaq chkiwach, xetaqlebʼen kʼu chrij» (Sal. 22:18). ¿La qas xetzʼaqat ri tzij riʼ? Are chiʼ ri soldados romanos kixekebʼam chi ri Jesús cho ri cheʼ, «xikijach ri ratzʼyaq chkiwach rukʼ taqlebʼenik» (Mat. 27:35; chasikʼij Juan 19:23, 24).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w06 1/11 29 párr. 7
Nim cheqilaʼ wi ri qariqbʼal ibʼ
7 Kʼo kʼi che kojkunik kqabʼano rech kqakʼutu che nim keqil wi ri e qariqbʼal ibʼ. Jun chke are chiʼ oj kʼo chik are chiʼ majaʼ kmaj ri bʼixonem. Kʼi chke ri bʼixonem riʼ e chʼawem che kqabʼan che ri Dios, rumal laʼ rajawaxik kojbʼixon rukʼ ronojel qanimaʼ. Ri apóstol Pablo xchʼaw chrij ri Salmo 22 are chiʼ xutzʼibʼaj ri xubʼij ri Jesús: «Kintzijoj na ri bʼiʼ la chke ri wachalal, kinbʼixoj na pa ri umulixik kibʼ» (Hebreos 2:12). Rumal laʼ chojtʼuyuloq are chiʼ majaʼ kmajix ri riqbʼal ibʼ, tekʼuriʼ chojchoman chrij ri kubʼij ri bʼixonem. Kojkunik kqabʼan qe junam rukʼ ri xubʼan ri salmista che xubʼij: «Kinqʼijilaj na ri Ajawaxel rukʼ ronojel wanimaʼ» (Salmo 111:1). Ri e bʼixonem are jun chke ri rumal che kqaj chanim kojopan pa ri e riqbʼal ibʼ y kojkanaj na kanoq are chiʼ kkʼisik.
w03 1/9 20 párr. 1
Chqaqʼijilaj ri Jehová pa ri congregación
Kimik kojkunik kqakʼut ri qakojonik pa ri congregación. Kqabʼan wariʼ are chiʼ kqaya qacomentarios pa ri e riqbʼal ibʼ. Maqachomaj che kʼo ta upatan wariʼ. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kqabʼij ri qabʼanom chuwach jun kʼax keʼutoʼ ri e qachalal rech kkibʼan ri kubʼij ri Biblia. Y are chiʼ kojchʼaw chrij ri textos che e kʼo pa ri párrafos y keqakojo are chiʼ kqaya qacomentarios, keqatoʼ riʼ ri qachalal rech xuqujeʼ kkitijoj kibʼ che ri Biblia.
1-7 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 23-25
Ri Jehová are wajyuqʼ
w11 1/5 31 párr. 3
Ri Jehová are wajyuqʼ
Ri Jehová kukʼam kibʼe ri upatanelabʼ. Are chiʼ ri e chij kʼo ta kkʼamow kibʼe, kesach kanoq. Are je kkʼulmataj qukʼ, rech kojsach taj kajwataj jun qajyuqʼ rech kukʼam qabʼe (Jeremías 10:23). Ri David xubʼij, che ri Dios kojukʼam bʼik rech kojuxlan «pa rax taq» qʼayes o lugar y kukʼam qabʼe «jawijeʼ e kʼo wi nimaʼ», y kojukʼam «kʼu bʼik pa sukʼalaj taq bʼe» (versículos 2 y 3). Wariʼ kojutoʼo rech más kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. We kqaya bʼe che ri ruxlabʼal ri Dios kukʼam qabʼe y kqabʼan pa ri qakʼaslemal ri kubʼij ri Biblia, wariʼ kubʼano che kojkikotik, kqaxiʼj ta qibʼ y kqanaʼ jamaril.
w11 1/5 31 párr. 4
Ri Jehová are wajyuqʼ
Ri Jehová keʼuchajij ri upatanelabʼ. Ri e chij kkixiʼj kibʼ are chiʼ kʼo ta ri kajyuqʼ kukʼ y kkiriq kʼax. Ri Jehová kubʼij chke ri upatanelabʼ che kkixiʼj ta kibʼ, paneʼ keʼokʼow na «chupam ri siwan ri sibʼalaj qʼequʼm na», kraj kubʼij, are chiʼ kkiriq kʼax pa ri kikʼaslemal (versículo 4). Amaqʼel keʼuchajij y kuya ri tobʼanik che kajwataj chke. Kuya kinojibʼal y kichuqʼabʼ rech kkichʼij jun kʼax (Filipenses 4:13; Santiago 1:2-5).
w11 1/5 31 párr. 5
Ri Jehová are wajyuqʼ
Ri Jehová kuya ri kajwataj chke ri upatanelabʼ. Junam kukʼ ri chij kkeyeʼj che kyaʼ kiwa kumal ri kajyuqʼ, oj xuqujeʼ kajwataj ri utobʼanik ri Dios chqe pa ri qakojonik (Mateo 5:3). Sibʼalaj kuya kikotemal chqe che ri Dios xa ta jubʼiqʼ kuya chqe, xaneʼ kuya ronojel ri kajwataj chqe pa ri qakojonik (versículo 5). Ri Biblia y ri e qawuj, junam rukʼ ri awukʼam, are jun che kojutoʼ che uchʼobʼik che ri qakʼaslemal kʼo upatan y kojutoʼ che uchʼobʼik ri urayibʼal ri Dios chke ri winaq.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w11 15/2 24 párrs. 1-3
Rukʼ ronojel qanimaʼ chqakʼutuʼ sukʼilal
RI Jehová kukoj ri Biblia y ri ruxlabʼixel rech kukʼam kibʼe ri upatanelabʼ pa ri «sukʼalaj taq bʼe» (Sal. 23:3). Are kʼu, rumal che oj ajmakibʼ, kʼax kqabʼan che unimaxik ri kubʼij ri Jehová. Rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kojkun che ukʼutik ri sukʼilal. ¿Jas kojtoʼw che ubʼanik? Are kqesaj uwach ri Jesús, che rukʼ ronojel ranimaʼ xukʼut sukʼilal (chasikʼij Salmo 45:7).
2 Chojchoman chrij ri «sukʼalaj taq bʼe». Ri e bʼe (senderos) e nitzʼaq y latzʼ kiwach. Are kʼu, ¿jasche kqabʼij che ri e bʼe riʼ are kukʼutunisaj ri «sukʼilal»? Rumal che ri e bʼe riʼ e bʼanom junam rukʼ ri kraj ri Jehová che kbʼan che rilik ri sukʼilal. Ri tzij «sukʼilal» pa hebreo y griego kraj kubʼij che amaqʼel kkʼut utzilal. Rumal che rukʼ ri Jehová kpe wi ri sukʼilal, ri oj upatanelabʼ rukʼ kikotemal kqatzukuj ri utobʼanik rech utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal y kukʼut chqawach ri rajawaxik kqabʼano (Jer. 50:7).
3 We kqaj kqakikotemaj ri Jehová, rajawaxik keqanimaj ri utaqanik che kʼo pa ri Biblia (Deu. 32:4). Rajawaxik nabʼe kqetaʼmaj uwach ri Dios pa ri Biblia. Are chiʼ más kqetaʼmaj uwach, más naqaj oj kʼo wi che y rukʼ ronojel qanimaʼ riʼ kqakʼut sukʼilal (Sant. 4:8). We kqayaʼo che kukʼam qabʼe rukʼ ri uTzij utz riʼ ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal.
8-14 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 26-28
¿Jas xtoʼw ri David rech amaqʼel xux sukʼ pa ri ukʼaslemal?
w04 1/12 14 párrs. 8, 9
Amaqʼel chqabʼanaʼ ri jastaq rukʼ sukʼilal
8 Ri David xubʼij wariʼ: «Nikʼoj la ri nukʼaslemal, tijtijobʼej la wij, ¡tijtijobʼej la rij ri nuchomanik, xuqujeʼ ri e muqtal pa ri wanimaʼ!» (Salmo 26:2). Ri riñones chupam ri qacuerpo e kʼo wi. Rumal laʼ are kukʼutunisaj ri kqanaʼo y ri kqachomaj. Ri animaʼ are kukʼutunisaj ri qas kʼo pa ranimaʼ ri winaq, kraj kubʼij, ri kraj kubʼano y ri kunaʼo. Rumal laʼ ri David xutaʼ che ri Jehová che kunikʼoj ri kuchomaj y ri qas kunaʼ pa ranimaʼ.
9 Ri David xutaʼ che ri Jehová che kunikʼoj ri uriñones y ri ranimaʼ. ¿Jas kubʼan ri Dios che unikʼoxik ri kʼo pa qanimaʼ? Ri David xubʼixoj wariʼ: «Kinyaʼ uqʼij ri Ajawaxel rumal chi areʼ kʼamal nubʼe, kupixbʼej ri wanimaʼ chaqʼabʼ» (Salmo 16:7). ¿Jas kraj kubʼij wariʼ? Che ri upixabʼ ri Jehová qas xopan pa ranimaʼ ri David y xutoʼ che usukʼumaxik ri uchomanik y ri kunaʼo. Are je kkʼulmataj qukʼ oj we kojchoman chrij, ri pixabʼ che kuya ri Biblia, ri kukoj ri Dios che ukʼamik qabʼe xuqujeʼ ri utinamit ri Dios y kqaya bʼe che wariʼ kopan pa qanimaʼ. We amaqʼel kqataʼ che ri Jehová che kojutoʼo, wariʼ kubʼano che amaqʼel kqabʼan ri jastaq rukʼ sukʼilal.
w04 1/12 15 párrs. 12, 13
Amaqʼel chqabʼanaʼ ri jastaq rukʼ sukʼilal
12 Rech ri David kkunik kukʼut sukʼilal, xubʼij chi wariʼ: «Mawi jumul xeʼenwachilaj ri bʼanal taq tzij, mawi xinwukʼaj ta wibʼ kukʼ ri kebʼ kiwach. Kinwetzelaj uwach ri kimulin ibʼ ri e bʼanal taq etzelal, ¡mawi jumul xeʼenwachilaj taj ri e bʼanal taq etzelal!» (Salmo 26:4, 5). Ri David xerachilaj ta ri e bʼanal taq itzelal. Itzel xril kʼolem kukʼ ri bʼanal taq itzelal.
13 ¿E kʼu ri oj? ¿La kqaxutuj kʼolem kukʼ «ri bʼanal taq tzij» che keʼilitaj pa ri televisión, video, cine, Internet o nikʼaj chik? ¿La keqaxutuj ri winaq che kebʼ kiwach? Pa ri qachak o pa ri escuela weneʼ e kʼo winaq che kkijaluj che e utz taq achiʼl, are kʼu xa kkaj kkibʼan kʼax chqe. ¿La utz kqanaʼo keqachilaj ri winaq che kkipatanij ta ri Dios? Weneʼ ri apóstatas kkijaluj che e utz taq qachiʼl, are kʼu xa kkaj kqaya kan upatanexik ri Jehová. ¿Y jas kqachomaj chkij ri e kʼo pa ri congregación are kʼu kkibʼan itzel taq jastaq? Xuqujeʼ kkikʼut ta ri qas kibʼantajik. Are chiʼ ala na ri a Jayson, che kimik are siervo ministerial chik, xekʼojiʼ rachiʼl junam rukʼ wariʼ. Ri areʼ kubʼij: «Pa jun qʼij jun chke ri wachiʼl xubʼij chwe: ‹Apastaneʼ ri kqabʼan kimik. Are chiʼ kpe ri kʼakʼ uwach Ulew, oj kaminaq chi riʼ›. Ri e tzij riʼ xubʼano che xinchoman chrij ri tajin kinbʼano. Kwaj taj kinkamik y che kinkun taj kinkʼojiʼ pa ri kʼakʼ uwach Ulew». Sibʼalaj utz ri xuchaʼ ubʼanik ri qachalal Jayson rumal che xeʼuya kan ri itzel taq achilanik. «Miyaʼ iwibʼ pa subʼik —xchaʼ ri apóstol Pablo—. Jachaʼ ri xubʼij jachin jun: ‹Ri e itzel taq achilanik keketzelaj ri e utzalaj taq naqʼatisabʼal›» (1 Corintios 15:33). Rajawaxik keqaxutuj ri itzel taq achilanik.
w04 1/12 16 párrs. 17, 18
Amaqʼel chqabʼanaʼ ri jastaq rukʼ sukʼilal
17 Ri tabernáculo y ri altares che keya wi ri tabʼal toqʼobʼ, are ri lugar che kyaʼ wi uqʼij ri Jehová pa Israel. Rumal che ri David nim xril wi wajun lugar riʼ, xubʼij wariʼ che ri Jehová: «Kinloqʼoqʼej ri achoch la ri lal kʼo wi, ri kʼolbʼal jawijeʼ jeqel wi ri juluwem la» (Salmo 26:8).
18 ¿La kojkikotik are chiʼ kojbʼe pa ri Ja rech Ajawbʼal? Ri e Ja rech Ajawbʼal —jawiʼ kyaʼ wi ri kajwataj chqe pa ri qakojonik— e bʼanom rech kyaʼ uqʼij ri Jehová. Y pa ronojel taq junabʼ kebʼan nimaʼq taq riqbʼal ibʼ re distrito, circuito y días especiales de asamblea. Pa taq ri e riqbʼal ibʼ riʼ knikʼox ri utaqanik ri Jehová. Rumal laʼ, we nim keqil wi ri e Ja rech Ajawbʼal, qas kqatatabʼej riʼ ri kyaʼ ubʼixik chilaʼ (Salmo 119:167). ¿La mat kuya qachuqʼabʼ umulixik qibʼ kukʼ ri qachalal che kojkaj y che kojkitoʼo rech kqakʼut sukʼilal? (Hebreos 10:24, 25).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w06 15/7 28 párr. 15
Ri Jehová keʼutoʼ ri kebʼisonik
15 Ri salmista David xubʼixoj: «Puneʼ ri nutat xuqujeʼ ri nunan kinkiwonobʼaʼ kanoq, lal, Ajawaxel, kinchajij na la» (Salmo 27:10). ¡Sibʼalaj kuya kikotemal retaʼmaxik che ri Jehová más kojuloqʼoqʼej na chuwach jun tat! Paneʼ sibʼalaj kojbʼisonik rumal che jun chke ri qanan qatat rukʼ itzelal kojuxutuj o kubʼan kʼax chqe, are kʼu ri Jehová kuya ta kan qaloqʼoqʼexik (Romanos 8:38, 39). Chnaʼtaj chqe che ri Jehová xojukʼam lo pa ri utinamit rumal che kojuloqʼoqʼej (Juan 3:16; 6:44). ¡Paneʼ ri winaq itzel kojkil wiʼ, are kʼu sibʼalaj kojkikotik rumal che ri Jehová kojuloqʼoqʼej!
15-21 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 29-31
Ri uloqʼoqʼebʼal ri Dios kkʼutunik are chiʼ kojupixbʼej
it-2 872 párr. 8
Palaj
«Ukʼuʼik ri palaj» kʼo kʼi kraj kubʼij. Are chiʼ kubʼij che ri Jehová kukʼuʼ ri upalaj kraj kubʼij che kuya kan utoʼik ri winaq. Kkʼulmataj wariʼ are chiʼ jun winaq kniman ta chi che ri Jehová, weneʼ xaq utukel o junam rukʼ ri xubʼan ri tinamit Israel, che konojel ri winaq xkinimaj ta chi ri Jehová (Job 34:29; Sl 30:5-8; Isa 54:8; 59:2). Xuqujeʼ are chiʼ kubʼij che ri Jehová kukʼuʼ ri upalaj weneʼ kraj kubʼij che aninaq taj kutzalij uwach ri uchʼawem jun winaq (Sl 13:1-3). Ri xutaʼ ri David: «Chnaʼjtajisaj la ri numak chwach la» xubʼij wariʼ rech kkuyutaj ri umak rumal ri Jehová (Sl 51:9; chajunamisaj rukʼ 10:11).
w07 1/3 19 párr. 1
Rukʼ kikotemal chqeyeʼj ri Jehová
Ri utzilal che kuya ri upixbʼenik ri Jehová chqe kjunamataj rukʼ jun fruta che kuya chik ktijik. Ri Biblia kubʼij wariʼ chrij ri pixbʼenik che kuya ri Dios, kubʼij: «Kʼateʼ chi kʼut kuya na jamaril xuqujeʼ sukʼil pa ri ukʼaslemal ri xkʼajisax uwach, jas jun tikoʼn kuya wachinik» (Hebreos 12:11). Junam rukʼ ri fruta che kukʼam bʼi tiempo rech kuya chik ktijik, kajwataj tiempo chqe rech kojchoman chrij ri pixbʼenik che kuya ri Dios chqe y kqakʼex ri qakʼaslemal. Jun kʼutbʼal, weneʼ rumal jun itzel bʼantajik kesax jun eqeleʼn chqe pa ri congregación, are kʼu we kojeyen che ri Dios wariʼ kojutoʼo rech kubʼan ta kebʼ qakʼuʼx. We kqakʼulmaj wariʼ qas kuya qachuqʼabʼ riʼ ri xutzʼibʼaj ri David rukʼ ri ruxlabʼixel ri Dios: «Xa kʼu jubʼiqʼ kbʼeytaj ri royowal, are kʼu ri rutzil man kʼo ta ukʼisik. We kujoqʼ chaqʼabʼ, aqʼabʼil kʼo chik qakikotemal» (Salmo 30:5). We kqakubʼa qakʼuʼx chrij, kojeyenik, kqabʼan pa ri qakʼaslemal ri kubʼij ri Biblia y ri utinamit ri Dios, kopan ri tiempo che kqabʼij na «kʼo chik qakikotemal».
w21.10 6 párr. 18
¿Jas riʼ ri ukʼexik kʼaslemal?
18 ¿Jas kubʼan jun winaq che esam bʼi pa ri congregación rech kukʼutu che qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal? Rajawaxik che amaqʼel kbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ, kubʼan ri uchʼawem y kusikʼij uwach ri Biblia. Xuqujeʼ rajawaxik kuchajij ribʼ chuwach ri e jastaq che kubʼano che kmakun chi jumul. We kukoj uchuqʼabʼ che usukʼumaxik ri rachilanik rukʼ ri Jehová, qastzij riʼ che ksach umak rumal. Xuqujeʼ rukʼ ri kitobʼanik ri e kʼamal bʼe kkunik ktzalij chi jumul pa ri congregación. Qastzij che jalajoj kibʼantajik ri winaq y ri kʼamal bʼe ketaʼm wariʼ, rumal laʼ rajawaxik che aninaq ta kkiqʼat tzij pa kiwiʼ.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
wp23.1 6 párr. 3
1 | Ri chʼawem: «Ronojel ri kixok wi il, chiyaʼ pa uqʼabʼ ri Dios»
Are chiʼ kqabʼan qachʼawem che ri Jehová, más kqakubʼsaj qakʼuʼx riʼ che qas kojuchajij na. Kojkunik kqabʼij qe junam rukʼ ri xubʼij jun tzʼibʼanel re ri Biblia, che xubʼij wariʼ che ri Dios: «Ilom la ri nubʼis, etaʼm la ri nukʼaxkʼolil» (Salmo 31:7). Retaʼmaxik che ri Jehová retaʼm ri kqakʼulmaj, sibʼalaj kuya qachuqʼabʼ rech kqaya ta kan upatanexik. Ri areʼ xaq ta krilo che kqariq kʼax. Qas retaʼm ri kqakʼulmaj, kukubʼsaj qakʼuʼx y kuya qachuqʼabʼ rukʼ ri Biblia.
22-28 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 32, 33
¿Jasche rajawaxik kyaʼ ubʼixik ri nimaʼq taq makaj?
w93 15/3 9 párr. 7
Ri toqʼobʼisal wachaj che kukʼut ri Jehová kubʼano che kojkikot chi jumul
7 We tajin kqabʼan jun nimalaj makaj, weneʼ kʼax kqabʼan che ubʼixik chke ri kʼamal taq bʼe xuqujeʼ che ri Jehová. ¿Jas kkʼulmataj riʼ qukʼ we kqabʼij taj? Ri David xubʼij wariʼ pa Salmo 32: «Are taq kʼa majaʼ kinqʼalajisaj ri numak [majaʼ kuya ubʼixik], ri nucuerpo ktajin ktuqarik rumal ri nuchʼiqowem ronojel qʼij, chi pa qʼij chi chaqʼabʼ ri qʼabʼ la [re ri Jehová], xalobʼ pa nuwiʼ. Jachaʼ ri kotzʼiʼj ri bʼachʼuyirinaq rumal ri uqʼaqʼal ri saqʼij, are jeriʼ nutuqarik xinnaʼo» (versículos 3, 4). Ri David xmakunik y xunaʼo che kʼo ta chi uchuqʼabʼ rumal ri makaj che xubʼano y xubʼan kʼax che ri retaʼmabʼal ukʼuʼx. Ri bʼis che xunaʼo xubʼano che xqaj uchuqʼabʼ jetaneʼ jun cheʼ che xchaqijar rumal ri saqʼij. Ri bʼis che xunaʼo weneʼ xubʼano che xuriq kʼi kʼax. Xkikot ta chik. ¿Jas rajawaxik kqabʼano we kqakʼulmaj wariʼ?
cl 262 párr. 8
Jun Dios che kkuyunik
8 Are chiʼ ri David xuya kan ubʼanik ri makaj, xubʼij wariʼ: «Xinqʼalajisaj kʼut ri numak chuwach la xuqujeʼ ri wetzelal man kʼo ta xinkʼuʼ che; [...], are kʼu ri lal, Ajawaxel, xekuy la» (Salmo 32:5). Ri tzij «xekuy la» are jun tzij che kkoj pa hebreo che kraj kubʼij «kwalijisaxik» o «kkʼam bʼik». Wariʼ kraj kubʼij «ukʼamik bʼi ri makaj». Jetaneʼ ri Jehová xukʼam bʼi ri umak ri David. ¡Sibʼalaj xkikot riʼ ri David are chiʼ xkuy umak rumal ri Jehová! (Salmo 32:3). We kqataʼ kuybʼal qamak che ri Jehová pa ri ubʼiʼ ri Jesús, qas qetaʼm che xuqujeʼ kukʼam bʼi ri qamak o kkuyu (Mateo 20:28).
w01 1/6 30 párr. 1
Uqʼalajisaxik ri makaj kubʼano che kutzir ri winaq pa ri ukojonik
Ri David xuchomaj taj che kʼo ta chi upatan are chiʼ xuqʼalajisaj ri umak. Ri xubʼij ri David pa ri salmos are chiʼ xuqʼalajisaj ri umak xubʼano che xkubʼiʼ ukʼuʼx y xumajij chi upatanexik ri Jehová rukʼ sukʼilal. Jun kʼutbʼal, chqilaʼ ri kubʼij Salmo 32. Ri versículo 1 kubʼij: «Utz rech ri winaq ri e sachtajinaq ri e kichaqʼmakil xuqujeʼ taq ri e umak». Apastaneʼ ri makaj che kubʼan ri winaq, are kʼu kkikot na riʼ we qas kuya kan ubʼanik. Ri kubʼan che ukʼutik che qas xuya kan ri umak are che kuya ubʼixik ronojel junam rukʼ ri xubʼan ri David (2 Samuel 12:13). Ri areʼ xubʼij ta che ri Jehová che kʼo ta umak o xuqʼabʼaj ta ri umak chkij nikʼaj chik. Ri versículo 5 kubʼij chi wariʼ: «Xinqʼalajisaj kʼut ri numak chwach la xuqujeʼ ri wetzelal man kʼo ta xinkʼuʼ che; xpe pa wanimaʼ kiqʼalajisaxik ri e numak chwach la, are kʼu ri lal, Ajawaxel, xekuy la». Are chiʼ jun winaq kuya ubʼixik ri makaj che ubʼanom kanoq kunaʼ jamaril y kuriq ta kʼax rumal ri retaʼmabʼal ukʼuʼx.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w06 15/5 20 párr. 1
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj primero de los Salmos
33:6. ¿Jas riʼ ri uxlabʼ «ri xel pa uchiʼ» ri Jehová? Wajun uxlabʼal riʼ are ri uchuqʼabʼ ri Dios, o ri uxlabʼixel, che xukoj che ubʼanik ri kaj (Génesis 1:1, 2). Kbʼix uxlabʼal ri xel pa uchiʼ che, jetaneʼ ri Dios rukʼ chuqʼabʼ kresaj lo ri ruxlabʼal rech kkunik kubʼan jalajoj taq chak pa ri uwach Ulew.
29 RE ABRIL KOPAN 5 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | SALMOS 34, 35
«Kintewichiʼj na ri Ajawaxel pa konojel joqʼotaj»
w07 1/3 22 párr. 11
Junam chqayaʼ uqʼij ri ubʼiʼ ri Jehová
11 «Kintewichiʼj na ri Ajawaxel pa konojel joqʼotaj, ri nuchiʼ amaqʼel kaqʼijilan na che» (Salmo 34:1). Qastzij riʼ che ri David xuriq kʼi kʼax y weneʼ kʼo ta ri xajwataj che pa ri ukʼaslemal are chiʼ xanimaj chuwach ri Saúl, areʼ kʼu junam rukʼ ri e tzij che xubʼij, kukʼutu che are más nim xril uqʼijilaxik ri Jehová. ¡Are jun utzalaj kʼutbʼal chqe kimik are chiʼ kqariq kʼax! Apastaneʼ ri lugar che oj kʼo wi we pa ri escuela, pa ri qachak, are chiʼ oj kʼo kukʼ ri e qachalal o are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios, ri kqaj are che kqaya uqʼij ri Jehová. Chojchoman chrij ri rumal che kqaya uqʼij ri Jehová. Jun kʼutbʼal, chojchoman chrij ri jeʼlalaj taq jastaq che ubʼanom, ri kqetaʼmaj chrij o ri kunaq ri utinamit che ubʼanik. Ri Jehová e ukojom ri sukʼalaj taq upatanelabʼ che ubʼanik jalajoj taq chak, paneʼ e ajmakibʼ. Ronojel ri ubʼanom ri Dios kjunamataj ta rukʼ ri kibʼanom ri winaq che nim keʼil kumal nikʼaj chik. ¿La mat qatzij che kqabʼij qe junam rukʼ ri xubʼij ri David?: «¡Man kʼo ta dios ri kjunamataj ta ukʼ la, Ajawaxel! ¡Man kʼo ta jun jasach ri kjunamataj ta kukʼ ri chak la!» (Salmo 86:8).
w07 1/3 22 párr. 13
Junam chqayaʼ uqʼij ri ubʼiʼ ri Jehová
13 «Pa ri Ajawaxel kinnimarisaj wi na nuqʼij; ¡chitampeʼ, chixkikot kʼut, winaq ri man nimaʼq ta iqʼij!» (Salmo 34:2). Ri David xubʼan ta nim che ribʼ are chiʼ xkun che usubʼik ri qʼatal tzij re Gat. Retaʼm che are ri Jehová xtoʼwik y che rumal laʼ xkamisax taj (Proverbios 21:1). Rumal laʼ are xuya uqʼij ri Dios are ta xutzukuj nim uqʼij ri areʼ, wariʼ xubʼano che ri utz taq winaq xkaj xketaʼmaj uwach ri Jehová. Jun chik che xuya uqʼij ri Dios are ri Jesús y xubʼano che ri machʼalik taq winaq xkaj xketaʼmaj chrij ri Dios. Kimik ri utzalaj taq winaq re ronojel ri uwach Ulew xuqujeʼ kkaj kketaʼmaj chrij ri Dios y utz kkil ri tajin kubʼan ri utinamit, che are ri Jesús ri tajin kkʼamow ubʼe (Colosenses 1:18). Kopan pa kanimaʼ are chiʼ kekil ri sukʼalaj taq upatanelabʼ ri Dios che kkiya uqʼij ri ubʼiʼ y are chiʼ ktzijox ri utzij ri Dios chke, qas kkichʼobʼo rumal che ri uxlabʼixel keʼutoʼ che uchʼobʼik (Juan 6:44; Hechos 16:14).
w07 1/3 23 párr. 15
Junam chqayaʼ uqʼij ri ubʼiʼ ri Jehová
15 «Xintzʼonon che ri Ajawaxel, ri areʼ xutzelej uwach ri xintzʼonoj che, xinresaj kʼu pa konojel ri nuxibʼrikil» (Salmo 34:4). Wariʼ sibʼalaj nim ubʼanik chuwach ri David, che xubʼij: «We mebʼaʼ riʼ xuraq uchiʼ, xtataj kʼu rumal ri Ajawaxel xresaj kʼu chkipam konojel ri e ukʼaxkʼolil» (Salmo 34:6). Pa taq ri qariqbʼal ibʼ jujun qachalal kkiya ubʼixik ri ubʼanom ri Jehová che kitoʼik are chiʼ kiqʼaxem jujun taq kʼax. Ri e kʼutbʼal riʼ kunimarisaj ri qakojonik, junam ri xubʼan ri David che kitoʼik ri nikʼaj chik rukʼ ri xubʼij. Ri e areʼ «ri kekaʼy che ri Ajawaxel kajuluw na ri kipalaj rumal kikotemal, mawi jubʼiqʼ ketʼorix ta na» (Salmo 34:5). Paneʼ tajin keʼanimaj chuwach ri qʼatal tzij Saúl, areʼ kʼu kekʼix taj; qas kkikubʼsaj kikʼuʼx che ri David tajin ktoʼ rumal ri Dios y qas kqʼalajin che ri kipalaj che kekikotik. Y je tajin kkʼulmataj pa taq ri qaqʼij kimik, ri kʼateʼ tajin kketaʼmaj uwach ri Jehová y ri naj tiempo chik tajin kkipatanij kkikubʼaʼ kikʼuʼx chrij ri Jehová y kkitzukuj ri utobʼanik. Are chiʼ kkilo che ketoʼ rumal ri Dios qas kqʼalajin che ri kipalaj che kekikotik.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w06 15/5 20 párr. 2
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj primero de los Salmos
35:19. ¿Jasche ri David xutaʼ che ri Jehová che kuya ta bʼe chke ri ukʼulel che kkiyuchʼ ri kibʼaqʼwach? We ri ukʼulel ri David kkiyuchʼ ri kibʼaqʼwach, wariʼ kraj kubʼij che xekunik xkibʼan kʼax che y che kekikotik, rumal laʼ ri David xubʼij che ri Jehová che kuya ta bʼe che kkʼulmataj wariʼ.